او یازیغا اولان اولدو… (ایکی مکتوب و بیر نئچه سؤز)
حمید بخشمند
ایضاح:
تیر آیی‌نین ۲۳-ینجی گونو آذربایجان یازیچیسی، عالیم تدقیقاتچیسی و باجاریقلی ژورنالیستی دوقتور غلامرضا بوداغی‌نین نیسگیل‌لی اؤلومونون ایل دؤنومودور. غلامرضا بوداغی(قولو) عؤمرونون جاوان چاغلارینی سیاسی- اجتماعی فعالیتی اوجباتیندان کئچمیش سووئتلر بیرلیگی اؤلکه‌سینه سیغینمیش، اورادا درس اوخوموش و فلسفه و حقوق رشته‌سینده دوقتورلوق درجه‌سینه یوکسلمیشدیر. او اورتا عصر آذربایجان فلسفه‌سی اوزره متخصص کیمی ۱۰ ایلدن سونرا آنا یوردو تبریزه قاییدیر. بورادا حیاتی چوخ آغیر و تراژیک کئچیر. بو آجیناجاقلی حیاتا دؤزمه‌دن آذربایجانین بو اونودولماز اوغلو اؤز الی‌ایله ۵۵ ایل‌لیک حیاتینا سون قویور و ۱۳۸۹ینجی ایلین تیر آیی‌نین ۲۳ینده تبریزین وادی‌الرحمه مزارلیغیندا تورپاغا تاپشیریلیر. دوقتور غلامرضا بوداغی(قولو)نون عزیز خاطیره‌سینه بیر داهادا عشق اولسون دئیه‌رک، یاخین دوستلاریندان اولان حؤرمتلی یازیچی و ژورنالیستیمیز “حمید بخشمند” معلمین بیر یازیسینی سیز عزیز اوخوجولارا تقدیم ائدیریک.
×××
او یازیغا اولان اولدو…
اؤزو منه سؤز وئرمیشدی…
گؤروش‌لریمیزین بیرینده منه دئمیشدی کی، “قولو”دان ایکی مکتوب منده وار. بو دؤنه تبریزه گلنده اونلاری گتیریب وئره‌رم سنه، اؤزون بیل نئیلیسن ائله. هفته‌لر، آی‌لار اؤتوشدو. یئنه بیر گون بیز بو شهرده اوز- اوزه گلدیک، آمما مکتوبلاردان سس- سوو یوخ. وئردییی وعده‌نی خاطیرلاتدیم اونا…
– وای..! پاه یادیمدان چیخیب. سؤز وئریرم، گلن دفه گتیرمه‌سم، دای سنی گلیب گؤرمه‌رم. آخی…
نه ایسه، بیر یای آخشامی زنگ آچدی منه. سلام- علیک‌دن سونرا:
– هارداسان؟
– اکبرین دوکانیندایام.
– ائله اوردا اول، بو ساعات گلدیم.
… و او ساعات گلدی. اؤپوش- گؤروشدن سونرا چانتاسیندان بیر پلاستیک کاور چیخاریب، دئدی:
– سنه ایکی مکتوب وعده‌سی وئرمیشدیم، یئرینه دؤرد مکتوب، بیر اَل‌یازما شعیر گتیرمیشم. ایکیسی بیر نفردن، ایکیسی بیر باشقاسیندان، اَل‌یازما شعیر ده بیر آیری‌سیندان. بو اوچ نفرین ایکیسی دونیاسین دَییشیب، بیری اؤلکه‌سین. هله اوسته‌لیک، سن باعث اولدون اؤزومون بیر نئچه ایتیب- باتمیش شعریمی ده کار- کاغیذلاریمین ایچیندن تاپیم.
اونلاری آلیب، قیسا بیر سؤز- صؤحبت‌دن سونرا بیر- بیریمیزدن آیریلدیق.
