ایکی شئعیر، بیر اوخونوش
کیان خیاو
۱ ) قبریستان: نادر الهی
قبریستان
تاماشالی سرگی
کیتاب- کیتاب، درگی- درگی
جیلیدلر
بایاتیلی، آغیلی
اولدو- اؤلدو ناغیلی
آی ( آللاه! )
گؤره‌سن بو ( یازیق! ) لار
گؤیدن دوشن آلما پایینی یئدیلر؟
بیرینی اوخویورام اؤترگی
-( یاشار ! )
اون سککیز باهار
داها هئچ بیر زاد اوخونمور
نه یامان الدن دوشوب بو قبیر داشی
گؤره‌سن یاغیش دؤیوب
یا آناسینین گؤز یاشی؟!
۲ ) قبیر داشینین کیتابی (کتاب ِ سنگ ِ مزار): اورحان ولی (۱۹۱۴- ۱۹۵۰ –ایستانبول)
هئچ بیر شئیدن چکمه‌دی دونیادا
میخچادان چکدییی قدر
حتّی چیرکین یارادیلدیغیندان بئله
او قدر متأثر دئییلدی.
قونداراسی وورمادیغی زامانلاردا
آنمازدی آمما ( آللاه! ) ین آدینی
گوناهکار دا ساییلمازدی
( یازیق! ) اولدو ( سولئیمان! ) افندییه!
بو شئعیرلرین ایکیسی ده قبریستان، قبیر و اؤلویله باغلیدیر. ایکیسی ده عادی بیر اینسانین مزاردا اولدوغونو یانسیتماغا چالیشیر. نادیر ایلاهی‌نین شئعیری “یاشار” آدلی بیر اؤلو و اورحان ولی‌نین شئعیری “سولئیمان” آدلی بیر اؤلونون آنلاتیسی (روایتی) دیر. هم ده بو شئعیرلرین ایکیسینده ده “آللاه” و “یازیق” سؤزجویو ایشله‌نیب. بیر شئعیرده شاعیر اؤز اوزونو آللاها توتوب قبیرلرین یوخسا دا قبیرده یاتانلارین قایغیلارینی نئجه چکدییینی آنلادیر. نادیر ده بوردا قبیرده یاتان اؤلونو- “یاشار”ی آنلاتمیر و قولایجا اؤزونو قایغی چکن بیر شاعیر کیمی گؤسته‌ریر. بیر شئعیرده ایسه شاعیر اؤزونو باشقاسینین قایغیسینی چکن بیر شاعیر کیمی آپارمیر، اوزونو ده آللاها توتمور. اورحان ولی ده بو شئعیرده اؤزونو بیر شاعیر کیمی دئییل، محض اؤلونون- “سولئیمان” ین آللاهلا موناسیبتینی و گئنللیکله دونیا گؤروشونو آنلادیر.
