بو افسانه‌ده دونـیانـین ان سویوق، بوزلو و بورانلی اؤلکه‌لریندن دانـیشیلـیر. بو یـئرلرده یای فصلی چوخ گوده و قـیش فصلی چوخ اوزون‌دور و گونش بوتون قـیشی، اؤزونو گؤزلردن گیزله‌دیر. بو افسانه ایسکیمولارین حـیاتـی‌نـین بیر حیصّه‌سیندن سؤز آچـیر و اونلارین یوردلارینـین، گوندوزلرینین ایشیق اولان زامانـینـی و قارانلیقلارینـی تصویر ائدیر. ایسکیمولار باره‌سینده و بو گونکو وضعیت‌لریندن بیر قـیسا معلومات آشاغـیدا اوخوجولار اوچون قلمه آلینـیب‌دیر.
ایسکیمولار، گروئنلندده، کانادانـین شیمال حیصّه‌سینین اوجقارلاریندا، آلاسکادا و هابئله کئچمیش شورالار اؤلکه‌لرینده یاشایـیرلار. الده اولان احصاییه‌لره گؤره اونلارین عمومی سایـی تخمینن ۹۰مین نفردن آرتـیق دئییل. اونلار اؤزلرینی حقیقی اینسانلار آدلاندیریرلار. اونلارین بیر چوخو عیسوی و بیر قیسمی ده عنعنه‌وی دین‌لرینی ساخلامیشلار. بعضی تاریخچی‌لر احتیمال ائدیرلر کی، ایسکیمولارین و هیندی‌لرین (آمریکانـین قـیرمیزی دری) اهالیسی‌نین تاریخی ۳۰- ۲۰ مین اول‌دن باشلایـیر، احتمال کی، اونلارین اجدادی شیمال شرقی آسیادان برینت بوغازی واسیطه‌سیله آمریکایا کؤچوب گلمیشلر و مین ایللر عرضینده اورادا مسکونلاشمیشلار. اونلارین دیلی پاله‌آسیا دیللرینین ایسکیمو آله‌اوت گوروهونا داخیل‌دیر. بو دیلده تخمینن ۹۰ مین نفر دانـیشیر و بو دیل قایدا- قورولوش باخیمیندان التصاقی بیر دیل‌دیر. شورالاردا یاشایان ایسکیمولارین الیفبالاری کیریل ایدی و الده اولان معلوماتلارا گؤره اونلارین آراسیندا ساوادسیز یوخدور و ضیالی‌لارینـین سایـی نیسبتن چوخدور و خالق صنعتکارلیغـی چوخ اینکیشاف ائتمشدیر.
××××
چوخ اسکی زامانلاردا گونشین ایشیغـی هر بیر یـئره ساچیردی. بیر گون گونش بیردن گؤزلردن ایتدی. آنجاق یالنـیز گئجه‌لر، اولدوزلار گؤیده سایریشیب اؤز ایشیقلارینـی عالمه سپدیلر. اینسانلار هامی یوخسول و کاسیب اولدولار. یـئر اوزونو قار، کولک و چوغون بورودو. اوتلار، بیتگی‌لر بوزلارین آلتـیندا دونوب آرادان گئتدیلر و اوره‌ک یاندیریجی، کده‌رلی و اوزونتولو بیر وضعیت قاباغا گلدی. اووسونچولار، سئحیربازلار و جادی‌گرلر بوتون قودرت و طیلیسیم‌لری ایله الـلشدیلر، آمما گونشی قایتاریب, دونیانـی نورلاندیریب، ایشیقلاندیرماغا قادیر اولمادیلار.
