«آرزو»دان- «آرزی»- یا/ حسن ايلدیریم
(اوستاد حبیب ساهرین شعرینین تحلیلی)
آرزولار: اوره‌كلرين درين قاتلاریندان، كؤنول‌لرين ايستي، قاینار احتيراسلاریندان، خیال‌لارین چیرپینان قانادلاریندان دوغار و ايد‌آل‌لار، ايستك فيكيرلرله یوغرولار و سونرا اينسانلارین ان گؤز‌ل و صميمي و سئويملي حيس‌لرينین بویاسینا بویانار و ان نهایت اومیدلرین اوماجاق و قوناجاق یئرينه چئوريلر. داها دوغروسو آرزولار حیاتـین اؤزوندن دوغور. اونلار اينسانین معنوي عالمي‌نين دورو گؤزلو گوزگوسودورلر. غريبه بوراسی‌دیر، اينسان آرزولاری حیاتا كئچديكجه آزالمادان آرتار، تؤره‌ر. او دور كي، اينسان عؤمور بویو گؤز‌ل علوي و شيرين آرزولارینا چاتماق اوچون داییما جان آتار. آرزی اولدوزلاری‌سا، سحر- آخشام لار اينسانین عؤمور یوللارینا شفق چيله‌لر، او یوللاری آیدین‌لادار و اينساندا یاشاماق، قورماق، یاراتماق هوه‌سيني گونو- گوندن آرتـیرار.
صنعت آداملارینین یاراتدیغی بديعي اثرلر، اونلارین آمال و ايستك‌لري و گؤزه‌لليك دوغولاري ايله جيلوه‌له‌نن اوره‌كلري‌نين معنوي هئیكلي‌ديرلر.
یارادیجی تخيّلو، حيس‌لري، فيكيرلري، آرزی و ايد‌آللاری اؤزونه مخصوص بير گوج‌له گؤزه‌لليك و ايسته‌تيك سوزگه‌جيندن سوزوب، اونلاری بديعي تظاهر فورماسی اولان تصويرلر، مئلوديلر، … جيزگي‌لر… صورتينده، صنعت اثرلرينه چئويرير. بو اثرلر یارادیجی اوره‌یيندن یول آلیب و صنعت سئوه‌رلرين اوره‌یينه ساری آخیر. بديعي اثرلرين مضمون و محتواسی و اونلاردا عكس اولونان حیات حقيقت‌لر نه قده‌ر عمومي‌لشميش حيس‌لردن و دویغو و دوشونجه‌لردن تؤره‌نيرسه و بديعي پارلاق‌لیغی و آیدین‌لیغی نه قده‌ر گوجلو اولورسا اونلارین تاثير دايره‌سي گئنيش‌لنير و باشقالارین اوره‌یينده یول تاپماسی آسان‌لاشیر. بديعي اثرين اوزون عؤمورلویو، خالقین معنوي عالمينه یول تاپماسی ايله علاقه‌داردیر. خالقین مالینا چئوريلن اثر، نسيلدن- نسيله معنوي آمانات كيمي تاپشیریلیر و یاشادیلیر.
شعرلرينده، یوخاریداكی سایدیغیمیز علامت‌لرين بير چوخو اولان، شاعيرلرين بيري ده آذربایجانین گؤركملي شاعيري اوستاد حبيب ساهردير. او دا قلبينين ايستك و آرزولارینی، اضطيراب و اوره‌ك چیرپینتی‌لارینی، یاشادیغی حیاتـین آجیناجاقلی آنلارینی، ائللرين درد و غمينه، عذاب‌لارینا، ايستك و آرزولارینا تؤكوب و اثرلرينده ترنّوم ائتميشدير. او اؤز منليیيني ايتيرمه‌دن، گونده بير دونا گيرمه‌دن هر جوره عدالت‌سيزليیه قارشی سينه گرميش و خالقینین معنوي پاك‌لیغینی قوروموش، اونون آمال و ايد‌آللاری اوغروندا سورگون‌لره، محرومیت‌لره دؤزموش، آنجاق اؤز اثرلريني خالقین منافعي اوغروندا، خالقین آزادلیغی، خوش‌بخت‌لییی نامينه یازیب، یاراتمیشدیر. اونا گؤره ده بير چوخ شعرلري نسيل- نسيل سينه‌لرده یورد سالیب، خالقیمیزین سئوديیي و یاشاتدیغی اثرلر اولموشلار.
