ماغارا
کمال عبدالله
گــئـجه یاغماغا باشلایان یاغیش سحره یاخین قفیل‌دن کسدی. او، یاغیشی بهانه ائدیب ایشه گئتمک ایستمیردی، آما ایندی بو مومکون اولمایا‌جاقدی.
– سن نئجه آدامسان؟! بو گئجه دئمه‌دینمی، صاباح بوتون گونو بیر یئرده اولاجاغیق؟! گئتمه ایشه. – اورکک-اورکک اونا باخان آروادی، گؤزلریله آز قالا، یالواردی.
او بیلمه‌دی، سؤزونه صاحب چیخماماقدا اونو گوناهلاندیران آروادینا نه جاواب وئرسین.
“آلینمیر کی، آلینمیر. هئچ نه باره‌ده دوشونمه‌مک، هئچ نه‌یین دردینه قالماماق، قایغی‌دان، ناراحات‌لیق‌دان کنار، بیرجه گون ده اولسون، یاشاماق – آلینمیر”.
بو دوشونجه‌لرله ایندی او اؤز ایش اوتاغینا گیرمک اوچون دهلیزی ساغا دؤنه‌جک، ألینی جیبینه سالیب اوتاغین آچارینی چیخارا‌جاقدی.
قاپینی آچیب ایچری گیردی. اوتاق‌داکی دییشیک‌لیک او دقیقه دقت‌ینی چکدی. اوتاغین کوچه‌یه آچیلان یئگانه پنجره‌سین‌دن اوّل‌لر اونون هئچ واخت گؤرمدیگی بیر خالچا آسیلمیشدی و بو خالچا پنجره‌نین اوزونو تامامن توتموشدو. بئله کی، پنجره هئچ گؤرونموردو. خالچانین جانلی ناخیش‌لاری، رسم‌لری وار ایدی. خالچادا تصویر ائدیلن یئر بیر بازار کوچه‌سی ایدی، بو بازار کوچه‌سینده ساغدا، سولدا بالاجا دوکان‌لاردا جانلی گؤرونن آدام‌لار جدی-جهدله آلیش-وئریش‌لرینی ائدیردی‌لر.
گؤزلرینی خالچا‌داکی رسم‌دن آییرا بیلمیردی. کیم گتیریب بو خالچانی آسیب بورا؟ بو هارانین کوچه‌سیدی؟ بورادا ایندی هانسی زمانه، هانسی ایام‌دیر؟ بو سوال‌لارین بیر جاوابی یوخ ایدی.
خالچادا تصویر ائدیلن بازارا شوبهه و حسرتله باخیب کئچدی خالچا ایله اوزبه‌وز قوپ‌قورو یئردن دیزلرینی قوجاقلاییب اوتوردو. اوتاغا هاردانسا سویوق دولوردو. اوشوین کیمی اولدو.
ایلک اوّل ننه‌سی یادینا دوشدو. ننه‌سینی خاطیرلایان‌دان سونرا اوزونو گؤرمه‌دیگی باباسی و باباسی ایله باغلی او غریبه احوالات. بو دوکان‌لارین بیرینده اونون باباسی آل‌وئر ائده بیلردی. بو دوکان‌لارین بیری پاپاقچی دوکانی اولا بیلردی. باباسی‌نین گون‌لرین بیر گونو معما‌لی شکیلده یوخ اولماسی ننه‌سی‌نین اوشاق واختی اونا دانیشدیغی سئحیرلی بیر ناغیل کیمی یادین‌دان چیخمامیشدی.
خالچا‌داکی بو بازارین جانیندا نه سرّ واردیسا، ائله بیل، اونا گیزلین ایشاره‌لر گؤندریردی. اونو، بیر نوع، آهنروبه کیمی اؤز ایچینه چکیردی. حئییف‌لر اولسون کی، اونون یاشادیغی شهرده آرتیق بئله بازارلار یوخدور. نه واختسا اولموشدو، ایندی یوخدور. بو شهر ده بیر زامان‌لار باشقا شهر ایدی، یاواش-یاواش ائله ده‌ییشدی کی، هئچ کیم دویوق دوشمه‌دی. ننه‌سی او ایتیب گئتمیش شهردن، باباسین‌دان ائله ماراق‌لی احوالات‌لار دانیشاردی کی. باباسی‌نین پاپاق دوکانی واردی. اؤزو تیکیب ائله دوکانداجا اؤزو ساتاردی. آشقاباد ائلین‌دن قاراگول دری‌سی گلردی مخصوصی حاجی رحیمین آدینا. اورادا قوزونون دری‌سینی آناسی‌نین قارنینداجا اوزوب بوغازین‌دان چیخاریرلار. اصل قاراگول بو ایدی. باشقا درییه حاجی رحیم یاخین دوشمزدی. نه‌اینکی شهرین سای-سئچمه آدام‌لاری، دؤرد اطراف‌دان امکان‌لی آدام‌لار پاپاغی آنجاق حاجی رحیمه سیفاریش وئرردی‌لر.
