اؤن سؤز
سون زامانلار خییوولو یازار «رحیم خیاوی»نین نئچه اثری ایشیق اوزو گؤرموشدور. دونیا شاه اثرلرینین کؤچورمه‌سیندن عیبارت اولان اوچ جیلد رُمانین یانی سیرا، «قارا کؤلگه‌لر» آدلی اؤیکو توپلوسو دا، «حکیم نظامی گنجه‌ای» نشرییاتی‌نین چاپی ایله یاییملانمیشدیر. «رحیم خیاوی»نی قیسا اولاراق تانیتماق ایسته‌سک، «مین‌اوچ یوز اوتوز یئددینجی» ایل خییوودا دونیایا گؤز آچمیش، ایندیسه «آلتمیش‌اوچ» یاشی اولان بو یازار و دوشونر، بورا کیمی آلتی اثر چاپا یئتیرمیشدیر. عمومییتده اون‌بئش جیلده یاخین کؤچورمه و باشقا ایشلری ده چاپ اوچون حاضیرلانماقدادیر. «لئو تولستوی» ون اثری اولان «ایوان ایلیچین اؤلومو»، «ایوان تورگینف» ین «آتالار و اوغوللار» رُمانی، «نیکلای قوقول» ون «شنل» آدلی اثری، «عزیزه جعفرزاده»نین «عشق سولطانی» آدلی رُمانی و «آنتون چخوف» ون «آلتی نومره‌لی اوتاق» آدلی اؤیکوسونون کؤچورولری بورا کیمی ایشیق اوزو گؤرموش ایشلریندندیر. بو مقاله‌ده «رحیم خیاوی»نین ایلک اثری کیمی یاییملانان «قارا کؤلگه‌لر» آدلی اؤیکو توپلوسونو اینجه‌له‌جه‌یم.
اؤیکولرده‌کی رئالیسم
«رحیم خیاوی»نین «قارا کؤلگه‌لر» اؤیکو توپلوسونداکی حئکایه‌لر عمومییتده رئالیسم مکتبینین اؤزه‌للیکلرینی داشییان چرچیوه‌لرده یازیلمیشدیر. دئمک رمانتیسیسم و ناتورالیسم گؤستریلرینی ده اؤیکولرین فضاسازلیق، کاراکتر یئتیشدیرمه(شخصیت پردازی)، روایت فورمو و تئم‌لرینده گؤره بیلیریک.
رئالیسمین اؤزه‌للیکلری سننتی باخیشدا «موضوع» و «اخلاقی مقصدلرله» پیام وئرمکدیر. رئالیستی رَمانلارین موضوعو عمومیتده عائیله‌یه محدوددور. رئالیستی رمانلارین چوخو یا ائوین ایچینده سوووشور یا عائیله‌وی مساله‌لر حاقدادیر. چوخلو عاددی اینسانلارین گونده‌لیک یاشامی، عاطیفه‌لری و اونلارین ایلیشگی‌لریندن عیبارتدیر.( مونت گومری ، ۱۳۷۳)
توپلومو آراشدیرماق، اینسانلا اجتماعی ایلیشگیلرینی جامیعه‌ده‌کی یاشامی ایله برابر اوخویوب تجسم ائتمک، هابئله فرد و جامیعه‌نین آراسیندا اولان ایلیشگیلر و جامیعه‌نین اؤز قورولوشونو اینجه‌له‌مک، رئالیسم مکتبینین اساس اصوللاری کیمی ساییلیر. بو اؤیکولرده ایسه، عمومیتده توپلوم و جامیعه آراشدیریلیر، اؤزللیکله اورتا و اورتادان آشاغی یوخسول طبقه‌نین یاشاییشلری. ایلک اؤیکوده کاراکترین عمیسی اؤلدویونده فرد و جامیعه آراسیندا اولان سننتی ایلیشگیلرین درینلییی تصویره چکیلیر؛ نئجه کی سوندا کاراکتر ده بو اؤلومدن درین کدره قاپیلیب، مالیخولیایی حاللار یاشاییر. ایکینجی اؤیکوده ده هابئله بیر گنج اوغلان(ریضا) سئوگیلیسی‌نین خیانت نتیجه‌سینده تراژیک بیر فضاسازلیقدا اؤزونو آسیر و عائیله‌سی‌نین گرگین دوروملار یاشاماسینی تصویر ائدیر. اؤیکولر بو فورمدا سونا کیمی اینسان و سننتی جامیعه‌نین ایلیشگیلرینی حاکیم سیستمین قارشیسینداکی سیاسی اقتصادی تبعیضلره معروض قالمیشلارین روایتینی سرگیله‌ییر.
