سونسوز محبّت و گوذشت
گنجعلی صباحی
رشید ایییرمی یاشا دولموش اوجابویلو، دولو صیفت، ایری گؤزلوٍ، گوٍلر اوزلوٍ ورزیشکار بیر جاوان ایدی. او، ایکی یاشیندا ایکن آتادان یئتیم قالمیشدی. عمیسینین سونسوز قایغیسی و پری خانیمین توٍکنمز محبّتی، یئتیملییی اونون یادیندان چیخارتمیشدی. ائلهجه ده او بو سونسوز عایلهنین سونوٍک حیاتـیندا اوٍمید دوغورموش، ائوده شنلییه سبب اولموشدو. ندنسه سون گوٍنلرده رشیدین رفتار و اخلاقی بوٍسبوٍتوٍن دییشیلمیشدی. شادلیق ساچان ایری گؤزلری، گوٍلر اوٍزوٍنوٍ غم- کدر بولودو اؤرتموٍشدوٍ. اونون بو حالی آسلان کیشیده، داها آرتـیق پریده حئیرت و نیگرانلیغا سبب اولموشدو.
آخشام ایدی. هاوا قارالمیش اولسا دا، لامپالارین ایشیغی اؤز نورو ایله هر یئری گوٍندوٍزه دؤندرمیشدی. رشید ایشدن ائوه دؤننده پری خانیم گوٍلر اوٍزله اونو قارشیلادی. نوازیشله حالینی سوروشدو. او، دوداق اوجو پرینین سوآلینی رد ائدهرک، میزین دؤورهسینده دوٍزوٍلموٍش صندلیلردن بیرینین اوٍزهرینده اوتوردو. توتقون، کوٍسگوٍن حالینا قلبی سیخیلان آنا دایانا بیلمهدی. رشیدین قارشیسیندا اوتوروب،
– سنه نه اولوب، قادان آلیم؟ بو گوٍنلر نییه پریشانسان؟ آدام کی، دردینی آناسیندان گیزلتمز. بیر دیء گوروٍم اوٍرهیینی سیخان نهدیر؟ آخی من سنی بئله توتغون، غملی گورنده دوزه بیلمیرم. اوٍرهییم اود توتوب یانیر- دئدیکده رشید باشینی قالدیریب معنالی باخیشلارلا گؤزلرینی آناسینین گؤزلرینه زیللهدی. توتغون سسله:
– ناراحاتلیغیمین سببینی بیلمک ایستهییرسن؟
– البتّه کی، بیلمک ایستهییرم.
– چوخ گؤزل، دئیهرم. آناجان! من کی، اوشاق دئییلم. دئییلنلردن معلوم اولور کی، منیم داییلاریم، بابام، ننهم ده واردیر. سیجیللیمده، آنامین آدی ترلاندیر. دئمک آنام دا واردیر، ساغدیر. نه اوٍچوٍن گرک من اونلاری تانیمایام؟ اونلارین مندن گیزلی ساخلانیلماسینین معناسی ندیر؟- دئیه آناسینی سوآلا توتدو. بو سوآلدان پری خانیم برک توتولدو. بدنینده سویوق بیر گیزلیتی حیسّ ائتدی. اونون اوٍچوٍن بو ساده بیر سوآل دئییلدی. همیشه اونون فیکریندن کئچیردی: «بیر گوٍن او دوغما آناسینی تانیسا، منی آتاجاق؟ اونون آیریلیغینا نئجه دوزهرم؟»- دئیه روحو عذاب چکیردی. سانکی، او گوٍن گلیب چاتمیشدی. اینجیک بیر حالدا:
