ای مقدس مسکنیم، ای شانلی آذربایجان!
بیز سنینله فخر قیللیق یئر اوزونده هر زامان.
قوی وار اولسون ای وطن، اصلان صفت اوغلانلارین!
اؤپسون آلنیندان آنا! اونلار سنین، سن اونلارین.
***
جمده‌ییندن آخان تر، یول اوزونو بوروین توزلا قاتیشیب، بوکوک‌لرینده یاپیشقانلیق تؤر‌تمیشدی. یوکون حددن آرتیق آغیرلیغی، زامان بویو یاشاییش آدینا د‌ییرمان باشیندا دارتدیغی د‌ن‌لرین قات‌قات جانیندا توپلادیغی یورغونلوق‌لار، یایین بوغاناق هاواسییلا ال بیر اولوب آمانسیز هجوما باشلامیشدیلار. هاماردان قورخموردو، جانینی دیشینه آلیب سورونه بیلردی، لاکین اوزاقلاردا گؤرونن یوققوش قیییق کیمی سانجیلمیشدی گؤزونه. گونش پول تکین ساجا چئوریلیب گلیب دیک قونموشدو آلنینا، شیرپاناقلی گؤزلرینی قوجاقلایان ایرین‌لر، پؤهره وئرن میلچک‌لره گل – گل دئییردی.
د‌ییرمان آرخینا یئتیشدی. ایل‌لردن بری و‌ریانی ییخیلان آرخین آخار سویو قوروسایدی دا، یاتاغی لؤهمه‌لی گؤلمه‌چه‌لرله دولویدو. آغزینا آلدیغی قوخولو سویو اودا بیلمه‌ییب جینگ‌لریندن سوزولوب ا‌پریمیش چیم‌لرین اوسته تؤکولدو.
دینجه‌لمه‌دن یولا دوشدو. آرخدان کئچنده برک دارتیندی. اؤز ایچریسینده باش وئرن د‌ییشیکلییی دویدو. سببینی بیلمه‌دی، آنجاق دیزلری‌نین تیتره‌مه‌سینی گؤردو. پاپی اولماییب میلچک‌لردن قورتارسین دئیه باشینی سیلکه‌له‌دی.
“هیملا‌وار”دا دایاندی. پیه دیواری‌نین کؤلگه‌سینده آج اولا – اولا، یئمه‌یه رغبت تاپمادی. یوکون آغیرلیغی داغ‌لار کیمی کوره‌‌یینده آغیرلیق تؤر‌تمیشدی. کاش اولوردو یوکدن قورتارا، دیزه چؤکه، قول – قیچینی اوزادا. کاش اولوردو حیاتدان اوساناراق، اؤلوم د‌روازاسیندان سورغو – سؤال‌سیز کئچه بیلیردی. آرزویلا حقیقت آراسیندا سون‌سوز اوچوروم اولسایدی دا گؤزلرینی یومدو. یارانمیش قارانلیقدا حقیقت گولونو آرزو تئلینه تاخماق ایسته‌دی، لاکین کیپریک‌لری‌نین آراسیندان سوخولان میلچک‌لرین سانجدیغی تیکان‌لار اونا بیلدیردی کی آرزو قوشو ایل‌لر بوندان اول چالاغان‌لار دیرناغیندا قاناد چالمادان بوغولوب. تکجه آجی حقیقت وارلیغینی بولاندیرا – بولاندیرا چوروتمکده‌دیر.