رئالیست بیر یازار همشه بونا چالیشیر کی عمومی جنبه‌سی اولان احساسلار، فیکیرلر و آجیلارلا سئوینجلری تصویر ائتسین، او مساله‌لر کی جامیعه‌ده کی گروهلار چوخونلوق اونونلا تانیشدیرلار. (فاطمی، ۱۳۴۳) بیزده نه ایسه «قارا کؤلگه‌لر»ده یالنیز اؤلوم و زاواللی بیر جامیعه‌نین سرگیسینده دولانیریق.
تئم و ایچه‌ریک
اؤیکولری تئم و ایچه‌ریک باخیمیندان اینجه‌له‌دیکده، ماراقلی بیر مساله‌یه راستلانیریق؛ اودا سکگیز اؤیکودن یئددیسی‌نین «اؤلوم» ایچه‌ریکلی اولماسیدیر. «اؤلوم» بو یئددی اؤیکوده اساس تئمدیر. یئددی اؤیکوده کاراکترلرین «اؤلوم» و اؤلومه ساری گئتمک مساله‌سی ایله قارشیلانیریق. جامیعه‌نین اورتا(متوسط) و اورتادان آشاغی و دئمک یوخسول قاتی، سیاسی موباریزه‌لرده حاکیم گوجلرین واسیطه‌سی ایله محو اولماسی ایله برابر، ایشچی طبقه و عاددی اینسانلارین روایتینی اوخویوروق. بو روایتلرده یوخ اولماق، آرادان گئتمک، زاوال ایله اومودسوزلوق محورینده یازیلمیش اؤیکولر، اولا بیلسین کی یازارین یاشادیغی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی وضعییتی‌نین ترسیمی‌دیر.
سکگیز اؤیکودن عیبارت اولان بو توپلونون ایلک اؤیکوسو «اؤلومله ال-اله» آدلی بیر حئکایه‌دیر. ژانر باخیمیندان آراشدیرماق ایسته‌سک، بو حئکایه رئالیسمین اؤزه‌للیکلری ایله باشلاییب، سوررئال بیر وضعیتده سونا واریر. «اوستومه داغ یئریدی» اؤیکوسونده راوی «خییوو چایی»نین گؤزل طبیعتینده سئیر ائتدییینده، اؤزونو آسمیش بیر جاوانا راستلانیر، اؤیکو تراژیک بیر سوییه‌ده سؤیله‌نیلیب، سونرا ایسه رومانتیک و ناتورال بیر یاناشما ایله سونا چاتیر. «اوشاقلیقدا قویلانان دومانلی گونلر»ده «احمد» آدلی اصلی کاراکترین آتاسی اؤلور. رومانتیک بیر فورملا باشلانمیش «آجی طالعین سونو»ندا، «خانیم آغا» آدلی اصلی کاراکترین «موراد» آدلی اَری اؤلور، اوغلو توتوقلانیر و سوندا اؤزوده اؤلور. «سسدن آرینان شهر»ده ایسه «نرمان» آدلی بیر ایشچی‌نین روایتینی اوخویوروق، تونئلده ایشله‌ینده حبس اولوب، دلی اؤلور و آروادی اؤلور. «گوناهسیز گوناهکار»دا یئنه ده «صمد» آدلی بیر شخصین خانیمی(اصلی کاراکتر«لیلا») دلی‌خانادا اؤلور. سونونجو اؤیکوده ایسه فیرقه‌لیک دؤورونده چینار آغاجیندان آسیلیب اعدام اولونان بیر سیاسی موباریزین روایتینی اوخویوروق، نهایت «سارا» آدلی حایات یولداشی دا همن اؤیکوده دلی اؤلور.