– بس بئله!……- دئییب، بیر آز فیکره دالدی. سونرا هیجانلا -آدینی چکدییین قوهوملارین سنی ایستهسهیدیلر، بو واختا کیمی دالینجا گلر، سنی یوخلار، فیکرینده اولاردیلار. آنان، آنا اولسایدی کؤرپه واختـیندا سنی آتـیب اره گئتمزدی. سنین زحمتینی چکن، گئجه – گوٍندوٍز پروانه تک باشینا دولانیب اودونا یانان ترلان اولماییب، من اولموشام، من! ایندی من آنا دئییلم، ترلان آختاریرسان؟…- دئییب, هؤنکورتو ایله آغلاماغا باشلادی. ائله بو آندا آسلان کیشی قاپیدان گیردی. پری خانیمی آغلار، رشیدی توتغون، دولغون گؤردوٍکده حئیرتله:
– سیزه نه اولوب، نه خبردیر؟ – دئیه سوال وئردی. پری باش اؤرتوٍیوٍنوٍن اوجو ایله گؤزلرینی سیله- سیله:
– نه اولاجاق، اوغلون ترلان آدلی آنا آختاریر!- دئدیکده آسلان کیشی گوٍلوٍمسهدی:
– نه عئیبی وار، قوی آختارسین. بوندان اؤتروٍ آغلاماق، یاس قورماق لازیم دئییل کی, – دئییب، رشیده دوغرو یؤنهلدی. مهربانلیقلا:
– اوغلوم! موضوع ندیر؟ آچ، منه ده دیء- دئدی. رشید اؤزوٍنوٍ دوغرولداراق:
– ائله بیر مهم مسئله یوخدور، عمی جان! من فقط اؤزوٍموٍ تانیماق ایستهییرم. کئچمیشیم مندن گیزلی ساخلانیلماسی بئینیمده مین جوٍر دومانلی فیکیرلر دوغورور. بابامین، ننهمین، داییلاریمین، آنامین مندن گیزلی ساخلانیلماسینداکی معمّا ندیر؟ آتامین اؤلوموٍنده اونلارین الیمی اولوب؟ قان دوٍشمنچیلیییمیزمی وار؟ نییه گرک من بیلمهیم؟- دئدیکده آسلان کیشی قاه- قاه چکیب گوٍلدوٍ.
– یوخ گوٍلوٍم، یوخ!- دئدی. بئله فیکیرلری باشیندان چیخارت.
– دوغرودانمی آنام منی آتـیب گئدیب؟
– هئچ ده یوخ! قولاق آس، من قضیهنی اولدوغو کیمی سنه سؤیلهییم: سن ایکی یاشیندا ایکن، آتان بیر تصادوٍفده الیمیزدن چیخدی. آنان جاوان ایدی. بیر مدت اوتوردوقدان سونرا سنی ده گؤتوٍروٍب آتاسی ائوینه گئتدی. سن صاحیبسیز دئییل ایدین، بیز سنی اونون الیندن آلدیق. سندن آیریلماق اونون اوٍچوٍن ائله ده آسان دئییل، آغیر بیر درد ایدی- دئییب گؤزلرینی یومدو. سانکی کؤرپه رشیدی آغلایا- آغلایا ترلاندان آییردیقلاری آنلار، ترلانین گؤزلریندن یاز یاغیشی کیمی آخان داملالار، اونون پریشان حالی گؤزوٍنوٍن اؤنونده جانلاندی. درین بیر آه چکهرک، سؤزوٍنه بئله ایدامه وئردی:
– بیزیم ائولادیمیز اولمادیغیندان سنی اوغوللوغا گؤتوٍردوٍک. پری خانیم عؤمروٍنوٍن ان قیمتلی، جاوانلیق دؤورلرینی سنین تربییهنه، راحاتلیغینا، بوی آتـیب یاشا دولماغینا صرف ائتدی. سن گوٍلنده گوٍلدوٍ، آغلایاندا آغلادی. بیر آنا قایغیسی ایله کئشییینده دوردو- دئییب، الینی جئبینه سالدی. بیر سیغار آلیشدیریب مؤحکم سوموردو، توٍستوٍسوٍنوٍ هاوایا بوراخدی. مأیوس بیر حال آلاراق، – بیز اوٍمیدوار ایدیک کی، سن اونو آنا، منی ده آتا کیمی قبول ائدهجکسن- دئدی.
آسلان کیشینین سؤزوٍ بو یئره چاتاندا رشید تاب گتیرمهدی.
