چوخ بيلن
احد فرهمندي
بيريسيني تانيرام اؤزونو هاميدان چوخبيلن سانار. بو قارداش هر كسه اؤيود وئرمگي بير گؤرو سانيب، خالقي نصيحت ائتمكده اؤزونو حاقلي بيلر. اونون سؤزلريندن بوللوجا اؤگود آشيب ـ داشار. هر قونودا بحث اولونسا دانيشماغا مطلق بير سؤزو اولار. بير عادتي وار، هر كيمسه ايله ايلك دؤنه تانيش اولسا عالي تحصيلاتلي اولماسيني اونا بيلديرر، سؤزو بير تور بيليميوردا ساري چكيب اورادان بير خاطره يا بير اوستادين سؤزونو يا دا بير اولايي تعريف ائديب قارشيسينداكينا عالي تحصيلاتلي اولدوغو بيلديرر. اؤرنگين انقلاب ايللرينده بيليميورددا سولچولارلا ساغچيلارين تارتيشمالاريندان، دولته باغلي اولان كيمسلرين رياكارليقلاريندان و بئله ـ بئله سؤزلردن آچيب بير تور بيلميورددا اولدوغون بيلديرمگه چاليشار.
چوخ بيلن قارداش حرب ايللرينده وظيفهلي ضابط اولوب، حاجعمران منطقهسينده قيچينا خمپاره قيرينتيلاري توخوندوغو اوچون جانبازلار سيراسيندا يئر توتاراق، بوللو ـ بوللو حربي خاطرهلري وار. يئري گلنده اؤزونو دولته و انقلابا باغلي بيريسي گؤستريب، حاقيندان آرتيق امتياز آلماغا چاليشار. آنجاق، دولت سياسيتنه مخالف دانيشانلار آراسيندا اؤزونو يوزه يوز مخالف گؤستريب دولتدن بوللو تنقيدلر ده ائدر. او جانباز اولدوغو اوچون راحاتجاسينا دولتي ادارهلرين بيرينده رسمي اولاراق ايشه گؤتورولوب اوتوز ايل اورانين، ارث و ميراث شعبهسينده چاليشاراق تقاعد اولوب. ايشده اولان ايللرده اونا مراجعت ائدنلر؛ بوتون ددهسي، ننهسي، آروادي، اري و … اؤلنلر اولوب. سايسيز اري اؤلن گنج، گؤيچ قادينلارين ايشيني نوبتسيز يولا ساليب، اورگي چوخ ايستهسه ده آنجاق بو گنج قادينلارين بيريسي ايله ده بيله دوست اولا بيلمهييب. ائله ايشده اولدوغو ايللرده ده بوتون اونا مراجعت ائدنلره خصوصيله قادينلارا يئري گلميشكن اؤيود وئريب، يول ـ يولاجاق گؤسترميشدي. بؤيوكدن سؤز ائشيتمك ادبدندير دئميشدي.
يئني يئتمه ياشلاريندا بير نئچه ايل كؤمور آنباريندا ايشلهييب، سونرا قهوهچي شاگرد اولوب، قهوهخانادا ايشلهديگي ايللرده اورادا مشتريلره اوخويوب داستانلار سؤيلهين ععاشیقلاردان چوخلو داستانلار اؤيرنيب هر گون او داستانلاري ائوده عايلهيه دانيشيب، عاشیق صنعتينه گؤره آرا ـ سيرا بيلگيلر الده ائتميشدي. يئري گلنده او بيلگيلردن ده فايدالاناردي. هله ساعت قاباغيندا يئرلشن برادران قهوهخاناسيندا ايشلهديگي ايللرده بوللو بنا، داشچي، كنكان و سايره تانيش اولوب، چوخلارينا، بئله ايشچيلري تانيتديريب بو يولدان دللاليق حاقي دا آلاردي. ائله ايندي ده، بينا تيكينتيسي اوچون هر تور ايشچي آختاران اولورسا يئتر كي اونا اشارهسيني وئرسين، قروپ ـ قروپ ايشچي تانيتديريب دللاليغيني آلار، آخي اؤلكهده باهاليقدي، تقاعد آيليغي ائو خرجيني اؤدهمير.