ژانرلارین نئجه دوغولماسینا باخدیغیمیزدا و یازارین دا هانسی دؤوره‌لرده یاشاماسینا دیققت یئتیردیییمیزده، بو سونوجا چاتیریق کی، یازارلار اؤز تجروبه ائتدییی چاغلاری تصویره چکمه‌یه چالیشیبلار. دونیانین اییرمینجی یوز ایللییینده‌کی وضعیت ده بو مضمونلارین ادبییاتدا دوغولماسینا اساس تاثیر‌ی اولوب و بو چاغلار اؤلوم ایچه‌ریکلی اؤیکولرین یارانماسیندا تاثیرلی اولان دونیا ساواشلارینین بیرینجی رول اولماسی دا بللی بیر گئرچکدیر. «اؤلوم، نیهیلیسم، اؤزونو اؤلدورمک، تانری و … ایکینجی دونیا ساواشینداکی آوروپایا عرضه اولونان مفهوملار ایدی. آوروپانین کامو کیمی آیدین دوشونرلری بئله بیر مفهوملارلا قارشیلاشدیقدا، گرگینلیکلرله اوز به اوز اولان توپلومدا آیدینلیق یاراتما مسئولییتی داشیماغی بوینونا آلیب، آدی گئدن مفهوملاری اثرلرینده یئرلشدیرمه‌یه چالیشمیش.(فارسیان و باشقالار، ۱۳۹۸)
بیوگرافیکال بیر تنقیدله قونویا باخدیغیمیزدا بو اؤلوم ایچه‌ریکلی اؤیکولر بیر چوخ درجه‌ده یازارین یاشی و یاشادیغی سیاسی، اجتماعی وضعیتلرین(اؤزه‌للیکله اللی‌یئددی انقلابیندان قاباقکی دوروملار) نتیجه‌سینده، اثرلرینده عکس اولونور. دوغال اولاراق، زاواللی یاشام، یوخسوللوق، اینسانلارین ایره‌لی‌له‌ییشه دوغرو آددیملاماماسی، توپلومون استبداد و استعمار چنبرینده قالماسی، سیاسی، اجتماعی، سیستملرین پویا اولماماسی و اؤزل اولاراق اللی‌یئددی انقلابیندان قاباقکی سیاسی اجتماعی خفقان، اؤلومله باشلاییب سونا واران تئملرین یارانماسینا اساس سببلر کیمی اورتایا قویولور. یاشامین چتین دورومو، یالقیزلیق، قاباقجادان بَلیرلنمیش طالع و جبر ایله یازیلمیش آلین‌یازی، اؤلومو دوشونمه‌یین باشقا عیللتلریندن ساییلا بیلر.
یارقیلاماق
رئال بیر داورانیشدا یازیچی قضاوت ائتمه‌دن قونولارا توخونمالی اولماسینا باخاراق، بیر سیرا اؤیکولرده قضاوت و یارقیلاماق رومانتیک بیر یاناشما ایله باش وئریر: «آجی طالعین سونو، گوناهسیز گوناهکار، بورانلی گونلرین اونوتقانلیغی و…» اؤیکولرده بونو گؤرمک اولور.
