دوغما تورکجه هیجایی چاغداش غزلیمیزین بوطیقاسی
جعفر بزرگ امین

اؤن سؤز
شاعیرلریمیزدن(یاشلی یا گنج) بیر چوخلاری؛ کلاسیک عروضی غزل قالیبینده اؤز یئتنک‌لرینی سیناسالاردا، نسه چاغداش، روایی- دوغما هیجایی تورکجه غزل یازانیمیز اولماییب‌دیر. یاشلی شاعیرلریمیزین غزل‌لری دیوان شعریمیزین دورومو- کاراکتئریله آزاراق فرقلندیکده، تمل بیر یئنی‌لیک اونلاردا گؤزه چارپمادان، اونلاردان واز کئچمک اولاسی‌دیر. (البته کی بو غزل‌لر دیوان شعریمیزده اولان یارادیجیلیق گوجونه یییه‌لنمه‌دن، آزما- چوخ ایچه‌ریک، تصویر دئییشیم‌له اونلاردان کوپی کیمی یازیلمیشدیرلار). نه ایسه تکه توک گنج غزل یازانلاریمیز، بوگون دوغما تورکجه غزل یازماقدا اؤز یئتنک‌لرینی سینامیش، آذربایجان تورکجه دیل قورولوشویلا، آذربایجان تورکجه‌سینده دوغما قافیه‌لری‌له، سؤز بیرلشیم‌لریله، آذربایجان توپلومو- مللتی‌نین رئال ذهنی، ذؤوق، روانی‌له ساختاری‌له، چاغداش عروض یاتیمیندا روایی غزل(صالح سجادی) یازماغا قالخیب چالیشمیشلار.
من ایکی غزل یازان شاعیریمیزین بوگونه‌دک غزل‌لرینی نیسبی اولاراق دوغما تورکجه غزل کیمی (نادرالهی- آتیلا کیشی‌زاده)، بیر غزل یازان شاعیریمیزی‌ده (صالح سجادی) چاغداش روایی غزل یازان کیمی دیرلندیره بیلمیشم. بونلارین غزل‌لری دیل، ائستئتیک، قورولوش، فضا، باخیش، مضمون باخیمیندان اسکی غزلیمیزدن تام فرقیله‌نرک، اونلاردا چئشیدلی یئنیلیک‌لر، گؤزللیک‌لر گؤزه چارپدیقدا، هره‌سی اؤز بویاسینی، داد- دوزونو، ائستئتیک لذتینی اوخوجویا دادیزدیرماقدادیر. سونوندا بونلاردا کلاسیک غزلیمیزین عروض یاتیمی‌له بحرلریندن قیریلا بیلمه‌میشدیرلر هله. بو اوزدن من بونلاری تام دیرلندریب دوشونورک تام دوغما وزنیمیز اولان هیجا وزنینده دوغما تورکجه چاغداش هیجایی غزلی دئنمک اوچون مشقه باشلادیم. کسین ایشین اوللی‌دیر. آتابابالاریمیز دئمیشکن: ایشین اوللین نه دوست گؤرسون نه دوشمن، بونلار مشق کیمی دیرلندیریلمه‌لیدیرلر. بونلارین زیبای‌شناختی- ساختاری دوروم‌لاری، اؤزه‌للیک‌لری چاغداش ادبی– زیبایی شناختی معیارلاری تدوین اولونمالی‌دیر. من باشلایانی حرفه‌ای غزل یازانلاریمیزدا اونو گلیشدیرملی بوتونلشدیرملی اولاجاقلار کسین.

چاغداش دوغما تورکجه هیجایی غزلیمیزین بوطیقاسی:
1- بوطیقامیزین ایلک تمل اؤزه‌ل‌لیگی تورکجه‌میزین سس قورولوشونا اویغون اولان هیجایی وزنیده یازیلیب، بیزه اوگئی اولان، سونرادان بؤیوردن گیرمه اولان عروض یاتیمیندان قیریلیب، گئریه دونوش کیمی( ارتجاعی) قرنلر آلیشقانلیغیندان اوزوموزو قورتارماقدی.
2- بوطیقامیزین ایکینجی ائلمانی تورکجه کلاسیک غزلیمیزین فار-عربی-تورکدن قاریشیق اولان تکلفلی، فاخر، ادبی دیلیندن اوزاقلاشاراق هنری بیچیمده گونجل دانیشیق دیلینه یاخینلاشماقدیر.
3- گلیشمیش، گونجل روایی- فرم(سؤیلمسل-بیچیمسل) غزلیمیزی یاراتماق. بو دورومدا کلاسیک غزلین قالیب(ظرف- مظروف)، تک بیت‌لر اولان یاپیسیز دوروموندان قیریلیب، یاپییا، ذهنی بیچیمه یییه‌له‌نن روایی غزل یازمالییق
4-قافیه‌لر، ردیف‌لر، سؤزجوک‌لر، سؤزجوک بیرلشیم‌لری تام دوغما تورکجه توکنمز سؤزجوک داغارجیغیمیزدان یارالانمالییق.
5-کلاسیک غزلین تام سویوت(انتزاعی، مجرد، ذهنی، سوبژکتیو) اورتاملاریندان قیریلیب تام گونجل گئرچک یاشام اورتام‌لارینی، دوروم‌لارینی، گونوموزون انسانی‌نین یاشادیغی یاشامین غزللشدیرمک.
6-هیجایی تورکجه چاغداش غزلی شاعرین چئوره‌سیندن دویدوغو آنی دئنه‌ییمی اولمالی‌دیر.
7- بو غزلده شاعر مدرن دوشونجه‌یه، فلسفه‌یه فرقیلی گونجل شاعرانه باخیشا یییه‌لنملی‌دیر.
8- اوندا ایمگه‌له‌نن سئوگی، سئوگیلی، سئویشمه کلاسیک غزلین بللیرسیز، تومئل(کلی)، دوروموندان قیریلیب، تیکئل( جزئی) اؤزه‌للیک‌لرله شعرلشدیریلملی‌دیر.
9- شاعر اؤز اولوسوندان بیریسی اولاراق اؤزل دئنه‌ییمینی اؤز اولوسونون یاشام دورومویلا دوگونله‌ییب اؤز بیره‌یسل دویغولارینی چئوره‌سینده کی انسانلارین دویغولارینا دوینله‌ملی‌دیر.
10-سلوگانچیلیقدان(شعار) غزلینی تریبونا چئویرمکدن تام اوزاقلاشیب شعریتی، غزللیگی، اؤزونه اؤزل شعر دیلینی، ریتمی دوشونمه‌لیدیر.
11- سونوندا بو غزل‌لرده کئچمیش فولکلورو، عاشیق شعری اؤیه‌لریندن غزلینی زنگینلشدیرسین دئیه یارارلانمالی‌دیر.

