فلسفی دوشونجه‌لر- ۴ (کانت؛ یاخشی اولانلارلا گؤزل اولانلارین فرقی حاقّیندا)
کؤچورن: حمید بخشمند

کانت یاخشی نسنه‌لرین مقصده‌اویغونلوغونو گؤزل شئی‌لرین آماجااویغونلوغوندان آییریر. مثلاً، یاخشی استولون مقصده‌اویغونلوغو اونون «اونون راحات اوتورماق» آماجینا اویغونلوغودور و بو مقصده نه قدر چوخ جاواب وئریرسه، او قدر یاخشی‌دیر. بیزیم آیری- آیری گرکلریمیز وار. گره‌ییمیزی اؤده‌ین شئی‌لری بَیه‌نیب، اونلاردان حظ آلیریق. آنجاق بیر مسئله ده وار. بیزده اولان بیر طلبات باشقاسیندا اولمایا دا بیلر. اونا گؤره ده اوُمموروق کی، یاخشی سایدیغیمیز، بَیندی‌ییمیز «بو» شئیی هامی بَینسین. یاخشی سایدیغیمیز شئی بیزیم و گره‌یی بیزیمکیندن اولانلارین چرچیوه‌سی ایله محدودلاشیر. حال‌بوکی بیر شئیین گؤزل اولماسی حاقّیندا حؤکم یورودنده ائله محاکیمه سوروروک کی، سانکی اونو هامی اوچون گؤزل اولماسینا اینانیریق و یا اومو- کوسو ائدیریک.
یادیمیزا سالاق کؤنیقسبئرقلی فیلوسوفون اوبیئکتیولی‌یی نئجه آلماسینی. بوندان چیخیش ائدیب، سؤیله‌یه بیله‌ریک کی، کانتین فیکرینجه، گؤزل‌لیک حاقّیندا دوشونجه‌لر و بَه‌یَنتی اوبیئکتیولی‌یه جان آتیر. یعنی بیز گؤزل‌لیک حاقّیندا ائله دانیشیریق، ائله بیل او، هامی اوچون گؤزل اولمالی‌دیر، هامی اوندان حظّ آلمالی‌دیر.
سونرا کانت سوروشور: بو ایسته‌ییمیزده نه‌یه گؤره اؤزوموزو حاقلی ساییریق؟
اونون جاوابی. چونکی گؤزل سایدیغیمیزی دار مقصدیمیزله، اوماجاغیمیزلا باغلاییب، گؤزل سایمیریق. بیزیم گؤزل‌لی‌یه مناسبتیمیز تمنّاسیزدیر (اوماجاقسیزدیر).
بعضاً بئله دئییریک کی، گؤزل‌لی‌یه مناسبتین اوماجاقسیز اولدوغونو کانت اؤزو چیخاریب. دوز دئییل. اَسکی یونانیستاندا، بیزیم شرقده بونو یاخشی بیلیردیلر. کانتین یئنی‌لی‌یی باشقا شئی‌دیر. او دوشونجه‌ده‌دیر کی، بیز نسنه‌نی اوماجاقسیز اولاراق گؤزل سایدیغیمیز اوچون حساب ائدیریک کی، او تکجه بیزیم اوچون یوخ، هامی اوچون گؤزل اولمالی‌دیر. یعنی اگر بیزیم کونکرئت گره‌ییمیزی اؤده‌دی‌یی اوچون نسنه‌نی گؤزل سایسایدیق، باشقالاری دئیه بیلردیلر کی، بوندان بیزه نه. آنجاق نه‌یی‌سه اؤزو- اؤزونده گؤزل سایدیغیمیز اوچون ایسته‌ییریک کی، باشقالاری‌نین دا بو گؤزل‌لی‌یه گؤزلری آچیلسین.
کانت نهایت، ماراقلی بیر سونوجا گلیر: اگر گؤزل بیر شئیه بیزیم مناسبتیمیز اوماجاقسیزدیرسا، دئمه‌لی، اونون مقصده‌اویغون فورماسینی، گؤرونوشونو بیز هئچ بیر مقصده باغلامیریق. دئمه‌لی، گؤزل‌لیک مقصدسیز مقصده‌اویغونلوقدور.
بس مقصدسیز مقصده‌اویغونلوق معنویّاتیمیزدا نه‌یی اؤده‌ییر کی، بیزده حظّ، سئوینج، بَه‌ینتی اویادیر؟
کانت جاواب وئریر: گؤزل‌لی‌یین مقصدسیز مقصده‌اویغونلوغو بیزیم معنوی قوّه‌لریمیزی (دوشونجه‌لریمیزی دوُیغولاریمیزی، تفکّوروموزو، تخیلّوموزو) ائله جانلاندیریر کی، اونلار باشلاییرلار آیریجا مقصده یؤنلمه‌دن اوُیارلی شکیلده آزاد قوّه‌لر کیمی اویناشماغا، سس- سسه وئرمه‌یه، آنیشماغا.
«اویون» سؤزونو کانت تصادوفاً ایشلتمیر. اویون، اویناشما هر هانسی بیر دوزومده، قایدادا باش وئریر. آنجاق اویونون هئچ بیر پراکتیکی مقصدی یوخدور (صؤحبت اوندان گئدیر کی، آنلاییشینا گؤره اویون پراکتیکی مقصد اوستونده قورولمور، هرچند قیراقداکی کیملرسه اوندان قازانماق اوچون ده استفاده ائده بیلرلر. اؤرنک اوچون توتالیزاتورو گؤسترمک اولار).
اویون کیمی گؤزل‌لیک سایه‌سینده ده معنوی قوّه‌لر آزاد شکیلده اوینایاندا کونکرئت ادراک، اؤیرنتی مقصدی گودمورلر.

