س- زومرود خانیم، گونئی ده ایکی کیتابینیز ایشیق اوزو گؤروب، بیر رومان و بیر حیکایه توپلوسو؛ آذربایجانین گونئیینده یازار اولسایدینیز هانسی موضوعدا رومان یازاردینیز؟
ج- بونو هئچ دوشونمه‌دیم دوغروسو… سوروشدونوز، بیر آنلیغا دوشونوردوم، گونئیده یاشایان یازار اولسایدیم یقین یئنه عیناً بوردا یازدیغیم موضوعلاردا رومانلار یازاردیم. تأسف کی… چونکی بیز ائله جغرافیادا یاشاییریق کی، ساده‌جه سئوگی، عشق رومانلاری یازماق کیمی لوکسوموز یوخدو. اؤلکه‌لری دئییل، بوتونلوکده یاشادیغیمیز بؤلگه‌نی گؤتورسک، منجه، بو بؤلگه‌نین اینسانلاری آشاغی یوخاری عینی دویغولاری، آجیلاری، پایلاشیر. یازار دا تمثیل ائتدیگی توپلومون، بؤلگه‌نین یاشامینی ادبی متنه چئویریرسه، چوخ دییشیکلیک اولمازدی منجه موضوعلاردا.
گونئیی اساساً سوسیال شبکه‌لردن، سایتلاردان ایزله‌ییرم، بیر ده آز سایدا اولان دوستلاریمین دئدیکلریندن… عینی پروبلملر، بعضاً، داها آغیر، بعضاً داها درین، بیر آز فرقلی بویوتدا…
س- گونئیده اولموسونوزمو؟
ج- تبریزده بیر دفعه اولموشام. گئدرکن اورداکی دوستلاردان دا کیمسه‌یه خبر ائتمه‌دیم، ائلهجه سسسیز گلیب بیر چوخ تاریخی یئرلری گزیب قاییتدیم. ارک قالاسینی او واختا قده‌ر فوتولاردا گؤرموشدوم، جانلی گؤردوم. تبریزده اولان تاریخی بازارا دا گئتدیم. تبریز بازاریندان آچیغی هئچ نه آلماق فیکریم یوخدو. ساده‌جه تاریخی آبیده کیمی ماراقلی ایدی. بیر ده او بازاردا شرقین روحو وار دئیه دوشونوردوم. دوکانلاردان بیرینه گیردیم. اوردا ساتیجی ایله آرامیزدا قیسا بیر دیالوق اولدو، من ایران دئدییمده او گونئی دئدی… سونرا باکییا قاییداندا بونونلا باغلی بیر کؤشه ده یازدیم.
س- گونئیده هر نه قدر چتین اولسا دا قوزئیده یاییملانان اثرلری اوخویوروق. سیزین ده تبریزده ایکی اثرینیز یاییملانیب. «گوناهکارین اؤلومو» و «یاغیش قادین». زامان-زامان دا درج اولونان، سایتلاردا گئدن یازیلار اولور. آما نومونه‌لر آزدی. نئجه دوشونورسوز، ایکی طرف آراسیندا ادبی علاقه لرین ایندیکی سوییه‌سی کیفایتدی؟
ج- نئجه کیفایت اولا بیلر کی، بو علاقهلر یوخ سوییه‌سینده‌دیر، هوسکارلار، ادبیات سئورلرین فردی جهدلریدیر بو علاقهلر. گونئی‌له قوزئی آراسینداکی سیاسی قاداغا ۳۰ ایله یاخیندیر آرادان قالخیب، بو زامان کسیینده دئمک اولار کی، هئچ بیر ایش گؤرولمه‌ییب. بونو کیم ائتمه‌لی ایدی؟ بیرمعنالی اولاراق قوزئیده دؤولت بونو ائتمه‌لییدی. اوردا آردیجیل و کئیفیتلی سیستئملی ایش قورولا بیلر. سیاستی بیر یانا قویاق، ادبی، کولتورل علاقهلر یارادیلمالیدیر. منجه، دونیادا ان مؤحکم باغ کولتورل باغلاردی. اووللر بو باغی مؤحکملندیره‌جک حادیثهلر اولوردو، خصوصاً یازارلار آراسیندا علاقه سیخدی، ایندی بو آنجاق فردلر سوییه‌سینده قالیب.