…او آرتیق بؤیویوب مکتبه گئتمه‌یه باشلامیشدی. گون‌لرین بیر گونو قوجا ننه‌سی دوشوندو کی، داها زامانی قالماییب، واخت یئتیشیبدی و او، ایللرله اوره‌یینده ساخلادیغی سرّی، نهایت کی، آچیب نوه‌سینه دئمه‌لیدی. آنلارمی، آنلامازمی – اونو آللاه بیلر. یادیندا ساخلاسا بس‌ایدی، ایندی آنلاماسا دا، سونرا آنلار. باشقا چاره یوخ‌ایدی.
و گون‌لرین بیر گونو آرتیق بللی بیر قرارا گلن‌دن سونرا دونیادا هامی‌دان چوخ سئودیگی مئهریبان، عزیز، اوزو-گؤزو بوزوشموش ننه‌سی آینابندده اوتوروب تیترک بارماقلارییلا توتون چوبوغونا اوت باسیب دولدوردو و کیبریتی چکدی. بیر آن دوروخوب قالدی، گؤزونو اوددان آییرا بیلمه‌دی. اودون ایشیغینا باخدیقجا باخدی. نهایت، چوبوغونداکی اوتو یاندیریب توستوسونو آرزو-کاملا جیرلرینه چکدی.
– دینله منی، قوزو بالا. دئدیک‌لریمی اونوتمایاسان. – ننه‌سی اونون کئچل باشینی دیزی‌نین اوستونه سیخیب تومارلاماغا باشلادی. او باشا دوشدو کی، آرواد اوزون بیر حیکایه دانیشماغا حاضیرلاشیر. لذت‌دن گؤزلری سوزولوب گئتدی.
… باباسی حاجی رحیمین دایی‌سی خاشال قوربانی سئل آپاران ایل ایدی. اوزون-اوزون لئیسان یاغیش‌لار یاغیردی. حاجی رحیم او گئجه عینی قایدایلا یاغماغا باشلایان یاغیشا یئنه تعجب ائله‌دی. تعجبونه سبب او ایدی کی، باخاندا بیلینمیردی، پنجره آرخاسین‌دان گؤردوگو بو یاغیش سوتون‌لاری گؤی‌دن یئره ائنیر، یوخسا یئردن گؤیه قالخیر.
– یئنه باشلادی یاغماغا. صاباحاجان بو لئیسان کسمز. صاباح بوتون گون ده یاغسایدی… – حاجی رحیم ألینی ألینه سورتدو، گؤزلرینی قییا‌راق پنجره‌دن کوچه‌یه بیر داها دقت ائتدی.
آروادی سایاد یورغان-دؤشه‌یی اوزله‌ییردی، تنبل-تنبل سوروشدو:
– یاغسا، نئیله‌سیدین کی؟!
– هئچ بیر شئی. بازارا چیخمازدیم. ایستردینسه، سنله بیر یئرده ماغارایا گئدردیک. نه دئرسن؟
– سنینکی ائله گزمک اولسون، هاراسا گئتمک اولسون. – سایاد نازلا جاواب وئردی. –حوسی‌گیله ده خبر وئرکمی؟ – حوسی قاپی‌بیر قونشولاری ایدی.
– ایسترسن، دئیریک، ایستمزسن، دئمریک. – حاجی رحیم بو حوسی صحبتینی اوزاتمادی. بللی اولدو کی، ماغارایا سایادلا تک گئتمک ایسته‌ییر.
سحری‌سی گون یاغیش عیناً او شکیلده یاغماغینا داوام ائله‌دی. حاجی رحیم کی، آروادینا سؤز وئرمیشدی، بازارا چیخماسین و اونو ماغارایا آپارسین، سؤزونون اوستونده دوردو. حاضرلیق‌لارینی گؤروب اللرینده خورجون ائودن چیخدی‌لار. حیط‌دکی فایتونا قاشقا آتی قوشوب دوزلدی‌لر یولا. یاغیش هله ده یاغماغیندایدی.
