شعريميزين اوزاق يولچولوقلاريندان
(علي جوادپورون بیر شعري اوزره)
افراسياب نورالهي
“آتلار ياريشينا،
منيم تك باخسايدين
گولمهليدير هر شئيي!
بير بيريني كئچديلر ياريش آتلاري
بير بيريني بيچديلر ياريش آتلاري
آز قالا اوچدولار ياريش آتلاري
چاپانلار آپاردي موكافاتلاري..!”
اصلينده، آغليمدا اولان و بو قونو اوچون اوزهرينده داياناجاغيم شعر، هئچ بو دئييلدير! البت باشاريسيز، فيلان اولدوغو اوچون دئييل، بلكه ترسينه؛ اولدوقجا باشاريلي و اولدوقجا پاپيليار اولدوغو اوچون ندنسه واز كئچيلمز كيمي گلدي منه! سانكي “مني خاطيرلامادان، مني بير داها دوشونمهدن، مندن كئچمهدن، كئچهمزسن-دئدي” منه! همده منه! علي جوادپورا بو قدر ياخين اولان بيرينه! و منه بئله گلينجه، هر كسه بئله گلهجهييني، اينديدن دوشونهليم-دئديم. بئلهليكله هم شعرين، هم اوخوجونون، همده، شاعرينده حاققيني وئرميش اولاريم داها دوغروسو…
اصلينده بير او قدرده مركب بير شعر دئييلدير؛ هئچ اولماسا ديل، تركيب و قورولوش آچيسيندان. اولدوقجا بسيط، ساده همده گئرچك يانا بير شعردير و يازيلينجا بلكه بير او قدر زور اولماميشدا دئيه بيلريك، بئله باخاندا. سادهجه اولاراق، هر كسين گؤردويو و هئچ كيمينده گؤره بيلمهدييي بير شئي! همده اؤيله بير شئي كي؛ بير دفعه اولدومو؟ در حال مينلر، ميليونلار دؤنه اولموش كيمي گلير آداما!
باشاريلي اولوشلار چوخ باشارارسا، حالي، بيرده گلهجهيي ضبط ائتميش اولور. بو اؤيله بير باشاري كي؛ يالنيز حالي، گلهجهيي دئييل، همن كئچميشيده ضبط ائتميشدير. ياني توم زامانلارين شعري. سانكي هر كس يوكلويميش بونا! آما دوغمورموش، دوغاميرميش! آما بيلميرميش.! ائشيدينجه در حال دوغور. در حال بيلير.همده بلليسيز بير زامانين يوكلولويو، گبهلييي سؤز قونوسو… ائشيتمهيينجه هئچ نه يوخدور. ائشيدينجه هرنه واردير. ائشيتدينمي، دويدونمو؟ بير توحاف اولورسان! بير يئريني دييشيرسن! سانكي بوتون وجودون بير توحاف اولور. و بير كئيف و بير حظ كي؛ هر كس يالنيز ياشايينجا دويار، او قدر!…
آما اوزهرينده داياناجاغيميز شعر، داها دوغروسو، سئحيرينه دالاجاغيميز شعر؛
“چاتين دوهلريمي من كؤچمك ايستهييرم”دير.
اصلينده، بو آن علي جوادپورون بير چوخ شعری وار آغليمدا. هرهسينينده اؤز دادي، اؤز تامي، اؤز سئحيري. هاميسيدا ازبريم. هر هانسيني ايستهسم، بو آن اليمدن توتاجاغيما و بيرگه بو يولجولوغا واراجاغيميزا هئچ شبههم يوخدور. آما بو شعرين يئري منده آيري! و ندنلرينه گلرسك؛ ندنسه، هپ سورولارلا باشلاماق ايستهديم هر زامان، بونو دوشونونجه؟! و لاپ ايلك –ندن دوه-دئديم؟! دوغروسو ندن دوه؟! ندن شاعر مس دوهني سئچميشدير؟!