بير سوره وسوسه اولدو ائو تيكيب ساتسين. ائله بو ايشي ده گؤردو، بوللو سيخيتيلار چكدي، چوخلاريندان بورج آلدي، نئچه كره وئرديگي چكلرين يئريني دولدورا بيلمهدي، چكي قاييتدي، نهايت بير تور ايشين باشيني بير يئره ييغدي، اؤلكهنين اقتصادي دورومو بللي اولماديغي اوچون بو ايشيندن ائله ده قازانج الده ائده بيلمهييب، داها ائو تيكيب ساتماقدان واز كئچدي.
ايشده اولدوغو ايللرده ادارهده اونا دينسيزليگ آدي قويماسينلار دئيه هر دن بير ايش يئرينده جماعت نمازينا گاهدان دا جمعه نمازي قيلانلارا قاتيلاردي. هله اوشاقلاري بيليميوردا گيرمك سيناويندان چيخينلار دئيه آرا ـ سيرا محله مسجدينه نماز قيلاماغا گئديب محرمده عزا دستهلرينه قاتيلاردي. او بو ايشلري اوركدن يوخ، ايشينين آشارينا گؤره گؤرردي. چوخ بيلن چاخير ايچمكدن يامان خوشلانار، آنجاق ايچگيني چؤلده آغزي بوتون دوستلاريلا ايچر. بيرده هر كيمسهدن چاخير آلماز، دئمك نئچه دؤنه بللسيز كيمسهلرين طرفيندن كور ائديب اؤلدورن زهرلهييجي ايچگيلر شهرده ياييليب اونون اوچون هله ـ هله هر ايچگييه گوونمز.
قهوهخاندا ايشلهييب اورادا قليان چمگي اؤيرنديگي اوچون ميوه دادي وئرن قليانلارين هاميسي تانييب دوستلارلا هفته ده نئچه دؤنه قليان چكمگه ده گئدر.
چوخ بيلنين اؤزوندن ده چوخ بيلن بير ديللي ـ باشلي حيات يولداشي وار. چوخ بيلن ائودن ائشيكده دوستلارينين يانيندا، ديل قفسه قويمايان، كيمسهيه دانيشماغا اجازه وئرمهين اولسا دا، حيات يولداشينين يانيندا بير قوزو كيمي مطيع، آز دانيشان، سوسقوق بيريسيدير. اونون خانيمي هر تخصصه باشيني سوخسان، نظر وئرن ديك ـ ديك دانيشان بير قاديندير. دوستلاري اونلارين ائوينه قوناق گلنده بو خانيمدا مجلسده اولانلارا قوشولار. دانيشيلان هر موضوعدا سؤزه قاتيليب صحبت آراسي شوخلوق ائديب مزلي سؤزلر ده دانيشار. دانيشماقدان يورولمايينجا مجلسي ترك ائتمز، چوخبيلن قاش ـ گؤز ايشارهسيله اونا «دور گئت» آنلاتسادا او اؤزونو اوندا قويماز. صحبت ائدنده بوداقدان بوداغا آتيلار، بير آغاجا چيخيب مين بيريني سيلكهلهييب واختين چوخونو اؤلدورر، هله دارتيلماميش دنلري قالسا دا، گوله ـ گوله آيريب گئدر.
چوخ بيلنين دوستلارينين بيرينه سيخينتي يا دا بير سورون يارانيرسا، چتينليگه دوشن دوستونون شپهلري اونا توخونوب ياشاميندا آز دا اولورسا چاتيشمازليق تؤرتمهسين دئيه، او، قارا تويوغون يومورتاسينا دؤنر، تئزليكله بير باهانا تاپيب گؤزلردن ايتر، نئجه دئيرلر او دوست جانيندان تيكان چيخاردان برك گونون آدامي دئييل، خوشلوق، امن ـ آمانليق وارسا او دا وار، يوخسا سو اولوب گيرر يئره، سونرا باشقا بير يؤندن باش قالديرار.
