«گؤلمانخانا» کندی‌نین ساکینی ایله دانیشیق
حسین واحدی
نه گمی‌لردن خبر وار، نه ده گمیچی‌لردن
هر گون میلیون‌لارجا انسان اؤز یوردلاریندان کؤچمه‌یه مجبور قالیرلار؛ ایستر کؤنوللو اولاراق، ایسترسه ده کؤنولسوز. کؤچمک مجبوریتینده قالمیش آداملار بیر چوخ سبب‌لره گؤره، آنایوردلارین، یاشادیق‌لاری تورپاق‌لاری، بویا-باشا چاتدیق‌لاری یئرلری بوراخیب، یئنی بیر یوردا گئدرک، حیات‌لاریندا تازا بیر صحیفه آچیرلار. بو کؤچوش‌لر، مختلف نَدن‌لره گؤره اولور؛ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و … بو آرادا، اورمیه شهرینه گلدیکده، حددن آرتیق بیر مهاجرت‌له اوز-اوزه گلیریک. نئچه دؤرده مختلف سوی‌قیریم‌لار، ساواش‌لار و امنیت‌سیزلیک‌لر نتیجه‌سینده، شهرین بوشالماسی و بو شهرده یاشایان‌لارین قاچماسینا گؤره، وضعیت عادی‌لشینجه، مختلف شهرلردن و قونشو اؤلکه‌لردن بئله، بورایا گلن‌لر اولوب. مثال اوچون، غربی آذربایجان اوستانی‌نین مسئول‌لاری دفعه‌لرله اؤز مصاحبه‌لرینده ۶۰۰ مین نفردن چوخ، عراق کوردلری‌نین بو اوستانا مهاجرتیندن سؤز آچیب‌لار. هله قالسین کی کندلریمیز ده گئت-گئده بوشالیب، کندلی‌لر، شهرلرده مسکونلاشیرلار.
سون ایل‌لرده، آذربایجان دیاریندا، اورمو گؤلونون قوروماسی دا بعضی گؤله یاخین کندلرده اؤز تاثیرینی بوراخیب‌دیر. اورمیه‌ده، بو مهم کندلردن بیری، اورمیه‌نین «دریایولو» آدیندا جاده‌نین اون‌بئش کیلومترلیگینده یئرله‌شن «گؤلمانخانا» کندی‌دیر. بو تاریخی یئر، کئچمیشدن بری، اورمو گؤلونون اؤنملی بیر لیمان‌لاریندان ساییلیردی. آنجاق، نه یازیق کی نه قدر ده اؤنملی اولسا دا، ایندی قوپ-قورو بیر چؤله چئوریلیبدیر. نه گمی‌لردن خبر وار، نه ده گمیچی‌لردن. نه بیر یوکچو اورادا دایانیب، نه ده بیری یوک داشینماسینی گؤزله‌ییر. گؤلمانخانالی‌لارین بیر چوخو دا بورانی ترک ائدیب و کئچمیش‌ده یوز ائودن چوخ ائوی اولان کند‌ده اون‌بیر ائو قالیبدیر.