قوزئی قوطبینده یـئرلشن بیر کندده، بیر اوغلانجیغاز یاشایـیردی. او آتا- آناسینـی الدن وئریب یئتیم قالمیشدی. او کندده اونون هایـینا قالان و قایغـی‌سینـی چکن هئچ بیر کیمسه یوخ ایدی. بو اوغلانجیغاز باشقا یوخسول و کیمسه‌سیز اوغلانلار ایله کندین یول قـیراغـیندا عؤمور کئچیریردی و آوارا- سرگردان کوچه- بازاری دولانـیردی. اونو گؤرن هر بیر شخص اونا خور باخیردی، بیردن گؤزو ائویندن چیخان بیر جادی‌گره ساتاشدی. اونا طرف یؤنه‌لدی و اوزونو سئحیربازا توتوب دئدی:
– سیز جادی‌گر و اووسونچولار گونشی بیزیم سویوق و دونموش اؤلکه‌میزه قایتارا بیلمه‌دیز، آمما من بو ایشی گؤره‌جه‌یم، ایندی اونو تاپیب گتیرمه‌یه گئدیرم.
جادی‌گر اوغلانجیغـین بو سؤزلریندن چوخ جین‌لندی و اونا ساری یویوروب اونو دؤیوشله‌مه‌یه باشلادی و چوخ بیر غضب‌له دئدی: «تئز اول، ایتیل جهننمه! داها سنی بو طرف‌لرده گؤرمه‌ییم بو کنددن قوی گئت و هئچ واخت بورایا دؤنمه!».
اوغلان بو کنددن آیریلماغا و گونشی تاپماق قرارینا گلدی. آنجاق اؤز- اؤزونه دوشوندو کی، یاخشی اولار کی، کنددن چیخمادان قاباق، یاشلی و تجروبه‌لی و دونیا گؤرموش بیر کیشی‌نین یانـینا گئتسین و اوندان ایشیغـین یئرینی سوروشسون. اوغلانجیغاز، قوجامان، دونیانـین ایستی- سویوغوندان چیخان و باش‌بیلن و دونیا گؤرموش بیر کیشی‌نین یانـینا گئتدی و اوندان ایشیغـین یئرینی سوروشدو و خاهیش ائله‌دی کی، اونا دئسین کی، گونش هارا گئدیب‌دیر، اونو نئجه تاپمالی‌دیر و ایشیغـی نئجه بو کنده قایتارماق اولار. بو قوجا و تجروبه‌لی کیشی بو اوغلانجیغازا نظر سالیب، اونون سیماسیندا سارسیلمایان بیر ایراده گؤروب، جاواب وئردی:
– اوغلوم، اگر سن حقیقت‌ده ایسته‌ییرسن ایشیغـی تاپاسان، گئت قار باشماقلارینـی گئی و گونئیه دوغرو یولا دوش.
اوغلانجیغاز بو تجروبه‌لی و مهربان کیشی‌نین سؤزونو ائشیدیب، قار باشماقلارینـی گئیدی و یولا دوشدو. او یورولمادان و آردی کسیلمه‌دن اؤز یولونو داوام ائتدیردی. آنجاق بوتون یول اوزونو، قارانلیق و ظولمت‌دن باشقا بیر شئی گؤزونه چارپمادی، آمما او مأیوس اولمادی، ایشیغـی تاپماغا تله‌سیردی.
بیر گون بیردن چوخ اوزاق‌لاردان، ایشیغـین شوعالاری گؤزونه دیدی، آمما بو شوعآلار آردیجیل اولمایـیب، گیزله‌نیب و تزه‌دن اؤزونو قاباق‌کـیندان داها نورلو و داها ایشیق‌لی گؤستریردی.
اوغلان آجلیغـی و یورغونلوغو اونوتدو و یـئیین- یـئیین آددیملاریلا اؤزونو تپه‌نین آیاغـینا یئتیردی. تپه‌نین اوچ طرفی قاپ- قارا قارانلیق ایدی، آمما یالنـیز بیر طرفی نورا غرق اولموشدو. بیر آز قاباغا گئتدی، تپه‌نین ائنیش‌لییینده گؤزو بیر داخماجیغا ساتاشدی، اوردا بیر قوجا کیشی گؤردو کی، بئل ایله قارلاری اویان- بویانا سپه‌له‌ییر و بو قار دنه‌جیک‌لری گؤیده بولودا چئوریلیب، ایشیغـین قاباغـینـی کسیردیلر و کیشی‌نین آرخاسیندا داخماجـیغـین یاخـین‌لـیغـیندا بیر بؤیوک ایشیغـین نورو، یـئر اوزونه سپهلنمیشدی و بو بؤیوک ایشیق توپلوسو هر بیر یـئری ایشیقلاندیریردی.