اؤرنکلر:

۱-ینجی هیجایی غزل
“خیاوان”
نه اوزوندور بو خیاوان، یورودوکجه یاشیم یئتمیر
ائنین کئچیم، کسمه یوللا داش آتیلیر آیاق گئتمیر
آددیم باشی چیراخ قیرمیز، فیشقا، دودوک، دایان، گئتمه
آیاخلاریم دیسکینیللر، یاشیل چیراخ گؤزدن ایتمیر
کوچه‌لرده چیخیلمازدیر، اؤز باشیما فیرلانیرام
بو کوچه‌ده سئوگیسی‌نین دیله‌یینه کیمسه چاتمیر
تک بیر دامدی، تک بیر اودا قالانیبدی چوخلو واراخ
سویوموش بیر ایستکان چای، سینیق قلم چاغدا اؤتمور
سؤزجوک‌لریم قاتار قاتار سیرالانیب غزللشه
سربست‌لشمیر دیزه‌لریم قیسیر قالیب گوجوم چاتمیر
خیاوانلار چالا چولا دیزه‌لریم پارچالانیر
هر یان دولو آل جیزیقلار منیم شعریم نه‌دن بیتمیر.

۲-ایکینجی غزل

دولاشیرام خیاوانی، کوچه‌نی، پارکی هر یانی
دؤرد آیریمدا ساغا-سولا فیرلانیرام بو میدانی
دینله‌ین یوخ کیمسه منی، من کیمسه‌نی کیم کیمه‌دی
ماشین، تورموز، سیقنال سسی دینلمک زور آرایانی
ائوه دؤنوب اؤز باشیما فیرلانیرام گیجه‌لیرم
ائویم هاردا، اؤزوم کیمم؟ هارالی‌یام؛ دوی یارانی
اؤز ائویمده کیراچییام دیل ائویمده اوگئی یادام
یورددا یوردسوز، دیلده دیلسیز، دیلیم یوردوم دئه بس هانی؟

۳-نجو غزل

دوستلار جانیم آرخاداشلار یارسیزلیق سیخیر جانیمی
سیزسیزلیگین قار بورانی یامان اوشودور قانیمی
اؤزله‌ییرلر قولاقلاریم، او گورسه سیزله سؤزوزو
بیر داها نولار دؤنون توپلاشین کسین یانیمی
دوستلاریمین هم آدینی هم دادینی من یاشارام
دوستلارسیز ایتیررم هم آدیمی هم ده سانیمی
دوست بیر دنیز من اوزوجو، بوغولارام ماویلرده
دوستلار هامی توپلاشاندا من بولارام اوکیانیمی
دوستلار گوزگو من گوررم اؤزومو اونلاردا هرگون
کئچیرنمم دوست اولماسا بیر دانیمی بیر آنیمی

۴-دونجو غزل

هردن گؤزوم اؤنونده دیرچه‌لیرسن آی داداش
اورمو گؤلو سوزولور گؤزومدن یاواش یاواش
ائلیندن اوجالیرسان ساوالان تک گؤیلره
اینانیران بؤیوک سن (بزرگ امین) قارینداش
بورکولو بیر گئجه‌دیر، آی ایتمیش قارانلیقدا
یوروین‌لر یورولماز دیغیرلانسادا چوخلو داش
یانار داغ اولوبسان پوسگورورسن ارگینی نی
شیمشک کیمی قارانلیق باغرینا سانجیل آداش
بیر اولدوزتک آخیرسان سؤکورسن دان یئرینی
پارلاییرسان گونش کیمی گئجه قالیر چاش باش
سؤیله‌ییرسن حلب‌ده سویولان نسیمیم
سامئرادا آخان قان، منم بورادا هله باش

۵- ینجی غزل

دوغرونو دوغرو دوشونوب قوچ قلمیم یازمازسا
هر بیر قافایادان اؤزگه‌لیک کؤکونو قازمازسا
بیر داها اونونلا یازیب پوزمام گؤزون اویارام
یالانی یالان دوزو دوز گئرچک‌لری یوزمازسا
ائلیمه خور باخانین دیلیمه سوس، زورلایانین
دایانمادان یازارایکن قورقوسونو پوزمازسا
داماری‌نین قانی اولوب آخمالی‌یام جوهرتک
ائللریمین نیسگیلی‌نین یازماسیندان آزمازسا
سیندیریب بو قلمی بیر داها آلمارام الیمه
دوشمنه سینه گریب اونا قارشی قوچ دورمازسا
اؤزگه‌نین چیراغینا یاغ اولمازسا، ساتیلمازسا
بالام دئییب، جانیم دییرم اودا منی آتمازسا