آلت دوداغی اختیارسیز بوراخیلیب ساللاندی، اوزون ساری دیش‌لری گؤروندو. آغزیندان آخان شیره‌جه سو دوداغیندان سوزولوب قیریلمادان یئره چاتیردی. گؤرکملی، یئلکنه اوخشار بوینو ایلدیریم وورموش پالید تک ییخیلیب قینیندان آسیلمیشدی. قیچ‌لاری جانا گلدی. ایلک دفعه ساغ قیچی دؤزومدن دوشوب بوکولدو. شوملایان دیوار کیمی اؤزونو بوراخیب یئره سره‌لندی. خامیت دایاندی خیرخیراسینا، ناراکی قویروغونو دا قاهاریب شاققیلتییلا ائندیردی. قارنی‌نین آلتی‌جا سوروشدو. داشقانین سول قولو قابیرغاسینی قیردی. داراما دوران یوگن چال کئچیرتدن آیریلیب اوردونا زولاق سالدی. ایکی آغیر مرجی چووالی دا قابیرغاسی‌نین آلتیندا اولان بوشلوغو دولدوردو.
داشقاچی صفر یوگوروب خامیتین باغ‌لارینی کسدی. تله‌سیک کندچی‌لره های باسیب داشقانین یوکونو بوشالتدیردی. داشقانین قولونو قابیرغاسیندان گؤتورولندن سونرا، مرجی تای‌لاری قیراغا قویولاندان سونرا، بیر یاریم نفس آلا بیلدی. تیتره‌ین قیچ‌لاریندان اؤلوم – اولوم محاربه‌سیندن قالخان کولک، اور‌ه‌یینده‌کی سون کؤزلری آلیشدیریب، چاتلاییب پارتلایان قلبی‌نین آلوولاریندان قوپان هنیرتینی بئینینه توپلادی.
بئلیندن گؤتورولن یوک، بوینوندان آچیلان خامیت، قیریلان یوگن، چیخان ناراکی، ها بئله حیات آدینا گور شلاله‌نین سون دامجی‌لاری اوندا خولیالار یاراتدی. خاطیره‌لر دیله گلدی: ساوالان دؤشونده قورولان آلاچیق‌لار آراسیندا “باغیش بی”ین آلاچیغی داها هوندور، داها گؤرکملی اوجالمیشدی. “حمزه بی”ین اوغلونون سنت تویوندا دویون قارین ساج ایچی یئین باغیش بی، بو گون سحر چاغی چای – چؤره‌یه ال گزدیرمکده ایدی کی ایلخیچی “زامان” ایچه‌ری گیریب ال‌لری دؤشونده قورودو.
بی گؤزلرینی قییا – قییا، باخیب امر ائله‌دی: ـ «دیللن!»
زامان اودقونوب دئدی: ـ «بی ساغ اولسون! “کهرمایدان” دوغدو…»
باغیش بی نوخوددان ایری تیریه‌کی یاپیشدیریب سوموردو. جیزلیغینی چیخارداندان سونرا آغزیندان، بورنوندان توستونو پؤسکوره – پؤسکوره بوغونوق سسله دئدی: ـ «رد اول گلیر‌م!»
ساوالان ا‌ته‌یینده “بوز بولاغی”نین دیکینده، دوغرودان دا کهر مایدان مخمل توکلو جئیران گؤزلو بیر قولان دوغموشدو. آنا یالاغیندان سونرا ایکینجی چالیشمادا سیتره‌یه – سیتره‌یه آیاق‌لاری اوسته دوران قولان، اینجه حرکتله سیلکه‌له‌نیب اؤزونو آنانین نوازشینه تاپشیران قولان، دوداق‌لارا شیرین تبسم قوندورموشدو.
بی‌یه یول آچدیلار. گؤر‌ن کیمی راضیلاشیب دیل – دوداق آراسیندا دئدی: ـ «ا‌یه پؤروز! تاپشیریرام سنه. بیر توکو اسکیک اولسا، اؤلنلریوی قاتارام قامچی قاباغینا!»
پؤروز باش ا‌یه‌رک، سؤیله‌دی: ـ «آی بی! قادان منه، آدی؟»
بی کهره باخدی، دایچایا باخدی، دایچانین گونش تئل‌لرینده قیزاران، رنگی داغ دؤشونو بزه‌ین لاله‌یه بنزه‌دییینه گؤره دئدی: ـ «آدینی قویورام قیزیل.»
