۱
تورکجه‌ده عربئسک ماهنیلاری‌نین سونلاری یا اورتالاریندا واختیله سونرادن آنلاشیلان لازیم‌‌سیز سؤیلنتی اولدوغو چوخ تئز فرق ائدیلدی، اؤیله کی، اؤزونو ایندی ائله گولونج دوروما سالاجاق هارداسا اوخویان یوخدور. ماهنی یا شرقی سؤیله‌مک یئرینه چیخیب میللته دانیشاجاق‌سانسا، او زامان ماهنی یا شرقی اوخویورام عونوانی ایله چیخیش ائتمک نه قدر دوغرو ساییلار، اوراسینی بیله‌مم؛ آنجاق ایفانین باشیندا ایشین آدینی قویماق داها دوزودور.
هونر دونیاسی‌نین موسیقی یا دا اوخو و سس ساحه‌سینده چالیشانلار، چالیشدیغی بؤلومده اؤزلریندن مایا قویمالیدیرلار؛ اؤرنه‌یین رئپ اوستالاری یازدیقلاری یا اؤنجه‌دن یازیلمیش سؤزلره ریتم وئریب، اوستونه بیر موزیک اکله‌ییب، بللی بیر هارمونینی یاخالاییب یاخشی-پیس ایشلرینی توتوزدورماغا چالیشیرلار. بونون اوزه‌رینده ایستهنیلن ائیلمی دوشونسل می یاپیلی می اویقولاماق اولار؛ اللشدیرمک اولار. اوزریندن باشقا صنعت اثری پیلانی می، یئنی اوسلوبلا تزه آرانژیمان فیکری فالان اورتایا چیخا بیلر. چونکو اورتادا یاپیلی بیر ایش وار. بونو هر هانسی اؤنجه‌دن مینلرجه کره ائشیتدیییمیز حاضیر اویویوب-اویمایان موسیقیلی و کیمینسه دّیّر می دیمز می حاضیر سؤزونه آغیز ایمه‌لرله، یئرلی-یئرسیز گولوب آغلاماقلا زاریماقلا بیر توتماق اولار می؟ بو ائیله‌مین هاراسیندان بیز ایستهنیلن آدامین اویقولادیغی هونری چکیب ائشییه چیخارمالیییق. نه‌یینی دانیشمالیییق؟ دانیشماغینی می؟ کیمینسه اینتوناسییاسی دانیشیقدا خوشا گلیر اولا بیلر بوندا سؤز یوخ، آنجاق اینجه صنعت دونیاسی اینسانلارین خوشوندان داها چوخونو ماراق ائدیر.
2
اوخو صنعتینین سس اوستالاری ایچینده‌کی سسی بولدوغوندان سونرا سس صنعتینین زیروه اونیوئرستئتینه کانسئرواتورییایا گیرمه پیلانی‌یلا اؤز حیاتینا صنعت‌سل یؤن وئریرلر. اورادا نوتو، پاوزانی، نفس آلمانی، گیریش یاپیب نه باشینی آغریدیم چیخیش ائتمه‌نین اؤیرهنیمینه چابا گؤستریرلر. اؤرنه‌یین قوزئی آذربایجان کینو فیلمینده «رشید بهبودوو»ون اویونچولوغو ایله «بختیار» آدلی فیلمین یاراتدیغی «بختیار» کاراکتئرینده کانسئرواتورییا گؤرمه‌ین اوخوجونون باشینا نه‌لر گلدییینی ایزله‌ینلر بیلیرلر. بو فیلم آذربایجان اؤلکه‌سی‌نین کینو ساحه‌سینده چکدییی اوچ یا دا دؤردونجو فیلمی‌دیر؛ بونا باخمایاراق داهی بسته‌کار «توفیق قولی‌یئو»ین اورک اوخشایان لیریک ماهنی‌لاری، «رشید بهبودوو» و و «شوکت علی‌اکبرووا»نین اوخو ایفالاری و پئشه‌کار آکتیور و آکتریسا کادری ایله فیلم گئرچکدن باخماقلا دویولمایان کادرلارلا و ائپیزودلارلا دولودور. بورادا فیلمده کانسئرواتورییا معللیمی رضا بی‌له بختیار(رشید) آراسیندا اولان ایکیلی دوشوندوروجو دیالوقلار، چکیشمه‌لر، آنلاشمالار فیلمین فوندامئنتال بئینینی شکیللندیریر.