س- گونئی ادبیاتینی قوزئیده داها گئنیش ایشیقلاندیرماق اولاردی؟
ج- البته… مثلا درسلیکلره گونئی ادبیاتیندان داها چوخ نومونه‌لر سالینا بیلردی. بیز کیمی تانیییریق، شهریاری، صمد بهرنگینی مثلا… ادبیات علاقه‌لرین یارانماسی باخیمیندان چوخ مؤحکم و ساغلام واسیطه‌دیر. بیر اینسانی دینله‌مه‌دن اونون آجیسینی، چکدیگینی، نه حیس ائتدیگینی بیله بیلمریک. خالقلار دا بئله‌دیر و ادبیات خالقین دانیشان دیلیدیر، ماهیتینین عکسی‌دیر. گونئیین سؤزونو دینله‌مک، ادبیاتینی اوخوماق اورداکی سویداشلاریمیزین هم ده اوره‌گینی اوخوماقدی.
س- منه گؤره ادبیات سیاستدن همیشه اؤنده اولوب. بایاق دئدیز کی، سؤزونو-اوره‌گینی اوخومالیییق گونئی‌یین. قوزئیده نئجه‌دیر دوروم، سؤز خالقا چاتیر؟
ج- ادبیات سیاستدن اؤنده اولوب دئییرسیز. ادبیات بوتونلوکده شرقده همیشه سیاستدن اؤنه کئچیب، نه اینکی سیاست، فلسفه، سوسیالوگیا بئله ادبیاتین بیر پارچاسی اولوب آز قالا… بلکه ائله بو اوزدندیر کی، آذربایجاندا معتبر فلسفی جریانلار گؤرموروک. مثلا، ادبیات نسیمینین سؤزو ایله صوفیزمی ائله زیروه‌یه داشیدی کی فلسفه‌یه احتیاج قالمادی. بو یاخشیدیر، پیسدیر، دوغروسو من بیلمیرم. آما رئاللیق باشقادیر و دونیانین گئدیشاتی گؤستریر کی، گئدیشات سؤز گئدیشاتی دئییل، گوج گئدیشاتیدیر. نه یازیق کی، بئله‌دیر، آما بیز بو رئاللیغی یا واختیندا گؤره بیلمه‌دیک، یا دا گؤردوک، دَیرلندیره بیلمه‌دیک.
ایندی گلهک قوزئی آذربایجاندا سؤزون دوردوغو یئره …
اصلینده گئنیش باخساق گونئی، قوزئی دئییب آپاردیغیمیز بؤلگو نیسبیدیر. چونکی بیز بوتونلوکده آیاقلاریمیز اوسته دوروب دونیانین نئجه دئییرلر، گؤزونون ایچینه دیمدیک باخیب اؤز سؤزوموزو دئیه بیلمه‌میشیک. سؤزوموز ایچیمیزده کؤله اولوب، جسارتیمیز چاتماییب اونو دونیانین، بیزی کؤله ائده‌جک تابولارین، عنعنهلرین اوزونه باغیرماغا، عوصیان ائتمه‌یه.
سؤز او زامان خالقا لازیم اولور کی، خالق سورغولاماق ایسته‌ییر. بوردادیر دویون. خالق سورغولاماق ایستمه‌دیکجه دئییلن سؤز داشا دَییب گولله کیمی دئیه‌نین اوزه‌رینه قاییداجاق.
بیز سورغولامیریق و «بیز» دئینده من تکجه آذربایجانی نظرده ده توتمورام، بوتون شرق سورغولامیر. بیز تابولار، موقدسلر، دینلر، یارادیلان و یا آللاهین یاراتدیقلاری اونلاری بؤیوک بیر تابو حالیندا باشیمیزین اوستوندن داش کیمی آسمیشیق. ائله حالا گتیرمیشیک کی، بیزه داها باشقا دیکتاتور، ظالیم لازیم دئییل. سورغولاماغا مئییلسیزلیکله هر بیریمیز ایچیمزده بیر دیکتاتور بسله‌ییریک.