او گئتدی…
من بیر آز دایانیب، حبیب معلیمین آرخاسیجا باخدیم. همیشه کی کیمی یورویوردو. بو کیشی‌نین هئچ آرام- و- قراری یوخدو. دائم قاچا- قاچدادی. اوزاق- یاخین فرق ائتمز. ایستر تهرانین جنوبوندا عموخیاطین جومعه‌لر ایش اوشاقلاری اوچون تشکیل وئردییی کلاسلاری اولسون، ایستر خانیم پوینده‌نین ائو آروادلاری اوچون ترتیب ائتدییی کارگاه‌لاری؛ ایستر قاراداغین هانسی‌سا بیر بور- بوجاغینداکی قیرخ ایل بوندان اول درس وئردییی بیر کند اولسون، ایستر زلزله‌دن ساری اوچولموش آوادانلیقلاردا یاریمچیق هؤرولموش بیر بهداشت ائوی…
هله، تبریزین اؤزونده دوستلاردان دا خبر توتماق گرک. سرحدلرین او اوزونده قالمیش یولداشلارین عائله‌لرینه ده باش وورماق گرک. ایندی ایسه آللاه بیلیر گئدیر کیمسه‌یه باش چکسین، هانسی خسته‌نی گؤرسون! بلکه ائله یول اوستو رحمت‌لیک ضیا خیاط‌گیله ده دؤندو! هر نه اولور اولسون، آنجاق “یولچو یولدا گرک!” بئله‌دیر حبیب فرشباف. بئله یاشاییب، بئله‌جه ده یاشایاجاق…
ائوه دؤندوکده هر شئیدن اول باشلادیم حبیب‌دن آلدیغیم کاغیذلاری اوخوماغا. هر بیرینی نئچه دؤنه اوخودوم… آمما نه اوخوماق! هر اوخودوقدا اورک ائوینده یاغیش یاغیردی… خصوصیله ایکی مکتوب بیر نفردن منی اوتوز بئش، اوتوز یئددی ایل بوندان قاباقلارا چکیب آپاردی. منی جاوانلاتدی. قولو (غلامرضا بوداغی)له بیر داها اوزبه‌اوز اوتوردوم. بیر داها ایکیمیز دئییب- ائشیتدیک. آنجاق سؤز آراسی چوخ جیدی بیر صیفتله سوروشدو:
– «شاهرخ مسکوب»ون چئویردییی «افسانه‌های تبای»یی اوخویوبسانمی؟
– یوخ، کیتابی گؤرمه‌میشم هئچ.
درحال آیاغا قالخیب، گئدیب کیتابی گتیریب منه وئررکن:
– آل، منده وار. پول وئریب آلما. چوخ اوخومالی‌دیر. اوخو، آنجاق دیقتله اوخو.
دیقتله اوخوماغین معناسینی بیلیردیم. یعنی قولو کیمی اوخو.
اوخودوم. اونون کیمی اوخودوم. تمیز. دیقتله. سوفوکل. تبِس شهری. اودیپ شاه. اؤنجه یازیلمیش آلین یازیسی. آتانی اؤلدوررسن، اؤزون بیلمه‌دن. ابوالهول (اسفینکس)ین سئوالی‌نین دوزگون جاوابینی آنجاق سن وئررسن. سنی تبِس‌ده شاهلیغا گؤتوررلر. شاه کی اولدون، آنان‌لا ائوله‌نیب، اونو اؤزونه آرواد ائدرسن، اؤزون بیلمه‌دن. آنان/ آروادینلا بیر یاتاقدا یاتارسان، اؤزون بیلمه‌دن. ایکی اوغلون/ قارداشین اولار و ایکی قیزین/ باجین… هامیسی اؤزون بیلمه‌دن! بو گوناهین جزاسینا تبِس شهرینی طاعون بورویَر. سنی سورگون ائدرلر. سونرا اؤزون- اؤزونو اینه ایله کور ائدرسن…
وای… بئله ده قورخونج تراژدی اولارمی، ایلاهی!؟
غریبه آغیر جزا! هامسی اؤزون بیلمه‌دن. هامسی قاباقجا یازیلمیش. یازی یازان نه داش اورک‌له یازمیش اینسان اوغلونون آلین یازیسینی!
