بؤیوک تورک یازیچیسی “یاشار کمال”لا مصاحبه*
چئویرن: حسن ایلدیریم
- · سیزین آجیناجاقلی تجروٍبهلر، قریبه ماجرالارلا دولو حیاتینیز، یارادیجیلیغینیزدا، رومانلارینیزدا نئجه و نه کیمی تأثرلر بوراخمیشدیر؟
بئش یاشیم وار ایدی کی، آتام طایفا دعوالارینین بیرینده اؤلدورولدو. اونون اؤلوٍموٍندن سونرا بیزیم وار- یوخوموز الیمیزدن چیخدی. یامانجا کاسیبلادیق. او سرت و دؤزوٍلمز شرایط نتیجهسینده، من باشقا آداملارین تارلالاریندا ایشلهمگ مجبوریتینده قالدیم. ۹ یاشیمداکن عائلهمیزین معیشتینی تأمین ائتمک اوٍچوٍن فعله‌لییه باشلادیم. گئجهلری «آنا»یا گئدیب، فابریکالارین بیرینده ایشلهییردیم؛ گوٍندوٍزلرسه اورتا مکتبده اوخویوردوم. آنجاق بو وضعیت منیم اوٍچوٍن چوخ چتین و دؤزوٍلمز ایدی. اونا گوره تحصیلدن ال چکیب، تارلالاردا ایشلهمهیه باشلادیم. ایش واختی کندلیلرین، اکینچیلرین اوخودوقلاری و سؤیلهدیکلری ماهنیلارا، نغمهلره قولاق آسیر و اونلاری ازبرلهییردیم. بعضنده کیچیک حجملی قصیدهلر یازیر و اونلاری هئچ کیمسهیه اوخومادان اؤز اورهییمده گیزلهدیردیم.
دوٍیوٍ زمیلرینده سوچولوق وظیفهسینده ایشلهدیییم زامان «آدنا» کیتابخاناسینین موٍدوٍروٍ ایدیم. بو زامان بوللو- بوللو کیتاب اوخویوردوم و یاواش- یاواش فیکیرلریم آیدینلاشیر، تجروٍبهلریم آرتیر و حیات مشاهدهلریم درینلشیردی. او واختلار دوٍنیانی «بؤیوٍک»لری‌ایله تانیش اولوردوم. ایلک کیتابیم. شعر کیتابی اولموشدور. او شعرلر آنادولودا سؤیلهنن «آغی»لار اوٍسلوبوندا یازیلمیشدی. او کیتابیم ۱۹۴۱دا نشر اولوندو.
۱۹۶۶ده عسگر گئتدیم. عسگرلیک زامانی ایلک حیکایهلریمی یازماغا باشلادیم. ۱۹۵۱نجی ایلده ایلک رومانیمی یازدیم. ۱۹۵۳ده «اینجه ممد» رومانینی یازماغا باشلادیم و ۱۹۴۵ده‌ده اونو تاماملادیم. ۱۹۵۶-نجی ایلده توٍرک ادبیاتینین یوٍکسک اوردئنی ایله تلطیف اولوندوم. اوندان سونرا آنادولو حاققیندا اونون تاریخی، انسانلاری، آنادولو جماعتی‌نین عادت و عنعنهلری، اورادا باش وئرن اجتماعی حادثهلر منیم اثرلریمین موضوعسونا چئوریلمیشدیر.
آنادولی طبیعتی و اونون انسانلارینین گؤزل اوٍرکلری، منی همیشه مفتون ائتمیشدیر. ایندی ایسه بؤیوٍک حجملی بیر رومان یازماق نیتیندهیم کی موضوعسو توٍرکیهده کاپیتالیزمین وضعیتی حاققیندادیر. آز زاماندیرکی یئنی رومانیمی سونا چاتدیرمیشام. بو رومانین موضوعسو منیم شخصی بیوگرافیام و هابئله عائلهمیزین طالعی بارهسیندهدیر. من بیوگرافیا یازمیرام، آنجاق بو بیر حقیقتدیر کی هر بیر یازیچی بیوگرافیا اوٍسلوبی ایلهده تانیش اولمالیدیر.
