فولکلور کلمه‌سی فرانسه دیلیندن آلینمیش ایکی کلمه‌دن عبارت(فولک= خالق) و (لور= ادبیات، بیلیم، دانش) بیر مرکب آد دیر، توٍرک دیلینده بو کلمه‌نی شیفاهی خالق ادبیاتی آدلاندیریرلار. شیفاهی خالق ادبیاتی اوجسوز-بوجاقسیز بیر عنوان دیرکی اونون شعبه‌لرینی سایماقلا و یازماقلا قورتارماز.
شیفاهی خالق ادبیاتیندا شعر نوع‌لاری، داستانلار، تاپماجالار، عادتلر، عنعنه‌لر، تویلار، یاسلار، مراسیملر، اویونلار، آلقیشلار، قارقیشلار، لایلالار، اوخشامالار، افسانه‌لر و یوٍزلرله بئله- بئله عنوانلار فولکلور کلمه‌سینین کؤلگه‌سینده یاشاماقدادیرلار.
فولکلورو یارادانلار و اونلاری ساخلایانلارین کیم اولدوقلاری بللی دئییل، اونلارین صاحبلری، یارادانلاری و ساخلایانلاری عموم خالق دیر. فولکلور هر خالقین معنوی وارلیغی دیر، اونلاری قورویوب ساخلاماق هامی‌نین وظیفه‌سی دیر.
جمهوری آذربایجاندا توٍرک دیلی فولکلوروندا اولدوغو قدر و ایللر بویو دانشگاهلاریندا ایشله‌نیب و تدریس اولوبدور، اونلار حتی هر کندین اؤز فولکلورونو آیری و مخصوص کتابدا یازیبلار و مخصوص بو ایش اوٍچون بیر انستیتو اختصاص وئریبلر، او انستیتونون یئددی سمینارینا من دعوت اولوب و اشتراک ائتمیشم و بو باره‌ده ۱۶ جیلد کتاب یازیبلار، اونلارین هر بیرینده بیر شهرین و بیر کندین آیری- آیری فولکلورو یازیلیبدیر و فولکلور ساحه‌سینده مختلف مجله‌لر چاپ اولور، اونلارین بیری، «دده قورقود» مجله‌سی‌دیرکی فصلنامه‌دیر، کیمسه او انستیتویا مراجعه ائده اونو آلا بیلر.
امید ائدیریک، گله‌جکده بیزیم‌ده فولکلوروموزکی، گوٍنئیده آشیب داشیر، بیر یئره ییغیلسین، چاپ اولسون، فولکلور سئونلرین اختیاریندا قویولسون و بئله‌لیکله فولکلوروموز قورونسون.
فولکلور قورتاران بیر عنوان دئییل، یعنی دائما” یارانماقدا و مدرن‌لشمکده‌دیر، مثلا” اگر ۵۰۰ ایل اوّل سایاچیلار یالنیز سورنا و دؤهول ایله اوخویارمیشلار، ایندی مختلف سازلارلا ایفا ائدیرلر.
ایندی ایسه بو بؤلومده گوٍنئی فولکلوروندان نمونه اولاراق امکان قدر قید ائتمک ایسته‌ییرم:
- · چیلّه مراسیملری
بؤیوک چیلله: قیش فصلینین و نووروز بایرامینین اَن بیرینجی و باشلانیش شنلیکلریندن و یا کومئدی- درام مراسیملریندن بیری اولان چیلله مراسیملری‌دیر، بو چیلله سؤزونون و آدینین معناسی اوٍستونده ده «او چیل‌یاسین سویوکیمی» سؤزو اولانلار دا واردیر. مثلا”بیزلر دئییریک، چیلله کلمه‌سی(چهل= قیرخ) دگیل و چیله‌مک سؤزوندن‌دیر، یعنی بو ایکی آیدا (دی- بهمن) قیش، سویوغونو، یئلی، طوفانی، قار یاغیشی یئر اوٍزونه سپمکدن و خلقی و مال حئیوانی دوندورماقدان گلیبدیر و بعضیلری‌ده دئییرلر، بو چیلله اوخ کمانینین چیلله‌سیندن‌دیر و او دا بونا گؤره‌دیرکی، یایدا ایستیدن چیخمیش خالق بیردن بیره سویوغون جانلارینا دوٍشمه‌سینی، بیر چیلله‌دن آتیلان اوخ کیمی تصوّوٍر ائدیب، قیشین اوّل‌کی ایکی آیینی چیلله آدلاندیریبلار. بو ایکی آیی ایکی یئره بؤلوبلر، بیرینجی بؤلومو۴۰ گوٍن(بؤیوک‌چیلله)،ایکینجی بؤلوٍمو۲۰ گوٍن(کیچیک چیلله)، بس، بؤیوک چیلله ۴۰ گوٍن‌دوٍر و دوٍز قیش گیرن گوٍندن و نووروز بایرامینا اوٍچ آی قالاندان باشلانار، بؤیوک چیلله قورتاران گوٍنون صاباحیسی گوٍن(بهمن آیینین اون بیریندن) کیچیک چیلله باشلانار و اودا ۲۰گوٍن اولور.