س – سؤز خالقا لازیم اولماسا، اونو ائشیدرمی؟ «- قارانلیغا شرقی سؤیله‌مک» اثرینده ده بوتون بونلارا توخونموسوز، درین دوشونه بیلمه‌مک، سورغولاماماق.
ج – ائله‌دیر، بوتون بونلار اوردا بدیعی دیلله ایضاح اولونوب. ادبیات سورغولاماق ایمکانی وئریر. آما توپلومون سوسیال سیفاریشی سورغولاماق اولمادیغیندان یازیلانلار هله کی، اوردا، صحیفهلردن قالیر.. بو ایندینین ده پروبلئمی دئییل. صابیرین، میرزه جلیلین، آخوندوون، جاویدین ده سؤزو عیناً بو دورومدا اولوب. هادی‌نین سؤزو خالقا چاتمادی، آخیردا سفیل اولوب او سؤزو ساتماقلا حیاتینی داوام ائتمک ایسته‌دی.
س- دئدیز کی، صابیرین، میرزه جلیلین ده سؤزو چاتمیردی. آما «موللا نصیرالدین»،، «هوپ هوپ نامه» واردی آخی؟
ج – واردی، اما او سؤزلر خالقا چاتسایدی بو گون داناباش کندینین احوالاتلاری تاریخ اولمازدیمی؟ «اوخوتمورام ال چکین» بو گون آرتیق اجتماعی اهمیتینی ایتیریب، ساده‌جه ادبیات نومونه‌سینه چئوریلمزدیمی؟ سؤزو دئمک باشقا، اونون ائشیدیلمه‌سی، داها سونرا دینله‌نیلمه‌سی باشقادیر.
صابیرین سؤزو جانلیدیر، نییه، چونکی قالدیردیغی پروبلئملر هله ده حیاتیمیزدادیر. بو گون هئچ اوزاغا گئتمه‌یهک، سوسیال شبکه‌لرده باش وئرنلره آنی نظر سالدیقدا او هوپهوپنامه‌نین قهرمانلارینین هله ده نه قدر قانلی-جانلی اولدوغونو گؤروروک آخی. سؤزو دینله‌نیلن شاعیرین اوبرازی زامان-زامان ادبی اوبرازا چئوریلیر، چئووریلمه‌دیسه، دئمک کی، او سؤز دئییلدیی یئرده قالیب.
س- بلکه ادبیات ضعیفدیر، خالقلا سؤزون باغلانتیسینی قورا بیلمیر؟
ج- قوقولو میرزه جلیل‌دن استعدادلی سایمیرام. قوقول دا یازیب، میرزه جلیل ده. نه آذربایجان دییشیب، نه روسییا. بیز میرزه جلیلی دونیایا تقدیم ائده بیلمه‌دیک، قوقولوسا بوتون دونیا اوخویور، آما بو گونون روسیاسی ائله قوقولون قلمه آلدیغی روسیادیر.
یا دا دوستایئوسکینی گؤتورک. «جنایت و جزا» اثرینده‌کی روحییه بو گونکو روسیانین احوالیدیر. بیز ایندی دئیه بیلریک کی، دوستایئوسکی ضعیف یازاردی. گوناه اولار.
س- دوروم بئله ایکن سیزجه، نه ائتمه‌لیییک کی، سؤز خالقا چاتسین؟
ج- من اؤن گؤروجو دئییلم. ایره‌لیده نه اولاجاق بیلمیرم. سوسیولوق دا دئییلم. آما بوتون چتینلیکلره، بو لنگ گئدیشه رغمن گؤره بیلیرم کی، هئچ نه ده یئرینده سایماییب. ایره‌لیلهییشلرین سورعتیکوسمیک سورعتی دئییل، هئچ بو گون اینکیشاف ائتمیش دونیانین دا سورعتی ایله آیاقلاشا بیلمیریک. شرقین سورعتی نه یازیق کی، تیسباغا سورعتی ایله اؤلجوله بیلن سورعتدی. بیز ده بو جوغرافیانین بیر پارچاسی‌ییق.