پؤروز گولومسه‌ییب دئدی: ـ «موبارک‌دیر! آدییجا اولسون!»
قیزیل آدییجا اولدو. چئوریلدی اولدو ایلخی‌نین گؤزو. تپه‌دن دیرناغاد‌ک قیزاران قیزیل، دئمک اولار، تکلییینه ده‌یردی بیر ایلخی‌یا. بئله‌لیک‌له قیزیل قد آتدی، بویا میندی. تای – توش‌لاریندان داها هوندور، داها قیوراق اولدو. قارالتیدان شوبهه‌له‌نیب قولاق‌لارینی شکله‌ینده، گؤز ایسته‌میردی اوندان آیریلا بئله. ایلخی قاباغیندا قاچاندا، یال – قویروغو یئلله‌نیب شیغییان قارتالا بنزه‌ییردی.
بیین تاپشیریغینا گؤره، پؤروز قیزیلی ایلخیدان آییریب قوروقدا بوخولادی. بوینونو تومارلایا – تومارلایا، اوچ بوجاق مئشین جوت قیطانیندان آسیلی پتییی ده سالدی بوینونا. ایلیخدان آیریلماق چوخلو ناز و نعمت باغیشلاسایدی دا تای – توشو یئرینده قالان بوشلوغو دولدورا بیلمه‌دی. ا‌زدیر‌ن قیزیلین ایلک نیسگیلی ایلیخدان آیریلماق اولدو. بو نیسگیل، عؤمور بویو اوره‌یینده یووا سالان نیسگیل‌لرین آناسی اولدو.
تک‌لیک باشلادی قیزیلی سیخماغا. سیخینتی‌یا دؤزه بیلمه‌ییب دارتیندی. کرن – کرن کیشنه‌دی، هارینلاشدی. دمیر، بوخؤولا گؤتورولن قیزیلین بیله‌یینده ایز قویدو. پؤروزه ده باش ا‌یمه‌دی. اونا چپچی دا ووردولار، قوروقدا هؤروکله‌دیلر. لاکین اونو یوموشالدان بوخوو، چپچی‌دا، هؤروکله‌مک یوخ، پؤروزون محبتی اولدو.
بی‌یین الینده بوغولان آیاغیندا بوخو اولماسایدی، بوینوندا مین – مین اسارت زولاغی گؤرونوردو. گون‌لر، آی‌لار پؤروزون بار باسمیش دوداق‌لاریندان ماهنی یئرینه ماتم نوحه‌سی‌یله شیکایت زمزمه‌سینی ائشید‌ن قیزیل، اؤز تک‌لییینی پؤروزون درد عمانیندا سامانجیق ساییردی. هله ده قولاغیندادیر پؤروزون یالواریجی سسی:
یئ قیزیلیم، ایچ قیزیلیم!
سو ایچمه‌سن، یئم یئمه‌سن، آریقلارسان!
سنی سولغون گؤر‌ن باغیش آجیقلانار
منی آلار آت دؤشونه
قووار کؤوشندن کؤوشنه
سالار تیکانلیق ایچینه
یالار تیکان‌لار قیچیمی
بیچر قامچی‌لار بئلیمی
آغلارام، سیتقارام، آی بی!
قیزیلین بیر آزاد قوشدور
قفس یاراماز قیزیلا!
ـ «کس!» دئیر بی، آچار میندار آغزینی
اؤلو، دیری قالماز سؤیمه‌یه قودوز
آخشام، اؤلوم ـ ظولوم چاتارام ائوه
آرواد اوشاق گؤروب آغلاشار حزین
قارغیش‌لار باشلانار یانان اور‌کدن
گؤز یاشیندان مرهم وورار یاراما،
باغلایاندا طیفیل قیزیم یارامی.
یئه قیزیلیم! ایچ قیزیلیم!