بيلدينيز كيمي، دوه اوزاق و آغير يولجولوقلارين و آجليغا، سوسوزلوغا دؤزوملولويون تمثيلچيسيدير. دئملي شاعر اوزاق و آغير بير يولجولوغا قرار وئرميشدير.همده بير داها قاييتماماق اوزره دئييل، بير داها قاييتماق اوزره. و او اوزدنده، “كؤچ” و “كؤچمك” ايفادهسيني سئچميشدير. بيلديينيز كيمي، “كؤچ” و “كؤچمك”، مدام يئر دييشديرمك و يئر دييشديريركنده، مدام توخوم سپمك و فيكير سپمك وده بؤيلهسينه، كؤچه كؤچه دؤنوب بير داها سپديين توخوملارين و فيكيرلرين گؤيردييني و يئشردييني گؤرمك دئمكدير. و ندن شاعر باشقا “فعل”لري دئييل، يالنيز “امر” فعليني، يعني، “چاتين” فعليني قوللانميشدير دئيينجه ايسه، البت آرخاسيندا نه كيمي بير فيكيرلر اولدوغونودا دوشونمهيه بيلمزسن!
اورتادا بير “يوك” اولدوغو كسين. آما ناسيل بير يوك كي، بو؛ سوروملوسو يالنيزجا شاعرده دئييلدير و جمعييتينده سوروملو اولدوغو سورولور. يوخسا بيريسي اؤز سوروملولوغوندا اولان يوكونو، ناسيلدا باشقالارينين داشيماسينا امر ائده بيلركي؟!
آما ندن جمعيت سوروملو اولا اولا اؤز سوروملولوغوندان بويون قاچيرير؟ داها دوغروسو، ناسيل بير يوك كي، بو؟!
بورادا، ايكي احتيمال سؤز قونوسو اولا بيلير؛ بيرينجيسي، جمعيت بو يوكو بيلمير. او اوزدنده، هئچ فرقينده دئييلدير.ايكينجيسي، بيلير آما منيمسهمكدن و داشيماقدان قورخور. آما سؤز قونوسو “فرد” دئييل، “جمعيت” اولونجا، هر ايكي احتيماليندا اولدوغونو امينليكله دوشونمك اولور. دئملي، جمعيتين بير طيفي اصلا بيلمير بو يوكو. او بير طيفي بيلير آما منيمسهمكدن و يئيهلنمكدن قورخور. و بير طيفيده آرتيق منيمسهميش، يئيهلنميش و آرتيق گؤرهولنميشدير. و بونلار همن شاعرلر و اونلارلا ياناشي و چيين چيينه گئدن باشقا باشقا آيدينلار و ضياليلارديرلار.
هر حالدا بونلارين هاميسيني گؤرهن، دويان و درك ائلهين شاعر آنلاماق، صبر ائتمك، ايش گؤرمك و بير كلمهده دئسك، قاتلاشماق زوروندادير وده آنلاتماق زوروندا؛ همده پؤئتيك بير ديلله. سؤز قونوسو اولان بو شعرده، بو ميصراعدا اصلينده، بئله بير چابانين بير پوئتيك بليريدير.
آما ناسيل بير يوك كي بو؟!
