فیودور داستایئوسکی ایله محاربه حاققیندا صحبت
روس دیلیندن ترجومه: خاطیره نورگول
س. محاربه حاقدا نه دوشونورسوز؟
ج. محاربه‌نین اینسانلیق اوچون بلا اولدوغو قناعتینده اولماق یانلیش دوشونجه‌دیر. عکسینه، او، ان اهمیت‌لی حادثه‌دیر. سیاسی، خالقلار آراسی محاربه بوتون موناسیبتلره خئییر وئریر، اونا گؤره ده واجیب‌دیر.
س. آخی اینسانلار بیر-بیرینی اؤلدورور، بوردا واجیب اولان ندیر؟
ج. اولا، اینسانلارین محاربه‌یه بیر-بیرینی اؤلدورمک اوچون گئتمه‌سی فیکری سهودیر: ایلکین پلاندا بو حاقدا دوشونولمور، عکسینه، اونلار اؤز حیاتلارینی قوربان وئرمه‌یه گئدیر. بو، تامام باشقا مسئله‌دیر. حیاتدا هموطنلرینی، وطنینی قوروماق نامینه اؤز حیاتینی قوربان وئرمکدن گؤزل ایدئیا اولا بیلمز. هومانیست ایدئیالار اولمادان ایسه اینسانلیق یاشایا بیلمز، حتی من تخمین ائدیر‌م کی، اینسانلیق محاربه‌نی محض بو هومانیست ایدئیانی حیاتا کئچیرمک اوچون سئویر. بونا احتیاج وار.
س. اینسانلیق محاربه‌نی سئویر؟
ج. بس نئجه؟ کیم محاربه واختی قاچیر؟ عکسینه، هر کسده روح یوکسک‌لیگی یارانیر، صلح زامانی اولدوغو کیمی عادی‌لیک و داریخماق حاقدا گیلئی-گوزار ائشیدیلمیر. محاربه بیتدیکدن سونرا ایسه اونو خاطیرلاماغی چوخ خوشلاییرلار، حتی مغلوبیت حالیندا بئله رقته گلیرلر. بیر ده محاربه دؤورونده بیر-بیری ایله گؤروشن زامان اینسانلارین باشلارینی بولایا-بولایا «نه بؤیوک بدبخت‌لیک، گؤر نه‌لر یاشادیق!» دئدیگینه اینانمایین. بو ساده‌جه، عنعنه‌دیر. عکسینه، هر کسین قلبینده توی-بایرام اولور. ساده‌جه، محاربه‌نی تعریفله‌مکدن هامی چکینیر.
س. یعنی محاربه اولمادان هومانیست ایدئیالار مومکون دئییل؟ آخی صلح واختی اونلارین حیاتا کئچمه‌سی داها راحت‌دیر.
ج. تامامیله یانلیش‌دیر. عکسینه، هومانیزم اوزونمدتلی صلح زامانی محوه سوروک‌لنیر، عوضینده اوتانمازلیق، بیگانه‌لیک میدانا گلیر. اوزونمدتلی صلح زامانی سوسیال اوستونلوک اینسانلیغین ان پیس، کوبود طرفینه کئچیر. ان اساسی ایسه وار-دؤولت و کاپیتال طرفه. دوغرودور، ناموس، اینسانپرورلیک، اؤزونو قوربان وئرمه هله کی تقدیر اولونور، قیمتلندیریلیر، اما صلح نه قدر چوخ داوام ائتسه، بوتون بو گؤزل، اخلاقی نسنه‌لر سولور، قورویور، اؤلور، زنگین‌لیک ایسه هر شئیی مصادره ائدیر. آخیردا آنجاق ایکی اوزلولوک قالیر. اوزون مدتلی صلح سوستلوق یارادیر، فیکیرلری قاریشدیریر، حیسسلری کوتلشدیریر، پوزغونلوغا سبب اولور.
س. بس علم، اینجه صنعت محاربه زامانی اینکیشاف ائدیرمی؟
ج. علم و اینجه صنعت همیشه محاربه‌دن سونراکی ایلک مرحله‌ده اینکیشاف ائدیر. محاربه اونلاری یئنیله‌ییر، طراوتلندیریر، تکان وئریر. اوزونمدتلی صلح زامانی علم ده سقوطا اوغراییر. علمله مشغول اولماق اؤزونو قوربان وئرمه‌یی طلب ائدیر. اما گلین دوشونک، نئچه عالیم دونیانین قانایان یاراسی اؤنونده داوام گتیره بیلیر؟ او دا پارلاماق، دقتی جلب ائتمک ایسته‌ییر. سیز نئجه دوشونورسونوز، حقیقی امک‌سئورلر چوخمو قالیب؟ شهرت ایسته‌ییرلر. بونا گؤره ده علم‌ده شارلاتان‌لیق، حیران ائتمک، هر شئی‌دن اؤنجه ایسه فایدالانماق اساس یئر توتور، چونکی عالیم ده زنگین اولماق ایسته‌ییر. اینجه صنعت‌ده ده عینی حال‌دیر: حیران ائتمک. ساده، آیدین، ساغلام ایدئیالار آرتیق دَبده اولمور. آز-ماز اؤلچو حیسسی، هارمونییا قالیر. حیسسلرده و احتراسلاردا ایسه سانکی اَیینتیلر یارانیر. اگر دونیادا محاربه اولماسایدی، اینجه صنعت چورویردی. اینجه صنعت‌ده‌کی بوتون گؤزل ایدئیالار محاربه، موباریزه طرفیندن یارانیب.