«آجی طالعین سونو»:
– زمانه جانینا یامانجا سیریق چکمیشدی.(۳۱-جی صفحه)
-اؤتن گونلری بوتونلوکله آجیلی و حسرتلی کئچمیشدی.(۳۱-جی صفحه)
«قارا کؤلگه‌لر»:
– یاشامینا سونو گؤرونمز دهشتلی بیر قارا کؤلگه چؤکموشدو.(۴۷-جی صفحه)
«گوناهسیز گوناهکار» اؤیکوسونده لیلا آدلی اصلی کاراکتر «قانادی سینمیش یارالی بیر گؤیرچین کیمی دلی خانادا سورونمه‌سی» توصیف اولونور.(۶۰-جی صفحه)
یاشامین دؤزولمز شرایطی بئلین اه‌یمیشدی. (۳۱-جی صفحه)
بونلارا تای جومله‌لری بیر نئچه اؤیکونون روایتلرینده ده گؤره بیلیریک و باشقا اؤرنکلر ده گتیرمک اولار.
کاراکتر یئتیشدیرمک(شخصیت پردازی)
بیلدیییمیز کیمی، کاراکتر یئتیشدیرمه او زامان رئالیستی ساییلیر کی اؤیکو آداملارینین کاراکتری گئرچک و واقعی حادیثه‌لرین محصولو اولوب، او شخصین حادیثه‌لر قارشیسیندا اؤزوندن گؤرستدیییی رئال رئاکسیالاری دا اؤیکولرده عکس ائتدیرسین. بیر ایش کی «رحیم خیاوی» اؤیکولرینده ائله‌جه داورانیب. دئمک بیر سیرا تیپیک کاراکترلر بللی بیر عاطیفی هیجانی داورانیشلارلا اؤیکولرده ترسیم اولونور. چیلخا کدر، نیسگیل و هیجانی اؤزه‌للیکلرین کاراکترلرده یارانماسی، حاکیم سیستمین ظولمو، ایشچی طبقه‌نین بورژوانین چکمه‌لری آراسیندا محو اولونماسی، یوخسوللوقدان دوغولموش بدبختلیک، سننتی عائیله ایلیشگیلرینین بحرانلاری، یازیقلیقلارا رمانتیکجه یاناشما طرزلری، عینییته اوستونلوک وئریب بیر او قدر ده ذهنی فضالاردان اوزاقلانماق و باشقا اؤزه‌للیکلر بیر باشا رئال و رمانتیک داورانیشلار کیمی اؤزونو گؤسترمکده‌دیر. رئالیسمین اؤزه‌للیکلرینه باخدیغیمیزدا بونو الده ائدیریک کی، رئالیسم گئرچک یاشامین ترسیمی‌دیر، حالبوکی نه یاشام و نه گئرچک هئچ بیریسی ساده و چیلخا دئییل. یاشام ایچ ایچه و پیرتلاشیق بیر پدیده‌دیر. بیر پدیده کی مختلف محرکه‌لرله بللی بیر دوروملاردا یارانیب، یئتکینله‌شیب و اؤلورلر. دئمک واقعیت بیز گؤردویوموز و «وار اولان» دورومدان داها پیرتلاشیق و داها دریندیر.(فاطمی، ۱۳۴۳) بیر ننه‌نین نیسگیللی وضعیتلره دوشمه‌سینین چوخلو ندنلری اولا بیلر، اونون ده‌ییشمکدن قورخماسیندان توتدو، ساوادسیزلیغینا کیمی، پیسخولوژیک قورخولاریندان توتدو، کینه، نیفرت، کدر و باشقا منفی هیجانلاری مختلف عیللتلره گؤره ایللر بویو ایچینده یئتکینلشدیردییی ایله یاشامینداکی بوتون یالنیشلارینا کیمی تاثیرلی اولاجاقدیر و یالنیز اوغولون جفاسینی بو آرادا بیر عیللت کیمی گتیریب سرگیلندیرمک بیر جور رمانتیک، ناتورال و تراژیک بیر یاناشما کیمی ده‌یرلنه بیلر.
