«آرزو»دان- «آرزی»- یا/ حسن ایلدیریم
(اوستاد حبیب ساهرین شعرینین تحلیلی)
آرزولار: اوره‌کلرین درین قاتلاریندان، کؤنول‌لرین ایستی، قاینار احتیراسلاریندان، خیال‌لارین چیرپینان قانادلاریندان دوغار و اید‌آل‌لار، ایستک فیکیرلرله یوغرولار و سونرا اینسانلارین ان گؤز‌ل و صمیمی و سئویملی حیس‌لرینین بویاسینا بویانار و ان نهایت اومیدلرین اوماجاق و قوناجاق یئرینه چئوریلر. داها دوغروسو آرزولار حیاتـین اؤزوندن دوغور. اونلار اینسانین معنوی عالمی‌نین دورو گؤزلو گوزگوسودورلر. غریبه بوراسی‌دیر، اینسان آرزولاری حیاتا کئچدیکجه آزالمادان آرتار، تؤره‌ر. او دور کی، اینسان عؤمور بویو گؤز‌ل علوی و شیرین آرزولارینا چاتماق اوچون داییما جان آتار. آرزی اولدوزلاری‌سا، سحر- آخشام لار اینسانین عؤمور یوللارینا شفق چیله‌لر، او یوللاری آیدین‌لادار و اینساندا یاشاماق، قورماق، یاراتماق هوه‌سینی گونو- گوندن آرتـیرار.
صنعت آداملارینین یاراتدیغی بدیعی اثرلر، اونلارین آمال و ایستک‌لری و گؤزه‌للیک دوغولاری ایله جیلوه‌له‌نن اوره‌کلری‌نین معنوی هئیکلی‌دیرلر.
یارادیجی تخیّلو، حیس‌لری، فیکیرلری، آرزی و اید‌آللاری اؤزونه مخصوص بیر گوج‌له گؤزه‌للیک و ایسته‌تیک سوزگه‌جیندن سوزوب، اونلاری بدیعی تظاهر فورماسی اولان تصویرلر، مئلودیلر، … جیزگی‌لر… صورتینده، صنعت اثرلرینه چئویریر. بو اثرلر یارادیجی اوره‌ییندن یول آلیب و صنعت سئوه‌رلرین اوره‌یینه ساری آخیر. بدیعی اثرلرین مضمون و محتواسی و اونلاردا عکس اولونان حیات حقیقت‌لر نه قده‌ر عمومی‌لشمیش حیس‌لردن و دویغو و دوشونجه‌لردن تؤره‌نیرسه و بدیعی پارلاق‌لیغی و آیدین‌لیغی نه قده‌ر گوجلو اولورسا اونلارین تاثیر دایره‌سی گئنیش‌لنیر و باشقالارین اوره‌یینده یول تاپماسی آسان‌لاشیر. بدیعی اثرین اوزون عؤمورلویو، خالقین معنوی عالمینه یول تاپماسی ایله علاقه‌داردیر. خالقین مالینا چئوریلن اثر، نسیلدن- نسیله معنوی آمانات کیمی تاپشیریلیر و یاشادیلیر.
شعرلرینده، یوخاریداکی سایدیغیمیز علامت‌لرین بیر چوخو اولان، شاعیرلرین بیری ده آذربایجانین گؤرکملی شاعیری اوستاد حبیب ساهردیر. او دا قلبینین ایستک و آرزولارینی، اضطیراب و اوره‌ک چیرپینتی‌لارینی، یاشادیغی حیاتـین آجیناجاقلی آنلارینی، ائللرین درد و غمینه، عذاب‌لارینا، ایستک و آرزولارینا تؤکوب و اثرلرینده ترنّوم ائتمیشدیر. او اؤز منلییینی ایتیرمه‌دن، گونده بیر دونا گیرمه‌دن هر جوره عدالت‌سیزلییه قارشی سینه گرمیش و خالقینین معنوی پاک‌لیغینی قوروموش، اونون آمال و اید‌آللاری اوغروندا سورگون‌لره، محرومیت‌لره دؤزموش، آنجاق اؤز اثرلرینی خالقین منافعی اوغروندا، خالقین آزادلیغی، خوش‌بخت‌لییی نامینه یازیب، یاراتمیشدیر. اونا گؤره ده بیر چوخ شعرلری نسیل- نسیل سینه‌لرده یورد سالیب، خالقیمیزین سئودییی و یاشاتدیغی اثرلر اولموشلار.