بو سورويا هر كسدن اؤنجه شاعر واقيفدير. بونا سؤز يوخ. و بو شعري دئيينجهده، نه كيمي بير گؤرهوين آلتيندا اولدوغونودا يئنه هر كسدن ياخشي بيلديينهده سؤز اولا بيلمز. آما بيزه گلينجه، منه بئله گلير كي؛ توم شعره وارمادان، بو سورويو جاوابلاماق بير آز زور اولا بيلير. او اوزدن ده بو آرا توم شعري بير داها اوخوماغي و دوشونمهيي يئرينده و يئترلي گؤرورم(شعرين هاميسي بو يازينين آخيريندا وئريليبدير). آما اوندان اونجه، يئري گلميشكن ايكي قونويودا اؤزهلليكله بليرتمك ايستيرم؛
1-بلكه بو آچيقلامادان سونرا، سيزلره بئله گلركي، شاعر آيلارلا اوتوروب، دوشونوب و نهلره قاتلاشيب و سونوندا بئله بير ميصراعني ياراتميشدير! توم شعري دئسهنيز بلكه دوغرو اولار. توم شعر يازيلينجا بئله بير زحمتلري و چابالاري طلب ائدير.آما بو كيمي شاهميصراعلار بلكه يارانديغيندان بير آن اؤنجه هئچ يوخ ايميش! بلكهده دئييل، كسينليكله يوخ ايميش و بونو هامي شاعرلر باشدا فيضولي اولماقلا تصديق ائدير(هردم يوخدان وار اولور سؤز) و بو اصلينده گئرچك بير سؤزون و گئرچك بير شاعرين اؤزونون و سؤزونون بير سئحير و معجيزه اولدوغوندان باشقا بير شئي دئييلدير. و نه يازيق كي، بو گون هر الينه قلم آلان، باشقا آلانلاردا اولدوغو كيمي، بورانيدا كيرلتميش و گئرچك شاعري، عيني حالدا جمعيتيده زور دورومدا بوراخميشدير…
2-بو شعري بهيندييم ندنلردن بيريسيده، بير تورلو شاعرين اؤزونون پوئيتيك بير تصويري اولدوغودور. مثلا، بئله سيخينتيلي و قيسينتيلي دوروملار هامي دؤورلرده اولدوغو كيمي بو دؤوردهده واردير و هر دؤورون شاعر و يازارلاريني آراشديرارسانسا اگر، اثرلرينده بئله بير نقطهيه، بئله بير يئره يعني آلينماديقلاري بير يئره، داها دوغروسو گوجلري دوشمهديي بير نقطهيه گليب چاتينجا، اؤنجه كوسكونلوكدن، سونراايسه، انزوايا و اينتيحارا چكيلديكلريندن صحبت گئدير و حتي بعضا گئرچك حياتلاريندادا اينتيحارا يول وئرديكلري گؤرونور. بو ايسه بو اثرين هم اؤزونده، همده شاعرينده يوخدور. حتي بئله بير شئيين هئچ آغلينا گلمهدييده دويولور و ائله او اوزدنده، كؤچمهيي و سفري سئچير و كؤچمهيين، سفرين و يئر دييشديرمهيين توم زامانلاردا اولدوغو كيمي، بو گونوموزدهده نه كيمي بير رولا و اهمييته ماليك اولدوغو اورتادا و آپآچيقدير….
آما توم شعره گلينجه؛
-شعر باشدان آياغا، باشاريلي بير شكيلده پلانلاشميش بير خيطابه كيمي گلير آداما! همده پوئتيك بير ديلده؛ يعني عيني حالدا كي، بير خيطابه كيمي آرديجيلليقلا داوام ائدير، بير شعر كيميده هئچ نهييندن قالمير. پوئتيك ايفادهلر، اوبرازلار نه قدر يئرينه دوشموشسه، منطيقي ارتباطلاردا بير او قدر اؤزونو دوغرولتموشدور.
-عيني حالداكي تونج و عضلهليدير، بير او قدرده گؤزهللييني و تميزلييني قورويوب ساخلاميشدير.
-حالال و بول محصولدور.
-شعرين نهدن بحث ائتديينه گؤره، هم هايقيريش وار، هم دعوت. هم كيشيليك، غرور وار، هم اينجه روح. هم قيناق وار ، هم عذر؛ همده اؤيله بير عذر كي، قيناقدان بئتر.
-جمعيتي يؤنهته بيلمهدييني گؤرونجه، اؤزوده قوشولوب اونلارا، يانليشليغا دوغرو يؤنهتيلمهيير؛ داها دوغروسو، او توخويانلاري اييرمهيير.
-جمعيتي هم ترك ائدير هم ائتمير. داها دوغروسو ترك ائده ائده، ائتمير، ائتمك ايستمير! بو او دئمكدير كي، چوخ بؤيوك بير اوستاليقلا ائتدييي حركتيندن، بير قيغيلجيم كيمي، بير شوك كيمي يارارلانير؛ بئلهكي، اصلينده هئچ گئتمك ايستمير آما گئتمكدن صحبت سالير. گئتمهيي ايله قورخودور. بيلگيسيزليك و قورخو نه قدر جمعيتي شاعره ياخين دورماغا قويماسادا، بير او قدرده شاعردن اوزاق دورماياجاقلاريني اؤنجهدن بيلير و دوروما گؤره دوغرو بير قرار وئرير. يعني هم بيلگيلنديرمك، دوشوندورمك همده جسارت اوياتماق…
و گلير شعرين تام اورتاسيندا يعني دؤردونجو بندينده، يوكونون نه اولدوغونو آچيقلايير و اورتايا قويور و “چينيمده آذربايجان ، قولتوغومدا آنا ديل” دئيير…
سن دئمه دوه، كاروان و … بونلارين هاميسي، بو گون يئرده قالميش “آذربايجان” و “آنا ديل” يوكلرينين عادي جمعيت طرفيندن آنلاشيلا بيلهجهيي تعبير فورمالاريميش.