ساهرين ده منليیي هر بير اينسان كيمي حیات آخاری ايله زامان- زامان اينكيشاف ائتميش، یوكسلميش و ثابت‌لشميشدير. شاعيرين شخصييتي یئتگينلشيب، بوتؤولشديكجه شعردن- شعره دولغونلاشمیش و زنگين‌لشميشدير. اونون حیات تجربه‌سي آرتدیقجا دوشونجه‌لري درين‌لشير و مراجعت ائتديیي موضوع لار، ايفاده ائتديیي مضمونلار ايسه فرديليكدن، سطحي‌ليكدن اوزاقلاشیر و عمومي‌ليیه و درين‌ليیه ساری اينكيشاف ائدير. اونون ترنّوم ائتديیي ايستك و آرزولار تكجه بير قلبين یوخ بلكه اينسانلارین داخيلي عالمين ايفاده ائدهن بديعي اثره (شعره) چئوريلميشدير.
بوردا گؤركملي شاعيرين «آرزو» و «آرزی» شعرلريني قارشی‌لاشدیرماق و اؤتري ده اولسا اونلاری آراشدیرماق و اينجه‌لمك یولو ايله یوخاریداكی فيكيرلري یئكونلاشدیرماق ايسترديك. باشقا سؤزله: ايستهیيرديم كي، بو شعرين سيماسیندا شاعير كئچيرديیي یارادیجیلیق یولونو بير نظره سالاراق اونون كئچيرديیي مركّب یارادیجیلیق یولونا ايشیق سالماقلا اوخوجولاریمیزا ساهرين محبّت ليريكاسی‌نین اجتيماعي بير ليريكا سويیه‌سينه چاتدیغی‌نی آچیقلایاق.
«آرزو» شعري ساهرين گنج‌ليك دؤورونه، ايلك محبّت آنلارینا عایيدديرسه، «آرزی» شعري ايسه اونون مودروك‌ليك چاغلارینین، گرگين مباريزه دؤورونون عمومي‌لشميش سئوگي‌سينين بيتگين صنعت نمونه‌سيدير. ايندي هر ايكي شعري اؤتري ده اولسا، نظردن كئچيرمك ايسته‌یيريك:
آرزو
ظلمتين توزونو سحر الي ايله
اوره‌ك آیناسیندان رفع ائده بيلسه‌م.
وحشي گؤیرچين تك قانادلاناراق
اوزاق اوفوق‌لره آه گئده بيلسه‌م.
شاعير ايلكين سئودا سحريني آناركن، كئچيرديیي هيجران گئجه‌لرين، آغری‌لاری، عذابلاری، اضطيراب و سارسینتی‌لاری اونون اوره‌یيني دوم- دورو آیناسینا قونموش «ظلمت توزو» آدلاندیریر و ناكام محبّتين كده‌ريني اوره‌كدن سيليب یونگول‌لشيب، وحشي گؤیرچين‌لر كيمي اوچماق آرزوسوندادیر. آنجاق نه یازیق كي تكجه خیال عالمينده اوزاق اوفوق‌لرده اوچماق ممكون اولور.
شاعير خیال عالمي‌له، رئال عالمين آراسینداكی اوچورومو، حسرتلرين، انتظارلارین، ناكام آرزولارین، عادي تجسّمو اولان «آه» سؤزو ايله دولدورماق ايسته‌یير.
سیاه دالغالارین حلقه‌لرينده،
قاباران بير كؤپوك، چیرپینتی اولسام،
غروب پرده‌سينده، سولغون اولدوز تك،
گؤز یومار- آچان واخت سارالیب سولسام.