اوغلانجیغاز درحال دالیسیندا اولان و آختاردیغـی شئـیین تاپماسینـی دویدو. او بو قوجا کیشی‌نین یانـینا گلیب و اونا دئدی:
– قوی بو نور و ایشیق منیم کندیمی ده ایسیندیرسین، ایشیقلاندیرسین، سن نییه بئل ایله قارلاری گؤیه سپه‌له‌ییرسن، قارانلیق و ظولمت یارادیرسان!
اوغلانجیغاز سونرا بئله سؤزه باشلادی:
– من قارانلیقدا یاشاماقدان داها بئزمیشم و ایسته‌ییرم بورادا، سنین یانـیندا، ایشیغـین یاخینلیغـیندا قالام، ایشیق‌دا یاشایام.
قوجا کیشی جاواب وئردی:
«ایسته‌سن منیم یانـیمدا قالا بیلرسن». هر ایکیسی راضی‌لاشدیلار. قوجا اونو داخماجیغا آپاردی و اوغلانجیغازا اؤز آرخاسی طرفده دار بیر جیغـیرین آلتـیندا یـئرله‌شن بیر چؤکوک گؤستردی. چوخ کئچمه‌دن اوغلانجیغاز قوجاغـیندا بیر ایشیق توپلوسو، تله‌سه- تله‌سه داخماجیغـیندان دیشاری‌یا دوغرو یورویوب و اورادان اوزاقلاشدی. بیر نئچه دقیقه‌دن سونرا قوجا بایـیرا چیخیب گؤردو، اوغلانجیغاز ایشیق توپلوسونو قوجاغـینا آلیب، قاچا- قاچا بوردان اوزاقلاشیر. او قـیشقـیردی، هارای چکدی، «قایـیت» «قایـیت» باغـیردی، آمما اوغلانجیغاز هئچ بیر شئیه اعتنا ائتمه‌دن بوتون قودرتیله قاچیب و اورادان اوزاقلاشیردی. اوغلانجیغازین تله‌سه- تله‌سه قاچدیغـینا گؤره آیاغـی بودره‌دی و بیردن یـئره یـیخیلدی و بونا گؤره بو ایشیق توپلوسو یـئره دیدی و کیچیک حیصّه‌جیک‌لره بؤلوندو. هر تیکه بیر یـئره داغـیلدی. اوغلانجیغاز بو نورلو و ایشیقلاندیریجی شار٭ شکلینده اولان تیکه‌لر ایله اؤز دوغما کندینه قایـیتدی.
اوزون، یوروجو و حئیرت‌لندیریجی بیر سفردن سونرا، بو اوغلانجیغاز اؤز یـئرلی‌لرینه، بئله بیر دیرلی و قیمت‌لی ارمغان گتیرمیشدی. کندلی‌لر بیر بولاق کیمی آخان و دایما اونلارین اودالارینـی و داخماجیقلارینـی ایشیقلاندیران و ایسیندیر‌ن بو نور یـیغـینـیندان چوخ سئویندیلر و شادلیق ائتدیلر.
او زاماندان خالقـین آراسیندا بو افسانه آغـیزدان- آغـیزا، سینه‌دن- سینه‌یه گزیر و بو کندین اهالی‌سی گئجه- گوندوزون باشلانماسینـی او زاماندان حساب ائدیر و بو یئتیم اوشاغـین آدی خالق قهرمانـی کیمی دیللرده دولاشیر.
قایناقلار:
۱- دونیا ادبییات دایره‌المعاریفی.
۲- آذربایجان سووئت ائنسیکلوپئدییاسی.
٭ شار: توپ کورهسی، یومورو.