س- دقتیمی بیر شئی چکدی، سیز قادینلارلا باغلی نومونه‌لر یازیلارینیزدا گؤرموشم شرق ده قادینی نئجه ده‌یرلندیریرسیز؟
ج – یقین اونا گؤره کی. شرقین قادینا موناسیبتی داها گؤزه باتیر. اونا گؤره کی، بیر توپلومون اینکیشافی منه گؤره قادینین آزاد ایراده‌یه و دوشونجهیه، اؤز دویغولاری اوزه‌رینده‌کی حاکیمیتیندن کئچیر. شرق محض بو دوشونجه‌نین اوزه‌ریندن آتلاییب کئچه بیلمیر و بیز هله ده قادینا نه اولار، اولمازلاری دارتیشیریق. اینسان فاکتورونو قویوب جینس فاکتورونو قاباردیریق. دونن قادین باش قالدیراندا اؤلدورولودو…
س- ایندی ده لینج ائدیلیر؟!
ج- عیناً. بو گون ده یئنه بیزی گئری چکن ده‌یرلره قارشی دیرندیکده بو دفعهده معنوی تئرورلا اوز-اوزه قالیریق. آما بو بیزه اساس اولمامالیدیر کی، دایاناق. عکسینه. اساس اولمالیدیر کی، داها دا عیناد ائدک.
س- اومیدینیز وارمی ده‌ییشمه‌یه؟
ج- اومیدیم اولماسا دا، بو قورخولو دئییل. اومیدی چوخ بؤیوتمه‌یک گؤزوموزده… اومید اؤلر، عیناد دوغار. عیناد داها اعتیبارلی یولداشدی بئله دورومدا و ایللردیر عینادلا یولداش اولماغی داها چوخ ترجیح ائدیرم. اومید گئت- گللیدیر، گئدر، یئرینی دئپرئسییایا وئریب گئدر. اومید اعتیبارسیز سئوگیلی کیمیدیر. گئدر، یئرینی آجییا وئریب گئدر. عیناد بیر باشقادیر. اعتیبارلیدیر.
س- هئچ پئشمان اولدونوزمو بئله بیر یول سئچدیگینیزه گؤره؟
ج- اولدوغوم اولوب، اؤزومو قینادیغیم، «نییه»لرین ایچینده بوغولدوغوم واختلار دا اولوب. بعضاً دوشونموشم کی، من بو یاشیمدا هله ده معین چتینلیکلرله اوز-اوزه‌یم‌سه نه ایسه دوغرو ائتمه‌میشم، نه‌لرسه یئرینده اولماییب. سورغولاییرام و یانلیشیمی، دوزومو اؤزومه دئییرم. بعضاً جسارتله برکدن دئییرم اؤزوم، بعضاً ده جسارتیم چاتمیر، ائله شئیلر اولور کی، اونلاری هله اؤزومه برکدن دئیه بیلمیرم. اولور، آما بو منیم حیات طرزیمی، دوشونجه‌لریمی ده‌ییشمیر، یئنیدن شکیللندیرمه‌یه یاردیم اولور. پرینسیپ‌لریمدن واز کئچمهییمه سبب اولمور، ساده‌جه یئنی باخیش بوجاقلاری آختاریرام. ان چتین واختیمدا تسللیم او اولور کی، باتاقلیغا باتمامیشام.