بونون قارشی یانی بیلینج آخیشی(یوخسا همن جریان سیال ذهن)دیر. اثر رئاللیقدان اوزاقلاشدیقجا بیر اوقدر سوبژکتیویسم و ذهنی‌گرالیغا یاخینلاشمالی اولور. نئجه کی «جیمز جویس» اؤز شاه اثری اولان اولیس رُمانیندا «استفن» آدلی کاراکتری عینی موقعیتلر قارشیسیندا یئرلشدیرمه‌دن، بوتون حادیثه‌لری استفنین ذهنینده جانلاندیریب، بیر اولای کیمی اورتایا قویور.
«رحیم خیاوی» رئال ژانریندا یازدیغینا گؤره اونون اساس اؤزه‌للیکلری اوغروندا دا قلم چالماغا آلیشیر. (البتته بیر سیرا یئرلرده محدود شکیلده مدرنیسم و باشقا یئرلرده ناتورالیسم و رمانتیسیسم گؤستریلرینی ده گؤره بیلیریک) نئجه کی رئالیسمین اساس هدفی جامعه‌نین یاشام گئرچکلرینین قارشیسیندا اولدوغو تاثیرلری گؤرسه‌دیب، جامیعه‌ده‌کی تیپلری تانیتدیریب، اونلارین یارانما عیللتلرینی تشریح ائتمکدیر.
رئالیسم‌دن اولان سوسیولوژیک تعبیرلر، رئالیسمی مستبد نظاملارا قارشی عیصیانجیل و ساواشچی بیر مکتب کیمی تعریف ائتمکدیر.(کاخی، ۱۳۷۴) بو اؤزه‌للییی «قارا کؤلگه‌لر» اؤیکوسونده آچیقجا گؤره بیلیریک.
رئالیسم، حقیقتی درک ائتمک اوچون، طبیعتدن عیبرت آلماقدیر(کاخی، ۱۳۷۴) «پیرامه توشار » رئالیسم حاقدا بئله بیر تعریف اورتایا قویور: رئالیسم، مادی طبیعی و بشری احساسلار عامیللرین عینی گؤرستمه‌یه چالیشیب اونلاری توصیف ائتمک چاباسیدیر(کاخی، ۱۳۷۴) رئالیسم گونده‌لیک یاشامین عاددی موضوعلارینی، صنعتی شهرلرین حاشیه‌لرینده اوتوران محروم اینسانلارینی و شهر فضاسیندان اوزاق ظولمه معروض قالان کندلی‌لرین روایتی‌دیر. (حسینی، ۱۳۷۳) بونو آیدینجاسینا «آجی طالعین سونو» اؤیکوسونده گؤروروک. «خانیم آغا»نین اَری موراد جوشکار و قوروقچدور و باشقا بیر شهرده ایشله‌ییر. آروادی و کؤرپه اوشاغی دا چادیردا اونون ایش یئرینده یاشاییرلار و خانیم آغا «موراد»ین شالواری دیزینه یاماق سالدیغی حالدا، ائشیکده های کوی ائشیتدیر، ائشییه قاچیر و اَری‌نین بینادان دوشوب اؤلمه‌سینی گؤرور.
دیل و روایت باخیمیندان
دیلاگولار معیار دیل ایله یازیلمیشدیر و دئمک محاوره دئییل:
«داها ایچیمی گمیرن قادانی هئچ کیمسه‌یه آچماق ایسته‌میرم»(۱۷-جی صفحه)
«اینسان دا هئچ اؤزونو آسارمی؟» (۱۸-صفحه)
تکراری توصیف‌لر:
۸-جی، ۹-جو و ۴۶-جی صفحه‌ده اوچ مختلف کاراکتره «وحشی باخیش» توصیفی ارائه اولونور.