ساهرین ده منلییی هر بیر اینسان کیمی حیات آخاری ایله زامان- زامان اینکیشاف ائتمیش، یوکسلمیش و ثابت‌لشمیشدیر. شاعیرین شخصییتی یئتگینلشیب، بوتؤولشدیکجه شعردن- شعره دولغونلاشمیش و زنگین‌لشمیشدیر. اونون حیات تجربه‌سی آرتدیقجا دوشونجه‌لری درین‌لشیر و مراجعت ائتدییی موضوع لار، ایفاده ائتدییی مضمونلار ایسه فردیلیکدن، سطحی‌لیکدن اوزاقلاشیر و عمومی‌لییه و درین‌لییه ساری اینکیشاف ائدیر. اونون ترنّوم ائتدییی ایستک و آرزولار تکجه بیر قلبین یوخ بلکه اینسانلارین داخیلی عالمین ایفاده ائدهن بدیعی اثره (شعره) چئوریلمیشدیر.
بوردا گؤرکملی شاعیرین «آرزو» و «آرزی» شعرلرینی قارشی‌لاشدیرماق و اؤتری ده اولسا اونلاری آراشدیرماق و اینجه‌لمک یولو ایله یوخاریداکی فیکیرلری یئکونلاشدیرماق ایستردیک. باشقا سؤزله: ایستهییردیم کی، بو شعرین سیماسیندا شاعیر کئچیردییی یارادیجیلیق یولونو بیر نظره سالاراق اونون کئچیردییی مرکّب یارادیجیلیق یولونا ایشیق سالماقلا اوخوجولاریمیزا ساهرین محبّت لیریکاسی‌نین اجتیماعی بیر لیریکا سوییه‌سینه چاتدیغی‌نی آچیقلایاق.
«آرزو» شعری ساهرین گنج‌لیک دؤورونه، ایلک محبّت آنلارینا عاییددیرسه، «آرزی» شعری ایسه اونون مودروک‌لیک چاغلارینین، گرگین مباریزه دؤورونون عمومی‌لشمیش سئوگی‌سینین بیتگین صنعت نمونه‌سیدیر. ایندی هر ایکی شعری اؤتری ده اولسا، نظردن کئچیرمک ایسته‌ییریک:
آرزو
ظلمتین توزونو سحر الی ایله
اوره‌ک آیناسیندان رفع ائده بیلسه‌م.
وحشی گؤیرچین تک قانادلاناراق
اوزاق اوفوق‌لره آه گئده بیلسه‌م.
شاعیر ایلکین سئودا سحرینی آنارکن، کئچیردییی هیجران گئجه‌لرین، آغری‌لاری، عذابلاری، اضطیراب و سارسینتی‌لاری اونون اوره‌یینی دوم- دورو آیناسینا قونموش «ظلمت توزو» آدلاندیریر و ناکام محبّتین کده‌رینی اوره‌کدن سیلیب یونگول‌لشیب، وحشی گؤیرچین‌لر کیمی اوچماق آرزوسوندادیر. آنجاق نه یازیق کی تکجه خیال عالمینده اوزاق اوفوق‌لرده اوچماق ممکون اولور.
شاعیر خیال عالمی‌له، رئال عالمین آراسینداکی اوچورومو، حسرتلرین، انتظارلارین، ناکام آرزولارین، عادی تجسّمو اولان «آه» سؤزو ایله دولدورماق ایسته‌ییر.
سیاه دالغالارین حلقه‌لرینده،
قاباران بیر کؤپوک، چیرپینتی اولسام،
غروب پرده‌سینده، سولغون اولدوز تک،
گؤز یومار- آچان واخت سارالیب سولسام.
