“هؤرون منی دیوارلارا” کیتابینا باخیش
اکبر حمیدی علیار
“هؤرون منی دیوارلارا” آدلی کیتاب شاعر درویش جوانشیرین آلتینجی ایشیق اوزو گؤرموش اثری‌دیر، جوانشیر موسی اوغلو ممّدوف ۱۹۵۴-نجو ایلده نخجوان شهری‌نین علی‌آباد کندینده آنادان اولموشدور. ۱۹۸۲-نجی ایلده آذربایجان دولت اونیوئرسیتئتی‌نین فیلولوگیا فاکولته‌سینی بیتیرن درویش طلبه‌لیک ایللریندن بدیعی یارادیجیلیغا باشلامیشدیر، یعنی او ۷۰-نجی ایللردن پوئزیا عالمینه قدم قویموشدور. ”گؤزومون ایلک اووو” ۱۹۸۱-نجی، “عؤمروموزده یانان چیراق” ۱۹۸۹-نجو، “من قریبین قارداشی‌یام” ۱۹۹۶-نجی، “دورنالار قریب اولمور” ۲۰۰۰-نجی، “حاقدان یانان بیر چیراغام” ۲۰۱۰-نجو، “قبله یئلی” ۲۰۱۳-نجو، و “هؤرون منی دیوارلارا” شعر توپلوسو ایسه ۲۰۱۲-نجی ایلده اونون نشر ائدیلمیش اثرلری‌دیرلر.
“یازیچی” نشریاتیندا، “آیدینلیق” قزئتینده و “خلق قزئتی”نده ایشله‌ین درویش، بدیعی یارادیجیلیقدا اؤز اوسلوبو ایله سئچیلدیگی کیمی دوز سؤز صاحبی اولاراق اونو شخصاً تانییانلار آراسیندا بیر اینسان کیمی رغبت قازانا بیلمیشدیر.
من درویشین باشقا اثرلرینی اوخومادیغیما رغماً، اونون نئجه بیر شخصیت اولدوغونو محض بو کیتابدان چوخ راحاتجاسینا باشا دوشورم، باشقا ایفاده ایله دئسک درویشین بو اثری اونون ایچری دونیاسینی گؤسترمکده، دیشاری دونیایلا قورودوغو مناسبتینی سرگیله‌مکده لازمی قدر یئترلی‌دیر. او، ایلک اؤنجه یاشامدا ایچینده حرکت ائده‌جه‌یی چرچیوه‌نی بللندیریر، اینسان‌جیل دیه‌رلرینی اؤزونه مقصد گؤتوره‌رک وارلیغین، کائناتین و اؤزونون سئیرینه واریر. اولو تانری‌یا اینام، دوزلوک، صداقت، یاخشیلیق، اینسان‌لارین برابر حقوقا مالک اولماقلاری، رئاللیق، سئوگی، محبت، یالان دونیایا باغلانماماق و اینجه بیر نیسگیل درویش شعری‌نین موتیو آپاریجیلاریندان ساییلیر. من دئدیکلریمی اونون شعریندن اؤرنکلر وئرمکله اساسلاندیرماق ایسته‌ییرم؛ درویش دونیانین و اینسان‌ین ماهیّتینی دوشونه‌رک ایدئولوژیک و فلسفی باخیشلارینی دا شعرلرینده یئرلشدیرمکله اینسان حیاتینا، اینسان داورانیشینا ندنلرینی وورغولایاراق آیدینلیق گتیرمه‌یه چالیشیر؛ بیزی بیر آللاه یارادیب‌سا بیر-بیره بوینوز گؤسترمه‌یه، فخر ساتماغا، اؤیونمه‌یه نه سبب قالیر کی:
یا درویش اول یا شاه عباس، بیزی بیر یارادان وار و یا اونون اؤزونو، نفسینی آریدیب تانری‌یا قوووشماق آماجی عرفان‌بویالی مصرعلرینده اؤزونو گؤسترمکده‌دیر:
اؤلومده گوناه بیلمرم
بیلسم کی گوناهسیز اؤلدوم
حقه چاتماق،، حقه دوغرو یورومک، حق اوغروندا مبارزه آپارماق اینسان‌لارین آمالی و قاباریق خصوصیتلریندن بیری‌دیر، بس حقدن قورخان کیمسه‌نین اؤزونده بیر پروبلئم اولمالی‌دیر:
سن نییه حاقدان قورخورسان، حلالیندا حرام وار؟!