دئمهلی بو سوآلین جاوابی بئله‌دیر کی حیاتیمدا قازاندیغیم آجیلی- شیرینلی تجروٍبهلر، باشیمدان اؤتن چئشید- چئشید ماجرالار منیم یارادیجیلیغیمدا درین تأثر بوراخمیشدیر. بو تجروٍبهلر رومانلاریمی زنگینلشدیریب، حیاتیلشدیریرسهده، آنجاق بیر رومان اثری اوٍچوٍن کیفایت ائدیجی دئییل. منیم رومانلاریم رومان صنعتینین تئکنیکاسی اساسیندا رومان قورولوشونون اوٍزهرینده یارانمیشدیر. اونو دئمک ایستهییرم کی هر بیر یازیچینین حیات تجروٍبهسی اونون صنعتکارلیغینا بؤیوٍک تاثیر بوراخسادا اوندان یاخشی رومانچی اولماسینی مطلق صنعتکارلیغی تأمین ائتمهلیدیر. چوٍنکی صنعتین اؤز عالمی، اؤز سیرلاری وار و صنعتکار ایسه بو سیرلارلا تانیش اولمالیدیر.
۱۹۶۰-نجی ایلده هارداسا استانبوللولارا دانیشیردیم. چیخیشیمین موضوعسو آی سفری بارده ایدی. اورادا بئله بیر سؤز دئدیم: بو سفر (انسانین آیا سفری)، بو نائلیت انسانین باخیش اوٍفوقلرینین داهادا گئنیشلنمهسینده، اونون معنوی عالمینین، علم ساحهسینین، تخیل قدرتینین اولدوقجا زنگینلشمهسینده دیرلی تاثر بوراخاجاق، آنجاق حقیقته چاتماق اوٍچوٍن هله بو آزلیق ائدیر. بیز تاریخین ایلکین واختلاریندان ایندییه کیمی حقیقت آردینجا اولموشوق، آنجاق اونون کیچیک بیر ساحهسینی فتح ائده بیلمه‌میشیک. منه بئله گلیر کی اگر بیز بیر زامان تامام حقیقته چاتا بیلک، او حقیقت ائله پارلاق اولاجاق کی، اونون ایشیغیندا گؤزلریمیز قاماشاجاق و بیزی حیرت بوٍروٍیهجک…
۲۵ایلدیر کی «چوخور اووا» دان یازیرام، چوٍنکی بو یئرین داغ- داشینی، تورپاغینی قاریش- قاریش گزمیشم. اونلار منه دوغمادیر. بیتگیلری، قوشلاری انسانلاری، اونون تاریخی منه ائله تانیشدیر کی اونلاری اووجون ایچی کیمی تانیییرام. آمما ایللردیرکی استانبولدا یاشاییرام. اورادا یاشاماغیما باخمایاراق، استانبول حاققیندا بیرجه سطیرده سؤز یازمامیشام. چوٍنکی استانبوللا منیم آرام‌دا فاصله چوخدور. استانبولدا دنیزی و بیرده دنیزچیلری سئویرم. اونلار منیم ان یاخشی دوستلاریم اولموش، بو قراره گلمیشم کی دنیز و دنیزچیلیک حاقدا بیر رومان یازام.