تراژدی ده پلات (plot) یئرینده دورور؛ آنجاق ماجرا و قهرمانلار بیر داستاندان باشقا بیر داستانا دَییشیر. غلامرضا بوداغی (قولو) آتاسینی اؤلدورمه‌میشدی. او، اودیپ شاه کیمی آناسیله یوخ، بلکه بیر علمی ایشچی کیمی اؤز تای- توشو، باکی‌لی عالیمه آی‌بنیز خانیم‌لا ائولنمیشدی. آمما دی گل کی، طالع قولونون اوزونه گولمه‌یی اسیرگه‌میشدی. چرخی دؤنموش فلک، سن دئمه قولویه گلدیکده، چرخی ترسینه فیرلادیرمیش. فلسفه و حوقوق اوستادی‌نین یاشاییشی اونون تدقیقه لاییق گؤردویو حروفی فیلوسوفو عمادالدین نسیمی‌نین یاشاییشی کیمی تراژیک اولموشدو. ۳۰ ایل بوندان اول باکی آکادمیاسیندا بوتون ذؤوق‌یله گئجه- گوندوز چالشان عالیم، دوز ۲۰ ایل قاباق حبیب فرشباف‌دان کیتاب‌لار طلب ائتدییی تدقیقاتچی، دوقتور غلامرضا بوداغی، عؤمرونون سون ایل‌لرینده اؤز دوغما شهری تبریزده ایش‌سیز، حمایه‌سیز و تک- و- تنها قالیب و نهایت، اؤلومو اولوما ترجیح وئرمیشدی. قولونون آلین یازیسی قارا یازیلمیشدی.
گرک ایمیش ایل‌لر اؤتوشَندن خئیلی سونرا حسن (ایلدیریم) اؤز دوستو «قولونون» قارا یازیسینی قلمه آلسین:
“آنا دیار، باشقالاشمیش، اؤزه‌ل‌لشمیش. درد و غمدن اؤز پاپینی آلمیش هامی. آغیرلاشمیش بوتون دردلر، سئوینج‌لری بؤلوشموشلر. سئوینج- شادلیق یونگول‌لشمیش، جیلیزلاشمیش آزالمیشدی. گؤزلر قیپیق، اوره‌ک‌لرسه بوم- بوش ایدی. آج – یالاواج اؤز هایینا، اؤز وایینا قالمیش ایدی…
آغالارا قوناق اولدو. ساغا چؤندو، سویولدو. سولا دؤندو، سویولدو. آواند اولدو، اویولدو… او یازیغا اولان اولدو.
سؤزلری دوداق‌لاریندان، اؤزو- اؤزوندن قاچدی و بیزلرده کؤلگه‌سیندن اوزاقلاشدیق. آمان «قارا» لکه‌سیندن!”.
عؤمرونو قارا لکه بورویَن دوقتور غلامرضا بوداغی (قولو)نون ۲۰ ایل بوندان اوّل، باکی‌دان حبیب فرشبافا یازدیغی ایکی مکتوبونو آشاغی‌دا اوخویورسونوز، بو قئیدله کی هر ایکی مکتوبون مضمونو تقریباً بیردیر. غلامرضا بو تصوّورله کی بیرینجی مکتوب حبیبین اَلینه چاتماییب دئیه، همین مکتوبو و اوندا ایسته‌دیکلرینی [آلتی عونوان آرتیراراق] اوچ آی سونرا ایکینجی مکتوبوندا تکرار ائدیر.
***
بو [ ] علامتین ایچینده گلن سؤزلر مندن‌دی.
[بیرینجی مکتوب]
عزیز قارداشیم حبیب فرشباف
سلام اُن ایل بلکه ده داها چوخ‌دان سونرا سنه ئوز صمیمی سلاملاریمی سئوینج و ئوره‌ک آغریسی ایله یوللاییرام. ئورک دولو داغلی سوز اولدوقجا چوخدور. بیر قیسا مکتوبدا بونلارین هامیسینی دئمک البته هئچ ممکن دگیل.
قیساجا وضعیتیم بئله‌دیر!
۱۰ ایلدیر بوردایام، درسیمی قورتاریب آذربایجان علملر آکادمیاسیندا – فلسفه و حقوق انستیتوتوندا ایشله‌ییرم. تحقیقات ساحه[م] اورتا عصرلر آذربایجان فلسفه‌سی‌دیر. آذربایجان حروفی‌لیک مکتبی‌نین بانیسی فضل‌اله ابن ابومحمد تبریزی‌نین حیات و یارادیجیلیغی حاقدا رساله‌می سونا چاتدیرمیشام. ایندی ایسه شهاب‌الدین سهروردی و اشراقی‌لیک فلسفه‌سینی ایشله‌ییرم.