«گؤلمانخانا» کندینی ترک ائتمه‌ین‌لرین بیری جناب «ایرج بهزادنیا» ایله بیر پاییز آخشامیندا کندده‌کی باغیندا گؤروشوروک. ۸۰ یاشلی اولماغینا باخمایاراق یاشیندان چوخ جاوان، چوخ دیری‌باش و چالیشقان آدامی اؤز اؤنومده گؤرورم. منی محبت‌له، قوجاق‌دولو سئوگی‌له قارشیلاییر. اوگؤلمانخانا‌نین یئرلی اهالی‌سیندن‌دیر و آتا-بابالی بو کند‌ده یاشاییب‌دیر. ملی حؤکومت دؤرونده درسه باشلاییب و تورکجه یازیب-اوخوماغی او زامان اؤیره‌نیب‌دیر. ساوادلی بیر عاییله‌ده اولدوغو اوچون، اونون حیاتیندا مطالعه‌نین اؤزونه مخصوص یئری اولوبدور و ادبیاتا ماراق گؤسترمه نتیجه‌سینده آرا بیر شعر ده دئییر. اوندان ایلک سوآلیم، گؤلمانخانانین کئچمیشی اولور. گؤزلرینده حسرت‌دولو بیر گؤرونتو گؤرونور، درین بیر آه چکندن سونرا دئییر:
-«آتامین دئدیگینه گؤره، یادینا گلندن بورا لیمان ایمیش و بورادان شاهی (اسلامی) آداسینا یوک و مسافر داشینارمیش. گؤلمانخانا اورمو گؤلونون ساحیلینده یئرلشدیگی اوچون کئچمیشدن بری -دریادا سو اولان گونه کیمی- مسافرلرین گل-گئت یئری اولوبدور و اورمونون مهم کندلریندن ساییلیر. کند اهالیسی‌نین گلیری، قاباقجالار مال-داوار ساخلاماق‌دان و ایستی آی‌لاردا دا مسافرلره وئریلن خدمت‌لردن گلیردی. انقلاب‌دان قاباق، بورادا ایینه سالماغا یئر اولماز ایدی و مختلف شهرلر ایله اؤلکه‌لردن بورا توریست گلردی. آمریکا‌دان، اوروپادان، یاخین قونشو اؤلکه‌لردن گلن‌لر اولاردی. آنجاق گئت-گئده هرنه قاریشدی؛ دریا قورودو؛ بو وضعیت پوزولدو و اهالی شهره کؤچدو و ایندی تقریبا اون‌بیر ائو قالیر و بو ائو‌لرین بیر-ایکیسی ده شهردن گلمه‌دیرلر.»
کنددن کؤچن‌لر حقینده سوروشورام. ناراحات بیر قیافه ایله وضعیت‌دن ناراضی اولدوغونو وورغولاییب دئییر:
-«کندیمیز چوخ گؤزل و گزملی کند ایدی. گوندوزلر گون‌چیخان منظره‌سی و گئجه‌لر گون‌باتان منظره‌سی و مسافرلرین هر یاندا اوتراق ائتمه‌سی چوخ باخمالی اولوردو. مگر گؤلون منظره‌سینه باخماقدان دویاردیق! مگر زامانین کئچمه‌سینی بیلردیک! گؤزل گونلریمیز وار ایدی. امکانات آز دا اولسا گونلریمیز بیر-بیریندن ده‌یرلی و اومیدلی ایدی. آنجاق ایکی دؤره‌ده بیزیم کندین اهالیسی کؤچمه‌یه مجبور قالدیلار. اول دؤره، انقلاب‌دان قاباق اولوب و بیزلر کی گؤل‌ده اولان آدالارا حیوان‌لاریمیزی آپاریب اوتاراردیق، گئتمه‌گیمیز یاساق اولدو و دئدیلر هئچ کیمین حقی یوخدور اورایا گئتسین، نییه کی ارباب‌لار اؤزلرینه ویلا و یایلاق یئری جورله‌میشدیلر و کندلی‌لرین آدالارا گئتمه‌لرینی قاداغان ائتمیشدیلر. کندلی‌لر ده اوت-علف تاپا بیلمه‌دیک‌لری اوچون– خصوصا سویوق آی‌لاردا- بعضیسی شهره و یا آیری کند‌لره کؤچدولر. البته ایلک کؤچوشده گئدن آز اولدو، آنجاق دریا قورویاندان سونرا گئدن‌لر داها چوخالدی و دئمک اولار کی کند بوشالدی و اهالی‌نین چوخو شهره گئتدی‌لر.»
بیر آز دایانیر و فیکره دالیر. چکدیگی بو حسرت‌لردن چوخ سؤز گؤتورمک اولور. درین بیر آه چکیر و سؤزونو داواملاییر:
-«بلی، کندلی‌لرین چوخو شهره کؤچدولر و ائولر گئت-گئده خارابالیغا چئوریلدی. ایندی گئدیب باخساق گؤر‌رسیز کی ائولر بیربه‌بیر داغیلیب و ائولیک‌دن چیخیب؛ یعنی صاحابی اولمایان یئر بئله اولار دا!»
«سیزجه گوناه کیمده‌دیر؟» سوآلینی وئریب، صؤحبتینی داوام ائتدیرمگی ایسته‌ییرم. حزنلی بیر سس‌له دئییر:
-«واللاه نه دئییم؟ آباد اولمایان، چؤله دؤنموش اولان یئرده یاشاماق اولماز کی. گلیر گلمه‌سه، لاپ چتین اولور. کندلی‌لرین باغ‌لاری قالیر و همیشه‌لیک ال چکمه‌ییب‌لر؛ آنجاق کندین جمعیتی چوخ آزالیب و چوخلاری فقط اَیلنجه اوچون، گزمک اوچون، تویا، یاسا گؤره کنده گلیرلر. گؤل دولسا، امکانات آرتیریلسا، اهالی‌نین ده قاییتماسینا آرخایین اولماق اولار.»