منیم ایلک ژورنالیستلیک تجروبهلریم طیبعت حاقدا اولوب، داها دوغروسو ایلک یازیلاریم مئشهلرین محو ائدیلمهسی علیهینه اولموشدور. بیر یازیچی و سیاستچی کیمی دئیه بیلیرم کی انسانلا طبیعتین باغلیلیغینی منیم اوٍچوٍن ان مهم موضوعلارین بیریسی‌دیر. سیزه معلومدور کی ایندی انسان الی ایله طبیعت گؤزهللیکلری محو اولونماقدادیر. انسان طبیعتین گوزهللیکلرینی پوزوب و اونو چیرکینلهییب و عئیبهجر حالا سالماقدادیر. بو موضوع منی چوخداندیر کی دوٍشوٍندوٍروٍر.کرخانالارین فضولاتی «قارادنیزی» چیرکابلار سوجوغونا چئویرمکدهدیر. آز چکمز کی بو دنیز اؤلو بیر دنیزه چئوریلر. تورپاغین قایغیسیندا ایدیم کی دنیزین ده دردی اونا آرتدی. منیم رومانلاریمین بیرینده بئله بیر عبارت وار: «سئرچهلرده کؤچمکدهدیرلر» طبیعت بیر گؤر نه گوٍنه قالیب! بو فاجعه دئییلمی؟ اوجسوز- بوجاقسیز تارلالار محو اولونور و اونلارین یئرینده‌جه عئیبهجر، قریبه بینالار تیکیلیر. چیچکلی بنؤوشهلی تورپاقلاردا دوٍنیانین سونوندان خبر وئرن دهشتلی هوٍندوٍر بینالار اوجالیر. بشریتی هدهلهین ان قورخونج تهلکهلرین بیرینجیسی انسانلا طبیعتین آراسینداکی یارانان اوچورومدور. اگر بیر گوٍن انسانلا طبیعت بیر- بیریندن آیریلسا، او گوٍن ماشینلارین، کرخانالارین، توستوسونده بوغولان گوٍنوٍموٍز اولاجاق.
- · سنین رومانیندا قادینلارین اهمیتی کیشیلردن آرتیقدیر، بو سؤز دوغرودور؟
چوخ مهم بیر مسلهیه توخوندونوز. بو موضوع چوخ دیرلی بیر موضوعدور بونو ایضاح ائتمک اوٍچوٍن آنادولو حیاتینا داها، دوغروسو بیر آز تاریخه قاییتمالیییق. آنادولو ائللرینده قادینلارین نقشی چوخدور. یاخشی یادیمدادیر۱۹۵۳-نجی ایل «مارماریس» ماحالیندا «بوربورون» کندینده تحقیقات ایشی آپاریردیم. بو کنده گیرین گوٍندن منی تعجوٍبلندیرن حادثهلرین بیرینجیسی بو اولموشدور کی من کنده، گوٍن اوٍزوٍنوٍ بیر کیشی ایله بئله توش گلمیردیم، تارلالاردا آنجاق قادینلار ایشلهییردیلر. گوٍن به گوٍن بو صحنهلرین شاهدی اولدوم. سونرالار منه دئدیلر کی بو کندین کیشیلری ان باجاریقلی آشپزلردیرلر. قارا دهنیزین یاخینلیغیندا کی «سیرمان» کندینده تحقیقات آپاریردیم. اوندا دا گؤردوٍم کی تکجه قادینلار تارلالاردا ایشلهییر. بونون سببینی سوروشدوم. دئدیلر کیشیلر شهره ایش دالیسیجا گئتمیشلر. اولسون کی، دنیزچی ایمیشلر. بیر دفهده آنادولونون مرکز ماحاللاریندا قادینلاری ایشلمکده، کیشیلری ایسه قهوهخانهلاردا قومار اویناماقدا گؤردوٍم. تانیشلارین بیری منه دئدی کی: عثمانلی امپراطورلوغو دؤورونده کیشیلر۹-۱۰ ایل عسگرلیکده اولوردولار. تکجه بیر نئچه گوٍن مأذونینده اولدوقلاری زامان واخت تاپیب کندلرینه، عائلهلرینه باش چکیردیلر. بونا گؤرهدیرکی بئله یاشاییش طرزی ایندی ده اوز تاثیرینی ایتیرمهمیش و عنعنه حالیندا قالیر: قادینلار ایشلهییر، کیشیلر ایسه… آمما نه اوٍچوٍن منیم حیکایهلریمده قادینلارین اهمییتی بؤیوٍکدوٍر. اینجه ممدی تهلکهدن اونون آناسی «هورافا» قورتارمیشدی. اینجهممدی ارباب دوستاق ائدیر، آنجاق اونو دوستاقدان خلاص ائدهنلر کندچی قادینلار اولور، نه اوٍچوٍن بئله‌دیر: قادینلارین کیشیلر طرفیندن شکنجه و اذیت چکدیکلرینی، قادین حقوقونون تاپدالانماسیندان هامی سؤز آچیر و بلکهده بونا گؤره قادینلار کیشیلردن داها آرتیق عصیانچی اولورلار. منجه آنادولو کیشیلری همیشه حکوٍمت ژاندارمالارینین، یئرلی فئوداللارین قورخوسو آلتیندا یاشاییرلار. حال بو کی قادینلاری بو قارا قوهلرله بیر باشا طرف دئییللر. اونا گؤره دیر کی قادینلار دا آزادهلیک دویغوسو گوٍجلوٍدوٍر. چوخلو عادت و عنعنهلر واردی کی قادینلارین کند حیاتیندا کی اجتماعی موقعلرینین یوٍکسکده دایاندیغیندان ایرهلی گلیر. میثال اوٍچوٍن بیزلرده بئله بیر عنعنه وارکی طایفا دعوالاریندا قادینلار لچکلرینی باشلاریندان آچیب، ساواشانلارین آیاغی التیندا آتیرلارسا، مطلق داوا دایاندیریلیر. بو قادین حؤرمتیدیر. ۱۹۴۶-نجی ایلده منده اربابینی آنادولو کندلرینین بیرینده قادینلار داش قالاق ائتمیشلر. او سؤز بوٍتوٍن ماحاللارا یاییلیب، ایندی ده آغیزلار دا گزیر. بو بئله دیر کی عثمانلی دؤورونده اجتماعی حرکاتلاردا قادینلارین رولو میثیلسیز اولموشدور.