س- یول سئچمک دئدیک. «قارانلیغا شرقی سؤیله‌مک» اثری ایکی موستقیل روماندان عیبارتدی، آما هر ایکی رومان دا بیر بیرینه باغلیدیر، نتیجه‌ده ایکی موستقیل رومان بیر رومان کیمی اورتایا چیخیر. ایکی رومان دا یول آدلانیر. اثرده ده بو یول، یولو سئچمک، اونو گئتمکله باغلی فیکیرلر وار. ندیر سیزین اوچون بو یول؟
ج- اینسان میلیون ایللردیر عینی یولدان گئدیر اصلینده. آزاد یاشاماق، عیناد ائتمک، تسلیم اولماق، اولماماق، دوشونمک، سورغولاماق، ظالیما قارشی چیخماق، ظولم ائتمک. ازیلمک، ازمک، موباریزه ساواشلار. بونلار هامیسی اینسانین مین ایللردیر گئتدیگی یولدو. میلیون ایللیک یادداشدی بو یوللار. موختلیف یوللار، یا دا سئچیملر…
منه گؤره ابدی یول آزادلیغا «چکیلن» یولدو. بوتون یوللاردان امتناع ائدیلیر، یئنیدن قاییدیش اولور، بوتون یوللاردا نئجه دئییرلر «انشاعات ایشلری» آپاریلیر، ده‌ییشیکلییه اوغراییر، آما آزادلیق یولو ده‌ییشمیر. اینسان بو یولدان هئچ واخت امتناع دا ائتمیر. هردن منه ائله گلیر کی، اینسانین جننتدن قووولما حئکایه‌سی ایله باشلاییر بو یول. قاداغایا عیناد او آلمانی درمک… آزادلیغین فردین اؤزو طرفیندنسه‌کی للندیرمک عینادی. تانرییا قارشی بئله…
آدینی چکدیگینیز اثری یازاندا من آنالیز ائدیردیم و بو یولون بیزه عاید اولان حصهسینی تاپماغا چالیشیردیم. بیز بو یولو گئده بیلیریکمی؟ گئدیریک. آما او یولو گئتمک بیر باشقا، او یولا اینانماق باشقادیر. بیز او یولو گئدیریک، آما اونا اینانمیریق. یول سئچیم اولمالیدیر، وردیش یوخ.
باخیرسان او یولو گئدن بیری دئییر کی، داها نه ائدیم، من ده بو یولو توتموشام، بوندان سونرا نه ائده‌جم کی؟ اینام یوخدو، وردیش وار. دولایی اولاراق او یولا اینانساق، آذربایجانا دا اینانمیش اولاریق. اینانماق اوچون ایدئالیستلیک، رومانتیزم، گؤزل کلمه‌لر لازیم دا دئییل، سن سئچدیین یولو ساکیتجه گئدیرسن، یولچویا چئوریلیب نئجه دئییرلر «آتینین یویه‌نینی» بوراخیرسان.
س- سیز هم بیر آراشدیرماجیسینیز. بیلدییم قدری ایله ایکی مونوقرافیانیز وار. بیری ده حسین جاویده حصر اولونوب. «اینسان آختاریشیندا» آدلی مونوقرافیانیز. جاوید آذربایجانین تلاتوملو دؤورونده یاشامیش چوخ استعدادلی بیر یازاردی. نییه محض جاویدی سئچدینیز علمی آراشدیرمانیز اوچون؟
ج- تکجه حیاتدا دئییل، ادبیات، اجتماعی-سیاسی حیاتدا دا منیم اوچون معیار هر زامان شخصیت، شخصی کئیفیتلر اولوب. اگر بیری ایله دوئت اولماق ایسته‌ییرمسه، بو اساس اؤلچوم اولور. علمی آراشدیرما دا منه بئله حیس ائتدیریر، اگر بیرینین یارادیجییغینی دریندن آراشدیریرامسا، یا اونون شخصیتی، یا دا یاشادیغی دؤوره قاتدیقلاری منیم اوچون اساس اولاندی. جاویدده هر ایکیسی وار. هم شخصیت اولاراق تامدیر، هم ده یارادیجیلیغی شخصیتینین بیر پارچاسی حالینا گله بیلیب. دؤورونون فؤوقونده دورماغی باجاریب. بونا گؤره ده آسپیرانتورایا گیریب علمی آراشدیرما ائتمک قرارینا گلینجه جاویدی سئچدیم. اونو دا دئییم کی، ادبیاتیمیزدا ایکی شاعیرین یئری منیم اوچون آیریدیر. نسیمی و جاوید. بیلمیرم نییه، آما اونلار ایله سانکی روحی بیر باغلانتی قورا بیلیرم. نسیمینی تام اولاراق آنلاماق اوچون صاحیب اولدوغوم بیلگیلر بو گون یئترلی دئییل، ادبیات فالکوته‌سینی بیتیرمیشم، آما ادعا ائده بیلمرم کی، نسیمینی بیلیرم. هئچ بیلمیرم، آما حیس ائدیرم. جاویدلهسه دوروم بیر آز فرقلیدیر. جاویدی آز- چوخ آراشدیردیم، هم ده دویا بیلدیم. سؤزلرینده کی سیزیلتینی، کدری، اومیدسیزلییی، بعضاً ده عوصیانی، عینادی دویا بیلدیم.