بو قارداش هر قونودان بير بيلگي الده ائديب، قوهوم ـ تانيشا اونلادان دانيشار، مثلا بيرينه سويوق دَيسه جور به جور علاجلار توصيه ائدر. چئشيدلي دملهمليلرين نئچه دملمهسيندن هابئله هانسي زامان ايچمگي فايدالي اولماسيندان بيلگيلر وئرر. هانسي ميوهنين نهيه خيرلي اولدوسونو، هانسي بيتگينين هانسي خستهليگه درمان اولدوغونو ياخشي بيلر. گونده بير دؤنه ائوده اوزريك ساليب ائوي چئشيدلي خستهليكلردن قوروماغي ان ابتدايي و راحات يول سانار. بونلار اونون بيلديكلرينين يوزده اون فايزي ساييلير. هله كپك آلتيندا بوللو اونلاري وار.
اونون اصلي تخصصي مديريت دولتي اولسا دا، ادبيات، تاريخ، فسلفه، روانشناسي، اجتماعي قونولار، بيلگيسايار، سياست، اقتصاد، ايدمان و باشقا علملر اونون فرعي تخصصلري ساييلير. كيمسه اونو مديريتدن دانيشاندا گؤرمهييب، آنجاق ادبيات ساحهسينده، شعر، داستان، رمان، نمايشنامه، سناريو، نقد و … موضوعلاريندا بير ديليمه ساعتلارجا دانيشلار. چئشيدلي قونولاردا چوخ حرارت ايله بحثه گيريشر، آغزي كؤپوكلهنينجه صحبت ائديب سؤزونو يئريتمگه چاليشار. سياستدن ائله دانيشار، سانكي دونيانين هئچ سياستچيسي اونون قدر سياسيتدن باشي چيخمايير. ايران و دنيا اقتصاديني دوز اون دقيقهده ائله آراشديريب آچيقلار هئچ اقتصاد استادي، اؤز طلبهلريني اونون كيمي باشا سالا بيلمز. تاريخ و فلسفهني كئچميشه عايد بيليب اونو اوخوماغا بير داها وقت قويماغي يئرسيز بيلر، اوستهليك بو ايكي علمي؛ باش قايتماق و اوخوجونون واختيني هدر ائدن بير ساحه سانار. آنجاق اوسطوره، بو علمه باغلي اولان ساييسيز قونولارين آللاهلاريني ياخشي تانييار و حرارتله اونلاردان ائله دانيشار سانكي اوسطوره بيلمهين هئچ نه بيلمير. روانشناسي و اجتماعي علملردن يئري گلنده پير ـ پيتلعاشیق بير سؤزلر دانيشار سونوندا ائشيدنلر دئييل هئچ اؤزوده بيلمز نه دئيير. بتر ايدمانچيدير، هفته ده مين متر قاچماز، اون دقيقه اسپور ياپماز، دي گل كي، هر ساحهده فوتبال، واليبال، اوزگونچولوك، قاچماق، آت سورمه، داغچيليق و سايير ورزشلردن سؤز دوشنده ائله تخصصله دانيشار آغزيلار آچيق قالار. بيلگيسايار و اينترنته گؤره اونون باشا گلمز بيلگيلري وار. اينترنت ساحهسينده يايغين اولان فيسبوك، تانگو، وايبر، يوتيب، ياهو مسينجر و …لرده اكانتي وار، هر هاردان سؤز آچيلارسا اونون دئمگه بير سؤزو وار. بيلگي سايار قونوسون يايغين دوسيالارين هرهسيندن بير بالاجا خبري اولسا دا اؤزونو بوتون دوسييالارين بيلگيني كيمي گؤسترر. قارشيسندا اولان كيمسه هر تخصصه صاحب اولورسا دا، چوخ بيلن قارداشلا بير قيسا بحثه گيرسه، اونو او علمده آز ساوادلي بيليب اؤزونو قات ـ قات اوندان بيليكلي گؤسترر.