- · سیز خالق یازیچیسی‌سینیز، بئله کی رومانلارینیز، حیکایهلرینیز جامعهنین بوٍتوٍن صینفلرینی و صینف توققوشمالارینی، یوخسوللارا خصوصی حؤرمتینیزی بیلدیریر. سیزین رومانلارینیرین هامیسی سیاسی مندرجهلی اولور، بیر سؤزله سیز اؤزوٍنوٍزوٍ خالقین سسیمی سانیرسینیز؟
بؤیوٍک بیر اراضینی احاطه ائدن عثمانلی امپراطورلوغو دؤورونده ادبیات «دیوان ادبیاتی» اولموشدور. بو ادبیاتین دیلی خالق کوٍتلهلرینین دیلی یوخ، بلکه فارس، عرب، توٍرک دیللرینین قاریشیغی بیر دیل اولموشدور. عثمانلی امپراطورلوغو ییخیلدیقدان سونرا، دیوان ادبیاتی دا محو اولماغا و اونون دایرهسی دارالماغا باشلادی. ۱۹۰۸-نجی ایلدن اعتبارن توٍرک ادبیاتیندا یئنی بیر دؤور باشلادی. بو دؤور ایندی «آرینما» دؤوروٍ آدلانیر. بو ادبی حرکاتین اساس غایهسی توٍرک دیلینی عرب و فارس و کؤهنهلنمیش سؤزلردن تمیزلمک اولاراق، ادبی دیلی خالقین دانیشیق دیلینه داها یاخینلاشدیرماغی اؤزوٍ اوٍچوٍن مهم بیر ملی وظیفه کیمی قبول ائتمیشدیر و چوخلو توٍرک شاعری، یازیچیسی و تنقیدچیسی بو ایشده امک صرف ائتمیشلر. بئلهلیکله توٍرک دیلی آرینمیش و جیلالانمیش و گئرچک حیاتلا باغلانمیش و خالقین حیاتینی و آمال ایستکلرینی ایفاده ائتمک اوٍچوٍن ال وئریشلی بیر وسائطه چئوریلمیشدی. «دیوان ادبیاتی» خالقین حیاتی ایله یوخ بلکه سارای طالعی ایله ماراقلانیر و حاکیم قوه‌لرین مفکورهلرینی تبلیغ ائدیردی. حال بو کی توٍرک خالقینین، فعلهلرین، کندچیلرین، امکچی آداملارین آمال و ایستکلرینی ترنم ائده‌ن بیر ادبیات، دؤورون طلبلرینه جاواب وئرهن بیر ادبیات لازیمایدی توٍرک خالقینا؛ من اؤز رومان و حیکایهلریمده چالیشیرام کی خالقیما یاخینلاشام. ائله کی آنادولونو گزیب، دولاشان سینهسی سؤز دولو، داستانلاری توٍکنمک بیلمهین عاشیقلارا بنزهییرهم، ائله کی، حیکایهلریمی خالقین قولاغینا چاتدیرا بیلم.
