بیرینجی جواب: نریمان ناظم(یازیچی)
«ساتیرا» دئدیکده ایلک نوبه‌ده «گولمک» و «گولگو» سؤزلری یادیما دوشور. اونا گؤره‌ده بو ایکی سؤزه دایر باخیشیمی اختصارلادا اولسا، دئمه‌ییم لازیمدیر. «گولمک» فعلی «دانیشماق» و «دوشونمک»له برابر، تکجه انسانا مخصوص بیر عمل‌دیر. «گولمک» ادراک نشانه‌سی‌دیر؛ نییه کی، بیر حادثه‌نی درک ائله‌مه‌میش اونا گولمه‌یین معناسی یوخدور. انسان اویغونسوز‌لوق، اویارسیزلیق و تناسب‌سیزلیک گؤردوکده، ایستر- ایسته‌مز اونا گولمک ال وئره‌جک. مثال اوچون: بیر اوشاغین آتاسی‌نین پاپاغینی باشینا قویوب باییرا چیخماسی، گولمه‌لی بیر صحنه یارادیر. البته هر گولمه‌لی صحنه ده «گولگو» موضوعسو دئییل و هر «گولگو» ایسه «ساتیرا» سانیلمیر.
آذربایجان خالقی باشقا خالق‌لار کیمی یاشاییشین آلچاق- اوجاسیندا، سئوینجلی- کدرلی دؤره‌لرینده اؤز روحی ساغلاملیغینی، حیات شادابلیغینی قورویوب ساخلاماق مقصدیله تاریخ آخاریندا «گولگو»نون الوان چئشیدلرینی یارادیب و یاشادیبدیر؛ ائله بونا گؤره‌دیر کی، بوگون گولگو ساحه‌سینده الده ائتدیگی اوغور‌لار اساسیندا گئنیش و زنگین بیر مدنیت و عنعنه‌نی تمثیل ائده بیلیر. سببسیز دئییل کی، بیزیم دیلده گولوشون گئنیش ساحه‌سینده گزیشمه‌یه، اونون الوان چالارلارینی گؤسترمه‌یه نئچه- نئچه ساتیرا، یومور، فیئلیتون، لطیفه، لوغاز، لاغ، لاغلاغی، مئرت و بونلار کیمی سؤزلر یارانیبدیر. بو سؤزلرین هر بیری اؤز یئرینده، هره‌سی اؤزونه مخصوص معناسیندا ایشله‌نیر و ایفاده مقصدی داشییر. بونلاردان بعضی‌لری بوگون ده جماعات ایچینده، مجلس‌لرده، قفه‌خانالاردا و عمومی و خصوصی ییغیناجاق یئرلرینده ایشله‌نیر؛ نئجه کی دونن‌لرده ده تلخک‌لر، کوسالار و کئچل‌لر کیمی پئشه‌کار ایلندیریجی‌لر واسطه‌سیله عنعنه‌وی مراسیم‌لرده، دربارلاردا، خانلیق‌لاردا ایشله‌نیلیردی. ساتیرا، یومور، فیئلیتون و بو کیمی ژانرلار، ائله بو یوللارلا بدیعی ادبیاتا، ژورنالیسمه، درام صحنه‌لرینه، کینو پرده‌لرینه یول آچیب و اؤز اجتماعی وظیفه‌سینی یئرینه یئتیرمکده‌دیر.