– اومیدینیز وار گله‌جه‌یینه؟
-«او قدر اومیدیم وار کی بورانین دوزلمه‌سینه. من نئچه دفعه دریانین قوروماغینی گؤرموشم. بو قدر قوپ-قورو اولمامیشدی، آما سونرا دوزلمیشدی. ایندی ده اینانیرام دوزله‌جک بیر گون. بونا یقینیم وار.»
– کندلی‌لر نئجه؟ قاییدارلار؟
-«البته! دولت بورایا یئتیشسه، امکانات یاراتسا و آباد ائله‌سه، کندلی‌لر ده بیرداها کنده قاییدیب، ییخیلمیش دام-داشلارینی آباد ائدرلر. ایندی‌نین ایندیلیگینده، بایاق دا عرض ائله‌دیم، نئچه ائو شهردن گلیب. بس آباد اولسا گؤرون وضعیت نئجه اولار!»
بهزادنیا جنابلاری دانیشارکن من ده فیکره دالیرام. بئله دویورام کی من ده بورانین او رونق‌لی گون‌لرینی یاشامیشام. حس ائدیرم من ده گؤلمانخانالی‌لار کیمی اورمو گؤلونون قوروماسی ایله بیرگه قوروموشام، یوخ اولموشام. اوزولموشم…
قاییدیرام دانیشیغا و سوالیمی بئله داوام ائدیرم:
– ائشیتمیشم سیزده بیر دفعه شهره کؤچوبسوز. نییه کؤچدونوز و نه جور اولدو کی شهرده قالا بیلمه‌دینیز؟
-«من انقلابا نئچه ایل قالان، ایش اوچون و بعضی شخصی مسئله‌لر اوچون ائوی شهره آپاردیم. آنجاق چوخ چکمه‌دی بیلدیم کی من شهر آدامی دئییلم. بیلدیم کی بو وضعیت –شهرده قالماق- بیر آز دا داوام ائتسه من اؤله‌رم. آرواد-اوشاق قالدی شهرده و من یئنه ده کنده قاییتدیم. ایلین بیر نئچه آیین چیخ – قار یئره دوشن چاغ‌لاری- قالانین من باغدایام. اول‌‌ده ده دئدیم، ۱۳۱۸-ده دونیایا گلمیشم، آنجاق اؤزومو چوخ جاوان، چوخ انرژی‌لی و روحیه‌لی بیلیرم. شهرده، ایندیکی اولدوغوموز آپارتمان‌دا فقط آپارتمان‌ین مودیرین تانیییرام، اوندان سونرا هئچ کیمی تانیمیرام. بس من نه جور قالیم بو شهرده، بئله بیر شرایط‌ده. کندیمیز بو جور دئییل، هامی بیر-بیرین تانیییر، هامی بیر-بیری‌نین شادلیغیندا، یاسیندا و هر شرایطینده دادینا چاتیر.»
سونرا گولومسه‌ییب، شعرلری‌نین بیریندن بیر بند اوخویور:
-«کنددن گئتدیک شهره
دوشدوک عجب دردسره
تاپیلمیر بیر دسته تره
نه ایسته‌دیک جاواب اولدو.»
– ایندی سیزی بورادان آییرساق نئجه اولار؟
-«واللاه بئله بیر سؤزون جاوابی بیر دنه‌دی. من اؤله‌رم. دئمیرم مریض‌لرم، دئمیرم سولارام، بیر کلام؛ اؤله‌رم. یعنی تصور بئله ائده بیلمیرم. منیم بورادا خاطره‌لریم وار، حیاتیم وار، یادگارلاریم وار، خوش و پیس گون‌لریم وار. آتا-بابام، آنام وار. من خانیمیم ایله اوشاق‌لاریما دا تاپشیریب، وصیت ائله‌میشم، من اؤلسم ده بورادا تورپاغا تاپشیرین، شهره آپارمایین.»
