عليرضا نابدل (اوختاي)ین یارادیجیلیغی بارهده
رحيم رئيسنيا
تبريزلي گنج شاعر عليرضا نابدلدن «ايشيق»آدلي شعر توپلوسو «آذربايجان و مسئله ملي» (آذربايجان و ملي مسئله) آدلي بير سياسي – تشكيلاتي رساله، محمدباقر خلخالي (1919ـ1839)نين «تعلبيه»سينين يئنيلشديريلميشي ، ايكي ـ اوچ مقاله و بير آلولو خاطيره يادگار قالميشدي.
ايشيق مجموعهسينده كي شعرلرين چوخو، يعني 33 شعر و ايكي شعر ترجمهسي 66ـ1963نجي ايللر آراسيندا يازيليب، 1962نجي ايلده شاعرين 18 ياشي ايكن قلمه آلديغي بير شعري و 1967نجي ايلدنده باشقا بير شعر بو دفتره يول آچيب. «صمد كونلومدهدير» باشليقي آلتيندا آرخاداشي صمد بهرنگينين اؤلومو مناسبيتله 1968نجي ايلده قوشدوغو شعر ايسه «آرش» ژورناليندان بو مجموعهيه كؤچورولموشدور.
بئلهليكله شاعرين 1967نجي ايلدن1972نجي ايلين مارس آيينا قدهر سؤيلهديگي شعرلردن هئچ بير ايز قالماميشدير. دئمك اولار كي، شاه رژيمي ايله گرگين مبارزه آپارديغي ايللرين شعرلري ده گنج شاعرين ناكام حياتي كيمي يغمايا اوغراميشدير. يالنيز 27 ايل ياشايان مبارز شاعرين سون 9 ايل ياراديجيليق دؤرونون ايلك ياريسينين محصوللاري اليميزه چاتيب. بونلار دا زنگين بير ذكانين، جوشغون بير روحون جارپيلاريدير.
بو آنا ديلينده تحصيل آلماميش گنج اؤزونو نئجه یئتيشديرميشدير؟ او 1970نجي ايلده يازديغي «آذربايجان و ملي مسئله» آدلي اثرينده بير گروه آذربايجانلي جوانلاردان سؤز آچير كي، 1960نجي اون ايلليگين اوللريندن آذربايجان ادبياتينين كئچميش و معاصر اثرلريني اوخوماغا باشلاييرلار. اونلار رژيميمن آغير باسقيسينا باخماياراق اؤز آنا ديللري ايله تانيش اولوب، اونو باجارديقجا منيمسهييب، داوام ائتديرمك ايستهييرديلر.
1936نجی ايلدن 60 نجي ايللرين اولينه قدهر كيفيتي آشاغي اولان حسين كورد و امير ارسلان، بير نئچه نوحه كيتابي و بيرده شهريارين حيدرباباسيندان باشقا آذربايجان ديلينده آيري بير اؤنملي اثر نشر امكاني تاپماميشدير.
شبههسيز نابدل اوزوده سؤزون آچديقي گنجلردن بيري ايميش. اليميزه چاتان اثرلري گؤسترير كي او محدود امكانلاردان فايدالانماق قابليتينه مالك اولاراق هله ايلك تجربه ايللرينده گوجلو اثرلر يارادا بيلن نادر بير انسان ايميش.
گونشين آل قاني ظلمت اليله
گون باتان داغلارا ياييلان زامان
آخشام نسيمينين حزين سسيله
دنيزده لپهلر آييلان زامان
دورنالار كئچنده باغلار اوستوندن
چيخاردي ايوانا طاقتسيز آنا
…دولو گؤزلريله هاراي چكردي
دورنالار رحم ائدين، بير لحظه قونون
يار ولايتيندن گلن عزيزلر
دئيین كي باشينا نه گلدي اونون…
آي آراندان گلن گؤزهل دورنالار
سؤيلهيين آنايا، قاچمايين اوندان
اوغلومون طالعي نه ايدي آخر…
بو 19 ياشلي بير گنج قريحهسيندن قوپان شعر، مينلر سياسي قاچقينين گؤزو يولدا اولان آنا باجي لارينين اورهك دؤيونتولريني داشيير.
ايشيق شعرينده ده مختلف زحمت آداملارينين ايستكلري يئر آلير. قارا تئللي كيبريتچي اوغلاندان ايستهيير كي اودلار يوردونون قيزيل داغلاريندان ميليونلار تون گوگورت قازيب، ائله كيبريتلر تؤكسون كي ظولمون كؤكون يانديريب ياخسين. ساري تئللي زنجانلي دان خواهش ائدير كي آغ پولاددان ائله كسگين پيچاقلار یونسون کی يیرتا بيلسين ظولمون چيركين اورهگيني … بلكه چوبان آزاد چالسين توتهگيني!