چار چار: بو ایکی چیلله‌نین آراسیندا بیر چار- چار دا واردیر، او دا ۴گوٍن بؤیوک چیلله‌نین سونو و۴ گوٍن کیچیک چیلله‌نین اوّلی اولور، ایندی ایسه اونلاردان هر بیرینه مناسب اولونان ایضاحلاری گتیریریک : خالق معتقد ایدیلر، چارچار باشلاناندا قیشین کسگین سویوغونون اَن شدّتلی زمانی اولار، اونا گؤره بو سکگیز گوٍنده ائولرینین ایچینده، کوٍرسولرین باشیندا اوتوروب، یئییب ایچمکله، دئییب گوٍلمکله و ناغیللارا قولاق آسماقلا بو بیر هفته‌نی کئچیرر‌لرسه، داها قیشین اَن کسگین سویوغو یاواش- یاواش آزالماغا، گئتمگه باشلایار، تورپاغین دا بوزو- دونو آچیلار و یوموشانار و تورپاغین عوٍنصورلری معتدیللَشر. چار چاردا جماعت قاووت حاضیرلایار‌دیلار، بو قاووت ۱۷نؤوع یئمه‌لی شئیلردن عبارت، یعنی «بوغدا، آرپا، داری، مکه، شاهدانه، قارپیز، قوهون یا قاباق توخومو، آغ نوخود، قارا نوخود، کوٍنجود، مرجی، لوبیا، پاخلا، اریک چردگی، لرگه(داغ لوبیاسی) و شکر» اولاردی، ایندیلر هامیسی اولماسادا، چوخونو حاضیرلاییرلار.
چیلله: شانجاندا، گوٍنئیده، آذربایجاندا و حتی شرق دوٍنیاسینین شومالی منطقه‌سینین خالقلاری آراسیندا قدیملردن معمول و متداول اولان کوٍرسو باشلاریندا اوتورارکن، چیلله‌نین باشلانیش گئجه‌سینه حاضیرلانمیش توخوملار، شیرنیلر، بیشمیش هدیک، مئیوه قاخی، لبلبی و بئله بئله حاضیرلامالاری و خصوصیله قارپیز کسیب یئمک و عائله‌لر بیری بیرینین ائوینه ییغیشماق، چالیب اوخوماق، اویناماق، دئییب گوٍلمک و بعضی اویونلاری ایفا ائتمک ده نووروز بایرامینین آخیر چرشنبه‌سی کیمی اجرا اولونار. بوگوٍنده عائله‌لر نیشانلی گلینلرینین ائوینه تاباق یوللایارلار و قیزین اؤزونه، آتا- آناسینا و حتّا باجی قارداشینادا پالتار و سووقت قویارلار. قیز ائویندن‌ده اوغلان ائوینه تاباق جوابی گؤندررلر. اگر ائولری یاخین اولورسا عائله‌وی حالدا، هانسی‌نین دولانیشیغی و گئچینه‌جگی یاخشی و ائوی‌ده بؤیوک اولورسا، اونون ائوینه ییغیشارلار. بو گوٍنده هامی جهد ائدرلر، ایشلریندن بیر آز تئز اَل چکیب، ائولرینه گلیب، چیلله گئجه‌سینین ییغینجاغینا حاضیرلاشالار.