– عمی جان! مگر من سیزین حاققینیزی دانیرام؟ یاخود سیزدن آیریلماق فیکریندهیم؟ من اؤلنهدک سیزدن آیریلمارام. سیز منه آتادان، آنادان عزیزسینیز. سیزین قایغی و محبّـتلرینیزی اونودا بیلهرممی؟ منیم سؤزوٍم بوردادیر کی، نییه گرک اوز قان قوهوملاریمی تانیمایام؟ هم ده بیلیرسینیز کی، سربازلیق واختیمدیر. گئتسم، بو جنگ مووقئعینده هاردان معلومدور کی، ساغ قاییدام! آرزیلاریمی گورامی آپارمالییام؟- دئدیکده آسلان توتولدو، متاثر اولدو. بیر آنلیغا فیکره دالدی. پری خانیم دؤزوٍمسوٍز بیر حالدا،
– آمان آللاه! بو اوغلان دلی اولوبدور، ندیر، نهلر دانیشیر؟- دئدی. البتّه بو سؤزلری ایله او رشیده اولان درین محبّتینی یئتیریردی.
آسلان کیشی آلتمیش یاشیندا اورتا بویلو، ساچلاری آغارمیش، دولو انداملی، ساغلام بدن بیر آدام ایدی. دونیانین ایستی- سویوغونو دادمیش، جاوانلیغین جوشغون، باریشماز غوٍرورونو ارخادا قویموش، بلکه ده اونوتموشدو. فیکرینی یاخشیلیغا، خئیره ایشلتمهیه چالیشیردی. بیر خئییرخاه شخصیت کیمی تانینمیشدی. فیکرینده رشیده حاق وئریردی.
– دوٍز دئییرسن اوغلوم! حاق سنینلهدی. من چوخدان قوهوملاریمیزلا سنی تانیش ائتمهلی ایدیم. تقصیر منیمدیر- دئدیکده رشیدین توتغون چؤهرهسی قیزیل گوٍل کیمی آچیلدی. یئریندن سیچراییب عمیسینی قوجاقلادی. دؤنه- دؤنه اؤپدوٍ.
– قوربان اولوم عمی جان! ائله من ده اونو ایستهییرم. آیری بیر سؤزوٍم یوخدور- دئدی. آسلا کیشی الینی اونون کوٍرهیینه ووراراق،
– گؤروش اوٍچوٍن حاضیر اول! صاباح سنی حسن بابانین یانینا آپاراجاغام- دئدی. آلینان بو نتیجهدن پری خانیم داریلدی. بئینینده یئر سالمیش اعتمادسیزلیقلا دولو شوٍبهه اوٍرهیینی سیخدی. قهرلنمیش بیر حالدا دوروب اوتاقدان چیخدی.
٭٭٭
تبریز قیشینین سرت سویوقلاریندان خبر یوخ ایدی. باهارین اوره‌ک آچان سرین نسیمی تئللری اوینادیر، آرزی و دیلکلر ساچان ایشیقلی اوٍزلری اوخشاییردی. گوٍنش ایلیق، قیزیل شوعالارینی هر یئره یایماقدا ایدی. کؤچری قوشلار گئری دؤنموٍش، شور و هیجانلا قاناد چالیر، دوٍزلر، باغلار، یاماجلار آل یاشیلا بوٍروٍنموٍشدوٍ. گوٍل- چیچکلرین عطری هر یئره یاییلماقدا، بوٍلبوٍللر شووقه گلهرک جهجه وورماقدا، سانکی اینسانلاری روحلاندیرماق، حیاتی سئومهیه، مهر و محبّت عالمینه چاغیریردی.
حسن بابانین ائوینده ده شادلیق ایدی. اون سککیز ایل اوٍزوٍنه حسرت قالمیش، بلکه ده اونودولموش نوهسی رشید، اونون کیچیک کوٍمهسینی ایشیقلاندیرمیشدی. بو گؤروشدن دوداقلاردا تبسّوم، گؤزلردن محبّت نورو ساچیلیردی. اورتادا مئیوهلر، شیرنیلر دوٍزوٍلموٍشدوٍ. قاباقلاریندا تزه سوٍزوٍلموٍش، بوغلانان عطیرلی چایلار اوتورانلارا گؤز وورودو. آنجاق، هئچ کس الینی بیر شئیه اوزاتمیردی. چوٍنکی، وورغونون «آذربایجان» ترانهسینین ناواری قویولموشدو.