گون گؤرمهين، چیراغ كيمي يانان، قانين ياغ يئرينه يانديران، دفه دؤگن، ايلمك سالان توخوجودان بير تمناسي وار:
بيرجه يولدا خالچاندا بير شكيل سال
باخانلارين ديزلريني قوروتسون
قوي خالچاني ساتان آلان بيلسين كي
سنين ديلسيز اللرينده نهلر وار
خالچا اوسته باشماقلي يئريينلر
بيلسينلر كي ديلسيز دينسه نه قوپار!
آخيردا دا اوجا بويلو، خورما تئللي معلمدن رجا ائدير كي باشارديقجا ايشيق آچسين قارانليق صينفلره. ايشيق ساچسين صنفلره توپلانان، آي اولدوزسوز او كيچيك دونيالارا… و او كورلوق چكميش بالاجا انسانلارين قول قاناديني باغلايان گؤيلرده كي قورخو فیكريني پوزسون.
ائله اؤزوده تهران اونيورسيتهسيندن حقوقشناسليق بيتيريب، چوخلو حقوقشناسلار كيمي قاضي و يا وكيل اولابيلمهسينه باخماياراق، مسلكداشلاري بهرنگي، دهقاني و باشقالاري كيمي معلمليگي اوستون دوتوب، خوي شهرينده ايشه باشلادي.
عليرضا ايله صمد «آدينه» نشريهسيني چيخارتديقلاري واخت تانيش اولموشدولار. «آدينه» مهد آزادي غزتينه باغلي اولان بير نشريه ايدي. 1965نجي ايلين عرضينده بو نشريهنين يالنيز 17 نومرهسي چاپا بوراخيلا بيلميشدي. بير نئچه باشقا قلم دوتان گنجلر كيمي، اوختايين دا ايلك يازيلاري آدينه ده چاپ اولونوبدور. شعرلري ترجمه ائدن ده آدليم شاعريميز يدالله مفتون ايدي، معلم شاعري بئله تانيتديريردي:
«عليرضا اوختاي آذري ديلينده شعر يازان جوشغون بير استعداد دير، گؤزهل شعرلرده يازير بو بير گوشهده توشوب قالميش «توزلو پيانو» بير انتشار نسيمي، بير بارماق اشارهسي گؤزلهيير كي شورلار و نوالارين دورغونلوق دؤرونده ايستي سويوغونو ياغديرماغا باشلاسين و بو اونون شعرلرينين بيرينين (توزلو پيانو شعرينين) بير پارچاسينين ترجمهسيدير. سؤز يوخ كي اطلسين آستارانين لطافتي اوزونه چاتماز.»
او احساسلي شاعر ترجمهيه سوق ائدن شعر بئله جانلي مصراعلارلا دولودور:
… سازاقلي بير سحر پارچالاياجاق
قارا سسسيزليگي توزلو پيانو
قيرغين بارماقلاردان آخاجاق او گون
سهندين بوزلانميش آغجا گؤللري…
يئري گلميشكن دئمهلييم كي، «ايشيق» شاعريده «درياچه»، «كولاك»، «انارستان»، «فصل پنهان»، مجموعهلري و «عاشيقلي كروان» منظومهسينين ياراديجيسي اولان مفتونون ايكي شعريني فارسجادان توركجهيه چئويرميشدير. قوجامان شاعر، حبيب ساهرده او فیرتانا قوشونون وقتسيز وورولماسينين يئدينجي ايل دؤنومونده ايران انقلابينين غلبهسيندن بير آي سونرا ، اوندان بئله ياد ائتميشدير:
«قيش موسمي آخشام چاغي ايدي. ايلك دفعه اوختاي ايله تانيش اولدوم. او مندن “ليريك شعرلر” كيتابيمي ايستهدي. ائويمه چاغيرديم اوچ گوندن سونرا، گون باتانا ياخين بيزه گلدي. اوتوروب چاي ايچديك. درهدن تپهدن دانيشديق. اوختاي اؤزونون توركجه شعرلريندن بير نئچه پارچا اوخودو، حيرت ائتديم!
