چوخ بیلن
احد فرهمندی
بیریسینی تانیرام اؤزونو هامیدان چوخ‌بیلن سانار. بو قارداش هر کسه اؤیود وئرمگی بیر گؤرو سانیب، خالقی نصیحت ائتمکده اؤزونو حاقلی بیلر. اونون سؤزلریندن بوللوجا اؤگود آشیب ـ داشار. هر قونودا بحث اولونسا دانیشماغا مطلق بیر سؤزو اولار. بیر عادتی وار، هر کیمسه ایله ایلک دؤنه تانیش اولسا عالی تحصیلاتلی اولماسینی اونا بیلدیرر، سؤزو بیر تور بیلیم‌یوردا ساری چکیب اورادان بیر خاطره یا بیر اوستادین سؤزونو یا دا بیر اولایی تعریف ائدیب قارشیسینداکینا عالی تحصیلاتلی اولدوغو بیلدیرر. اؤرنگین انقلاب ایللرینده بیلیم‌یورددا سولچولارلا ساغچیلارین تارتیشمالاریندان، دولته باغلی اولان کیمسلرین ریاکارلیقلاریندان و بئله ـ بئله سؤزلردن آچیب بیر تور بیلم‌یورددا اولدوغون بیلدیرمگه چالیشار.
چوخ بیلن قارداش حرب ایللرینده وظیفه‌لی ضابط اولوب، حاج‌عمران منطقه‌سینده قیچینا خمپاره قیرینتیلاری توخوندوغو اوچون جانبازلار سیراسیندا یئر توتاراق، بوللو ـ بوللو حربی خاطره‌لری وار. یئری گلنده اؤزونو دولته و انقلابا باغلی بیریسی گؤستریب، حاقیندان آرتیق امتیاز آلماغا چالیشار. آنجاق، دولت سیاسیتنه مخالف دانیشانلار آراسیندا اؤزونو یوزه یوز مخالف گؤستریب دولتدن بوللو تنقیدلر ده ائدر. او جانباز اولدوغو اوچون راحاتجاسینا دولتی اداره‌لرین بیرینده رسمی اولاراق ایشه گؤتورولوب اوتوز ایل اورانین، ارث و میراث شعبه‌سینده چالیشاراق تقاعد اولوب. ایشده اولان ایللرده اونا مراجعت ائدنلر؛ بوتون دده‌سی، ننه‌سی، آروادی، اری و … اؤلنلر اولوب. سایسیز اری اؤلن گنج، گؤیچ قادینلارین ایشینی نوبتسیز یولا سالیب، اورگی چوخ ایسته‌سه ده آنجاق بو گنج قادینلارین بیریسی ایله ده بیله دوست اولا بیلمه‌ییب. ائله ایشده اولدوغو ایللرده ده بوتون اونا مراجعت ائدنلره خصوصیله قادینلارا یئری گلمیشکن اؤیود وئریب، یول ـ یولاجاق گؤسترمیشدی. بؤیوکدن سؤز ائشیتمک ادبدندیر دئمیشدی.
یئنی یئتمه یاشلاریندا بیر نئچه ایل کؤمور آنباریندا ایشله‌ییب، سونرا قهوه‌چی شاگرد اولوب، قهوه‌خانادا ایشله‌دیگی ایللرده اورادا مشتریلره اوخویوب داستانلار سؤیله‌ین ععاشیقلاردان چوخلو داستانلار اؤیرنیب هر گون او داستانلاری ائوده عایله‌یه دانیشیب، عاشیق صنعتینه گؤره آرا ـ سیرا بیلگیلر الده ائتمیشدی. یئری گلنده او بیلگیلردن ده فایدالاناردی. هله ساعت قاباغیندا یئرلشن برادران قهوه‌خاناسیندا ایشله‌دیگی ایللرده بوللو بنا، داشچی، کنکان و سایره تانیش اولوب، چوخلارینا، بئله ایشچیلری تانیتدیریب بو یولدان دللالیق حاقی دا آلاردی. ائله ایندی ده، بینا تیکینتیسی اوچون هر تور ایشچی آختاران اولورسا یئتر کی اونا اشاره‌سینی وئرسین، قروپ ـ قروپ ایشچی تانیتدیریب دللالیغینی آلار، آخی اؤلکه‌ده باهالیقدی، تقاعد آیلیغی ائو خرجینی اؤده‌میر.