چوخ کئچمیشم بو داغلاردان،
دورنا گؤزلوٍ بولاقلاردان،
ائشیتمیشم اوزاقلاردان،
ساکیت آخان آرازلاری،
سینامیشام دوستو، یاری
٭٭٭
ائل بیلیر کی، سن منیمسن،
یوردوم یووام، مسکنیمسن.
آنام، دوغما وطنیمسن،
آیریلارمی کونوٍل جاندان؟
آذربایجان! آذربایجان!
٭٭٭
من بیر اوشاق، سن بیر آنا،
اودور کی، باغلییام سانا،
هانکی سمته هانکی یانا،
هئی اوچسام دا یووام سنسن،
ائلیم، گوٍنوٍم، اوبام سنسن.
– دئیه، اوجالان گؤزل سس اوره‌کلری اوخشاییردی. ترانه تزهجه قوتارمیشدی کی، قاپی دویوٍلدوٍ. مریم تئز آیاغا دوردو.
– حتمن ترلاندیر!- دئییب، قاپییا دوغرو یوٍیوٍردوٍ. آخی قیزی تهراندا یاشاییردی. بؤیوک قارداشی دؤنمز تئلفونلا دانیشمیش، جریانی سؤیلهمیش، اونو اوغلو رشید ایله گؤروشه دعوت ائتمیشدی. قاپی آچیلدی. قیرخ یاشیندا، اوجا بویلو، خوش انداملی، گؤزل بیر قادین ایچری گیردی. آنا ایله بالانین قوللاری آچیلدی. قوجاقلاشیب، گؤروشندن سونرا گئدیب اوتاغا گیردیلر. ترلان آتا و قارداشلاری ایله گؤروشندن سونرا اوزوٍنوٍ یاد بیر جاوان قارشیسیندا گؤروٍب دایاندی. اوره‌ک چیرپینتیسی آرتمیشدی «یعنی، بو منیم کؤرپه رشیدیمدیر»- دئیه، گؤزلرینه اینانمیردی. رشید ده مات- مات اونا باخیردی. حسن بابانین دوداقلاری قاچدی.
– اوغلوم! نییه مات قالمیسان، آختاردیغین دوغما آناندیر دا!- دئدیکده، رشید یاز بولودو کیمی دولدو. گؤزلریندن یاش آخماغا، ایشقیریقلار ایچریسینده،
– آناجان!… – دئییب، اؤزوٍنوٍ ترلانین قوجاغینا آتدی. هیجانا توتلدوغونو گؤرن آنا:
– آغلاما، منیم رشیدیم آغلاما!- دئییب، اونو باغرینا باسدی. اوغلونون آراسی کسیلمهین ایشقیریق سسی، اون سککیز ایل قاباق کؤرپه رشیدی زورلا، آغلایا- آغلایا اوندان آییردیقلاری آنلار گؤزوٍنوٍن اؤنونده جانلاندی. بوٍتوٍن ووٍجودو سارسیلدی. گؤزلریندن آخان ایری داملالار اوٍزوٍنوٍ ایسلاتدی. توتغون سسله:
– سن یئکه اوغلان اولموسان! کیشی ده آغلایارمی؟- دئیه، رشیدی توختاتماغا چالیشدی. ایللر اوزونو دوغما آنا حسرتیله چیرپینان اوره‌ک آسانلیقلا توختایا بیلردیمی؟ بو منظرهدن اوتاقداکیلارین هامیسینین اوٍرهیی کؤورلدی، گؤزلر دولدو، اوره‌کلر بوشالدی. بو گؤز یاشلاری غم- کدردن دئییل، ووٍصال بولودوندان تؤکوٍلن داملالار ایدی.
