ايشيق ائلچیسی
عزيز محسني
(دونیا افسانهلریندن)
بو افسانهده دونـيانـين ان سويوق، بوزلو و بورانلي اؤلكهلريندن دانـيشيلـير. بو يـئرلرده ياي فصلي چوخ گوده و قـيش فصلي چوخ اوزوندور و گونش بوتون قـيشي، اؤزونو گؤزلردن گيزلهدير. بو افسانه ايسكيمولارين حـياتـينـين بير حيصّهسيندن سؤز آچـير و اونلارين يوردلارينـين، گوندوزلرينين ايشيق اولان زامانـينـي و قارانليقلارينـي تصوير ائدير. ايسكيمولار بارهسينده و بو گونكو وضعيتلريندن بير قـيسا معلومات آشاغـيدا اوخوجولار اوچون قلمه آلينـيبدير.
ايسكيمولار، گروئنلندده، كانادانـين شيمال حيصّهسينين اوجقارلاريندا، آلاسكادا و هابئله كئچميش شورالار اؤلكهلرينده ياشايـيرلار. الده اولان احصاييهلره گؤره اونلارين عمومي سايـي تخمينن 90مين نفردن آرتـيق دئييل. اونلار اؤزلريني حقيقي اينسانلار آدلانديريرلار. اونلارين بير چوخو عيسوي و بير قيسمي ده عنعنهوي دينلريني ساخلاميشلار. بعضي تاريخچيلر احتيمال ائديرلر كي، ايسكيمولارين و هينديلرين (آمريكانـين قـيرميزي دري) اهاليسينين تاريخي 30- 20 مين اولدن باشلايـير، احتمال كي، اونلارين اجدادي شيمال شرقي آسيادان برينت بوغازي واسيطهسيله آمريكايا كؤچوب گلميشلر و مين ايللر عرضينده اورادا مسكونلاشميشلار. اونلارين ديلي پالهآسيا ديللرينين ايسكيمو آلهاوت گوروهونا داخيلدير. بو ديلده تخمينن 90 مين نفر دانـيشير و بو ديل قايدا- قورولوش باخيميندان التصاقي بير ديلدير. شورالاردا ياشايان ايسكيمولارين اليفبالاري كيريل ايدي و الده اولان معلوماتلارا گؤره اونلارين آراسيندا ساوادسيز يوخدور و ضياليلارينـين سايـي نيسبتن چوخدور و خالق صنعتكارليغـي چوخ اينكيشاف ائتمشدير.
××××
چوخ اسكي زامانلاردا گونشين ايشيغـي هر بير يـئره ساچيردي. بير گون گونش بيردن گؤزلردن ايتدي. آنجاق يالنـيز گئجهلر، اولدوزلار گؤيده سايريشيب اؤز ايشيقلارينـي عالمه سپديلر. اينسانلار هامي يوخسول و كاسيب اولدولار. يـئر اوزونو قار، كولك و چوغون بورودو. اوتلار، بيتگيلر بوزلارين آلتـيندا دونوب آرادان گئتديلر و اورهك يانديريجي، كدهرلي و اوزونتولو بير وضعیت قاباغا گلدي. اووسونچولار، سئحيربازلار و جاديگرلر بوتون قودرت و طيليسيملري ايله الـلشديلر، آمما گونشي قايتاريب, دونيانـي نورلانديريب، ايشيقلانديرماغا قادير اولماديلار.
قوزئي قوطبينده يـئرلشن بير كندده، بير اوغلانجيغاز ياشايـيردي. او آتا- آناسينـي الدن وئريب يئتيم قالميشدي. او كندده اونون هايـينا قالان و قايغـيسينـي چكن هئچ بير كيمسه يوخ ايدي. بو اوغلانجيغاز باشقا يوخسول و كيمسهسيز اوغلانلار ايله كندين يول قـيراغـيندا عؤمور كئچيريردي و آوارا- سرگردان كوچه- بازاري دولانـيردي. اونو گؤرن هر بير شخص اونا خور باخيردي، بيردن گؤزو ائويندن چيخان بير جاديگره ساتاشدي. اونا طرف يؤنهلدي و اوزونو سئحيربازا توتوب دئدي:
– سيز جاديگر و اووسونچولار گونشي بيزيم سويوق و دونموش اؤلكهميزه قايتارا بيلمهديز، آمما من بو ايشي گؤرهجهيم، ايندي اونو تاپيب گتيرمهيه گئديرم.
جاديگر اوغلانجيغـين بو سؤزلريندن چوخ جينلندي و اونا ساري يويوروب اونو دؤيوشلهمهيه باشلادي و چوخ بير غضبله دئدي: «تئز اول، ايتيل جهننمه! داها سني بو طرفلرده گؤرمهييم بو كنددن قوي گئت و هئچ واخت بورايا دؤنمه!».
اوغلان بو كنددن آيريلماغا و گونشي تاپماق قرارينا گلدي. آنجاق اؤز- اؤزونه دوشوندو كي، ياخشي اولار كي، كنددن چيخمادان قاباق، ياشلي و تجروبهلي و دونيا گؤرموش بير كيشينين يانـينا گئتسين و اوندان ايشيغـين يئريني سوروشسون. اوغلانجيغاز، قوجامان، دونيانـين ايستي- سويوغوندان چيخان و باشبيلن و دونيا گؤرموش بير كيشينين يانـينا گئتدي و اوندان ايشيغـين يئريني سوروشدو و خاهيش ائلهدي كي، اونا دئسين كي، گونش هارا گئديبدير، اونو نئجه تاپماليدير و ايشيغـي نئجه بو كنده قايتارماق اولار. بو قوجا و تجروبهلي كيشي بو اوغلانجيغازا نظر ساليب، اونون سيماسيندا سارسيلمايان بير ايراده گؤروب، جاواب وئردي:
– اوغلوم، اگر سن حقيقتده ايستهييرسن ايشيغـي تاپاسان، گئت قار باشماقلارينـي گئي و گونئيه دوغرو يولا دوش.