هر کسین اؤنونده بیلدییین بیر چوخ چیخیلماز آشیریملار اولور. آیریجا هر کانسئرواتورییا بیتیرن ده قالخیب اوخو اینجه‌صنعتینه توتوناجاق اولمور، یا دا اولا بیلمیر. کانسئرواتورییا بیتیرن چوخلو اینسانلاری اوخو ایله ایلگیسی اولمایان باشقا ساحه‌لرده گؤرمک آرتیق کیمسه‌یه گیزلی دئییل‌دیر. بونلاری کئچسک بئله اوخو صنعتینده اوخویانین سسینین دیاپازونونا اویغون ژانرینی دوغرو-دوزگون سئچه بیلمه مسأله‌سی‌نین یانیندان ائله-بئله کئچمک اولمور؛ چوخ اینسانلارین دوزگون سسی اولا-اولا ژانرینی، ساغا سولا ساپمادان دئسک یولونو یوردامینی تاپا بیلمه‌دیکلرینه گؤره بو یولدا یولچولوقلاری باش توتماییب‌دیر. من هله آلت و ساز صنعتچی‌لرینی دئمیرم. اونلارین ایستهنیلن هاوانی ائدینمه زامانی نه‌لره قاتلاندیقلارینین من یاخیندان تانیغی اولموشام. گئرچکدن جان وئریب جانانا قوووشماق کیمی بیر شئیدی. البته کی کیمسه‌نی جان ائویندن وورماییم، پیس چیخماسین دئیه جان قویولان یولدا خرجله‌نه‌جک، خزری کولکلرینه سوورولاجاق پوللاری بو پلاتفورما داخیل ائتمه‌یی، حاق اولسا دا اوزرینده دایانماغی دوشونمه‌دیم. موسیقی‌دن پریمیتیو آنلاییشی اولمایان بیری‌سینین شانس اثری هانسی‌سا بیر موزیکین اوستونه یوکله‌دییی آغلاشما اوسلوبو ایله خوشلادیغی شعری «دیکلمه» دئیه هانسی‌سا صنعتین بیر قولو سایماق اولار می؟ اینجه‌‌صنعته بیتیشک خوشا گلن هانسی‌سا ائیلمی یاخود دا اویقولامانی هونر آلقلاییب صنعت آدلاندیرماق اولار می؟ دیکلمه صنعت‌دیرسه بونون اوزرینه یاپیلمیش تک بیر نقد نییه یوخدور؟ بؤیله اولان حالدا، او زامان بلکه بو نقدلر اوزریندن بیر یئره وارماق اولاردی. بیز ده بیله‌مه‌دیییمیزی اؤیره‌نیب اوتوراردیق یئریمیزده.
3
اؤز شعرلرینی اوخویان یئرلی می یابانچی بیر سیرا شاعیرلر اولوب. آرالاریندا شعرلرینی چوخ گوزل اوخویانلار دا وار؛ محمد‌حسین شهریار، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، ناظیم حیکمت، احمد عاریف، ابراهیم صدری، آلئن گینزبئرگ، مایاکوفسکی…
اؤرنه‌یین من «فروغ»ون، «احمد عاریف»ین شعر اوخومالارینی دینله‌مک‌دن یورولمورام. آنجاق اونلار دیکلمه ائتمیرلر، شعرلرینی قولاغا دیه بیلن سهوسیز فالان ان تمیز حیسلرله یاتیملی شکیلده دینله‌ییجی‌یه سونماغا چالیشیرلار. هونر ذاتن اؤنجه‌دن اورتایا قویولموشدور. ساده‌جه اونو قیزیل سینی‌ده قوناغا یاراشیر بیچیمده ییه‌سینه چاتدیرماقدان صنعت قولتوقلارینی قوجاقلاماق سیرتیقلیغا گیرر. یازارین آرخاسیندا سایی بیلینمه‌ین کیتابلار دورورکن «دیکلمه»چی‌نی کیم قورویاجاق. اونون صنعت آدلاندیردیغی نه‌یه، نییه قارشی قویاجاق؟ نه‌یین اؤنونده دوروب دا، نه‌یه آرخا چئویره‌جک؛ گوجو هاردان آلاجاق. هم سس هر زامانا اویغون رئسئپت ساییلماز، وارلیغی ائدگیله‌ییب اینسانلارین یازغی‌سینی دییشن هؤروتلرین(متن‌لرین) چوخونا دینج یئرلرین دوشونجه‌لی سس‌سیز اوخونوشو یاراییر.