وحشي گؤیرچين آرزوسونو آرتـیق، بيرجه كؤپوك، چیرپینتی اولماق آرزوسو عوض ائدير. سياه دالغالار ايستر- ايسته‌مز «قارا دنيزي» آندیریر. هم ده اونا دالغین- دالغین باخان «ايري سیاه گؤزلو قیزی» شاعيرين خيیالیندا جانلاندیریر. قارا دنيزين دالغالاری‌لا سیاه گؤزلرين باخیشلاری‌نین چاتـیشدیغی حلقه‌لرده، بير كؤپوك كيمي قابارماق، اونلارین آیریلیشیندان قوپان چیرپینتی سسينه چئوريلمك، یاخود دولغون قارا گؤزلرين تيكيلديیي قارالان اوفوق‌لرده بير گؤز قیرپیمیندا یانیب سؤنن اولدوزلارین گؤرونوشو كيمي گؤرونمك آرزوسو كئچير اوره‌یيندن. بو آرزودان، بو رومانتيك دویغولاردان دوغان گيزلي بير «آه» سیزیلیر بو بندده. حزين‌ليك، یوموشاق‌لیق ايچينده‌كي حيس كيمي، اوره‌كده قیوریلیب، آچیلیر، آنجاق دوداغا چاتا بيلمه‌یه بو «آه»:
تيتره‌شن كؤلگه تك بيرجه گؤرونسم،
ماوي پنجره‌نين بوللور جامیندا،
بير پاریلتی اولسام یارین گؤزونده،
سؤنوك بير نور اولسام اونون شامیندا.
ايكي بير گئجه‌ده پنجره‌نين آرخاسیندان گؤیلري، اولدوزلاری بایغین- بایغین سئیر ائديب گوموشو آی ايشیغینا بورونموش خاطيره‌لري بير- بير گؤزلري اؤنونده جانلاندیران سئوگيلي‌سينين خيیالیندا دوغولوب بوللور جامدا تيتره‌شن بير كؤلگه كيمي گؤرونمك او محزون كؤنوللو یاری بيرجه آنلیغادا اولسا سئوينديرمك، گؤزلريني گولدورمك یاخود هئچ اولماسا هيجرانلی گئجه‌لرين غملي قارانلیغینی ايشیقلاندیران «شام»- ین تيتره‌شن شوعآ‌لاریندا بير سؤنوك نور اولوب، سؤنمك‌له، او گئجه‌لرين غميني، كدريني یونگول‌لشديريب، آیدین‌لاشدیرماق آرزولاییر. بو آرزولاردا، بو لحن‌ده بوغولان هیچقیریقلار، اينيلتي‌لر، اویولتولار، اوخوجونون دا اوره‌یيندن یول سالیب كئچير، اونوندا بوغازینا تـیخیلان قهره چئوريلير. اوره‌یيني گؤیندير.
بير تبسّوم اولسام دوداقلارینا،
سولغون یاناق‌لارین قیزیل گول ائتسم،
بير داملا یاش كيمي آخیب گؤزومدن،
اطلس اته‌یينده اريیيب ايتسم.
سئودا سوراقلی، خیال قانادلی آرزو گؤیرچيني اوزاق_ اوزاق اوفوق‌لردن اؤتوب، كئچيب و ناغیل‌لاریمیزدا اولدوغو كيمي مختليف جيلدلره دوشوب، كؤپوك اولوب، یانیب سؤنن اولدوز اولوب، شامین سون شوعا سی اولوب… كؤلگه اولوب. بو جيلدلره دوشه- دوشه، اوچوب، اوچوب، ان نهایت خاطيره‌لرين مورگوسونو پوزوب. یارین اوره‌یينده شيرين دویغولاری اویادیب و او سئوينج شيرين‌ليك‌لر، یارین دوداغیندا اویانان تبسّوم كيمي اينجه- اينجه اريیيب، یاناق‌لاریندا نارین- نارین قیزاریب، سونرا بو آرزو، اؤز یوواسینا، شاعيرين قلبينه قاییداراق، نده‌نسه حسرتلرين، انتظارلارین تجسّمو بيرداملا یاش اولوب، سئوگيلي‌سينين گؤزلريندن آخیب. اطلس اته‌یينه اویوماق ايسته‌ميش. بلكه ده بو سئوينج یاشی‌دیر. هر حالدا سني ده كؤور‌لدير، دورولدور، سنده ده رومانتيك دویغولار اوخشاییر. اوره‌یينه ايستي‌ليك باغیشلاییر. سني روحن تميزله‌یير.