اوختايين شعرلري نه اوتايليلارين و نه ده بوتايليلارين شعرينه بنزهمز. اوختايين الحانيندا يالنيز گؤزهلليك دگيل، درين بير دويغو و يابانجي بير آهنگ وار ايدي. شبههسيز اوختاي مستثنا استعدادا ماليك بير گنج ايدي. لاكين افسوس او پارلاق جوهر قارا توپراق آلتيندا چورويوب فنايه گئتدي…
بودوركي
داغلارين آرديندا دان يئري آغارير
و يیرتیلير گئجهنين گؤي حرير پردهلري
سحر زماني، درين بير خياله سانكي دالير
نسيم اسير و شيريلدير مرند چشمهلري
بو دور كي باغلار ايچينده
گؤرنمهين بير قوش
ياواشجا ناله ائدير: آه وطن فضاسيندا
قيزيل قانا بويانان اوختايين عزاسيندا…
(تهران ، 26 اسفند 57 – 17 مارس 79)
دئيیلمهليدير كي نابدل ده «آذربايجان و ملي مسئله»سينده ساهرين حسابيني ايران آذربايجانينين باشقا شاعرلريندن آييريب:
او كئچن نسلدن يادگار قالميش ان صميمي، ان انكشاف ائتميش و ان ساده آذري توركجهسينده يازانلارداندير. آمما كئچهجهيه اوز چئويرمهسي، رمانتيكليك، خلق كوتلهلرينين ياشاييش و ديليندن آيري دوشمهسي اونونلا خلق آراسيندا فاصله ساليبدير…»
نابدلين ايكي مقالهسي آديني چكديگيميز فارسجا نشريه ده چاپ اولونموشدور. بيري فولكلورون توپلانماسينين ضروريليگي بارهدهدير و او بيرينين باشليقي ايسه «آقاي پانين احوالاتي»دير كي پان توركيستلر و پان ايرانيستلری تنقيد آتشينه دوتموشدور. پان ايرانيستلر پارتياسيندا انشعاب ائدنلرين اورگاني اولان «خاك و خون» غزئتهسينين كسگين اعتراضيندان سونرا آدينه نين نشري حكومت طرفيندن دايانديريلدي.
آدينهنين تيراژي و حجمينين آز اولماسينا باخماياراق، يئني هاوا گتيرديگي اوچون آذربايجانين ادبي – سياسي محيطينه بؤيوك تاثير باغيشلاييب. بو اوجاغين باشينا ييغيشان گنجلرين چوخو سونرالار باشقا استقامتلرده آدديملاسالاردا، اوندان آلديقلاري حرارتي آز چوخ اورهكلرينين درينليكلرينده داشيميشلار، بلكه هله ده داشييرلار، اولا بيلسين كي اونونلا ايكينجي مين ايلليگي اوچونجو مين ايلليگه باغلاسينلار. نئچه كي بيرينجي مين ايلليگي ايكينجي مين ايلليگه باغلايان گنج ضياليلاريمیزدا چوخ اولموشدور. ائراميزين بيرينجي مين ايلليگينين سونلاريندا اسراري آچديغي ايچون دارا چكيلميش منصور حلاجين يولو، ايكينجي مين ایلليگين ايكينجي يوز ايلليگنده ميانا – همدانلي عينالقضات لار و زنجانلي سهرورديلر (شيخ اشراق) كيمي گنج داهيلريميز قانلي اياقلارلا دوام ائتميشلر. مشعل الدن اله 13 نجو عصرده جهانه سيغمايان نسيمينين الينه چاتير و ائله جه ده ايگيرمينجي عصرين سونونا يول آچير.
حيران ائديجي بير حالدير كي، آدي چكيلن دوشونجه بهادرلرينين هاميسي شاعر ايميش و شعرلري ده شعورلاريندان قاينارميش … آذربايچانين, ايرانين، دونيانين ايگيرمينجي عصر تاريخي گنج گوللهلنميش شاعرلرين آدلاري و يادلاري ايله زنگين و رنگيندير. علیرضا قارانليقدان ايشيغا دوغرو ايرهليینلرين كاروانينین اياقداشيدير. ميكائيل مشفق، گارسيا لوركا و…
اوختايين دئديگي كيمي:
بو بير ناغيل دير كي ائللر سويلهيير
بيري سسدن دوشسه او بيريسي دئيير…
یک پاسخ
نابدلی آنجاق قیسا و قوپاردیلمیش سؤزلری ایله تانیتماق اولار ، یوخسا هرکس بیلیر نابدلتورک کیملیگینه دؤنن اینسانلارمیزا رحم ائتمیردی. حتی شهریار و حتی حبیب ساهره. نئجه کی ساهری اصیل تورکجه ده یازماق اوچون قوجا کیشی و شهریاری دین و دیلدن یانا یازماق اوچون ، معجزدن آشاغی گؤرورموش