بیر شئعیر دوشونوله‌رک اوخونان شئعیرلر قونوموندا دئییل و اولا بیلسین کیمی (بعضی) اؤزگون ادبیاتچیلار بیر اؤزگون اوخوجو کیمی بو شئعیری اوخودوغو و ائشیتدیییندن هئچ بیر دادا وارماسین. چون، بیر شئعیر و گئنللیکله بیر متیندن آلینان ائستئتیک داد (حظّ- لذّت)، ایمگه‌لم- ین (تصویرگری- نین) سوزگجیندن کئچدیکدن سونرا اورتایا چیخیر. نادیرین بو شئعیرینده “باهار” دان باشقا گؤزه گلیم بیر ایمگه یوخدور. اوسته‌لیک بو شئعیرین سون اوچ دیزه‌سی گئرچکده بیر چئشید “اینسانین ذئهینسل اوره‌تکنلییی” دیر. دئمک، شاعیر گئرچکده بو سورولاری اؤز ذئهنینده اوره‌دیر (یارادیر) و اوخوجویا چاتدیریر. شئعیرده‌کی آنلامی دا بیر باشا اوخوجویا آشیلاییر. بو شئعیرده قونو قولایجا شاعیرین اؤترگی بیر دویغوسودور. بوردا “یاشار” ین اون سککیز یاشلی اولماسیندان باشقا، هئچ بیر دوروشو، باخیشی، داورانیشی و دونیا گؤروشو سؤیله‌نیب آنلادیلمیر. چون، کؤکونده شئعیرین قونوسو قبیرین ایچینده یاتان اؤلو دئییل و نادیر، قولایجا اؤز شاعیرسی دویغولارینی و بوردا دا بیر قبیر داشیندان نئجه دویغولاندیغینی سؤیله‌ییر. اویسا بیر شئعیر ده اؤزوندن اله گله‌جک آنلامی اوخوجویا آشیلامیر. دئمک، اونون شاعیرینین آراجی‌یلا واریلاجاق آنلام اوخوجویا آشیلانمیر. اورحان ولی‌نین یازدیغی بو شئعیرین قونوسو بیر قبیر داشیندان قولایجا دویغولانماسی دئییل ده قبیرین ایچینده یاتان اؤلونون- “سولئیمان” ین دورومو، باخیشی، داورانیشی، آللاهلا موناسیبتی و بوتونلوکله دونیا گؤروشودور. و اورحان ولی بونو آز، اؤز، گؤزل بیر شئعیر دیلی‌یله کیچیک بیر حجیمده بؤیوک بیر آنلاتییا چئویره بیلیب. فقط نه‌دنسه شئعیرلرده‌کی اؤلولر شاعیرلرین “یازیق” لاریدیرلار! سانیلیر بو ایکی شئعیرده اؤز دیریلییینده دونیا گؤروشونه واران اؤلو ده “یازیق” دیر، وارمایان اؤلو ده! ایندی نییه؟ بو اؤزو بیر بؤیوک دارتیشما قونوسو اولا بیلر.
اورحان ولی ۱۹۴۰- ۱۹۵۰ ایللرینده شئعیری وزن، اویاق (قافیه) و باشقا اویه‌لردن آریندیرمیش اولدوغونو گؤسته‌ریب و بونو بیر قورام اولاراق یازین (ادبیات) اوخوجولارینا “قبیر داشینین کیتابی – کتاب ِ سنگ ِ مزار” دا آچیقلاییب. اورحان ولی‌نین او قورامیندان ۷۰ ایله یاخین کئچیب، آنجاق هله ده نادیر ایلاهی – سربست شئعیرلرینده ده بئله – آیاق- اویاقدان اولدوقجا یارارلانیر و یئنه ده وزنله اولدوقجا اوغراشیر. نادیرین بو شئعیرینده‌کی اویاقلارا باخاق:
سرگی- درگی- اؤترگی ، آغیلی- ناغیلی ، یاشار- باهار ، قبیر داشی- گؤز یاشی.
کیمی شئعیرلر وزن و قافیه‌سی‌یله شئعیر آدلانسا دا، دیلی تام بیر دوز یازی (نثر) دیلیدیر. چون، هر شئیی اوخوجویا ایضاح ائدیر. اویسا همن اورحان ولی دئمیشکن: “شئعیرین ایضاحا تحممولو یوخدور.”
بؤیله‌لیکله بو گونون شئعیری گره‌ک ده بیر آز آنلامی قاپالی شئعیر اولسون و شاعیرین نه سؤیله‌دییی چوخ دا هامی اوچون بللی اولماسین. اوسته‌لیک بیر شاعیرین نه سؤیله‌دیییندن چوخ، اونو نئجه سؤیله‌مه‌سی اؤنملیدیر. باشقا دئییشله، بیر شئعیرده نه دئمکدنسه، اونو نئجه دئمک داها چوخ اؤنم داشیییر. بونو اونوتمایاق: یئنی سؤز دئمک و سؤزو یئنیجه دئمک!…
۸/ ۱/ ۱۳۹۶