ائولنمیشم. حیات یولداشیم دا ئوزوم ایله بیرلیکده علملر آکادمیاسیندا ایشله‌ییر. ۲۰جی عصر آذربایجان ادبیاتی متخصصی‌دیر. هله‌لیک آتا اُلمامیشام.
دوستلاری گؤرمک ایچون [اوچون] بورنومون اوجو گوینه‌ییر.
تخمیناً بیر آی بوندان اوّله کیمی مسعودون بوردا الماغیندان خبریم یوخ ایدی. بیر گون تصادفاً اونو علیرضانین ایش یئرینده گوردوم. بیر دفعه ده ائوینه گئتمیشم. هر حالدا نگران اُلما. بورادا تک قویمارام اونو.
سندن هئچ بیر خبریم یوخدور. منی ئوز وضعیتیندن خبر اِله. تخمیناً ۷-۸ آی بوندان اوّل ابی‌دن (ابوالفضل جمالی)دان بیر عاشقانه مکتوب آلمامیشم [آلمیشام]. هله اونا جواب یازمامیشام. ایشلریم چوخدور. هله‌لیک اونو گورسن سلام ده و سوز وئریرم کی یاخین گله‌جکده اونا وسنه مفصل مکتوب یازام.
عزیزیم حبیب منه لازیم اُلان بیر نئچه کتاب وار خواهش ائلیرم بونلاری ئوزون و دوستلارین واسطه‌سیله منه تاپ یوللا چوخ خواهش ائدیرم ابی‌دن و سایره‌دن بونلاری حاضرلاماق ایچون کمک آل.
۱- ئوز شکلینی بیر ده «دان یئری» شعر کتابینی، بیر ده تازه شعرلرینی مطلق تزلیک ایله گوندر
۲- دکتر غلامحسین ساعدی‌نین «چوب بدستهای ورزیل» اثری داها مهّم‌دور. بیر دکتر ساعدی‌نین عکس و ترجمه حالینی- نقد آثار ساعدی عبدالعلی دست‌غیب
۳- بهروز دهقانی‌نین عکس و شرح حالینی (تکمیل) بیر ده ملخ‌ها و در پیرامون ادبیات و اجتماع کتابلارینی منه تاپ یوللا.
۴- احمد شاملونون عزیز نسین‌دن ائتدیگی ترجمه‌لری
۵- بازآفرینی واقعیت محمدعلی سپانلو
۶- سه جلد جنگ لوح
۷- کتابخانه ملّی ایراندا (تبریز؟ یا تهران؟) شماره ۷۸۵۷ شارل ورنه‌ی شعر دیوانی وار. شارل ورنه‌ی ۱۷ یاشلی بیر فرانسه‌لی جوان الموش و آذربایجان دیلینده شعرلر یازمیشدیر. من بو حاقدا ادبیات و اینجه صنعت غزتینده مقاله یازمیشام خواهش ائدیرم اونون بو شعر دیوانی‌نین فتوکپی یا عکسینی منه یوللایاسان
تله‌سدیگیم ایچون داها مفصل مکتوب یازبیلمه‌دیم. ئوزونه و عایله‌نه جان ساغلیغی آرزو ائدیرم.
سنی هئچ بیر زامان انوتمایان- قلی
۱۱.۲.۹۳ [امضا] بوداغی
[ایکینجی مکتوب]
عزیز قارداشیم حبیب
سلام امیدوارام ئوزون و عایله‌ن صحیح و سلامت اُلاسینز[اولاسینیز]. بو ایکینجی مکتوبدور کی سنه یازیرام. بیرینجی‌نی تخمیناً اوچ آی اوّل سنی تانیان بیر دوست واسطه‌سیله یوللادیم. بیلمیرم الینه چاتیب یا یوخ. هر حالدا هر احتمالا قارشی اوّلکی مکتوبداکی قیدلری ینی‌دن تکرار ائتمه‌لی‌م.