بیر سوره وسوسه اولدو ائو تیکیب ساتسین. ائله بو ایشی ده گؤردو، بوللو سیخیتیلار چکدی، چوخلاریندان بورج آلدی، نئچه کره وئردیگی چکلرین یئرینی دولدورا بیلمه‌دی، چکی قاییتدی، نهایت بیر تور ایشین باشینی بیر یئره ییغدی، اؤلکه‌نین اقتصادی دورومو بللی اولمادیغی اوچون بو ایشیندن ائله ده قازانج الده ائده بیلمه‌ییب، داها ائو تیکیب ساتماقدان واز کئچدی.
ایشده اولدوغو ایللرده اداره‌ده اونا دینسیزلیگ آدی قویماسینلار دئیه هر دن بیر ایش یئرینده جماعت نمازینا گاهدان دا جمعه نمازی قیلانلارا قاتیلاردی. هله اوشاقلاری بیلیم‌یوردا گیرمک سیناویندان چیخینلار دئیه آرا ـ سیرا محله مسجدینه نماز قیلاماغا گئدیب محرمده عزا دسته‌لرینه قاتیلاردی. او بو ایشلری اورکدن یوخ، ایشینین آشارینا گؤره گؤرردی. چوخ بیلن چاخیر ایچمکدن یامان خوشلانار، آنجاق ایچگینی چؤلده آغزی بوتون دوستلاریلا ایچر. بیرده هر کیمسه‌دن چاخیر آلماز، دئمک نئچه دؤنه بللسیز کیمسه‌لرین طرفیندن کور ائدیب اؤلدورن زهرله‌ییجی ایچگیلر شهرده یاییلیب اونون اوچون هله ـ هله هر ایچگییه گوونمز.
قهوه‌خاندا ایشله‌ییب اورادا قلیان چمگی اؤیرندیگی اوچون میوه دادی وئرن قلیانلارین هامیسی تانییب دوستلارلا هفته ده نئچه دؤنه قلیان چکمگه ده گئدر.
چوخ بیلنین اؤزوندن ده چوخ بیلن بیر دیللی ـ باشلی حیات یولداشی وار. چوخ بیلن ائودن ائشیکده دوستلارینین یانیندا، دیل قفسه قویمایان، کیمسه‌یه دانیشماغا اجازه وئرمه‌ین اولسا دا، حیات یولداشینین یانیندا بیر قوزو کیمی مطیع، آز دانیشان، سوسقوق بیریسی‌‌دیر. اونون خانیمی هر تخصصه باشینی سوخسان، نظر وئرن دیک ـ دیک دانیشان بیر قادیندیر. دوستلاری اونلارین ائوینه قوناق گلنده بو خانیمدا مجلسده اولانلارا قوشولار. دانیشیلان هر موضوعدا سؤزه قاتیلیب صحبت آراسی شوخلوق ائدیب مزلی سؤزلر ده دانیشار. دانیشماقدان یورولمایینجا مجلسی ترک ائتمز، چوخ‌بیلن قاش ـ گؤز ایشاره‌سیله اونا «دور گئت» آنلاتسادا او اؤزونو اوندا قویماز. صحبت ائدنده بوداقدان بوداغا آتیلار، بیر آغاجا چیخیب مین بیرینی سیلکه‌له‌ییب واختین چوخونو اؤلدورر، هله دارتیلمامیش دنلری قالسا دا، گوله ـ گوله آیریب گئدر.
چوخ بیلنین دوستلارینین بیرینه سیخینتی یا دا بیر سورون یارانیرسا، چتینلیگه دوشن دوستونون شپه‌لری اونا توخونوب یاشامیندا آز دا اولورسا چاتیشمازلیق تؤرتمه‌سین دئیه، او، قارا تویوغون یومورتاسینا دؤنر، تئزلیکله بیر باهانا تاپیب گؤزلردن ایتر، نئجه دئیرلر او دوست جانیندان تیکان چیخاردان برک گونون آدامی دئییل، خوشلوق، امن ـ آمانلیق وارسا او دا وار، یوخسا سو اولوب گیرر یئره، سونرا باشقا بیر یؤندن باش قالدیرار.