وحشی گؤیرچین آرزوسونو آرتـیق، بیرجه کؤپوک، چیرپینتی اولماق آرزوسو عوض ائدیر. سیاه دالغالار ایستر- ایسته‌مز «قارا دنیزی» آندیریر. هم ده اونا دالغین- دالغین باخان «ایری سیاه گؤزلو قیزی» شاعیرین خییالیندا جانلاندیریر. قارا دنیزین دالغالاری‌لا سیاه گؤزلرین باخیشلاری‌نین چاتـیشدیغی حلقه‌لرده، بیر کؤپوک کیمی قابارماق، اونلارین آیریلیشیندان قوپان چیرپینتی سسینه چئوریلمک، یاخود دولغون قارا گؤزلرین تیکیلدییی قارالان اوفوق‌لرده بیر گؤز قیرپیمیندا یانیب سؤنن اولدوزلارین گؤرونوشو کیمی گؤرونمک آرزوسو کئچیر اوره‌ییندن. بو آرزودان، بو رومانتیک دویغولاردان دوغان گیزلی بیر «آه» سیزیلیر بو بندده. حزین‌لیک، یوموشاق‌لیق ایچینده‌کی حیس کیمی، اوره‌کده قیوریلیب، آچیلیر، آنجاق دوداغا چاتا بیلمه‌یه بو «آه»:
تیتره‌شن کؤلگه تک بیرجه گؤرونسم،
ماوی پنجره‌نین بوللور جامیندا،
بیر پاریلتی اولسام یارین گؤزونده،
سؤنوک بیر نور اولسام اونون شامیندا.
ایکی بیر گئجه‌ده پنجره‌نین آرخاسیندان گؤیلری، اولدوزلاری بایغین- بایغین سئیر ائدیب گوموشو آی ایشیغینا بورونموش خاطیره‌لری بیر- بیر گؤزلری اؤنونده جانلاندیران سئوگیلی‌سینین خییالیندا دوغولوب بوللور جامدا تیتره‌شن بیر کؤلگه کیمی گؤرونمک او محزون کؤنوللو یاری بیرجه آنلیغادا اولسا سئویندیرمک، گؤزلرینی گولدورمک یاخود هئچ اولماسا هیجرانلی گئجه‌لرین غملی قارانلیغینی ایشیقلاندیران «شام»- ین تیتره‌شن شوعآ‌لاریندا بیر سؤنوک نور اولوب، سؤنمک‌له، او گئجه‌لرین غمینی، کدرینی یونگول‌لشدیریب، آیدین‌لاشدیرماق آرزولاییر. بو آرزولاردا، بو لحن‌ده بوغولان هیچقیریقلار، اینیلتی‌لر، اویولتولار، اوخوجونون دا اوره‌ییندن یول سالیب کئچیر، اونوندا بوغازینا تـیخیلان قهره چئوریلیر. اوره‌یینی گؤیندیر.
بیر تبسّوم اولسام دوداقلارینا،
سولغون یاناق‌لارین قیزیل گول ائتسم،
بیر داملا یاش کیمی آخیب گؤزومدن،
اطلس اته‌یینده اریییب ایتسم.
سئودا سوراقلی، خیال قانادلی آرزو گؤیرچینی اوزاق_ اوزاق اوفوق‌لردن اؤتوب، کئچیب و ناغیل‌لاریمیزدا اولدوغو کیمی مختلیف جیلدلره دوشوب، کؤپوک اولوب، یانیب سؤنن اولدوز اولوب، شامین سون شوعا سی اولوب… کؤلگه اولوب. بو جیلدلره دوشه- دوشه، اوچوب، اوچوب، ان نهایت خاطیره‌لرین مورگوسونو پوزوب. یارین اوره‌یینده شیرین دویغولاری اویادیب و او سئوینج شیرین‌لیک‌لر، یارین دوداغیندا اویانان تبسّوم کیمی اینجه- اینجه اریییب، یاناق‌لاریندا نارین- نارین قیزاریب، سونرا بو آرزو، اؤز یوواسینا، شاعیرین قلبینه قاییداراق، نده‌نسه حسرتلرین، انتظارلارین تجسّمو بیرداملا یاش اولوب، سئوگیلی‌سینین گؤزلریندن آخیب. اطلس اته‌یینه اویوماق ایسته‌میش. بلکه ده بو سئوینج یاشی‌دیر. هر حالدا سنی ده کؤور‌لدیر، دورولدور، سنده ده رومانتیک دویغولار اوخشاییر. اوره‌یینه ایستی‌لیک باغیشلاییر. سنی روحن تمیزله‌ییر.