٭٭٭
سحر ساعات اون اولاردی. رشید یئنه آناسینین گؤروشوٍنه گلمیشدی. آنا ایله بالا اوزون ایللر آیریلیق اودوندا یانا- یانا ووٍصالا چاتمیش ایکی سئوگیلی کیمی، اوٍز- اوٍزه اوتورب بیر- بیرینه تاماشا ائتمکدن دویماییردیلار. ترلانین باشیندا کئچمیش خاطیرهلر قیمیلدانیردی: ایلک اودلو عشقی اسن قارا بیر یئلدن نئجه سؤندوٍیوٍ، گنجلییینین آجی و شیرین آنلاری خیالیندا رقصه گلمیشدی. درین بیر آه چکهرک:
– دوغرودان دا هرهنین بیر سرنیویشتی واریمیش. کیم دئیه بیلردی کی، آتان گؤزلهنیلمز بیر تصادوٍفده اؤلهجک، ائویمیز داغیلاجاق، اؤز جانیمدان ارتیق سئودیییم بیرجه بالامی الیمدن آلاجاقلار. اونو گؤرمکدن ده منی محروم ائدهجکلر. بیزیم ده آلنیمیزا بئله یازیلمیش ایمیش… دیء گؤروٍم، نئجه اولدو کی، بیردن دوغما آنا فیکرینه دوٍشدوٍن؟ یوخسا، عمیندن، پری خانیمدان ناراضی ایدین؟- دئیه سوآل وئردیکده، رشید، یوخ آناجان! اونلار منی اوز جانیندان آرتیق سئومیش، همیشه نازیملا اوینایـیبلار. آغلیم کسندن بویانا آتامین اؤلوٍموٍنوٍ درک ائتمیشدیم. آنام ساغ اولدوغونا دا اینانیردیم. سیزی گؤرمک هوسیله اوٍرهییم چیرپینیردی. بو آرزی گوٍنوٍ- گوٍندن شیددتلندی. سون گوٍنلرده لاپ دلی کیمی اولموشدوم. ناراحاتلیغیمی گؤرن عمیم معمّانی آچدی، منی حسنبابانین یانینا آپاریب تانیش ائتدی. داییلاریملا گؤروشدوٍم، اوٍرهییم بیر آز توختادی. دوٍنن گلهجهیینی منه خبر وئردیلر. منه نه حال اوٍز وئردییینی دئیه بیلمیرم- دئدی. ترلان:
– بیزیمله گؤروشوٍندن پری خانیم خوشحالدیر یوخسا…
– متأسفانه یوخ! او گوٍندن کی، من گؤروش فیکرینه دوٍشموٍشم، اونون گوٍلر اوٍزوٍنوٍ غم بولودو اؤرتوٍبدوٍر. منی گؤرنده گؤزلری دولور، نه قدر دانیشدیریرام، جاواب وئرمیر- دئدیکده ترلان فیکره گئتدی. سانکی اونون ناراحاتلیغینین عللتینی دویدو.
– یوخ! – دئدی. من گرک اونون نیگرانلیقدان چیخاردام. دور اوغلوم! دور گئدک سیزه. من اونونلا دانیشمالییام- دئییب آیاغا دوردو. رشید آناسینین تصمیمیندن حئیرته دوٍشسه ده بیر سوز دئمهدی. دوروب آناسییلا یولا دوٍشدوٍ.
یول اوزونو ترلانین بئینینده جوٍربهجوٍر قاریشیق فیکیرلر قایناشماغا باشلادی. بلکه پری منیله گؤروشه حاضیر اولمادی. منیمله اوٍز- اوٍزه گلهجکمی؟ رفتاری نئجه اولاجاق؟ بلکه ده هئچ ائوینه یول وئرمهدی. کیم بیلیر ایندی او، نه دوٍشوٍنوٍر، فیکری هارادادیر. و سایره… چوخ فیکیردن سونرا، بو قرارا گلدی کی، اوّل بؤیوک قایین خاتونون یانینا گئتسین. اونونلا بیرلیکده پرینین یانینا گؤروشوٍنه گئتسینلر. بیلیردی کی، زینب خانیمین اونون یانیندا چوخ احتیرامی واردیر. ائله ده ائتدی. رشیدین اوٍچ عمیسی واردی. ائولری بیر- بیرینه یاخین ایدی. ترلان اوٍچ ایل بو خانوادهنین کیچیک گلینی اولدوغو، اؤز اخلاق و رفتاری ایله هامیسینین محبّتینی قازانا بیلمیشدی. اونو سئویردیلر. زینب خانیم اونو گؤرنده ائله بیل اوزون ایللر آیری دوٍشموٍش دوغما باجیسینی گؤردوٍ.