قارشیا گلن شهریور آیی (۱۸ شهریور ۱۳۶۲) اُن ایلدیر کی بورا گلمیشم. درسیمی اوخویوب بیتیردیم. بیر نئچه آی اوّل ده (تخمیناً بیر ایل اوّل) ده نامزدلیگی‌می مدافعه ائتمیشم. حال حاضرده آذربایجان علملر آکادمیاسی‌نین فلسفه و حقوق شعبه‌سینده چالیشیرام. تحقیقات دایره‌م اورتا عصر آذربایجان و شرق فلسفه‌سی‌دیر. آذربایجان حروفی‌لیک طریقتی‌نین تحقیقاتی‌نی باشا چاتدیریب اوندان مدافعه ائتمیشم (فضل‌اله نعیمی‌نین حیات و یارادیجیلیغی آدلی کتابیم چاپا حاضردیر).
ایندی ایسه شهاب‌الدین سهروردی و اشراق فلسفه‌سی ئوزرینده تدقیقات آپاریرام.
اولنمیشم. هله آتا اولمامیشام. حیات یولداشیمدا ئوزوم‌له برابر آکادمیادا ایشله‌ییر. اُ مدافعه ائله‌ییب. ۲۰ عصر آذربایجان ادبیاتی ساحه‌سینده یاخشی متخصص‌دیر. شخصی حیاتیمدان ناراضی دگیلم. بو قدر.
بیلدیگیمه گوره مندن سونرا بیر اوغلوندا اُلوب. من ایراندا اُلاندا بیر قیزین وار ایدی. ئوزونه و عایله‌نه خوشبخت‌لیک و سعادت آرزولاییرام.
… مطبوعاتدا تئز‌تئز چیخیش ائدیرم. ادبیات غزه‌ته‌ینده و آذربایجان ژورنالیندا و سایره‌ده مقاله و ترجمه‌لریم چاپ اُلوب. بیلمیرم اَلینه چاتیب یا یوخ هر حالدا چالیشاجاغام تئز‌تئز سنه یوللاییم.
عزیزیم حبیب کئچن مکتوبدا بیر نئچه کتاب یوللاماغینی خواهش ائتمیشدیم یئنه ده همان خواهشی تکرار ائده‌رک همین طلب‌لریمی تکرار ائدیره‌م.
۱- ئوزون شکلینی، دان یئری شعر کتابینی و بیرده تزه شعرلرینی
۲- بهروز دهقانی‌نین شکیل، ترجمه حال، ملخ‌ها و در پیرامون ادبیات و اجتماع کتابینی
۳- دکتر غلامحسین ساعدی‌نین شکیل، ترجمه حال، مجموعه داستان (ترس و لرز- منتخب داستانها انتشارات توس) و نمایشنامه‌لریندن خصوصی ایله چوب بدستهای ورزیل
۴- بازآفرینی واقعیت مجموعه داستان گردآوری محمدعلی سپانلو
۵- کتابخانه ملّی ایراندا ۷۸۵۷ شماره‌سی آلتیندا بیر کیچیک کتاب وار. شارل ورنه‌ی آدلی فرانسه‌لی بیر شاعر (۱۷ یاشلی جوان) آذربایجان و فارسجا شعرلر یازمیشدیر. بو کتاب اونون دیوانی‌دیر. همین کتابین فتوکپی‌سینی منه گوندرمگینی رجا ائدیرم.
۶- دکتر علی‌اکبر ترابی مبانی جامعه‌شناسی
۷- تشیع و تصوف- مصطفی کامل‌الشیبی- ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو
۸- مجموعه رسائل حروفیه- کلمان هوار- انتشارات مولی تهران ۱۳۶۰
۹- سه جلد جنگ لوح
۱۱- نان و شراب ترجمه محمّد قاضی
۱۲- مفهوم انجیلها ” “
۱۳- شماره‌های ۸ و ۹ مجلّه گردون
۱۴- فارابی بنیانگذار فلسفه اسلامی دکتر رضا داوری
بونلاری دوستلاردان دا کمک آلیب منه تاپیب یوللاماغینی آرتیق درجه خواهش ائدیرم. هئچ اُلماسا ممکن اُلانلاری اسیرگمه.
مندن [منیم] طرفیمدن خانیمینا سلام دِه. اوشاقلاری‌نین ئوزوندن ئوپ. مُحمودا [محمودا/ ماحمودا] سلام دِه و ئوزوندن ئوپ
مکتوبو تله‌سیک یازدیغیم ایچون عذر ایسته‌ییرم.
قلی- تیر- ۱۳۷۲