سؤزومون باشلانیشیندا وورغولادیغیم (هر «گولگو» «ساتیرا» سانیلمیر) جمله‌سینه قاییدیرام:
ساتیرا توپلومدا، جماعات آراسیندا ظاهرده اویغون، تناسبلی و دوزگون گؤرونن، آمما اصلینده اویارسیز، یاراماز و چیرکین اولان مناسبت‌لری و یاناشمالاری ایتی‌گؤزله، ساییقلیلیقلا سزیب، سئچیب اوزه چیخاریب شیشگین صورتده، کسگین و کینایه‌لی دیلده ایفاده ائدن بدیعی بیر اثره عاید‌‌‌دیر. ساتیرا ایستر- ایسته‌مز گولوش دوغورسا دا، اونون غایه‌سی گولوش دئییل، انتباه‌‌دیر. گولودورمه اونا هدف دئییل، وسیله‌دیر. ساتیرا درمان اوچون ایچیلن شربته بنزه‌ییر؛ اونون شیرینلیگی روحون پاسلانمیش قاتلارین جیلالاندیرار، آجیلیغی ایسه ذهنین قارانلیق حصه‌لرین ایشیقلاندیرار. ساتیرا ایلندیریجی یوخ، دوشوندوروجودور. اونون گولر گؤرنوشونون آرخاسیندا قایغیجیل‌لیق، مدرک‌لیک، هر هانسی آخساقلیغا، چاتیشمامازلیغا، رذالته، فیریلداغا، ایکی اوزلولوگه قارشی‌لیق و باریشمازلیق دایانیبدیر. ساتیرا بوتون یالانچی، قوندارما سینیرلاری پوزان؛ ماسکا‌لاری ییرتان؛ اویدوروجو و گئریجی دب‌لری، عنعنه‌لری، اینانج‌لاری قامچیلایان، یئرسیز تاپینمانین، منطقسیز اطاعتی قینایان، اقتدارین و قوتساللیغین پئیینی ائشن بیر حربه‌دیر.
ساتیرانین اؤزو پارادوکسیکال اؤزللیگه مالک اولدوغونا گؤره ساتیریک یازیچی دا عینی بیر مؤوقع‌ده دایانیر. بیر یاندان او خالق ایچره، جماعاتلا ان یاخین مناسبتده، یاشاییشین ان قیزقینلیغیندا، گرگینلیگینده یاشامالی‌دیر، او بیری یاندان ایسه اونلاردان آرا آچیب اوزاقدان، داها دوغروسو یوخاریدان حیاتین چئشیدلی ساحه‌لرینه باخمالی‌دیر. چونکو بیر شئیی ریشخند اائله‌ییب گولمگه، اوندان یوکسکده دایانماق لازمدیر. بو ساتیرا یازمانین بیرینجی شرطی‌دیر. آنجاق «بئله بیر ایکی‌لیگی نه ته‌هر چؤزمک اولار؟» سوآلی اؤز یئرینده اؤنملی بیر سورغودور. کئچمیش تجربه‌لره دایاناراق اونون بیرجه یولو بودور کی، ساتیرا یازان روحی و معنوی جهتدن لازیمدیر اؤزونو یوخاری چکسین. بئله بیر معنوی دیرچلیشه نایل اولماغا، گرکلی یوکسکلیگه قالخماغا اوچوش قانادی لازیمدیر. قانادین بیریسی بیلیکدن، دویارلیقدان ساییقلیقدان، اینجه‌گؤررلیکدن، بیر سؤزله بصیرتدن یوغرولور؛ او بیریسی ایسه ساتیریستین هر نوع باغلیلیقدان ایراق، دوزگون معنادا سربستلیگیندن یارانار. بئله بیر روحی یئتگین‌لیگه یئتیشمهِ‌یه او اقتداردان آرا آچمالی، تعصبدن، فاناتیسمدن اوزاق گزملی، مال ییغمادان، منصب قازانمادان ساقینمالی‌دیر. بو ایکی قاناد ایله‌دیر کی، ساتیرا یازاری یوکسک بیر معنوی مقاما چاتا بیلیر. بو ایده‌آل بیر مقام، هوندور بیر داغین ان یوکسک زیروه‌سینه بنزه‌ین مقام‌دیر. دوزگون بیر ساتیریست بیرجه آن گؤزون زیروه‌دن چکمه‌دن بو هوندور داغی چیخمالی، یئتیرینجه اونا یاخینلاشمالی‌دیر. بئله بیر آردیجیل چالیشما، یانیملیق دولاسی‌‌ایله جلیل ممد قولوزاده‌لر، صابرلر و بونلار کیمی نهنگ ساتیریست‌لر یاراندی، هله‌ده یارانیر.
ساتیرا یازارلاری تاریخ بویو حاکمیت و اقتدار دایره‌لرین، فاناتیک قوه‌لرین طرفیندن جور به جور تضیقاتا معروض قالیب‌لار. آنجاق بو طبیعی بیر رئاکسیادیر؛ چونکو ساتیرا اؤز اجتماعی بورجون اؤده‌مک آخاریندا دؤنه – دؤنه اونلارلا توتوشمالی اولور.