منلیک اولسایدی بو ایش‌لر
دوغرایاردیم چپ چیدارینی
یئه جئیرانیم! ایچ مارالیم!
بالامین گؤزو یولدادیر
هئچ بیلیرسن شیکوه‌له‌نیب
گؤیچک قیزیم آناسین
هیچقیرا – هیچقیرا دئییب
کاشکی من ده آت اولایدیم
آتام منی اوخشایایدی قیزیل قده‌‌ر
قیزیل چپ‌چیدارا بویون قویدو. گئت‌گئده دادلی یئمک، سرین ایچکی، نارین قشوو، ناخیشلی چول اؤز ایشینی گؤردو؛ او یوگنه بویون ایدی. یادینا گلن، گون‌لرین بیر گونو همیشه‌کی کیمی پؤروز گلدی یانینا. آیاغیندان بوخووو آچیب اؤزویله آپاردی بی‌یین حضورونا. بی، بی‌‌زاده‌لر آلاچیق قاباغیندا جومالاشیب قیزیلی گؤزله‌ییردیلر. پؤروز بوینونو تومارلایا – تومارلایا اوغانی یوگنی سالدی باشینا، د‌هنه‌نی کئچیرتدی آغزینا. د‌هنه‌نین دادی آغزینا خوش گلمه‌دی. توپورمک ایسته‌دی، لاکین دمیر آغزیندان آیریلمادی. عصبیلشدی. باشینی سیلکه‌له‌دی، آنجاق دمیر ایکی ا‌نگی‌نین آراسیندان ترپنمه‌دی. یوگن دهنه ایله چالیشان قیزیل، گیره‌وه آختاران گنجه فورصت وئردی کی یه‌هری باسسین بئلینه. قارنی‌نین آلتینی برکید‌نده، اؤزوندن چیخدی. دیرناغییلا یئری قازدی، غضب وجودونو بورودو. گؤزلری دولدو قانلا، وار قوه‌سی‌یله ایکی آیاغی اوسته قالخدی. آغزی کؤپوکلندی، کیشنه‌دی. پؤروز یوگندن آسلانمیشدی. قیزیلین ال‌لری یئره گلنده قیوراق بیر گنج قوندو یه‌هرین قاشینا، آیاق‌لارینی کئچیرتدی اوزنگی‌یه، یوگه‌نین اوجونو پؤروزدن قاپدی. قیزیلا ائله گلدی کی دونیادان اوزولور. سیلکه‌لندی، آیاق‌لاری اوسته قالخدی. ال‌لری بوشلوق‌لاری گزیب یئره چاتاندا، گؤتورولدو. قیزیل دؤرد ال آیاق… یوخ دئمک اولار اوچوردو. “تهله” دره‌سیـندن “آغ مام”ـین یاخینلیغینا قده‌‌ر بیر باش یوگوردو. اوردا ایستر – ایسته‌مز، یوگه‌نی‌نین ساغ یانا چکیلمه‌سینه گؤره گئنیش بیر ساحه‌ده بورولوب آلاچیق‌لارا ساری یوللاندی. دایانمادان، اوخ کیمی آلاچیق‌لاری، بی‌یی، بی‌‌زاده‌لری اؤتوب، “یئددی بؤلوک” یوققوشوندا یوگه‌نه آرتیق تمکین ائدیب قاییدیش باشی یورغالادی. آلاچیق‌لارا یاخین اوینایا – اوینایا، آددیملادی.
پؤروز یوگوروب یوگه‌نی گنجین الیندن آلیب قیزیلین بوینونو تومارلادی. یه‌هری بئلیندن گؤتوردولر. چئر اولماسین دئیه باشلادیلار گزدیرمه‌یه. تری سویویاندان سونرا، بی اؤز ا‌لی‌یله بزکلی یوم – یوموشاق چولو سالدی بئلینه. او گوندن قیزیل اولدو بی‌یین سئوگیلیسی. اوبالاردان اوبالارا، یایلاق‌لاردان یایلاق‌لارا گئدن بی‌یی، چیینینده‌کی بالا بئرنو، بئلینده‌کی جوت قاطار، ا‌لینده‌کی صدفلی قامچی، ترکینده‌کی قارا باغ خورجونو اونا آز – چوخ یاراشیق وئرسه‌یدی ده، آنجاق باغیش بیین اصیل یاراشیغی قیزیل ایدی.