منه ائله گلیر کی، سئوه بیلمه‌ین هئچ بیر کیمسه‌دن شاعیر چیخماز؛ چونکی شعرین تملی، بینؤوره‌سی سئوگی اوزه‌رینده قورولور. بو سئوگی عادی سئوگی‌دن توتموش تا حیات سئوگی‌سی، ائل، وطن، اینسان، کاینات و … کیمی بؤیوک سئوگی‌لره قده‌ر یوکسه‌له بیلیر. بؤیوک صنعتکارلارین، شخصی سئوگی‌سیندن دوغان صنعت اثرلری ده، ائله بیر قووّه‌یه، گوجه مالیک‌دیر کی، اونلاردا باشقالاری‌نین دا سئوگی‌سینین ترنّوم و تجسّومو سسله‌نه بیلیر. صنعتین ده عومومی‌لشمک قووّه‌سی محض بورادان سو ایچیر. «آرزو» شعرینده ترنّوم اولان، وصف اولان سئوگی زامان- زامان بؤیویور، درین‌لشیر، گئنیش‌لنیر و وطن سئوگی‌سی، ائل سئوگی‌سی، اینسان پرورلیک، عدالت سئوه‌رلیک کیمی محتشم دویغو و دوشونجه‌لری ایفاده ائتمک قابیلییتی کسب ائدیر. بونون عئینی تجسّمونو «آرزی» شعرینده گؤرمک اولار.
آرزی
ایسته‌رم غملی و طوفانلی گئجه
یولچولارا.
بیر فانوس تک یا دا قطب اولدوزو تک
رهبر اولام.
بو قارانلیق، آرتـیق توز کیمی دئییل، بلکه قیر کیمی‌دیر. قاتی قارانلیق‌دیر. غم‌لردن، اضطیراب‌لاردان، سکسکه‌لردن، قورخولاردان، سارسینتی‌لاردان، ایشکنجه‌لردن یوغرولموش استبداد و ظلم قارانلیغی‌دیر. بو قارانلیق اولدوقجا مدهیش بیر قارانلیق‌دیر. اینسانلاری بوغان، سارسیدان، یولچولاری یولوندان ائد‌ن، قارانلیق‌دیر. بو قارانلیق، طوفانلارلا، بحرانلارلا قوشالاشیب و بیر هیولا کیمی سعادت ایشیغی‌نین دالینجا گئد‌ن یولچولارین یولونو کسیب. بئله قارانلیق، طوفانلی، دوًزو‌لمز بیر قارانلیق‌دا خالقین سعادتی نامینه جانلارینی اووجونا آلان سعادت جارچی‌لاری، آزادلیق یولچولاری یولا دوشور، مباریزه‌یه گیریشیر. آسیلیر، گوللـه‌لنیر (1350 ایل یازیلیب شعر) بو مقام‌لاردا شاعیر لاقئید قالیب، شعر و غزل قوشماق‌لا کیفایت‌له‌نه بیلمیر، او دور کی، او بو یولون کروانینا قوشولور. اؤزونو مشعله چئویریب، یولچولاری‌نین یولونو ایشیق‌لاندیرماق آرزولاییر. او اومید ایشیغی، مایاق کیمی یاناراق، بیر فانوس یا قطب اولدوزو کیمی اولماق آرزوسوندادیر. قارانلیق و طوفانلی گئجه‌لرده یولچولار گره‌ک اولان ایشیق‌دیر. او دا ایشیغا چئوریلمک ایسته‌ییر.