منه ائله گلير كي، سئوه بيلمه‌ین هئچ بير كيمسه‌دن شاعير چیخماز؛ چونكي شعرين تملي، بينؤوره‌سي سئوگي اوزه‌رينده قورولور. بو سئوگي عادی سئوگي‌دن توتموش تا حیات سئوگي‌سي، ائل، وطن، اينسان، كاينات و … كيمي بؤیوك سئوگي‌لره قده‌ر یوكسه‌له بيلير. بؤیوك صنعتكارلارین، شخصي سئوگي‌سيندن دوغان صنعت اثرلري ده، ائله بير قووّه‌یه، گوجه ماليك‌دير كي، اونلاردا باشقالاری‌نین دا سئوگي‌سينين ترنّوم و تجسّومو سسله‌نه بيلير. صنعتين ده عومومي‌لشمك قووّه‌سي محض بورادان سو ايچير. «آرزو» شعرينده ترنّوم اولان، وصف اولان سئوگي زامان- زامان بؤیویور، درين‌لشير، گئنيش‌لنير و وطن سئوگي‌سي، ائل سئوگي‌سي، اينسان پرورليك، عدالت سئوه‌رليك كيمي محتشم دویغو و دوشونجه‌لري ايفاده ائتمك قابيليیتي كسب ائدير. بونون عئیني تجسّمونو «آرزی» شعرينده گؤرمك اولار.
آرزی
ايسته‌رم غملي و طوفانلی گئجه
یولچولارا.
بير فانوس تك یا دا قطب اولدوزو تك
رهبر اولام.
بو قارانلیق، آرتـیق توز كيمي دئیيل، بلكه قیر كيمي‌دير. قاتی قارانلیق‌دیر. غم‌لردن، اضطيراب‌لاردان، سكسكه‌لردن، قورخولاردان، سارسینتی‌لاردان، ايشكنجه‌لردن یوغرولموش استبداد و ظلم قارانلیغی‌دیر. بو قارانلیق اولدوقجا مدهيش بير قارانلیق‌دیر. اينسانلاری بوغان، سارسیدان، یولچولاری یولوندان ائد‌ن، قارانلیق‌دیر. بو قارانلیق، طوفانلارلا، بحرانلارلا قوشالاشیب و بير هیولا كيمي سعادت ايشیغی‌نین دالینجا گئد‌ن یولچولارین یولونو كسيب. بئله قارانلیق، طوفانلی، دوًزو‌لمز بير قارانلیق‌دا خالقین سعادتي نامينه جانلارینی اووجونا آلان سعادت جارچی‌لاری، آزادلیق یولچولاری یولا دوشور، مباريزه‌یه گيريشير. آسیلیر، گوللـه‌لنير (1350 ايل یازیلیب شعر) بو مقام‌لاردا شاعير لاقئید قالیب، شعر و غزل قوشماق‌لا كيفایت‌له‌نه بيلمیر، او دور كي، او بو یولون كروانینا قوشولور. اؤزونو مشعله چئويريب، یولچولاری‌نین یولونو ايشیق‌لاندیرماق آرزولاییر. او اومید ايشیغی، مایاق كيمي یاناراق، بير فانوس یا قطب اولدوزو كيمي اولماق آرزوسوندادیر. قارانلیق و طوفانلی گئجه‌لرده یولچولار گره‌ك اولان ايشیق‌دیر. او دا ايشیغا چئوريلمك ايسته‌یير.