بو قارداش هر قونودان بیر بیلگی الده ائدیب، قوهوم ـ تانیشا اونلادان دانیشار، مثلا بیرینه سویوق دَیسه جور به جور علاجلار توصیه ائدر. چئشیدلی دمله‌ملیلرین نئچه دملمه‌سیندن هابئله هانسی زامان ایچمگی فایدالی اولماسیندان بیلگیلر وئرر. هانسی میوه‌نین نه‌یه خیرلی اولدوسونو، هانسی بیتگینین هانسی خسته‌لیگه درمان اولدوغونو یاخشی بیلر. گونده بیر دؤنه ائوده اوزریک سالیب ائوی چئشیدلی خسته‌لیکلردن قوروماغی ان ابتدایی و راحات یول سانار. بونلار اونون بیلدیکلرینین یوزده اون فایزی ساییلیر. هله کپک آلتیندا بوللو اونلاری وار.
اونون اصلی تخصصی مدیریت دولتی اولسا دا، ادبیات، تاریخ، فسلفه، روانشناسی، اجتماعی قونولار، بیلگی‌سایار، سیاست، اقتصاد، ایدمان و باشقا علم‌لر اونون فرعی تخصصلری ساییلیر. کیمسه اونو مدیریت‌دن دانیشاندا گؤرمه‌ییب، آنجاق ادبیات ساحه‌سینده، شعر، داستان، رمان، نمایشنامه، سناریو، نقد و … موضوعلاریندا بیر دیلیمه ساعتلارجا دانیشلار. چئشیدلی قونولاردا چوخ حرارت ایله بحثه گیریشر، آغزی کؤپوکله‌نینجه صحبت ائدیب سؤزونو یئریتمگه چالیشار. سیاستدن ائله دانیشار، سانکی دونیانین هئچ سیاستچیسی اونون قدر سیاسیتدن باشی چیخماییر. ایران و دنیا اقتصادینی دوز اون دقیقه‌ده ائله آراشدیریب آچیقلار هئچ اقتصاد استادی، اؤز طلبه‌لرینی اونون کیمی باشا سالا بیلمز. تاریخ و فلسفه‌نی کئچمیشه عاید بیلیب اونو اوخوماغا بیر داها وقت قویماغی یئرسیز بیلر، اوسته‌لیک بو ایکی علمی؛ باش قایتماق و اوخوجونون واختینی هدر ائدن بیر ساحه سانار. آنجاق اوسطوره، بو علمه باغلی اولان ساییسیز قونولارین آللاهلارینی یاخشی تانییار و حرارتله اونلاردان ائله دانیشار سانکی اوسطوره بیلمه‌ین هئچ نه بیلمیر. روانشناسی و اجتماعی علملردن یئری گلنده پیر ـ پیتلعاشیق بیر سؤزلر دانیشار سونوندا ائشیدنلر دئییل هئچ اؤزوده بیلمز نه دئییر. بتر ایدمانچی‌دیر، هفته ده مین متر قاچماز، اون دقیقه اسپور یاپماز، دی گل کی، هر ساحه‌ده فوتبال، والیبال، اوزگونچولوک، قاچماق، آت سورمه، داغچیلیق و ساییر ورزشلردن سؤز دوشنده ائله تخصصله دانیشار آغزیلار آچیق قالار. بیلگی‌سایار و اینترنته گؤره اونون باشا گلمز بیلگیلری وار. اینترنت ساحه‌سینده یایغین اولان فیس‌بوک، تانگو، وایبر، یوتیب، یاهو مسینجر و …لرده اکانتی وار، هر هاردان سؤز آچیلارسا اونون دئمگه بیر سؤزو وار. بیلگی سایار قونوسون یایغین دوسیالارین هره‌سیندن بیر بالاجا خبری اولسا دا اؤزونو بوتون دوسییالارین بیلگینی کیمی گؤسترر. قارشیسندا اولان کیمسه هر تخصصه صاحب اولورسا دا، چوخ بیلن قارداشلا بیر قیسا بحثه گیرسه، اونو او علمده آز ساوادلی بیلیب اؤزونو قات ـ قات اوندان بیلیکلی گؤسترر.