- · بس دئمک اولار کی سیزین رومان و حیکایهلرینیزین حقیقی قهرمانلاری باش قهرمانی «دیلدیر» ائلهدیرمی؟
دئمک اولار کی یئنی توٍرک دیلی ایله خالقین حیاتینی ایفاده ائده‌ن و او دیلی زنگینلشدیرن یازیچیلارین بیریده منم. بیر نئچه ایل قاباق «یاشار کمال سؤزلوٍیوٍ» آدلی بیر لغت کیتابی نشر ائدیلدی. بو کیتابی ۹۰۰ سؤز احتوا ائدیردی. بو سؤزلری من خالقین دیلیندن آلیب و بیرینجی دفه اولاراق ادبی دیله داخل ائتمیشم و آمما دیلچی عالیملرین بیری دئییرکی من ۳۰۰ دن آرتیق یئنی سؤزوٍ خالقین دانیشیق دیلیندن چیخاریب و ادبی دیلیمیزه بخش ائتمیشم. هر حالدا منیم سؤز یارادیجیلیغی ساحهسینده کی ایشیم، اساسن آنادولو خالقینین دانیشیق دیلی اوزهرینده قورولوب. منجه خالق دیلی توٍکنمز بیر خزینهدیر. بو دیلی تمیزلمک، اونو یوٍکسک ادبی دیل سویهسینه قالدیرماق ایشی ایله من یئنی یئتمه دؤورمدن الیمه ایلک قلم آلدیغیم گوندن مشغولام. دئیه بیلرم کی بو یارادیجلیغین کؤکوٍ همین اوشاقلیق ایللرینده ازبرله‌دیییم ماهنیلاردان، شعرلردن سو ایچیر…
- · سن رومانچیسان یوخسا ایپک شاعیری‌سن؟
من ایپک وٍسعتلی ادبیاتا منسوب اولسامدا، آرتیق رومانچییام. یئنی اوٍسلوبلا یازان رومانچی شاندل و فالکنره بنزه‌ین بیر یازیچییام. بو ایکی یازیچی هوٍمئرین ارث قویدوغو عنعنهلری داوام ائتدیریب. اونو تقلید ائتمهدن بو عنعنهنی زنگینلشدیریب و اؤز دؤورهلرینه اویغون بیر وضیعتده انکشاف ائتدیرمیشلر و معاصر حیاتی آچیق- آیدین تاملیقلا تصویر و تمثیل ائتمیشلر. فرانسیزلار منی ایپک شاعیری آدلاندیریرلار، منجه یانلیشدیر. اونلار منیم بیر نئچه افادهمه اساسلاناراق بو فیکری یورودورلر کی من ایپک روحلو اثرلر اوٍسلوبوندا یازماغی سئویرم؛ بو یانلیشدیر.
- · اگر قرار اولسایدی یازیچی، رسام یاخود موسیقیچی اولاسینیز، بیرینجیسی هانسی صنعتی سئچردینیز؟
بیرینجی یازیچی اولماغی سئچردیم، ایکینجی، رساملیغی و سونرا تیراکتور سوروجوسو اولماق ایستردیم.
- · هانسی موسیقینی داها آرتیق خوشلاییرسینیز؟
من خالق هاوالارینی، خالق ماهنیلارینی سئویرم. بو موسیقی اونا دئییرم کی اوشاقلیغیمدان ایندییهدک منیم اوٍرهییمی اوخشاییب، روحوما دینجلیک باغیشلایا بیلیر. من کلاسیک توٍرک موسیقیسینی خوشلاییرام. حیات یولداشیم «تیلدا» آوروپادا جریان ائده‌ن کلاسیک موسیقی حاققدا های- کوٍیده منه چوخ کمک ائلهدی. من ایندیلیکده موزارت، بتهونله یاناشی چایکوفسکینی چوخ سئویرم.