کیچیک چیلله: کیچیک چیلله بهمن آیینین اون بیریندن یعنی فئورالین ایگیرمی اوٍچوندن باشلانار، بؤیوک چیلله‌دن سویوق اولار، اونا گلین بارماغی آپاران دا دئیَرلر، بو سؤزو اونا گؤره دئیَرلرکی، «بیرگوٍن کیچیک چیلله ده، بیر کیچیک و تازا گلین شامدان سونرا قابلاری آپاریر چایدا یویور، گلندن سونرا قایناناسی بگنمیر و بیر داها قابلاری یوماغا گؤندَریر، بو ایش تکرار اولاندا، بالاجا و تازا گلینین بارماقلارینی سویوق آپاریر» او گوٍندن بو آدی کیچیک چیلله‌یه وئریرلر.
تکاب = تیکان تپه شهرینده ده ایکی چیلله‌نی ایکی قارداش‌کیمی بیلردیلر و کیچیک قارداشدان قورخاردیلار، چوٍنکی موٍمکون‌ایدی بو ایگیرمی گوٍنده چوخلو قار یاغا و یوللار نئچه گوٍن باغلانا، آذوقه، یاناجاق و داوا درمان تاپیلمایا.
تیکاب شهرینین یولقون آغاج کندینده، بیرچایین کناریندا، ایگیرمی گوٍنون حسابینا۲۰ ائو آییریبلارکی،۲۰ گوٍن چیلله‌نین هر بیر گوٍنونده بیر ائوه ییغیشار، یئیَر، ایچَرلر و دئییب گوٍلرلرکی کیچیک چیلله قورتارسین. آمما اگر بیر دؤنه بیرینین ائوینده قوناق اولان گوٍن هاوا چوخ سویوق اولموش اولا، اوندا قوناقلار ائو صاحبی‌ایله شوخلوق ائدیب، اونا فلان – فلان اولموش سؤزلردن دئیرلر: «سن نئجه قارا قاش قاباقلیسان، سنین ائوینده قوناق اولان گوٍن، هاوا بئله خاراب اولوبدور»، بوندان عجیب‌ده بودورکی، اونلار تجروٍبه اوٍزویله بیلیرلر، تامام ایللرده هر او گوٍن او قاراقاش قاباقلی کیشینین ائوینده قوناق اولان گوٍن، هاوا قارانلیقلاشار، چوخ سرت سویوق اولار، قار یاغار و یول باغلانار. آنجاق گلن ایل یئنه ده هامان گوٍنده- هامان کیشینین ائوینه ییغیشارلارکی او سؤزلری دئسینلر و ظارافات ائدیب گوٍلسونلر.
جئیران بولاغ: میانا شهرینین جئیران بولاغ کندینده ده ایکی چیلله‌نی ایکی قارداش کیمی بیله‌رک دئیرلر: کیچیک قارداش، بؤیوک قارداشدان سوروشار:
«سن گلیبسن نئیله‌ییبسن؟ اگر من‌گلرسم!
شاختامی‌کنده سالارام آغـاجلاری چاتلادارام
هر یانی بوز باغلادارام تامام خالقی آغلادارام».
بو سؤزلرین قاباغیندا، بؤیوک قارداش(بؤیوک چیلله) جواب وئرر:
«قاباغین یازدی سنین عـؤمورون آزدی سنین
حربه زوربـا دئمه چوخ فیکرین دایازدی سنین»
بئله‌لیکله و خالقا اوٍمید وئریجی سؤزلرله، قیشین، چیلله‌نین و سویوغون قانشاریندا دؤزوٍملرینی آرتیرارلار.
آدینی چکدیگیم کیچیک چیلله گئجه‌لرینده عائله‌لر بیر یئره ییغیشارکن بیری- بیری‌ایله چرشنبه‌لر و آخیرچرشنبه ییر- ییغیشیقلاریندان و صاباح‌کی گوٍن نه ائده‌جکلریندن سؤز آچارلار و سایاچیلارین، کوسالارین اوخودوغو و سؤیله‌دیگی ماهنیلاردان و نئجه بو کیشیلرین گلین- کوٍرکن رولونو ایفا ائتمکلریندن و شیرین‌کارلیقلاریندان صؤحبت آچارلار. یئری گلدیکجه او کوسالارین روللاریندان و شخصیّتلریندن شانجان کتابیندا یازیلیبدیر.