اوولاردا قاباقچیلیغینا گؤره اونا “جئیران‌باسان قیزیل” دا دئییردیلر. مرجله‌شن‌لر آراسیندا قیزیل اوسته سککیز بیره ده باغلاشاردیلار.
گون‌لر کئچدی، آی‌لار اؤتدو. نئچه دفعه نوروز گولو چیچکلندیردی داغ‌لاری. گون‌لرین بیر گونو، افتیخار زیروه‌سینده یاشایان قیزیل، اؤزونده نقصان دویدو. بو نقصان قیزیلین ساغ قیچیندا داوام تاپدی. اول‌لر پاپی اولماییب، فیکیرلشدی: اولمایا نالی د‌ییشنده میخ مایایا ایشله‌ییب، یا دا کی نال آلتینا قوم گیریب، لاکین آغری توکنمه‌دی. بیر ایکی گون وقارینی پوزماییب دؤزدو. اولمادی. باشلادی آخساماغا.
پؤروز بونو گؤرجک، رنگی آتدی. تله‌سیک قیزیلین قیچینی دیزی اوسته آلیب دقتله باخدی. اونون ایتی گؤزلری فاجعه‌نین د‌رینلییینی بللندیردی. دیزلری ا‌سیب قیزیلین قیچینی بوراخیب ایکی ا‌للی ووردو باشینا. زاریلدادی، ـ «د‌ده یاناسان! ائویم ییخیلدی!»
قیزیلین ساغ توپوغونداکی آزاجیق شیش، پؤروزه گؤستردی کی بیین سئوگیلیسی‌نین ایشی بیتیب‌دیر. ائله کی بی‌ه خبر وئردیلر قیزیلین ساغ توپوغوندا باغا وار، چرچیوه‌دن چیخدی. ایکی گون مانقال باشیندان دورمادی. اوچونجو گون پؤروزون باشینی قامچی‌یا دولایاندان سونرا، دئدی: ـ «ساتین گئتسین!»
قیزیل ساتیلدی. جئیران‌باسان قیزیل، چولاق قیزیل آدینا، چوخ دا اوجوز، د‌یه‌رین د‌یمزینه ساتیلدی. آلان، داشقاچی صفر ایدی.
موغان دؤشونده بئجر‌ن، ساوالان ا‌ته‌یینده گول ـ چیچک قوخوسوندا اوتلایان قیزیل، بوز ـ بولاقدان، آرازدان ایچن قیزیل، ایلک گئجه آخیرا تؤکولن ساماندان، قورو خشه‌دن، اییره‌نیب یئیه بیلمه‌دی. وئدره‌ده‌کی سودان دا ایچمه‌دی… هئچ زاد اونو ماراقلاندیرمادی. سحر تئزدن شبئه باشلاندی. قیزیلی دارتا – دارتا، کئچیرتدیلر داشقانین ایکی قولونون آراسینا. خامیتی بوینونا سالاندا، قیزیل قویمادی. اونا آغیر گلیردی بو تئزلیکله بوسبوتون شوکتینی الدن وئره. آغزینا لاواشا ووردولار، ییرتیق سییه‌زی سالدیلار باشینا، قارین آلتینی برکیتدیلر…
هیملاواردا پئیه دیواری‌نین کؤلگه‌سینده اوزانان قیزیلی، صفرین آمانسیز قامچی‌لاری دا اؤلوم قوجاغیندان آییرا بیلمه‌دی.