– آی قیز ترلان!… دئییب، اونو قوجاقلادی. اؤپوٍش- گؤروشدن سونرا:
– سن هارا، بورا هارا؟ باجی دا بئله وفاسیز اولارمیش؟ هله دیء گؤروٍم، نه عجب بیزی یاد ائتمیسن؟- دئیه، بیلمیردی نه ائتسین. اوتاغا کئچدیلر، اوتوراندان سونرا ترلان گلیشینین سببینی اونا سؤیلهدی. زینب اونون پاک، اینسانی نییتیندن خوشحال اولدو.- آفرین باجی- دئدی. سن بونونلا اونون تلاطوٍمه توتولموش قلبینی توختادا بیلرسن. اؤزون بیلیرسن کی، اونون بو دوٍنیادا هئچ کسی یوخدور. بوٍتوٍن محبّتینی رشیده سالیبدیر. یاشاییشی اونا باغلیدیر. اونسوز، او دلی اولار- دئییب، چادراسینی باشینا سالدی. هر اوٍچوٍ یولا دوٍشدوٍلر. رشید قاپینی دویدوٍ. پری قاپینی آچدیقدا زینب، ترلان و رشیدله اوٍز- اوٍزه گلدی. اونا عجیب بیر حال اوٍز وئردی. قلبینده ترلانا قارشی نیفرت حیسبی دویسا دا، اؤزوٍنوٍ اله آلدی. ترلان گوٍلر اوٍزله اونو قوجاقلاییب اؤپدوٍ. آنجاق پرینین توتغون، دومانلی اوٍزوٍ آچیلمادی. اوتاغا کئچدیلر. زینب گوٍلر اوٍزله:
– آی قیز! نه یامان قاش- قاباغینی ساللامیسان؟ ترلان باجی ائوینه گلیب- دئدیکده، پری کوٍسکوٍن بیر حالدا،
– خوش گلیبدیر. آمما نهیه گلیبدیر؟…- دئدیکده، ترلان اونا یاخینلاشاراق،
– باجی جان! سن نه فیکیر ائدیرسن؟ خیال ائدیرسن کی، من رشیدی سنین الیندن آلماغا گلمیشم؟ منیم نه حاققیم وار ائله بیر فیکره دوشم؟ او گوٍندن کی، اونو منیم الیمدن آلدیلار، اونو اؤلدوٍیه قویموشدوم، دیریلییینه باعیث سن اولموسان. گئجه- گوٍندوٍز ناز ایله اویناییب، زحمتینه قاتلاشان من اولمامیشام، سن اولموسان! آیریلدیغیم کؤرپه رشیدی ایندی بیر اییید اوغلان گؤردوٍکده سئویندیم. گلدیم قایغی و زحمتلرینیز اوٍچوٍن سیزدن تشککوٍر ائدم. من دوغما آناسی اولسام دا، حقیقی آنا سیزسینیز. گلنده، یولدا اونا دئمیشم: «منی ترلان, سیزی آنا سسلمهلیدیر. سیز ایجازه وئرمهسهنیز، منیمله گؤروشه گلمهیه ده حاققی یوخدور. او، همیشه سیزنله یاشایاجاقدیر»- دئدیکده، پرینین غم بولودو ایله اؤرتوٍلموٍش اوٍزوٍ آچیلدی. سئوینجینین شیددتیندن گؤزلری دولدو. دوروب دؤنه- دؤنه ترلانی اوپدوٍ.
– قوربان اولوم سنه ترلان! گرک منی باغیشلایاسان. حاققینیزدا پیس قضاوت ائتمیشم- دئدی. زینب:
– آی خانیم! من سنه دئمهدیممی، ترلان کیشی قیزدیر. حالال سوٍد امیب، هئچ واخت سنین زحمتینه گؤز یوموب حاققینی پایمال ائتمز. خوش رشید بالانین حالینا کی قلبلری سونسوز محبّت و گوٍذشتله دولو آنالاری واردیر. رشیدین دوداقلاریندا تبسّوٍم، گؤزلرینده راضیلیق قیمیلداندی.