- · هانسی یازیچیلاری داها چوخ سئویرسینیز؟
روس یازیچیلاریندان چوخونو، داستایوسکینی، فرانسیز یازیچیلاریندان شاندلی، آمریکا یازیچیلاریندان فالکنری. انگلیس یازیچیلاریندان دیکنزی، شکسپییری سئویرم. آلمان دیللی یازیچیلاردان کافکانی و… من کافکانی بؤیوٍک یازیچی سانیرام و اونو یاخشی باشا دوٍشوٍرم، آمما اونون دوٍنیاسی دهشتلی حالدا قارانلیق و توتقوندور. بوٍتوٍن یازیچیلار کافکا کیمی دوٍشوٍنوٍب، یازسالار داها دوٍنیانین آرپا دهنهسی بویدا دا دهیری اولماز. نه یاخشی کی او اؤز اؤزلوٍیوٍنده تکدیر.
من اؤزوٍمو فالکنره داها یاخین حیس ائدیرم. بیزی بیر- بیریمیزه یاخینلاشدیران جهت بودور کی، او حیاتین جنوبی آمریکا فاجعهسینین تصویرینه حصر ائتدی. من ایسه حیاتیمی آنا دولو تورپاغینین قهرمانلیق داستانلارینین تمثیلی ایله صرف ائتمیشم.
- · اؤزوٍنوٍ ایتیرمه فاجعهسی سنین رومانلاریندا اساس بیر موتیو کیمی تئز- تئز تیکرار اولونور. بو حادثهنی نئجه ایضاح ائده بیلرسینیز؟
اؤزونوٍ ایتیرمه فاجعهسی معاصر مدنیتی‌نین انسانلارا باغیشلادیغی هدیهدیر. انسانین حیاتیندا باش قالدیران بحرانین کؤکوٍ دئمک اولار کی انسان دهیرلرینین پوزولماسیندان سو ایچیر. معاصر انسان معنوی و اخلاقی سجیه‌لریندن اوزاقلاشدیقجا روحن پوزقونلاشیر، یوخسوللاشیر. سرمایهدارلارین سؤزلرینه قولاق وئریرسینیز؟ اونلار همیشه وار-دولتدن سؤز آچیر، اونلارین بیرینجی سئوگیسی پولدور. پول سرمایهدارلارین شیرین رویالاری، آرزولاریدیر. من اؤز آپارتومانیمدان (استانبولدا) قارشی کورفزه باخیرام، قایقلاری گؤروٍرم، قایقلارین صاحیبلرینی دوٍشوٍنوٍرم. اونلار بو قایقلارلا اؤیونور. بو اونا بنزه‌ییر کی بیر قادین اؤزوٍنوٍ بزهییب- دوٍزهییب خیاوانا چیخیر و سئوینیرکی نه یاخشی بزهنیب. بو چوخ گولونج بیر حالدیر. فاجعهدیر کی آدام تکجه وار- دولتی ایله فرحلنسین، اوزوٍ پارلاق ایچی قارا پوللولارین معنویات یوخسوللوغونا آجیییرام.
من بیر یازیچی کیمی داستایوسکینی، کافکادان داها آرتیق سئویرم. داستایوسکینین قهرمانلاری قارانلیقلار ایچینده ایشیق آراییرلار و نهایت ایشیغی تاپیرلار. داستایوسکینین هر بیر سطریندن اوٍمید سوٍزوٍلوٍر. چخوفدا اوٍمیدسیز دئییل. اونون مأیوسلوغودا کؤورکدیر. اونون اثرلری جانیندان بال سوٍزوٍلن یئتیشمیش شیوهلره بنزه‌ییر. فالکنر دئییرکی هر دؤورهده انسانین ان پارلاق سیموولی، دوٍزوٍم اولموشدور و منده یازیرام کی بلکه انسان اؤز یولونو قورخونج دولایلارین ایچیندن سئچه بیلسین.
*: خاوران مجلهسی نوٍمره۲- ۱۳۶۹. مصاحبه فرانسزجادان فارسجایا ترجمه اولونموشدور. بیزسه فارسجادان چئویرمیشیک.
2 پاسخ
چوخ یاخشی بیر مصاحبه
یاشار کمال بئی الله رحمت ایلسین
بویوک بیر یازئجی دیر
çox gözel ve faydalı bir musahebeydir
yaşar kemal bey de allah rahmet ettsin
büyük bir yazıcıdır
ساغولون
sağolun
چوخ گؤزه ل .. فایدالاندیق. یورولمایاسینیز….