ايسته‌رم یای گونو چؤل‌لرده آخار بير سو اولوب،
دوم- دورو گؤز یاشی تك یولدا،
چوخور ايچره دولام.
یایین ايستي و قیزمار گونلرينده، گؤیدن اود النديیي بير واختدا، سوسوز یولچولارین، یانغی‌سینی، خيیال‌لاریندا یارانان ايلغیم‌لار سوووتمادان داهادا یانغی‌لاشدیران بير واختدا، شاعير اؤز وجودونو اريديب سویا دؤندرمك آرزوسوندادیر. او قاینار بولاق یوخ، عادي‌جه چوخور دولان بير سو اولماق ايسته‌یير،. یولچولارا نه لازیم‌دیر. سو! ائله ایسه، سو اولماق! هارادا اولور اولسون، تكجه گره‌ك اولان بير شئیه چئوريلمك گره‌كدير. سعادت، عدالت، آزادلیق یولوندا مباريزه‌ده ان واجب بير وارلیغا چئوريلمك. حقيقي مباريزه ده اولدوغو كيمي اؤزو بؤیوك بير ايش‌دير.
ايسته‌مم نقش و نيگاریم قالا، شعريم اوخونا،
ايسته‌رم بير سیزی حسرت تك،
اوره‌كلرده قالام.
شاعيرين اؤزو اوچون اوماجاغی بير شئی یوخدور. او نه هئیكل‌لره، پورتره‌لره چئوريليب، گؤزلري قاماشدیرماق ايسته‌یير. نه ده كي، شعري‌نين شؤهر‌تي آلتـیندا اویویوب، اؤیونمك ايسته‌یير. یوخ، او گونده‌ليك شان شؤهر‌تدن، گورولتولو، پاریلتیلی شؤهر‌تدن قاچیر. اوره‌كلرين ان عادی بير حسرت حيسّينه بولانیب، قالماق ايسته‌یير. شاعيرين بؤیوك‌ليیي، اوزون عؤمورلویو، اونون یازدیغی اثرلردن آسیلی‌دیر. اينسانلارین اوره‌كلرينه یول سالا بيليرسه دئمك ابدي‌لشير. ساهر ده حسرت‌لره، انتظار دویغولارینا، آجی و سئوينج حيس‌لرينه قاریشیب اينسانلارین اوره‌یينده قالماق آرزولاییر. بو آرزونون آرزوسودور. بؤیوك سعادت ایسه، اينسانلارین آرزوسونا چئوريلمك‌دير. شاعيرده اؤز نجيب آرزولاری‌نین، آرزوسونا دؤنمك ايسته‌یير.
اونودورسا مني ائل، چكمه‌سه تاريخ آدیمی
ايسته‌رم آی تكي یورد اوسته گئجه
شؤوق سالام.
دوغروسو ائل دوغما شاعيريني اونودارمی؟خالق لیاقتلي ائولادلارینا لاقئیدمي قالار؟بس شاعيره قارشی بو ائل اوبا لاقئید‌ليیي ندن تؤره‌نير؟ بو ميصراعلاردا آجی بير حقيقت گيزلنيب: پهلوی شوونیستلری، حقيقي تاريخي حاديثه‌لري تحريف ائديب، ساتقین‌لاری، فیریلداقچیلاری، لوغالاری خالق قلمه وئره‌‌رک، اؤز چيركين عمل‌لريني، یاراماز نيیت‌لريني حیاتا کئچیرمک ایسته میشلر. حقيقتي اؤرت- باسدیر ائدره ک، خالقین حقيقي و لیاقتلي ائولادینی لكه‌له‌یيب، بؤهتان‌لایاراق؛ اونلارا، “خالق دوشمن‌لری”، “متجاسير”، “ساتقین” و “مزدور” آدی وئرمك‌له، سیخیشدیریب، مباريزه مئیدانلاریندان چیخارماغا اؤتری اولسادا موفّق اولموشدور. آنجاق شاعیر، غفلت یوخوسوندا ا ویوموشلارا، باش‌سیز آداملارا آجییر. اونون آچیق گؤزو بونلاری یاخشی سئچه بيلير. او خالقین آییلیب، حقيقته واقف اولاجاق گونونو آیدینجا گؤرور. او دور كي، بو یوخولارین یانیندان سایماز یانا كئچمير. دوغما یوردونون ، خالقینین سئوگي- محبّت جؤوهرينه چئوريلمك آرزوسوندادیر. اولدوز كيمي، آی كيمي اؤز اوره‌یيني اريديب وطن گئجه‌لريني، ائللرين رؤویالارینی، یوخولارینی، آرزولارین نورونا بوروندورمك ايسته‌یير. بئله تمنّاسیز سئوگي‌له دولان اوره‌ك یالنیز و یالنیز پاك آرزولار، تميز دویغولار، محبّت سئوگي اينسان‌پروه‌رليك دویغو و دوشونجه‌لري ايله دولان، چیرپینان، سئودالی بير اوره‌ك اولا بيلير، ساهر (گئجه‌لر اویاغی)- نین اوره‌یي اولا بيلير.