س- سیزینله صؤحبتده دئمیشدینیز کی، جاوید ایندییه قدر آراشدیرمایا دوغرو یؤندن جلب اولونماییب.
ج – اولونماییب. جاویدی معیشت سوییه‌سینه ائندیریبلر. «اینسان آختاریشی» اثرینده بوتون بونلاری ان اینجه دئتالینا قده‌ر ایضاح ائتمه‌یه چالیشمیشام. جاویدین قادین اوبرازلاری فرقلیدیر. یاناشمالاری فرقلیدیر، ده‌یرلری فرقلیدیر.. مثلا، «سیاووش» اثرینی آلاق. سودابه اوبرازینی… آذربایجاندا ادبی تنقید بو قادینی اخلاقسیز دامغاسی ایله دامغالییب. آما او اوبرازدا فرقلی بیر آجی، فرقلی بیر طالع وار. آما شابلونلاشمیش تنقید بونو حیس ائده بیلمیر، توپلومون قادینا موناسیبتینین فؤوقونه چیخمیش جاویدین دوشونجه‌سینی ده زوراکی شکیلده آشاغی دارتیب یئنه کوتله‌نین بیر پارچاسینا چئویرمک ایسته‌ییر. بونو باشاریبلار دا…
س- سیزجه جاویدین ده‌یرلری، او «فرقلی» دئدییینیز یاناشمالاری ایندی اوتورا بیلیبمی ادبیاتا؟
-تأسسوف کی یوخ… بیر آز اول دئدیم کی، مثلا، جاویدین قادینا موناسیبتی فرقلی ایدی. اونون آفَتی، سودابه‌سی، شئیداسی بام باشقایدی. آما ادبی تنقیدیمیز عمومی «ده‌یرلردن» یوخاری قالخیب بو اوبرازلاری دویا بیلمه‌دیی کیمی، ایندی ده ادبیاتیمیز فرقلی اولانلاری «اؤزگه» دئییب یارغیلاییر. باخیرسان، حتّی آراشدیرماجیدیر، عؤمرونو گویا ادبیاتا وئریب، آما دوشونجه‌سی اورتا استاتیستیک بیر فردینکیندن یوخاری قالخا بیلمه‌ییب. مثلا، قادینا موناسیبتده بو داها قاباریق حیس اولونور. اؤزونو مترقی یازار سایان، حتّی اولان بیرینین دانیشدیقلاریندا اؤزونو سیغورتا اوچون دانیشدیقلارینین یانیندا بیر «آما» وار موطلق. «من دستکله‌ییرم، آما…» بو «آما» دا بیتیر بوتون آزاد دوشونجه، زورلانیر. بو گون ده یازارلاریمیزین بؤیوک اکثریتی بو «آما»نین کؤلگه‌سینه سیغینیب و نه یازیق کی، ادبیاتیمیز دا یازاریمیزین دوشونجه‌سینده‌کی بو «آما»لارلا زورلانیر.
س- سیزه گؤره ادبیاتین گؤروی ندیر؟
ج- سوال چوخ شاخه‌لیدیر. بو منجه فرده گؤره ده‌ییشیر. دوروب ادعا ائده بیلمریک کی، ادبیات صنعت اوچوندور، حض اوچوندور، یا دا موطلق اولاراق مئساژ وئرمه‌لیدیر. کیم ادبیاتدان نهیی گؤزله‌ییرسه، او فردی اوچون ده گؤروی اودور. منیم اوچون‌سه ادبیات هم ده مئساژدی. بلکه ده اونا گؤره کی، یاشادیغیم اؤلکه‌ده محض بونا احتیاج وار. بو باشقا بیر اؤلکه‌ده ده‌ییشیر. منیم اؤلکهمین پروبلئملری اولمایان بیر باشقا اؤلکه‌ده اوخوجو اوچون ساده‌جه حضدیر. باشقا بیر اوچون داها قلوبال پروبلئملری عکس ائتدیرمک اوچوندور. یئنی، بو مسئله‌ده موطلقلیین علیهینهیم دوغروسو…
قیسا دئسک ادبیاتین گؤروی آزادلیقدیر. آزادلیق‌سا سئچیمدی. آزادلیغین اؤز سرحدلری ایچینده آزادلیغینی سئچمک‌سه هر فردین اؤز ایسته‌یینه باغلیدی.