اضافه ضمیرلر:
بیر چوخ یئرده ضمیرلرین حذف اولونماسی روایتین داها آخیجی اولماسینا سونوجلانا بیلردی:
«من گیردولی داغینین اطرافینداکی…دولانمیشام» (۱۵-جی صفحه) «من» حذف اولا بیلر.
«اونون سولغون چؤهره‌سینده» (۲۷-جی صفحه) => سولغون چؤهره‌سینده
«او چوخ پریشان و اضطرابلی نظره گلیردی.» (۱۹-جی صفحه) «او چوخ» حذف اولا بیلر.
دیل یالنیشلیقلاری
کیلاسدا بوتونلوکله فارسی صؤحبت ائلردی.(۲۵-جی صفحه) => فارسجا
اؤیرنجیلر ایسه، ایسته‌ییردیلر فارسی دیلده دانیشیب، یازالار. (۲۵-جی صفحه) => اؤیرنجیلر ایسه، فارسجا دانیشیب یازماق ایسته‌ییردیلر.
سانیردیم دومان ایچینده‌یم. (۲۵-جی صفحه) =>دومان ایچره اولماغیمی سانیردیم.
کیلاسدا سسیزلیک چؤکموشدو. (۲۵-جی صفحه) => کیلاسا سسسیزلیک چؤکموشدو.
اؤزومو اونون قوجاغینا آتدیم. (۲۵-جی صفحه) => قوجاغینا سیغیندیم.
حدسیز محبتی منی سیلکه‌له‌دی. (۲۶-جی صفحه) => سونسوز…
هئچ اؤزومده بیلمیردیم بو قورخو نئجه دامارلاریمدا گزیر. (۲۶-جی صفحه) => قورخونون دامارلاریمدا نئجه گزمه‌سیندن اؤزومده خبرسیز ایدیم.
سئوینجدن ایسته‌دیم اللرینی اؤپم. (۴۳-جی صفحه). => سئوینجدن اللرینی اؤپمک ایسته‌دیم.
قارا کؤلگه‌لر
بو اؤیکو دئمک اولار بو توپلونون اَن گوجلو و ده‌یرلی حئکایه‌سی‌دیر. «قارا کؤلگه‌لر»ی اوخویاندا بارماقلاریم گیزیلده‌ییب کاراکترله درین بیر امپاتی (همزادپنداری) یاشایا بیلدیم. بیر آن بارماقلاریمی دوشونوب و اونلارین کسیلدییی دورومدا، اؤیکوده‌کی کاراکترین دردلرینی بوتونلوکله حیس ائده بیلدیم. حئکایه سیاسی آجی طنز فورموندا یازیلمیشدیر. طنز، دئمک؛ فسادلا، آخساقلیق و سیاسی اجتماعی حقیقتلری، قاباردیلمیش و گولدورمه‌لی بیر سؤیلمله دولایسیزجا، تنقیدی بیر دیل ایله اورتایا قویماقدیر و هدفی بو چاتیشمامازلیقلارا عامیل و باعیث اولان مقوله‌لرین ایصلاح یوخسا حذف اولماسیدیر، اونلار کی مملکتین ایره‌لی‌له‌ییشی، گلیشمه‌سی، آبادانلیق و زنگلینلییی‌نین قاباغینی آلیب یولونو باغلاییرلار.(باقری خلیلی و باشقالاری، ۱۳۸۵)