شعرین بوتون قوللاریندا کلاسیک، سربست، آغ، مدرن، پست مدرن ائشیتدیگی هر بیر شعره ایراد توتوب هله ـ هله کیمسه‌نین شعری بینمز. داستان و رمانا گلدیکده بو قونونون بوتون تکنیکلرینی بیر جوره لاغا قویوب اؤزونه مخصوص باخشیلارلا، داستان یا رمانی آراشدیریب تنقید ائدر. عؤمرونده ایکی جلد نقد کتابی اوخومادان بحث‌لرده بیر تنقیدچی کیمی اؤزونو گؤسترمگه چالیشار. اونون نظرینه دونیانین ان تانینمیش یازیچی و شاعرلری بو ساحه‌نین تکنیکلریندن هئچ زاد بیلمه‌ینلردیلر.
چوخ‌بیلن بحثه گیریشنده کیمسه اونون نظرینین ترسینه بیر سؤز دانیشارسا اونو بیلمه‌مزلیک حربه‌سیله هده‌له‌ییب، بیر جوره لاغ ائتمگه چالیشار. او هر کیمسه‌نی لاغ ائتمک اوچون یاخشی لطیفه‌لر، گولمجه روایتلر و خاطره‌لر تعریفله‌ییب، آتماجا سؤزلرله قارشیسیندا کینی قیزاردیب ـ بوزاردار، سونرا اؤز ایچینده بو ایشینین دادینی چیخاردار. ائل ایچینده بیر سؤز وار؛ نه یاخشی کی پیشیگین قانادی یوخدور، یوخسا سرچه‌نین نسلینی کسردی.
سینیق ـ سالخاق انگلیسجه و عربجه جمله‌لری ازبرله‌ییب یئری گلنده اونلارین بیرینی دیله گتیریب داها عالمانه ژست توتار.
بیر بئله بیلیکله ساوادین صاحیبی اولان چوخ‌بیلن قارداش هله بو گونه کیمی بیلگیلرینی کتاب شکیلینده یازا بیلمه‌ییب، بیر جلد ده اولاراق چاپ اولموش کتابی یوخدور. اونون نظرینجه:
1- کتاب اوخویان یوخدور خالقین یوزده دوخسان دوققوزو عوامدی.
2- بئله بیر دایاز خالق اوچون ندن واخت قویوب کتاب یازسین کتابینی دا آلان اولماسین.
3- او ائله بیر زاددلار یازار ارشاد اداره‌سی اونون کتابینا چاپ اجازه‌سی وئرمز، اونون باخیشیندا؛ چاپ اجازه‌سی آلان کتابلارین چوخو، یونگول، محتواسیز و زیبلدیر.
چوخ بیلن قارداش دئییر: ـ من بیر گؤزل فرصت آختاریرام اؤلکه‌ده دمکراسی حاکیم اولسون، بوتون دیللردن قیفیللار آچیلسین، کیمسه دانیشدیغی یا دا یازدیغی اثره گؤره یاخالانماسین، آزادلیق هر یئری بوروسون او زامان، منده قلم اله آلیب دیکسینمه‌دن، قورخمادان سئودیگیمی یازیب چاپا وئریم. من هارانین آخماغییام، عوام بیر خالقا اثر یارالدیب تاوان وئرم. ائل اوچون آغلاییب گؤزومدن اولام.
بو سؤزلری چوخ بیلن قارداش هر زامان ائشیتسه اونلاری رّد ائتمک اوچون یوزلر ساعت دانیشماغا سؤزو اولاجاق. اونا عاید سؤزلرین بیرینی ده قبول ائتمه‌دن آتشین تنقیدلر ائتمگه باشلایاجاق. اما اولسون هر نه دئسه ده دئسین، یئتر کی بو سؤزلری او دا ائشیتسین.
بو یازینی ائشیدیب یا دا اوخویانلار یازیدا اولان، سؤزلرین هئچ بیرینی اؤزلرینه آلماسینلار. چوخ‌بیلن قارداشی تانیماق ایسته‌‌ییرسه‌لر، اؤزلرینی اینجیتمه‌سینلر، بئله بیر کیمسه‌نی تانیماق ائله ده چتین ایش دئییل. اونون داورانیشلاریندان بیر چوخو من و منلرده وار، بیر آزینی دا یاشادیغیمیز کوتله‌نین ایچریسینده گؤرمک اولار.
16/10/93