س- یانلیش بیلمیرمسه، ایندی کی مرحله ده آذربایجانین قوزئیینده ان چوخ رومان یازان قادین یازار سیزسینیز. اثرلرینیز ده آغیر موضوعلاری احاطه ائدیر .
ج- قادین همکارلاریم ایچینده ان چوخ رومان یازدیغیمی بیلمیرم. آما زامان- زامان منه تنقید گلیر کی، چوخ آغیر موضوعلاردا یازیرام. حتّی بیر دفعه تنقیدچیلردن بیری یازمیشدی کی، قادین یازارین بئله آمانسیز یاناشماسی غریبه گؤرونور. بو یانلیش دوشونجه‌دیر. ادبیاتا دا جینسیتچیلیک گتیرمک نه‌یه لازیم کی؟ ادبیاتدا قادین، کیشی یازار اولمور، یازار اولور.
س- سیزین گونئیده یاییملانان «یاغیش قادین» اثرین وار و قاراباغ موضوعسونا حصر اولونوب. بلکه بوندان دانیشاق بیر آز؟
ج – دانیشاق.
س- قاراباغ موضوعسو ادبیاتدا سیزجه لازیمی قده‌ر ایشله‌نیبمی؟ سیزین «یاغیش قادین» رومانیندا قاراباغ ساواشینا باخیشینیز ندیر؟
ج- منجه ایشلنمه‌ییب. سبب‌لرینی دانیشساق منجه چوخ اوزاناجاق. موصاحیبه منجه چوخ گئنیش اولدو ذاتن. «یاغیش قادین» اثرینه گلینجه… اثرده ساواش صحنهلری، سنگر حیاتی، موحاریبهنین دؤیوش دهشتلری یوخدو. اثر بیر عصرین اوچ دؤنمینی، ۱۹۱۸، ۱۹۹۲ و ایندینی احاطه ائدیر، اوچ دؤنم بیر گونه سیغیشیب آما… عئینی نسلین تمثیلیچیلری ایله بیرلشیب بو اوچ دؤنم. ایکی خالقین طالعینده‌کی اوغورسوزلوغو، آجیسی گؤستریلیب. منیم اینامیم اودور کی، ساواشدا غالیب یوخدو، بیریئرده‌کی اینسانلار اؤلور، اؤلدورمک عادیلشیر اوردا غالیبیت اولماز. ائله ساواشلار وار کی، اوردا غالیب اولمور، هر ایکی طرف ایتیریر. قاراباغ ساواشی دا ایکی خالقین اوغورسوزلوقودور. بختسیزلیییدیر. ائرمنی خالقینین بختی اوندا گتیرمه‌ییب کی، اونلاری بؤیوک ائرمنیستان ایدئیاسی ایله زهرله‌ییبلر. بیزیم ده بختیمیز اوندا گتیرمه‌ییب کی، اییرمی بیرعصرده هله ده تورپاق، سرحد بؤلگوسو ایسته‌ین بیر خالقلا قونشویوق. هر ایکی خالقینسا بختی اوندا گتیرمه‌ییب کی، روسیا ایله همسرحددی. چتیندی، روسیانین گلیشی چتین اولانی داها دا چتینلشدیردی، آما بونا رَغمن بوندان سونراکی مرحله ده وطن سئورلیک ساواشا دئییل، قونشولوق و حوضورا کؤکلنمه‌لیدیر.
س- سایین زومرود خانیم چوخ تشکر ائدیرم مصاحبه اوچون، ایستهییمیزی قبول ائتدینیز واخت وئردینیز و سئوینیرم فرصت یاراندی بیزیمله صحبت ائتدینیز.
ج- وار اولون؛ من ده تشکر ائدیرم دانیشدیق، سیزه ساغلیق و اوغورلار آرزولاییرام.