اوغلانجيغاز بو تجروبهلي و مهربان كيشينين سؤزونو ائشيديب، قار باشماقلارينـي گئيدي و يولا دوشدو. او يورولمادان و آردي كسيلمهدن اؤز يولونو داوام ائتديردي. آنجاق بوتون يول اوزونو، قارانليق و ظولمتدن باشقا بير شئي گؤزونه چارپمادي، آمما او مأيوس اولمادي، ايشيغـي تاپماغا تلهسيردي.
بير گون بيردن چوخ اوزاقلاردان، ايشيغـين شوعالاري گؤزونه ديدي، آمما بو شوعآلار آرديجيل اولمايـيب، گيزلهنيب و تزهدن اؤزونو قاباقكـيندان داها نورلو و داها ايشيقلي گؤستريردي.
اوغلان آجليغـي و يورغونلوغو اونوتدو و يـئيين- يـئيين آدديملاريلا اؤزونو تپهنين آياغـينا يئتيردي. تپهنين اوچ طرفي قاپ- قارا قارانليق ايدي، آمما يالنـيز بير طرفي نورا غرق اولموشدو. بير آز قاباغا گئتدي، تپهنين ائنيشلييينده گؤزو بير داخماجيغا ساتاشدي، اوردا بير قوجا كيشي گؤردو كي، بئل ايله قارلاري اويان- بويانا سپهلهيير و بو قار دنهجيكلري گؤيده بولودا چئوريليب، ايشيغـين قاباغـينـي كسيرديلر و كيشينين آرخاسيندا داخماجـيغـين ياخـينلـيغـيندا بير بؤيوك ايشيغـين نورو، يـئر اوزونه سپهلنميشدي و بو بؤيوك ايشيق توپلوسو هر بير يـئري ايشيقلانديريردي.
اوغلانجيغاز درحال داليسيندا اولان و آختارديغـي شئـيين تاپماسينـي دويدو. او بو قوجا كيشينين يانـينا گليب و اونا دئدي:
– قوي بو نور و ايشيق منيم كنديمي ده ايسينديرسين، ايشيقلانديرسين، سن نييه بئل ايله قارلاري گؤيه سپهلهييرسن، قارانليق و ظولمت ياراديرسان!
اوغلانجيغاز سونرا بئله سؤزه باشلادي:
– من قارانليقدا ياشاماقدان داها بئزميشم و ايستهييرم بورادا، سنين يانـيندا، ايشيغـين ياخينليغـيندا قالام، ايشيقدا ياشايام.
قوجا كيشي جاواب وئردي:
«ايستهسن منيم يانـيمدا قالا بيلرسن». هر ايكيسي راضيلاشديلار. قوجا اونو داخماجيغا آپاردي و اوغلانجيغازا اؤز آرخاسي طرفده دار بير جيغـيرين آلتـيندا يـئرلهشن بير چؤكوك گؤستردي. چوخ كئچمهدن اوغلانجيغاز قوجاغـيندا بير ايشيق توپلوسو، تلهسه- تلهسه داخماجيغـيندان ديشارييا دوغرو يورويوب و اورادان اوزاقلاشدي. بير نئچه دقيقهدن سونرا قوجا بايـيرا چيخيب گؤردو، اوغلانجيغاز ايشيق توپلوسونو قوجاغـينا آليب، قاچا- قاچا بوردان اوزاقلاشير. او قـيشقـيردي، هاراي چكدي، «قايـيت» «قايـيت» باغـيردي، آمما اوغلانجيغاز هئچ بير شئيه اعتنا ائتمهدن بوتون قودرتيله قاچيب و اورادان اوزاقلاشيردي. اوغلانجيغازين تلهسه- تلهسه قاچديغـينا گؤره آياغـي بودرهدي و بيردن يـئره يـيخيلدي و بونا گؤره بو ايشيق توپلوسو يـئره ديدي و كيچيك حيصّهجيكلره بؤلوندو. هر تيكه بير يـئره داغـيلدي. اوغلانجيغاز بو نورلو و ايشيقلانديريجي شار٭ شكلينده اولان تيكهلر ايله اؤز دوغما كندينه قايـيتدي.
اوزون، يوروجو و حئيرتلنديريجي بير سفردن سونرا، بو اوغلانجيغاز اؤز يـئرليلرينه، بئله بير ديرلي و قيمتلي ارمغان گتيرميشدي. كندليلر بير بولاق كيمي آخان و دايما اونلارين اودالارينـي و داخماجيقلارينـي ايشيقلانديران و ايسينديرن بو نور يـيغـينـيندان چوخ سئوينديلر و شادليق ائتديلر.
او زاماندان خالقـين آراسيندا بو افسانه آغـيزدان- آغـيزا، سينهدن- سينهيه گزير و بو كندين اهاليسي گئجه- گوندوزون باشلانماسينـي او زاماندان حساب ائدير و بو يئتيم اوشاغـين آدي خالق قهرمانـي كيمي ديللرده دولاشير.
قايناقلار:
1- دونيا ادبييات دايرةالمعاريفي.
2- آذربايجان سووئت ائنسيكلوپئديياسي.
٭ شار: توپ کورهسي، يومورو.