ایسته‌رم یای گونو چؤل‌لرده آخار بیر سو اولوب،
دوم- دورو گؤز یاشی تک یولدا،
چوخور ایچره دولام.
یایین ایستی و قیزمار گونلرینده، گؤیدن اود الندییی بیر واختدا، سوسوز یولچولارین، یانغی‌سینی، خییال‌لاریندا یارانان ایلغیم‌لار سوووتمادان داهادا یانغی‌لاشدیران بیر واختدا، شاعیر اؤز وجودونو اریدیب سویا دؤندرمک آرزوسوندادیر. او قاینار بولاق یوخ، عادی‌جه چوخور دولان بیر سو اولماق ایسته‌ییر،. یولچولارا نه لازیم‌دیر. سو! ائله ایسه، سو اولماق! هارادا اولور اولسون، تکجه گره‌ک اولان بیر شئیه چئوریلمک گره‌کدیر. سعادت، عدالت، آزادلیق یولوندا مباریزه‌ده ان واجب بیر وارلیغا چئوریلمک. حقیقی مباریزه ده اولدوغو کیمی اؤزو بؤیوک بیر ایش‌دیر.
ایسته‌مم نقش و نیگاریم قالا، شعریم اوخونا،
ایسته‌رم بیر سیزی حسرت تک،
اوره‌کلرده قالام.
شاعیرین اؤزو اوچون اوماجاغی بیر شئی یوخدور. او نه هئیکل‌لره، پورتره‌لره چئوریلیب، گؤزلری قاماشدیرماق ایسته‌ییر. نه ده کی، شعرینین شؤهر‌تی آلتـیندا اویویوب، اؤیونمک ایسته‌ییر. یوخ، او گونده‌لیک شان شؤهر‌تدن، گورولتولو، پاریلتیلی شؤهر‌تدن قاچیر. اوره‌کلرین ان عادی بیر حسرت حیسّینه بولانیب، قالماق ایسته‌ییر. شاعیرین بؤیوک‌لییی، اوزون عؤمورلویو، اونون یازدیغی اثرلردن آسیلی‌دیر. اینسانلارین اوره‌کلرینه یول سالا بیلیرسه دئمک ابدی‌لشیر. ساهر ده حسرت‌لره، انتظار دویغولارینا، آجی و سئوینج حیس‌لرینه قاریشیب اینسانلارین اوره‌یینده قالماق آرزولاییر. بو آرزونون آرزوسودور. بؤیوک سعادت ایسه، اینسانلارین آرزوسونا چئوریلمک‌دیر. شاعیرده اؤز نجیب آرزولاری‌نین، آرزوسونا دؤنمک ایسته‌ییر.
اونودورسا منی ائل، چکمه‌سه تاریخ آدیمی
ایسته‌رم آی تکی یورد اوسته گئجه
شؤوق سالام.
دوغروسو ائل دوغما شاعیرینی اونودارمی؟خالق لیاقتلی ائولادلارینا لاقئیدمی قالار؟بس شاعیره قارشی بو ائل اوبا لاقئید‌لییی ندن تؤره‌نیر؟ بو میصراعلاردا آجی بیر حقیقت گیزلنیب: پهلوی شوونیستلری، حقیقی تاریخی حادیثه‌لری تحریف ائدیب، ساتقین‌لاری، فیریلداقچیلاری، لوغالاری خالق قلمه وئره‌‌رک، اؤز چیرکین عمل‌لرینی، یاراماز نییت‌لرینی حیاتا کئچیرمک ایسته میشلر. حقیقتی اؤرت- باسدیر ائدره ک، خالقین حقیقی و لیاقتلی ائولادینی لکه‌له‌ییب، بؤهتان‌لایاراق؛ اونلارا، “خالق دوشمن‌لری”، “متجاسیر”، “ساتقین” و “مزدور” آدی وئرمک‌له، سیخیشدیریب، مباریزه مئیدانلاریندان چیخارماغا اؤتری اولسادا موفّق اولموشدور. آنجاق شاعیر، غفلت یوخوسوندا ا ویوموشلارا، باش‌سیز آداملارا آجییر. اونون آچیق گؤزو بونلاری یاخشی سئچه بیلیر. او خالقین آییلیب، حقیقته واقف اولاجاق گونونو آیدینجا گؤرور. او دور کی، بو یوخولارین یانیندان سایماز یانا کئچمیر. دوغما یوردونون ، خالقینین سئوگی- محبّت جؤوهرینه چئوریلمک آرزوسوندادیر. اولدوز کیمی، آی کیمی اؤز اوره‌یینی اریدیب وطن گئجه‌لرینی، ائللرین رؤویالارینی، یوخولارینی، آرزولارین نورونا بوروندورمک ایسته‌ییر. بئله تمنّاسیز سئوگی‌له دولان اوره‌ک یالنیز و یالنیز پاک آرزولار، تمیز دویغولار، محبّت سئوگی اینسان‌پروه‌رلیک دویغو و دوشونجه‌لری ایله دولان، چیرپینان، سئودالی بیر اوره‌ک اولا بیلیر، ساهر (گئجه‌لر اویاغی)- نین اوره‌یی اولا بیلیر.