ماغارا دئدیک‌لری شهرین کنارین‌داکی آلاجا داغین دؤشونده بیر مشهور گؤروش یئری ایدی. واخت‌آشیری [بللی بیر آرالاردا] ایمکان‌لی آدام‌لار، سئوگی‌لی‌لر، دوست-یولداش‌لار ییغیشیب بورا استراحت آدییلا گلیر، خصوصاً، یایین ایستی گون‌لرینده ایچی سرین‌لیکله دولو ماغارانین درین‌لیک‌لرینه دوغرو گئتدیکجه گئدیر، اورا‌لاردا بیر بالاجا گؤله بنزر یئر واردی، اطرافیندا یئر تاپیب سوفره آچیر، سس‌لی-کوی‌لو مجلس قورور، قارانلیقدا شام‌لاری یاندیریر، کئفه باخیردی‌لار. ماغارانین دیوارلاری بو یئرده خئیلی هامار ایدی، بو هامار دیوارلارا شام ایشیغین‌دان اوزون-اوزون کؤلگه‌لر دوشوب اویناییردی.
اساس مسئله ماغارانین گون عرضینده بیرینجی کیمین طرفین‌دن توتولماسی ایدی. بورانین یازیلمامیش قانونو وار ایدی. او دا بو ایدی کی، ماغارا بیرینجی گلن جوتلویون اختیاریندا اولاردی. بیرینجی گلن جوتلوک قالیب اداسییلا ماغارانین آغزینا بیر بارداق سو قویاردی. یعنی، سونرا گلن گؤتوروب بو سودان ایچدیکجه ایچه بیلر، آما ماغارایا گیره بیلمز. گئری دؤنمه‌لیدی. ماغارانین بو گونلوک صاحبی آرتیق وار. بو بیر بارداق سویون قانونو هله بیر دفعه ده پوزولمامیشدی. بارداغی آشیریب اوستون‌دن کئچن اولمامیشدی.
فایتون داغ أته‌یینه چاتار-چاتماز گنج سایادین سینه‌سی باشلادی گوپ-گوپ وورماغا. اوریینه قارا-قورا فیکیرلر گیردی کی، بو گون نسه باش وئره‌جک‌دیر، چوخ ناحاق ائله‌ییب اونلار بو گون بورا گلدی‌لر. حاجی رحیم ایسه فایتونچونون یئرینده خئیلی دقت‌لی اوتورموش و فکری-ذکری، ائله بیل، آنجاق قاشقا آتین یویه‌نینده ایدی. سایاد داها دؤزمه‌دی، آرخا اوتورا‌جاق‌دان ایره‌لی اییلیب اللریله حاجی رحیمی قوجاقلادی، بیر ایسته‌دی قیشقیرسین، گل قاییداق ائویمیزه، ایسته‌میرم, بو گون ماغارایا گیرمه‌یک. نه ایللاه ائله‌دی، قیشقیرا بیلمه‌دی، آغزین‌دان زورلا چیخان تیترک سسینی ده، او سسه بورونموش سؤزلری ده یاغان یاغیش آلیب ایسلادا-ایسلادا اوزاق‌لارا آپاردی.
سو بارداغینی ماغارانین آغزینا قویدولار. سایاد اؤزو ایله گتیردیگی شال‌لارین بیرینی، آل قیرمیزی اولانینی حاجی رحیمین چیینینه سالدی، او بیری یاشیل شالی ایسه اؤز چیینینه آتدی. اونلار هم اؤزلری بیر-بیرینه قیسیلدی‌لار و هم ده ماغارانین ایچری‌سینه دوغرو آددیم‌لاری بیر-بیرینه دولاشا-دولاشا یول گئتمه‌یه باشلادی‌لار.
… ننه‌سی صحبتین بو یئرینه چاتاندا نفسینی دردی. سؤنموش چوبوغونو تزه‌دن یاندیردی. یئنه کیبریتین اودونا سولانمیش گؤزلرینی قیرپما‌دان باخدی، باخدی، سونرا یانیقلی بیر آه چکدی.
…سایاد ماغارا‌دان تک-تنها، تیر-تیر تیتره‌یه‌رک چیخدی. اؤزونده-سؤزونده دئییلدی. حاجی رحیمه نه اولدو، نه اولمادی، او ماغارادا نه باش وئردی، نه باش وئرمه‌دی، بو کیشی هارا یوخ اولدو – سایاد سونرا‌لار اونو سورغو-سوالا توتان‌لارا حتی دوز-عمل‌لی بیر جاواب تاپیب وئره بیلمه‌دی. شوبهلنمه‌ین‌لر “الله بیلن مصلحتدی” سؤیله‌دی‌لر، شوبهه‌لنن‌لر فکر ایچینده “لعنت شیطانا” دئییب بارماق‌لارینی دیشله‌دی‌لر. غرض، او بویدا کیشی بیر پارچا اپپک اولوب چکیلدی غیبه، یوخ اولدو گئتدی.
