فلسفی دوشونجه‌لر- ۱
کؤچورن و چئویرن: حمید بخشمند
(کانت فلسفه‌سینده «اؤزونده قالان نسنه»[۱] و «بیزه بیلینن‌لر»[۲]
چالیشیرام فلسفه آلمانجا دانیشماق اؤیرنسین.«هگل»
چالیشاق فلسفه آذربایجانجا دا دانیشماق اؤیرنسین.
بس بو دوماندان آییلماق اوچون فلسفه نَه‌یی بیلمه‌لی‌دیر؟
بو سورو کئچن بحث‌دن بیزه قالمیشدی.
قئید ائتمه‌لی‌ییک کی، بو دوماندان آییلماق اوچون فلسفه بیلمه‌لی‌دیر:
بیرینجیسی، اونو کی بیز آنلایاندا بیلینجیمیزدن دیشاریدا اولان نسنه‌لری یوخ، قاوراییشیمیزدا، شوعوروموزدا بیزه بیلینن‌لری آنلاییریق.
هامیمیز اونا اؤیرنمیشیک کی، نسنه‌نین گؤرونوشو اونون اؤزونه “یاپیشیقدیر”، اونون اؤزونونکودور. کانت ایسه دئییر، بیز نسنه‌نین اؤزونو دئییل، گؤرونوشونو بیلیریک. یعنی شوعوروموزدا پئیدا اولان شئیین اؤزو دئییل، گؤرونوشودور. شئیین اؤزو ایسه همیشه اؤزونده قالیر و اگر اؤزونده قالان بیزه کئچمیرسه، اونون اؤزونو نئجه بیلمک اولار؟
کانت شوعوروموزدا بیلینن گؤرونوشو نسنه‌نین اؤز شکلی، گؤرکو سایمیر. اونا گؤره ده بو گؤرونوشو شئیین اؤزوندن آییردیغی اوچون، اونلار آراسیندا کئچیلمز اوچوروم قویدوغو اوچون بو گؤرونوشو گؤرونتو آدلاندیراجاغیق.
بس اؤزونده قالان و هئچ واخت اؤزونو بیزه گؤسترمه‌ین شئیی کانت نئجه آدلاندیریر؟ بونا او، “noumen” (نومئن)[۳] دئییر (بو سؤز پلاطوندا [افلاطوندا] قاوراییشا «بیلنن‌لره» قارشی دوراراق دونیانین اؤزونده‌کی نسنه‌لری، قاوراییشلا یوخ، آغیللا توتولانلاری بیلدیریر). آذربایجان دیلینده کانتین noumen”” (نومئن) ترمینی ایله باغلی «اؤزونده‌شئی» قبول اولونوب. آنجاق کلاسیک دیلیمیزده گؤزل بیر سؤز – “نسنه” سؤزو ایشله‌نیب. بوردا بیز “نسنه”نی ایندیه‌نه‌جن “شئی”ین، “جیسم”ین قارشیلیغی کیمی ایشلتمیشیک. آنجاق کانتین فلسفه‌سی ایله باغلی “نسنه”نی “نومئنین”، “اؤزونده قالان نسنه”نین قارشیلیغی کیمی سؤیله‌یه‌جه‌ییک، چونکی “نسنه” نه اولدوغو بیلینمه‌ین نسه‌دیر. کانت اوچون ده noumen نه اولدوغونو هئچ واخت بیلمه‌دی‌ییمیز اؤزلرینده قالمیش شئی‌لردیر.
کونیسبئرقلی فیلوسوف حاقلی اولاراق گؤستریردی کی، تجروبه و یا دویولارلا بیلمک هله تام آنلاماق، علمی شکیلده بیلمک دئییل. بس اوندا نئجه اولور کی، بیز علمی شکیلده اوبیئکتیو بیلیک‌لر قازانیریق؟ کانت سورویا بئلنچی جاواب وئریر: آنلاییشلارین تراسئنداتلیغی سایه‌سینده.