زماندان آسیلی اولاراق، آداملار گئت-گئده دونیا چیرکابینا بولاشیر، اینسان آدینا لایق یاشامدان اوزاقلاشیرلار تأسفله، بئله بیر دورومدا، شاعر صاف-صادق اینسان‌لاری بولماقدا چتینلیک چکیر، بیردن اؤزونه گلیر کی اؤزو ده سهو اوجوندان و یاخود مجبور حالدا، آختاردیغیندان اوزاقلاشمادادیر، نتیجه‌ده قلمیندن بئله بیر ایفاده سوزولور:
گوزگوده ده اؤزومون اوخشاریمی گؤرمه‌دیم!
و یا:
آجی گؤزونه دن گزیر
توخو چاریغا گؤن گزیر
علی‌سی، ولی‌سی گئن گزیر
دلی‌سی منلن اؤجه‌شیر.
بو قونودا درویش دونیایلا باریشا بیلمیر، داها دوغروسو دونیایا آلیشا بیلمیر، اونون کئچیجی ماهیّتنی بئله آیدینلادیر:
دونیا ائویمیزدی، دئییردین بابا
بیریسی قاپیدی، دؤردو پنجره
دونیایا گلندن گئدن تئز بیلیر
سئوینجی قاپیدی، دردی پنجره.
و نهایت یئنیلمزلیک موقعینده دوراراق دونیایلا بئله بیر آنلاشمایا قول چکمه‌نی اونا تکلیف ائدیر:
گؤتور اللریمی قوی سنین اولسون
آیاقلار بسیمدی یوللار کئچمه‌یه…
دونیا، سنی سئون دوشمنین اولسون
من چوخدان حاضیرام سندن کؤچمه‌یه.
عمومیّتده آذربایجان شاعرلری‌نین اورتاق اؤزللیکلری طبیعته، دوغایا وورغون اولماق، اوندان الهام آلماق و اونا جانلی بیر وارلیق کیمی، خطاباً دویغولارینی سؤیله‌مک‌دیر، یئنه ده زماندان آسیلی اولاراق، بیر طرفدن شهر محیطی‌نین قاپالی و صنعتی یاشاییشی، باشقا طرفدن ایسه طبیعتدن مجبوری آیریلیق درویش‌ده ده نوستالوژیک حسّلرین یارانماسینا سبب اولور، ایاغی طبیعته، محتشم داغلارا چیخارکن بو حسّلرینی طبعی‌نین نیسگیل سازیندا سسلندیریر:
دیلی سؤزلو قوواقدیم،
بیر نغمه‌کار بولاقدیم
داغلار، سنده قوناقدیم
گئدیرم ساغلیقلا قال.
***
منیمکی، آ داغلار قسمتدن کئچیب
چتین بیرده گلم اوجاق اوستونه
باخیب سئوینمه‌ییم دونیایا دیه‌ر
آتا اوجاغیندان چیخان توستویه.
او داغین، دره‌نین، آشیریملارین
دوشم یاغیشینا، دؤزم قارینا
گؤزله‌سه منی او داغلار گؤزله‌یر
بلدم دونیانین اعتبارینا.
هر بیر دوشونجه‌لی، وطن‌پرور، صلح‌سئور اینسان کیمی دونیادا باش وئرن دؤیوشلر، ظولمکارلیقلار، باسقینلار، رئقیوندا اوز وئرن قانلی حادثه‌لر، خصوص ایله ده مسلمان و آذربایجان تورپاقلاری‌نین اشغال اولونماسی درویشین ده جانینی درده گتیریر، مسئله‌یله علاقه‌دار تورپاغا اولان مناسبتینی آیری-آیری آچیلاردان نمایش ائتدیریر:
هؤرون منی دیوارلارا
دیوارلار اوجا گؤرونسون
***
شمالدا بوزلار پارچالانیر، جنوبدا تورپاقلار هله کی..