شعرين بوتون قوللاريندا كلاسيك، سربست، آغ، مدرن، پست مدرن ائشيتديگي هر بير شعره ايراد توتوب هله ـ هله كيمسهنين شعري بينمز. داستان و رمانا گلديكده بو قونونون بوتون تكنيكلريني بير جوره لاغا قويوب اؤزونه مخصوص باخشيلارلا، داستان يا رماني آراشديريب تنقيد ائدر. عؤمرونده ايكي جلد نقد كتابي اوخومادان بحثلرده بير تنقيدچي كيمي اؤزونو گؤسترمگه چاليشار. اونون نظرينه دونيانين ان تانينميش يازيچي و شاعرلري بو ساحهنين تكنيكلريندن هئچ زاد بيلمهينلرديلر.
چوخبيلن بحثه گيريشنده كيمسه اونون نظرينين ترسينه بير سؤز دانيشارسا اونو بيلمهمزليك حربهسيله هدهلهييب، بير جوره لاغ ائتمگه چاليشار. او هر كيمسهني لاغ ائتمك اوچون ياخشي لطيفهلر، گولمجه روايتلر و خاطرهلر تعريفلهييب، آتماجا سؤزلرله قارشيسيندا كيني قيزارديب ـ بوزاردار، سونرا اؤز ايچينده بو ايشينين داديني چيخاردار. ائل ايچينده بير سؤز وار؛ نه ياخشي كي پيشيگين قانادي يوخدور، يوخسا سرچهنين نسليني كسردي.
سينيق ـ سالخاق انگليسجه و عربجه جملهلري ازبرلهييب يئري گلنده اونلارين بيريني ديله گتيريب داها عالمانه ژست توتار.
بير بئله بيليكله ساوادين صاحيبي اولان چوخبيلن قارداش هله بو گونه كيمي بيلگيلريني كتاب شكيلينده يازا بيلمهييب، بير جلد ده اولاراق چاپ اولموش كتابي يوخدور. اونون نظرينجه:
1- كتاب اوخويان يوخدور خالقين يوزده دوخسان دوققوزو عوامدي.
2- بئله بير داياز خالق اوچون ندن واخت قويوب كتاب يازسين كتابيني دا آلان اولماسين.
3- او ائله بير زاددلار يازار ارشاد ادارهسي اونون كتابينا چاپ اجازهسي وئرمز، اونون باخيشيندا؛ چاپ اجازهسي آلان كتابلارين چوخو، يونگول، محتواسيز و زيبلدير.
چوخ بيلن قارداش دئيير: ـ من بير گؤزل فرصت آختاريرام اؤلكهده دمكراسي حاكيم اولسون، بوتون ديللردن قيفيللار آچيلسين، كيمسه دانيشديغي يا دا يازديغي اثره گؤره ياخالانماسين، آزادليق هر يئري بوروسون او زامان، منده قلم اله آليب ديكسينمهدن، قورخمادان سئوديگيمي يازيب چاپا وئريم. من هارانين آخماغييام، عوام بير خالقا اثر يارالديب تاوان وئرم. ائل اوچون آغلاييب گؤزومدن اولام.
بو سؤزلري چوخ بيلن قارداش هر زامان ائشيتسه اونلاري رّد ائتمك اوچون يوزلر ساعت دانيشماغا سؤزو اولاجاق. اونا عايد سؤزلرين بيريني ده قبول ائتمهدن آتشين تنقيدلر ائتمگه باشلاياجاق. اما اولسون هر نه دئسه ده دئسين، يئتر كي بو سؤزلري او دا ائشيتسين.
بو يازيني ائشيديب يا دا اوخويانلار يازيدا اولان، سؤزلرين هئچ بيريني اؤزلرينه آلماسينلار. چوخبيلن قارداشي تانيماق ايستهييرسهلر، اؤزلريني اينجيتمهسينلر، بئله بير كيمسهني تانيماق ائله ده چتين ايش دئييل. اونون داورانيشلاريندان بير چوخو من و منلرده وار، بير آزيني دا ياشاديغيميز كوتلهنين ايچريسينده گؤرمك اولار.
16/10/93