افکار فلسفی- ۴ (کانت؛ در باب تفاوت بین چیزهای «خوب» و «زیبا»)
ترجمه: حمید بخشمند 

کانت اشیا «خوب» و «زیبا» را در ارتباط با ‌هدفمندی‌شان از همدیگر متمایز می‌سازد. برای مثال، یک صندلی خوب، صندلی‌یی است که متناسب با هدف «راحت نشستن» ساخته شده باشد. هرقدر این تناسب و انطباق بیشتر باشد، همان‌قدر صندلی خوبتر است. [اما علاوه بر خوب بودن چیزها، در ارتباط با اشیا] ما نیازهای دیگری هم داریم. چیزهایی که این نیازها را برآورده ساخته، مورد پسند ما واقع گشته و ما را متلذّذ می‌سازند. در این میان اما مسئله‌ی دیگری وجود دارد [آن‌هم این‌که] خواست‌ها و انتظاراتی که ما داریم، یحتمل خواست‌ها و انتظارات شخص دیگر نباشد. از این‌رو، متوقّع نیستیم که «این» شئی خوب و مورد پسند ما [الزاماً] مورد پسند دیگران هم بوده باشد. چهارچوب چیزهای خوبِ برگزیده‌ی ما در ارتباط با نیازهایمان محدودتر می‌شود. حال آن‌که، وقتی در باره‌ی اشیای زیبا سخن می‌گوییم، داوری‌مان طوری است که گویی بر این باوریم دیگران نیز در خصوص زیبایی آن [اشیا] با ما همرأی و همنظرند، و به تبع آن در حالت قهر و انتظار بسرمی‌بریم.
به‌یاد آوریم سخن فیلسوف کونیگسبرگی را در باره‌ی مفهوم عینیّت [ابژکتیویته]. با عزیمت از این مفهوم می‌توانیم بگوییم که از نظر کانت، پسند و ایده‌های ما سعی در عینی بودن دارند. به‌سخن دیگر، در باره‌ی زیبایی چنان صحبت می‌کنیم که گویا قرار است زیبایی مورد نظر ما [لزوماً] برای دیگران نیز باید یکسان باشد و همگان باید از آن متلذّذ شوند.
سپس کانت می‌پرسد: از چه رو خود را در اصرار بر این خواست خود، محقّ می‌شمریم؟
و خود پاسخ می‌دهد: زیرا زیبایی مورد نظر خود را زیبایی منفصل از اهداف و توقعات تنگ‌نظرانه می‌دانیم. ارتباط ما با امر زیبا بی‌غرضانه (بی‌چشمداشت) است.
پاری وقت‌ها می‌گوییم بی‌چشمداشت بودن نسبت به امر زیبا نوآوری کانت است. این [داوری] درست نیست. هم در یونان باستان، و هم در مشرق‌زمین این مسئله را نیک دریافته شده بود. نوآوری کانت چیز دیگری است. [نوآوری او] در این ایده نهفته است که وقتی ما چیزی را بی هیچ تمنا و چشمداشتی زیبا تلقی می‌کنیم، می‌پنداریم که آن چیز نه تنها برای ما، که برای دیگران نیز الزاماً باید زیبا بوده باشد. یعنی اگر چیزی را زیبا بدانیم صرفاً بدان جهت که فلان نیاز مشخص ما را برآورده می‌سازد، آن وقت دیگران می‌توانند بگویند که این چه ربطی به ما دارد؟ اما با زیبا دانستن چیزی بطور فی‌نفسه [بخودی خود]، انتظار داریم دیگران نیز به این زیبایی چشم دل بگشایند.
کانت [در ادامه‌ی این بحث] به نتیجه‌ی جالبی می‌رسد: چنانچه مناسبت ما نسبت به یک چیزِ زیبا بی‌غرضانه باشد، در آن‌صورت، ما شکل و ظاهرِ سازگار با هدف آن چیز را به هیچ هدفی مرتبط نمی‌کنیم. یعنی، امر زیبا هدفمندیِ بی هدف است.
[اما اگر چنین است] پس، این هدفمندی بی هدف در دنیای معنوی ما پاسخگوی کدامین نیاز از نیازهای ماست که [برآورده شدن آن] در ما التذاذ، خوشی و پسندیدگی برمی‌انگیزد؟
پاسخ کانت به این پرسش چنین است: بی‌هدفیِ هدفمند امر زیبا استعدادهای معنوی (اندیشه، احساسات، تفکّر و تخیّل) را در ما چنان جان می‌بخشد که آن‌ها بی آن‌که به مقصد و مقصود دیگری روی بیاورند، به صورتی موزون و به‌مثابه نیروهایی آزاد به بازی با یکدیگر برخاسته و به تفاهم می‌رسند.
کاربرد واژه‌ی «بازی» از جانب کانت تصادفی نیست. بازی‌ها نظم و نسقی خاص خود دارند. لیکن هیچ بازی‌یی نیست که هدف پراتیکی داشته باشد (منظور این است که بازی بنا به مفهوم لغوی خود هیچ هدف پراتیکی را دنبال نمی‌کند. هرچند اشخاص بیرون از بازی می‌توانند آن را وسیله‌ی درآمدزایی هم قرار بدهند. محض نمونه می‌توان به انواع شرط بندی‌ها اشاره کرد).
[درست] همچون بازی، در حوزه‌ی امر زیبا نیز وقتی نیروها و استعدادهای معنوی بازی آغاز می‌کنند، انتظاری از نوع ادراک یا آموزش مشخص از آن نمی‌رود.
منبع: فلسفه تاریخینده فلسفه، نیازی مهدی – دل‌آرا مهدی