س. بس خریستیان‌لیق؟
ج. خریستیان‌لیق محاربه گرچگینی قبول ائدیر و اوزاق‌گؤر‌نلیک‌له قئید ائدیر کی، قیلینج صلحون سونونا قدر گئده بیلمز، بو، چوخ اعلادیر و وجده گتیریر. شوبهه‌سیز کی، او، یوکسک معنوی آنلامدا محاربه‌نی رد ائدیر و اینسان سئوگی‌سینی تر‌نم ائدیر. قیلینجلارین کوتانا چئوریله‌جه‌ییی زامان من اؤزوم هامیدان اول، هامیدان چوخ سئوینه‌جه‌یم.
س. بس بو، نه زامان باش وئره بیلر؟
ج. بوگونکو دونیا همیشه و هر یئرده محاربه زامانیندان پیس‌دیر، او قدر پیس‌دیر کی، اونو قوروماق دا اخلاق‌سیزلیق‌دیر. قیمتلندیرمه‌لی، قورویوب-ساخلامالی هئچ نه یوخ‌دور. صلح زامانی قورخاق‌لیق کؤک سالیر. اینسان اؤز طبیعتی اعتباریله دهشت‌لی درجه‌ده قورخاقلیغا، اوتانمازلیغا مئیل‌لی‌دیر و اؤزو ده بونو چوخ گؤزل بیلیر. بلکه ده، ائله بونا گؤره او محاربه‌یه بئله سوساییر، اونو چاره کیمی گؤرور. محاربه اینسان‌سئورلیگی اینکیشاف ائتدیریر و خالقلاری بیرلشدیریر.
س. خالقلاری نئجه «بیرلشدیریر» کی؟
ج. اونلاری بیر-بیرینه حؤرمت ائتمه‌یه مجبور ائد‌رک. محاربه اینسانلاری طراوتلندیریر. خئیرییه‌چی‌لیک ان چوخ ائله محاربه میدانیندا اینکیشاف ائدیر. بو حتی غریبه فاکت‌دیر کی، صلح محاربه‌دن داها چوخ عصب یارادیر. گلین خاطیرلایاق، «کریمه کامپانییاسی» زامانی بیز اینگیلیس و فرانسیزلارا نفرت ائدیردیک‌می؟ عکسینه، سانکی اونلارلا داها دا یاخینلاشدیق، دوغمالاشدیق. اونلارین بیزیم قهرمانلیغیمیز حاقداکی فیکیرلری ایله ماراقلانیردیق، اونلارین اسیرلرینی معالجه ائدیردیک. بیزیم عسگر و ضابطلر آتشکس زامانی پوستلارا اوز توتوردولار، حتی آز قالا، اونلارلا قوجاقلاشیر، آراق ایچیردیلر. محاربه زامانی ظلم چکنلره هر کس او آندا یاردیم ائدیر، صلح زامانی ایسه بیز انصافا گلیب اوچ روبل وئره‌نه کیمی بوتون ایالت آجلیقدان محو اولا بیلر.
س. سیزجه، ساده خالق محاربه زامانی داها چوخ ظلم چکمیرمی، باشقا یوکسک طبقه‌لردن فرق‌لی اولاراق محرومیتلره سینه گرمیرمی؟
ج. محاربه محض ساده خالقا گؤره ان یاخشی نتیجه‌لره گتیریب چیخاریر. ایسته‌ییرسینیز، لاپ اَن هومانیست اینسان اولون، یئنه ده اؤزونوزو ساده اینسانلاردان اوستون حساب ائدیرسینیز. بیزیم زمانه‌ده اؤز اوره‌یینی خریستیان‌لیق اؤلچولری ایله کیم اؤلچور کی؟ جیبله اؤلچولور، حاکمیتله، گوجله اؤلچولور و ساده خالق کوتله‌سی ده بونو اعلا بیلیر. نئجه آزاد اولورسونوز-اولون، نئجه قانونلار یازیرسینیز-یازین، اینسانلار آراسینداکی غیری-برابرلیک هئچ واخت آرادان قالخمایاجاق. یگانه علاج محاربه‌دیر. محاربه خالقدا روح یوکسک‌لیگی یارادیر و اونون شعوروندا لیاقت دویغوسونو گوجلندیریر. محاربه ساواش زامانی هامینی برابرلشدیریر و آغا ایله نؤکری باریشدیریر. یوکسک اینسانی کیفیتلر اورتایا چیخیر، اینسانلاری عمومی اورتاق سبب اولان وطن اوچون بیرلشدیریر. محاربه زامانی قهرمانلیغین تام برابرلیگی میدانا گلیر.
آخان قان واجیب حادثه‌دیر. زنگین و موژیک (تزار روسیه‌سینده یوخسول اکینچی و کندلی صینیف) ۱۸۱۲-جی ایلده بیرگه ساواشدیلار، بیر-بیرینه صلح زامانیندا اولدوغوندان داها یاخین اولدولار. محاربه کوتله‌یه اؤزونه حؤرمت آشیلاییر، اونا گؤره ده خالق محاربه‌نی سئویر. محاربه‌یه عایید ماهنیلار بسته‌له‌ییر، افسانه‌لر، حکایه‌لر یازیر. یوخ، محاربه بیزیم زاماندا واجب‌دیر، اونسوز دونیا محوه سوروکلنر.
منبع: https://www.aztoday.az/news/112493.html
مصاحبه ایلک دفعه ۱۸۷۶-جی ایلده «سس» قزئتینده چاپ اولونموشدور.