سیزین سوالینیز ایکینجی قیسمتینه – (بوگونکو ساتیریک ادبیاتیمیزین دورومو) – سوالینا گلدیکده، قیساجا دا اولسا بئله دئیه بیلرم کی، بو گون گونئی آذربایجان‌نین چاغداش ادبیاتیندا گولگو قولونون چوخ اؤنملی یئری وار. گئچن اوتوز- قئرخ ایلده بو ساحه‌ده الده ائدیلمیش نائلییت‌لر هم گئنیش، هم ده زنگین‌دیر. بو گلیشمه‌نین نئجه‌لیگی و ندن‌لئیی‌نین آراشدیرما وظیفه‌سی ادبیاتچیلریمیزین قارشیسیندا دایانیر. بونونلا بئله بو گلیشمه کمییت‌جه اؤز اوخوجولارینی راضیلاشدیریرسا دا، کیفییت‌جه – اؤزللیکله اگر اونلارا ساتیرا باخیمیندان باخیلسا – مخاطب‌لرینی قانیق سالا بیلمیر. بونون بیرعیللتی بودور کی اساسن دوزگون اؤلچولرله ده‌یرلندیریلسه یازیلان گولگولرین چوخو ساتیرا دایره‌سیندن ائشیکده قالار. اونلارین بیرآزی ساتیرا، بیرتعدادی یومور، قالمیشی ایسه لطیفه‌دیر. ایکینجی عیللت، یازیلان گولگولرین دورغون بیر دورومدا دونوب قالماسی‌دیر.هه‌له ده صابیر مکتبینه عایید اولان پئرینسیپلر وعنعنه‌لر یئرلی یئرینده دایانیبلار. ائله بیل بو یوزاون ایلده بیز اصحاب کهف یوخوسوندایمیشیق . همان فورما، همان قالیب؛ عینی نظیره‌لر، تلمیح‌لر، مستزاد‌لار و… آنجاق او شئی کی بو گولگولرین چوخوندا گؤزه‌گلمز و یاییقدیرصابیرین، معجزین گولگوسونده اولان ساتیرا جوهره‌سی‌دیر.نوواتورلوغو اونودوب، عنعنه‌لره دیرنمه دردی تکجه بیزده دئییل، او تایدا دا داها گرگین وضعییتده گؤزه چارپیر.بو گون و بورادا گولگو یازیچیلارینا یئنیچیلیک، گونون طلباتینا جاواب وئرمه و اوخوجونون ذائیقه‌سینی گؤزلمک سئچیب – سئچمه‌مه بحثی دئییل، ایلزام مسئله‌سی‌دیر. بو وظیفه‌نی یئرینه یئتیره بیلمه‌ین ساتیریستین اثری فارس دیلینده یازیلمیش مودرن و اؤتکون ساتیرا اثرلریله یاناشی عینی ویترنده گؤستریشه قویولاندا هر ایکی دیلی بیلن اوخوجونون رغبتین قازانا بیلمه‌دن صحنه‌دن چیخاریلاجاق. بو فاجعه‌نین واختیلا قاباغی آلینمالی‌دیر. باشقا بیر چاتیشمازلیق گولگو ادبیاتمیزدا نثرین گئنیش ایمکانلاریندان لازیمینجا بهره‌لنمه‌مه‌دیر. بو عاریضه‌نین ندن‌لریندن دانیشماغا بورادا فورست یوخدور. آنجاق اونلاندا قارشیلاشماق لازیمدیر. هله‌لیک.
ایکینجی جواب: رامین جهانگیرزاده(یازیچی-شاعر)
ساتیرا دئینده بعضی‌لرینه ائله گلیرکی بیز گولونج و مضحکه‌لی یازیلارلا اوز به اوز اولوروق. ساتیرانین گولونج و مضحکه‌لی اولدوغو دوغرو اولا بیلر، آنجاق استاتیک باخیمیندان ساتیرا بیر توپلومون گیزلی و اوزه چارپمایان سینیق سالخاقلیغینی آیدینجاسینا گؤستریر؛ اونو اوزه چیخاردیر؛ اوخوجونو گولدوررکن دوشوندورمه‌یه مجبور ائدیر.