و یئنه بیر بند شعریندن، کدرلی آهنگ ایله اوخوماغا باشلاییر:
-«بیزوو داغی بیز کندلری بوشلادیق،
گئتدیک شهره، تنبل‌لیگی خوشلادیق،
یاواش-یاواش سیگار ساتماق باشلادیق،
هاردا قالدی خوش گونلرین یوخ اولدو!
دردین آلیم نیسگیل‌لرین چوخ اولدو!»
سونرا دئییر:
-«بیلدیگینیز کیمی، بیزوو داغی، گؤلمانخانا کندی‌نین یاپیشیغیندادی و بیزه چوخ ده‌یرلی بیر داغ ساییلیر و ساخلوو (پادگان) اولمامیشدان اول، اورادا خاص گون‌لر قوربانلیق دا کسردیک و نذر و نیاز اوچون اورانین اته‌یینه گئدردیک. گؤلمانخانالی‌لارا بیزوو داغی چوخ مهم ایدی.»
– عاییله‌‌نین سیزین بو قدر آتا-بابا یوردونوزا اولان عشقینیزه عکس‌العمل‌لری نئجه‌دیر؟
-«اونلار دا منه تای باغدا قالماغی سئویرلر. اوشاقلار ائو-ائشیک صاحبی اولوبلار و هردن بیزه باش چکرلر، آما خانیمیم بورادا تک قالسا بئله، منله بیرلیکده ایل بایرامیندان بری بورادا قالار و هئچ واخت گیلئیلی اولماز. گؤردویونوز کیمی قاپی-قونشوموز یوخدور، آما بیزی بورادا ساخلایان، بیزی بورادا یاشادان، کئچمیشده‌کی خاطره‌لریمیز، کئچن گونلریمیز و یوردوموزا اولان عشقیمیزدیر، من بورالاردا عؤمور سورموشم و ائلیمین، یوردومون عاشیقی‌یم.»
جناب بهزادنیا دانیشارکن اؤزونو ساخلایانماییب و حسرت دولو نفس‌له شعری‌نین آردینی اوخویور:
-«بیزوو داغی کندلر قالیب خارابا،
نه کَل کوتان، نه آت، داشقا، آرابا؛
حسرت قالدیق یون کؤینه‌یه، جورابا،
هاردا قالدی خوش گونلرین یوخ اولدو!
دردین آلیم نیسگیل‌لرین چوخ اولدو!»
-«اوغلوم، بورالاردا نه خاطره‌لر کی یاشمامیشیق، نه گون‌لر کی گؤرمه‌میشیک، هامیسی بو سینه‌مده یادگار قالیب. بو پلاژلاردا بیر چوخ هم‌کندلی‌لریمیز چؤرک قازانیر، پول چیخارداردیلار. قوناق‌لارا خدمت ائدردیلر. ائلیمیز نئجه شاد، نئجه خوش گون‌لر، گؤزل آن‌لار یاشایاردیلار!»
ساحیله دوغرو گئدیریک. ساحیلده‌کی پلاژلارین چوخونون دامی اوچوب، دیوارلاری سؤکولوب، داغیلیب و قوردون، ایتین، بایقوشون مسکنی اولوبدور. بیلمیرم نییه، آنجاق چوخ باخماق اولمور. سانکی آدامین لاپ عزیز اولان آدامینی جان اوسته اولاراق گؤزونون قاباغینا قویوبلار و او اؤلور، سنین ده الیندن بیر ایش گلمیر! بو قوجامان وطنداشیمیزین اورک دولو عشق ایله اولان حیاتی‌دیر کی بو جور وضعیته قالان ساحیلی، کندی و یوردو-یووانی بوراخا بیلمه‌ییر و هله ده گؤلمانخانانین چیراغینی یانیلی ساخلایانلاردان بیری اولور.
جناب بهزادنیا ساحیل بویو اوزاق‌لارا باخارکن سون سؤزونو دئییر:
-«آنامین یوردوسان آذربایجانیم
یولوندا کئچه‌رم باش ایله جاندان.
دوغرام- دوغرام اولسام دانمارام سنی،
آدینی تورپاقدا یازارام قان‌نان»
سون
ایضاح: بو دانیشیغین عرصه‌یه گلمه‌سینده انستاگرام یولداشیم «خلیل ملاپور»ون امه‌یی دانیلمازدیر. تشکر ائدیرم.(ح.و)