«قارا کؤلگه‌لر»ده‌کی تکنیک و یاناشما طرزی عمومیتده رئالیستیک و مدرن بیر داورانیش ده‌یرله‌نه بیلر. بو اؤیکوده سیاسی بیر کاراکترله تانیش اولوروق، گیزلی پولیس گوجلری طرفیندن ایزله‌نیلن بو کاراکتر گئجه‌لر یاتاغیندا ائشیک پالتارلاری ایله یاتیر و آیلاردیر کی قاچاق بیر وضعیتده یاشاییر. هر آن توتوقلانماق تهلوکه‌سینی یاشایان بو آدام، یاتاغین ایچینده کابوسلارینی او قدر ایناندیریجی فورمدا سؤیله‌ییر کی اؤیکونون سونونا یاخینلاشمایینجا بونلارین کابوس اولماسی بلیرلنمیر، دئمک بو ایش باجاریقلا یارانیب یازیلمیشدیر. اؤیکوده کی فضاسازلیقلار ایناندیریجی، لمس اولونان، رئال و چکیجی بیر شکیلده باش وئرمیشدیر:
“شهرین اوره‌ییی سس‌سیزلیکده دؤیونوردو. بیردن قاپی ائله چیرپیلدی کی، سانکی ائوده بومب پارتلادی. دیک یئریندن قالخیب، یاتاغیندا اوتورور وضعیتده شاشقین-شاشقین هنده‌ورینه دونوخدو. آناسی تله‌سیک اوتاغا گیریب: «اوغول دور! گلدیلر. تئز دوواردان آش عمین گیلین حیطینه! بولاردا رحم آثاری یوخدو. سنی اؤلدورسه‌لر من باشیما هانسی داشی سالارام!؟»- دئدی.”(۴۸-جی صفحه)
اؤیکونون لاپ اوج نوقطه‌سی و اوغورلو بؤلوملری بارماقلارین دیله گلیب دانیشماسی‌دیر. کاراکتر بیر نئچه واخت بارماقسیز قالدیغیندا شهرده اومودسوزجا گزیشیر و سوندا بیر محله‌ده بارماقلارینی اوزاقدان گؤرور:
“بیر گون کوچه‌دن کئچیردی. محله اوشاقلاری اویناماغا مشغول‌ایدیلر. کسیلمیش بارماقلارینی اوشاقلارین اویونلارینا باخار حالدا گؤردو. اونلارا ساری آیاق گؤتورمک ایسته‌دی. بارماقلار دویدولار؛ سرعتله اوندان اوزاقلاشماق ایسته‌دیلر. بارماقلارین بیریسی دئدی:
«سنین الیندن یامان راحات اولموشوق. داها گئجه‌لر آرخایین یاتیریق. صوبحه قدر کیتاب واراقلاییب، یازمیریق! هئچ بیز سنی تانیمیریق.»”(۵۱-جی صفحه)
سیاسی اجتماعی سَوییه‌نین خفقان و بوغونتولو دوروموندا آداملار کی هئچ، بدن اعضاسی‌نین دا آدامدان هورکوب قاچماسی، سیخما بوغما سیستمینین قورخوسوندان بارماقلارین دا گیلایه‌سی، گؤزلجه‌سینه هونری بیر چیخیشدا سرگیله‌نیر. بو دؤنه قارا گئییملی‌لر کاراکتری آپاریب باشینی کسیب باشقا باش بدنینه قویورلار. کاراکتر بو تزه باش ایله یاشاماغا باشلاییر:
“اؤزونه گلدیکده، اوجا سسله چیغیردی: «آی جماعت! بو باش منیم باشیم دئییل. من اونو تانیمیرام!» آنجاق سسینه های وئرن یوخ ایدی.(۵۳-جو صفحه)
او گوندن قارا گئییملی آداملارین دئدیکلرینه باخیردی. هر هانکی بیر ییغینجاق و مراسیملرینده جدی صورتده اشتراک ائدیردی. اونلاردان بیر آن دا اولسون یان گئتمیردی؛ آنجاق قدیمکی یولداشلارینی گؤرنده اوره‌یی سیخیلیردی، جانی قیزیشیردی. اوغرولوق ائتمیش بیریسی کیمی اوتانیردی.