اوخوجونو دوشوندورمه‌ین گولونج و مضحکه‌لی یازیلار ساتیرانین سیلدیریملی صحیفه‌سینده یئری اولا بیلمز. ساتیرا یازیچیسی‌نین سطیرلری ایتی بیر قیلینجا بنزه‌ییر. بو ایتی قیلینج واسیطه‌سی ایله توپلومدا اولان چیبانلارا هجوم چکیر، اونلاری دئشیب ایچینده اولان چیرکلری ظرافتله اوزه چیخاردیر. تکی بو دئییل. قارشیسیندا اولان مانعه‌لر اونو اؤز یولوندان قویمور؛ اونلارلا دؤیوشور؛ مانعه‌لری کئچیر؛ هئچ نه‌دن چکینمیر؛ ایچینه چؤکن دردلرله دانیشیب، دردلرین دیلی ایله قلمینی دیللندیریر؛ دردلر گولونج حالیندا قلمیندن سوزولوب، سطیرلره دولور؛ دولورسا بوشالماغا جهد ائدیب، جهالت‌له قارشی -قارشییا دایانیر. بو دوئلده غالب یا مغلوب اولماغینا دوشونمور؛ بو دوئلده جسارتلی دؤیوشرکن مغلوب اولسادا جهالته باش ایمیر؛ جهالتین قارشیسیندا دایانیب، سون نفسینه‌دک دؤیوشور و بونو آنلاییرکی حقیقی یاشاماق یالنیز دؤیوشمکدیر.
بیزی حقیقی یاشادان پازئل‌لر حقیقتدیر. یالان و اویدورمالارین اویخوسوندا خیاللاریمیزی قانداللایانلارا باش ایمه‌ییب، باش قالدیران ساتیرا یازیچیسی حقیقتین نه قدر اؤنملی اولدوغونو دوزگون باشا دوشور.
کئچمیش ساتیریک ادبیاتیمیزدا اولان میرزه علی‌اکبر صابیر، معجز، جلیل ممد قولوزاده کیمی نهنگ یازیچی‌لارین یازیسینی و گؤردویو ایش‌لری آچیقلاساق بونو آنلایاجاییق کی هله بو گونکو ساتیریک ادبیاتیمیز اؤزونه اولان اؤزل فیگورو و اونلارین داوامچیسی اولاراق اؤزونو هله تاپماییبدیر. من بو ساحه ده آز- چوخ یازدیغیم اوچون بونو دئمک ایسته‌ییرم کی بو ادبیات اؤزونو اؤزگه حیس ائدیر؛ بونون اوچون بو ادبیاتا هله اینانماییب و اینانمیرلار. بعضی‌لرینه ائله گلیر کی بو ادبیات ساتیریک اولدوغو اوچون جدی بیر ادبیات ساییلمیر. دئملی بونلار بو ادبیاتین قارشیسیندا دایانیب و اونا هجوم چکیرلر.
دونیا ساتیریک ادبیاتینی گؤز اؤنوندن کئچیرسک بونودا آنلایاجاییق کی بیزیم هله گئده‌سی یوللاریمیز وار؛ بو یولدا سارسیلمادان اؤز ایشیمیزه داوام ائتمه‌لی‌ییک و دونیا ساتیریک ادبیاتی ایله تانیش اولاراق اؤز یئرلی ساتیریک ادبیاتیمیزین بویا- باشا چاتماغینا چالیشامالی‌ییق. برنارد شاو, شل سیل وئراستاین، بوکفسکی، وودی آلن و باشقا دونیا ساتیریک ادبیاتی‌نین نماینده‌لرینی اوخویاندا بونو آیدینجاسینا بیلمک اولور. بو یازیچی‌لار اؤز خریطه‌لریندن چیخارکن باشقا اؤلکه‌لرده اؤزلرینه اؤزل اوخوجولار قازانیب‌لار. بئله‌لیکله بیز ده اؤز ادبیاتیمیزدا بو قونودا اساسی ایشلر گؤرمه‌لییک. ایندی کی دونیا ادبیاتیندا ساتیریک ادبیاتی ان اؤنملی یئر توتور، بونا گؤره یازیچی‌لارین چوخو بو ادبیاتدان فایدالانماغا چالیشیرلار و بوگونکو پست مدرن ادبیاتی‌نین اؤزل مؤلیفه‌لریندن ساییلیر.