آمما ترانسئندانتلیق نه‌دیر؟ بونو دا ساخلاییریق نؤوبتی بحثیمیزه.
افکار فلسفی- ۱
ترجمه: حمید بخشمند
«شئی فی‌نفسه» و «شئی لنفسه» در فلسفه کانت
(متن ترجمه فارسی)
کانت می‌نویسد که اگر فلسفه از این فضای مه‌آلود بیرون بیاید و از این خواب‌آلودگی بیدار شود، آن‌وقت تبدیل به علم می‌شود.
لازم به‌ذکر است که برای بیرون آمدن از این فضای مه‌آلود، فلسفه باید بداند:
یک، ما در مرحله‌ی ادراک نه اشیاء بیرون از حیطه‌ی فهم خود، که تنها اشیاء داخل در حوزه‌ی فهم و شعورمان را درک می‌کنیم.
همه‌ی ما عادت داریم که نمود شئی را متصل و منطبق بر خود شئی بدانیم. [حال آن‌که] کانت می‌گوید ما نه به خودِ شئی [(شئی فی‌نفسه یا شئی در خود)]، که به وجه مشهود آن آگاهی می‌یابیم. یعنی شئی‌ای که در شعور ما جلوه‌گر می‌شود، خودِ آن شئی نیست، ظاهر یا نمود آن است. واقعیت شئی [چنانکه فی‌نفسه هست] برای همیشه برای ما نامعلوم می‌ماند؛ اما اگر برای ما نامعلوم می‌ماند، پس چگونه به‌وجود آن پی می‌بریم؟
کانت نمودِ شئی منعکس در آگاهی ما را شکل و هستی واقعی آن شئی نمی‌داند. به‌باور او به‌جهت تمایز موجود بین آنچه از یک شئی به‌نظر می‌رسد و آنچه که آن شئی بخودی خود هست، و نیز بخاطر مغاک غیرقابل عبوری که بین آن‌ها متصوّر می شود، ظاهر [قابل دریافت] شئی را «نمود» می‌نامد.
[پرسیدنی است که] در این‌صورت، شئی فی‌نفسه و غیرقابل رؤیت برای ما را چه می‌نامد؟ او آن را نومِن noumen می‌خواند (افلاطون این واژه را در تقابل با «مشهودات» برای «معقولات» بکار می‌برد). هرچند اصطلاح مورد استفاده‌ی کانت در زبان ترکی آذربایجانی تحت عنوان «اؤزونده‌شئی» [شئی در خود، شئی فی‌نفسه] مورد پذیرش قرار گرفته، لیکن در گویش کلاسیک ما واژه‌ی گویا و قشنگی برای آن وجود دارد: نَسنه.
ما تا بدینجا نسنه را معادلی برای «شئی» و «جسم» بکار برده‌ایم. اما در پیوند با فلسفه‌ی کانت، از نسنه به‌عنوان معادلی برای نومن noumen و شئی فی‌نفسه استفاده خواهیم کرد. زیرا نسنه به چیزی گفته می‌شود که چیستی آن معلوم نیست. نومن نیز در نزد کانت برای نامیدن اشیائی بکار برده می‌شود که ماهیتشان نامعلوم است.
فیلسوف کونیسبرگی به‌حق نشان داد آنچه که از طریق تجربه یا احساس درک می‌شود، هنوز درک کامل یا درک علمی نیست. اما اگر چنین است، ما چگونه به آگاهی علمی و عینی دست می‌یابیم؟
کانت این پرسش را چنین پاسخ می دهد: از طریق فهم استعلایی.
اما فهم استعلایی چیست؟
بگذارید این هم موضوع بحث بعدی ما باشد.
[۱]- فارسجا: «چیزِ در خود».
[۲]- فارسجا: «چیزِ برای ما».
[۳]- noumen نومئن، فارسجا: دیدار یا بود؛ در مقابل phenomen فنومئن، فارسجا: پدیدار یا نمود.
منبع:
فلسفه تاریخینده فلسفه، نیازی مهدی – دل‌آرا مهدی