سن دئمه بونلار يوك دئييل، ائله بو ميللتين، بو جمعييتين اؤزلريايميش. و بوراداديركي، بوتون سورولار بير آندا جاوابلانير و جمعييتين اؤزوندن قاچا قاچا، قاچا بيلمهديي و شاعرين كؤچه كؤچه، كؤچه بيلمهدييي تام ندنلريله اورتايا چيخير.
گئجي تئزي وار. جمعيت اؤزوايله، اؤز ماهييتيله بوتوو اولاجاق . آنجاق اؤنجهده دئدييم كيمي، شاعر چوخ بؤيوك بير اوستاليقلا جمعيتين ياشاديغي دوروما گؤره چوخ دوغرو بير قرار وئرير و “چيينيمده آذربايجان، قولتوغومدا آناديل” سؤزوندن سونرا درحال “گئييرم ايينيمه گونشدن دون گئييرم ” دئيير و اؤزونو ميثال وورور و بونونلادا جمعييتين اؤنونده نه كيمي بير افق سرگيلهديينيده يئترينجه و گريينجه باشارميش اولور…
سوندا آرتيق بير عنعنه حالينا دوغرو گئتميش كيمي سيزي صحبت آپارديغيميز بو شعرله باش باشا بوراخيرام:
مين اوزلو دونيانيزلا، منكي باريشانميرام
كؤنلومدن گؤيلر كئچير، چتين دايانام، دورام
قويمايين بوندان آرتيق سيزي اينجيدم، يورام
دينلهيين بير كؤنلومو، گؤرون نهلر دئييرم
چاتين دوهلريمي، من كؤچمك ايستهييرم
گؤرونور بؤيله گئتسه، آخير قودورار دونيا
شيل اولار، آخساقلايار، دايانار، دورار دونيا
يورار، اؤزونو يورار، بيزيده يورار دونيا
او توخويانلاري من نييه گرك ايييرم
چاتين دوهلريمي، من كؤچمك ايستهييرم
داريشيب دونيانيندا قاياسين، داشين يئديز
غمين سئوينج آدلي سيز ائكيز قارداشين يئديز
نئچه نئچه كؤرپهنين يئديز گؤز ياشين، يئديز
گؤر كيمين كؤمهيينه من كيمي سسلهييرم
چاتين دوهلريمي من كؤچمك ايستهييرم
ديريكن اؤلدورولن ديريل وارليغيم، ديريل
اوزولورم گؤرنده ياناغيندا ياشي، سيل
چينيمده آذربايجان، قولتوغومدا آناديل
گئييرم ايینيمه گونشدن دون گئييرم
چاتين دوهلريمي من كؤچمك ايستهييرم
وارليغيمي اودماغا، هرهنيز بير اژدها
گئديم گؤرمهسين سيزي، گؤرمهسين گؤزوم داها
بير گئجهليك يولوم وار، چاتاجاغام صاباحا
باغيشلايين دييهسن خطرينيزه دهييرم
چاتين دوهلريمي من كؤچمك ايستهييرم
آسلانيب اتهييندن، اتهييندن خيالين
من گئديم سيزلر قالين، قالين دونيازلا قالين
مينين بوينونا اونون، اونو بوينوزا آلين
نه بوينونا مينيرم، نه بوينومو ايييرم
چاتين دوهلريمي من كؤچمك ايستهييرم
20/2/93
یک پاسخ
سلام قارداش لذت آپاردیم چوخ گوزل شعریده یاشاسین آذربایجان یاشاسین بسطاملو