– بیز ساغا دؤندوک، – ننه‌سی ایلک دفعه ایدی، بون‌لاری دانیشیردی دئیین، سؤزونه آراملا داوام ائله‌دی. – بالاجا، گؤزدن اوزاق بیر جیغیر واردی، اساس یول‌دان چیخیب بو جیغیرا دوشدوک. حاجی بو جیغیری، من ائله بیلیرم، تانیییردی. ایناملا ألیم‌دن توتوب منی بیر بالاجا مئیدانچایا گتیریب چیخارتدی. مئیدانچانین بو طرفینده بیز دورموشدوق، او بیری طرفینده بازار وار ایدی. آدام‌لار های-کویله آلیش-وئریش ائدیردی‌لر. حاجی بو منظره‌دن دوروخموشدو. بیر کلمه سؤز دئمه‌دن، روح‌لار کیمی ملول-ملول سون دفعه منه باخدی و ألیمی بوراخیب سندیرله‌یه-سندیرله‌یه بازارداکی آدام‌لارا طرف گئتدی. چیینین‌ده‌کی قیرمیزی شالینی کی، گؤروردوم، هئچ دوشونمه‌دیم کی، من اونو ایتیره بیلرم. آما او غفلتاً بازارداکی آدام‌لارا قاریشیب یوخ اولدو. آدام‌لار، ائله بیل، اونو اوددولار. من قیرمیزی شالی بیر داها گؤرمه‌دیم. قیشقیرماق ایسته‌دیم، سسیم چیخمادی. دالینجا قاچماق ایسته‌دیم، آیاقلاریم توتولدو. بازار دا، آدام‌لار دا باشلادی‌لار یاواش-یاواش گؤزومون قاباغیندا اریییب یوخ اولماغا. قورخوم‌دان یئریمده دونوب قالمیشدیم. بیر اونو بیلدیم کی، هولناک گئری دؤندوم، گئتدیگیم یوللا گلیب چیخدیم ماغارانین آغزینا. سو بارداغی‌نین یانیندا یئره چؤکوب بو سودان ایچدیکجه ایچدیم، سونرا هوشومو ایتیردیم. گؤزومو آچاندا آرتیق ائوده ایدیم. ماغارایا بیزدن سونرا گلن‌لر منی آلیب ائویمیزه گتیرمیشدی‌لر. ائوده گؤزومو آچار-آچماز “حاجی، حاجی” چاغیرا-چاغیرا اورا-بورا چوخ باخدیم، دوشوندوم کی، یقین، منیمله ظارافات ائدیر. حاجی هئچ یئرده یوخ ایدی. بیر داها من اونو گؤرمه‌دیم.
بو حادثه‌دن چوخ-چوخ ایللر سونرا تبریزدن بیر نفر قوناق گلمیشدی، باشیندا قاراگول دری‌سین‌دن پاپاق واردی. سایاد آرواد باخان کیمی دئدی:
– اونون ایشیدی، او تیکیب. – دئدی و راحتجا کؤکسونو اؤتوردو.
… و، قطعیت‌له آیاغا قالخدی و خالچانی پنجره‌نین اوستون‌دن دارتیب یئره سالدی. پنجره‌دن او طرفه آچیلان منظره عیناً خالچا‌داکی رسمین آرتیق جانلی تکراری ایدی، باشقا شئی دئییلدی. بازار کوچه‌سی‌نین سسی-کویو اوتاغی دولدورماغا باشلادی. بوتون بون‌لاری او سانکی گؤزله‌ییردی. راحات-راحات کؤکسونو اؤتوردو. قطعیاً تعجب و ترددود ائتمه‌دن آیاغینی آتیب بیرینجی مرتبه‌دکی ایش اوتاغی‌نین آچیق پنجره‌سین‌دن او طرفه کئچدی و بیرباشا بازارین ایچینه دوشدو.
آیاغی یئره ده‌ین کیمی جانینا ایستی قان یاییلماغا باشلادی. وجودویلا حس ائله‌دی کی، بورا قدر دوغما یئر دونیانین هئچ هانسی گوشه‌سینده اولا بیلمز. بیردن دوروخدو و یادینا سالدی کی، واختی آزدی. بازار اونو آهنروبه کیمی چکیب ایچینه سالما‌دان ائوه تلسمه‌لیدی. چونکی آروادی سایاد سیاهی وئریب، بازاردان آلاجاغی أتی، دویونو، مئر-مئیوه‌نی ائوه چاتدیرماق لازیمدی، آخشاما قوناغی وار.
ایضاح: بو حکایه‌نی جناب حسین واحدی کؤچوروبدور.