گئنلده شاعیرلرین شعری اؤز سسلرینده داها دا اؤزل اولور. یازیلار یازیلدیقدان سونرا یازارلاری دا ایستر-ایسته‌مز دینله‌ییجی‌لرینه چئوریلیرلر. یازارین یازیسینی باشقاسیندان دینله‌مک سئویندیریجی گلیر. هله موخاطب بیر زامان یازارین اوزو ایمیش‌سه، بو یازاری گؤیلره گؤتوره‌جک قدر شنلندیریب موتلو ائدر. باشقا موخاطب یا دا دینله‌ییجی هر شاعیرین شعرینی اوخوماق حاققی البته کی وار! حتتا بو اوخونوش او قدر دویغولو اولا بیلر کی، کیمی ایسه قایغیلاندیریب هانسی‌سا خوش یا کؤتو ائیلمه سوروتله‌یه بیلر. یا دا سسین ایللوزییاسینا قاپیلیب اولدوقجا آخماق سؤزلری دینله‌ین بئله اولا بیلر؛ بو چوخ طبیعی‌دیر. سسین لذتلی و بؤیولوجو اولا بیله‌جه‌یینه سؤزوم یوخدور؛ بو اولا بیلر. آنجاق بو هونر دونیاسینداکی گئرچکله‌شیم اولایینی گؤرمه‌مزلیکدن گله بیلمز.
«الیف شافاک «قارا سود» اثرینده رومان یازاری تونی موریسون حاققیندا یاری زارفات بئله فیکیر ایره‌لی سورور:
«تونی موریسون»ون اثرلرینی سئودیییم قدر، اونو دینلمه‌یی ده دئمک سئومک زوروندایام. اونون قولاق جینگیلده‌دن ائرکک-دیشی سس اینتوناسییاسی دئیه‌سن گؤرونمز انگل‌لردن اوستون و کئچمیش سوی‌لارین روحوندان اوستون قولاغا چاتیردی. چکیجی تونو ائله‌دیر کی، حالوالی بالقاباق کئیکی‌نین گؤستریشینی اوخوسا بئله، اووسونلانمیشلار تک اوتوروب بوتون وارلیغینلا اونا قولاق آسیرسان.»
بوردان یولا چیخاراق دئمک اولار قیزیل اولان «سس»ین اؤزودور. قیزیل اوزرینده چئشیدلی نارین ایشلملر یاپیب اوندان اینجه‌جیک قولباق، اوزوک، سیرغا فالان جورلایانین ایشی دیرلی‌دیر. آنجاق آغیر گلیر قارشیلیغیندا بو یاپیتلی اولقونو هونره باغلاماق اولمور. اساس پارلاقلیق قیزیلین اؤز ذاتیندادیر. دیرلی اولان دا اودور. نئچه گونه اؤیره‌نیلن هر هانسی اوستا ایشینی زورلا هونر تورباسینا تپیشدیرمک اولماز. (آردی وار ….)
شهرام گلکار
چئویرن: شهرام گلکار
ترجمه: شهرام گلکار
سسلندیرن: شهرام گلکار
- مقاله
- اوخوماق زامانی: 3 دقیقه
- https://ishiq.net/?p=33909
چاپ