هر ايكي شعرين اؤزونه مخصوص بديعي دیرلري واردیر. «آرزو» شعري خاطيره‌لرين، آنی‌لارین، آرزولارین اویانیشی‌نین طبيعت عنصرلرينده تصويرلنمه‌سي و اينسان اوره‌یينده اویاتدیغی حيس‌لرده جانلانماسی فورماسیندا وئريلميش‌دير. شعرين آشیلادیغی صميمي‌ليك، كؤوره‌ك‌ليك، اينجه و ظريف موسيقي‌له موشايعت اولونور. بو موسيقي سؤزلرين، دوزولوشوندن، ميصراعلارین توخونوشوندان سس ايلمه‌لري‌نين بير- بيريني آوازلاندیرماسیندان تؤره‌نير و رنگ چالارلارینین اویاتدیغی حزين و یوموشاق دویغولارین سس‌لشمه‌سي ايله تامام‌لانیر. «آرزو» شعرينده‌كي، ظلمت توزو، «آرزی» شعرينده‌كي قاتی قارانلیغا، وحشي گؤیرچين ايسه گؤزلريميزه گؤرونمه‌ین آنجاق آرزولارا قاناد وئره‌ن، اوچدوران «زومرود» قوشونا چئوريلمیشدیر.
آرزی شعری تضادلارین، انكار و تصديق‌لرين فورماسیندا یارانیب، قارانلیق‌لا ايشیغین، ايستي‌ليكله سرين‌ليیين، جسارت‌له اومیدسیزليیين، اونوتماقلا وارلیغین… یاراتدیغی تضادلارین عالمينده، ايشیغین، دورولوغون، ائل- اوبا وورغونو، وطن‌پرور، اينسان سئوه‌ر، درين دوشونجه‌لي بير وطنداشین صورتي جانلانیب و تصوير اولونوب.
آرزی شعري‌نين سؤز دوزومو، حيس هؤرگوسو، وورغولارین یئرينه دوشدویونه گؤره، هابئله ميصراعلارین یئرلي- یئرينده قیریلماسی شعره خوصوصي بير آهنگ باغیشلاییب، ميصراع باشی ايشله‌نن سؤزلرله، قافیه‌لر آراسینداكی، اویارلیق و بير- بيريني تاماملاما قابيلیتي شعره تام‌لیق وئرير. اونو كاميل‌لشديرميش و بوتؤولشديرميشدير. شعرين مضمونوندان دوغان، فداكارلیق، ايگيدليك، غیرت و تمنّاسیزلیق، آهنگه، موسيقي‌یه دؤنه‌رك شعرين لحنيندن آشكارجاسینا دویولور.
شعر لؤوحه یاراتماق مقصديله قورولمامیش، بلكه گئنيش فضالارین، بؤیوك آرزولارین، منظره‌سيني ییغجام، كسرلي و توتارلی تصويرلر، سيمبوللارلا جانلاندیرماق و تصوير ائتمك ايسته‌ميش و بونا دا نایيل اولموشدور.