هر ایکی شعرین اؤزونه مخصوص بدیعی دیرلری واردیر. «آرزو» شعری خاطیره‌لرین، آنی‌لارین، آرزولارین اویانیشی‌نین طبیعت عنصرلرینده تصویرلنمه‌سی و اینسان اوره‌یینده اویاتدیغی حیس‌لرده جانلانماسی فورماسیندا وئریلمیش‌دیر. شعرین آشیلادیغی صمیمی‌لیک، کؤوره‌ک‌لیک، اینجه و ظریف موسیقی‌له موشایعت اولونور. بو موسیقی سؤزلرین، دوزولوشوندن، میصراعلارین توخونوشوندان سس ایلمه‌لری‌نین بیر- بیرینی آوازلاندیرماسیندان تؤره‌نیر و رنگ چالارلارینین اویاتدیغی حزین و یوموشاق دویغولارین سس‌لشمه‌سی ایله تامام‌لانیر. «آرزو» شعرینده‌کی، ظلمت توزو، «آرزی» شعرینده‌کی قاتی قارانلیغا، وحشی گؤیرچین ایسه گؤزلریمیزه گؤرونمه‌ین آنجاق آرزولارا قاناد وئره‌ن، اوچدوران «زومرود» قوشونا چئوریلمیشدیر.
آرزی شعری تضادلارین، انکار و تصدیق‌لرین فورماسیندا یارانیب، قارانلیق‌لا ایشیغین، ایستی‌لیکله سرین‌لییین، جسارت‌له اومیدسیزلییین، اونوتماقلا وارلیغین… یاراتدیغی تضادلارین عالمینده، ایشیغین، دورولوغون، ائل- اوبا وورغونو، وطن‌پرور، اینسان سئوه‌ر، درین دوشونجه‌لی بیر وطنداشین صورتی جانلانیب و تصویر اولونوب.
آرزی شعرینین سؤز دوزومو، حیس هؤرگوسو، وورغولارین یئرینه دوشدویونه گؤره، هابئله میصراعلارین یئرلی- یئرینده قیریلماسی شعره خوصوصی بیر آهنگ باغیشلاییب، میصراع باشی ایشله‌نن سؤزلرله، قافیه‌لر آراسینداکی، اویارلیق و بیر- بیرینی تاماملاما قابیلیتی شعره تام‌لیق وئریر. اونو کامیل‌لشدیرمیش و بوتؤولشدیرمیشدیر. شعرین مضمونوندان دوغان، فداکارلیق، ایگیدلیک، غیرت و تمنّاسیزلیق، آهنگه، موسیقی‌یه دؤنه‌رک شعرین لحنیندن آشکارجاسینا دویولور.
شعر لؤوحه یاراتماق مقصدیله قورولمامیش، بلکه گئنیش فضالارین، بؤیوک آرزولارین، منظره‌سینی ییغجام، کسرلی و توتارلی تصویرلر، سیمبوللارلا جانلاندیرماق و تصویر ائتمک ایسته‌میش و بونا دا ناییل اولموشدور.