قارشیدا گؤرمه‌لی گونلریمیز وار، ساغلیق اولسون تکی!
***
اؤلنده بوکمه‌یین آغا منی
قارا تورپاغین اوزونه آغ اولماق ایسته‌میرم.
***
اجل گلسه گؤندر منه
اؤلومدن یوخ خطر منه..
بئش آرشین تورپاق وئر منه
بئزدیم کفنیمدن آللاه.
بیر چوخ قونولاردا درویشین یارادیجیلیغینی آراشدیرماق اولار، آما اوخوجولاری یورماییم دئیه، قیسا اشارتلرله کئچیرم، امینم کی ائستئتیک ذوقه مالک اولان پوئزیا اوخوجولاری اؤزلری هر شئیی کفایت قدر باشا دوشوب لذت آلاجاقلار؛ شفاهی خلق ادبیاتیندان یارارلانماق، آذربایجان فولکلور خزینه‌سیندن اینجیلر سئچمک، تای‌سیز آتا-بابا مثللریندن اوستالیقجاسینا بهره‌لنمک، بدیعی ایفاده‌لر یاراتماق شاعرین آخار، صمیمی شعرلری‌نین باشقا اؤزللیکلری و گؤزللیکلریندن‌دیر:
باشیم اوستدن، قارا بولود
گل گئت گؤزلریم نم چکیر
سنی کولک قووور، منی
باسیب باغرینا غم چکیر.
***
دولموش گؤزلرینه سؤز دئمک اولمور
***
باشیم چکیب باشماچی‌یام
پاپیش تیکن یاماقچی‌یام
سینیقچی‌یام، پاپاقچی‌یام
شیطان بالاسینا دونیانین.
***
خیرماندا کوسن سئرچه‌نین
کؤنلونو ده‌ییرماندا آل.
بو قونولارین هر بیریندن کئچنده، ایلک نؤوبه‌ده شاعری شاعر ائدن سئوگی، سئوگی گوجودور، سئوگی‌یه یاناشمایان، سئوگیدن آلیشمایان بیر شاعر تاپیلاسی دئییل، آنجاق درویشین شعرلرینده ناکام بیر سئوگی‌نین ایزی دالغالانماقدادیر، بلکه اونو یازدیران دا، سئودیرن ده ائله بو ناکام سئوگی‌دیر:
کؤنلومه سئودان دوشنده
آللاهین تک صبری گلیر.
***
اییده‌لر چیچه‌یینی تؤکدو نئیله‌دیم،
سن آیریلاندا نئیله‌ییم؟
***
سنی آند وئریرم یاندیردیغین شاما
قریب اولدوغومو هئچ کیمه دئمه.
***
تکجه سئونلردی آلیشیب یانان
اونلاردا هئچ زامان اوز-اوزه چیخمیر.
دقّته لایق بوراسی کی درویش بئله بیر سئوگینی یاشاسا دا، یئنه ده سئوگی‌سیز یاشاماغی اولاناقسیز بیلیر، عؤمور بویو سئوگی‌یه سیغیناجاغینی وورغولاییر:
آمان للـه!
سندن دیله‌دیگیم سئوگی‌دیر هله.
سون سؤز اولاراق، درویش جوانشیر اینسانی باشقا یاراتیقلاردان فرقلندیرن دانیشما قابلیّتی اؤزللیگینی خاطرلایاراق، اینسان حیاتی‌نین طالعینی همین “سؤز”ه باغلی بیلیر؛ گئرچکدن ده بئله‌دیر، بوتون داورانیشلار، اولایلار فکردن، دوشونجه‌دن دوغور، دوشونجه‌نی ایسه سؤز حیاتا کئچیریر:
سونوم سؤزدور، ایلکیم سؤزدور
واریم سؤزدور، مولکوم سؤزدور
قوروسام دا کؤکوم سؤزدور
من بیر سؤزدن گؤیه‌ره‌جم.
قیش/۱۳۹۲/تهران
یک پاسخ
عمومییتله گوزل تانیتیم و نقد ایدی ٬ اللره ساغلیق.