…چیغیرماق ایسته‌ییردی. «من، من دئییلم!» – دئمک ایسته‌ییردی؛ آنجاق سسی بوغازیندا بوغولموشدو…”(۵۴-جو صفحه)
بیر نئچه موددتدن سونرا توپلومدا آزادلیق اوغروندا چالیشانلاری سیخما بوغمایا سالان گیزلی پلیس قووه‌لری، کاراکتری توتوب آپاریب باشینی دا کسیب، آیری باش بدنینین اوستونه قویورلار. اوچونجو دونیا دیکتاتورلوغونا عائید، استحاله اولونموش قورخاق بیر اینسانین نئجه اؤزوندن اؤزگه‌لشیب، وارلیق، کیملیک و کیم اولدوغونو ایتیرمیش بیر آدام، تصویره چکیلیر. بیر آدام نئجه باشقا بیر هوییتسیز کیمسه‌یه چئوریله بیلمه‌سینی ده ایناندیریجی شکیلده حیس ائدیریک. بو دئمک اولار سیاسی قارا طنز، ساواش و گؤره‌ولی ادبییاتین اؤیکو ژانریمیزدا گؤزل اؤرنکلریندن ساییلا بیلر.
باشقا ژانرلارین اؤیکولرده‌کی گؤسته‌ریسی
اؤیکوده رمانتیسم ژانری ایله ایلگیلی اؤزه‌للیکلر ده گؤره بیلیریک. رمانتیسم بیر آچیدان هونرمندین اعتیراضلی چیخیشینی آزاد اینسانین اسیر اولماغی‌نین قارشیسیندا بیان ائدیر و بونو بیر نئچه اؤیکونون فضاسازلیغیندا سئزمک اولور. دئمک رئالیسم ائشیک دونیانین گئرچک تصویرلری ایله برابر دئییل. او زامان کی ظاهیرده‌کی‌لرین ترسیمینی دوزگون شکیلده اورتایا قویماغی اجتماعی ایلیشگیلرین یالنیش تجسمی ایله بیر ائتدیک، رئالیسم ناتورالیسمه چئوریلیر و هونرمندین گؤزلری یالنیز بیر یؤنه، بیر آچی، بیر عامیل، بیر عونصور و بیر جور یاشاییشی گؤرور و دئمه‌لی یاشاما اوجور کی گئرچکده واردیر وفادار قالا بیلمیر. (فاطمی، ۱۳۴۳)
ناتورالیسم یازیچیسی اؤیکونون قهرمانینی بیر گوجلرین اختیاریندا قویور کی باشلانیشدان سونا کیمی اونو پروقراملاشدیریر و اونا بو برنامه‌لردن اولان تخطی و جیزیقلاردان چیخماق ایمکانینی وئرمیر. دئمک اوغور قازانماق اوچون الده اولمایان گوج، اومودون باجالارینی باغلاییر و انفعالی بیر حالتی غالیب ائدیر. کور اجتماعی گوجلردن بیری ده «عادت» گوجودور. بئله‌لیکله اینسان عادت اوزره تعیین اولونموش قانونلار جیزیغیندان چیخا بیلمه‌ییب، اونا اسیر اولور. عادت گوجو ایله قارشی قاشییا دایانماق انقلابی بیر روحیه طلب ائدیر، آمما ناتورالیسم بو گوجلرین جایناغیندان بوراخیلیب جان قورتارماغا هئچ بیر یول اورتایا قویا بیلمیر. ناتورالیست یازارلار انسان وجودونون گئرچه‌یینی و اجتماعی ایلگیلری چیلپاق و قاچینیلماز بیر دورومدا وصف ائدیرلر. بونا گؤره ده بو وصف قورخونج و دهشتلی بیر یؤنلر اؤزونه آلیر. (اصلاح‌پذیر، ۱۳۸۹)
ناتورالیست یازار چئوره‌سی ایله اؤیکونون ماتریاللارینی و اؤیکولرین قونولارینی بئله سئچیر کی اونلارین ایشلری و آلین یازیلاری یاشادیقلاری چئوره‌ده کی جبر نتیجه‌سینده اولسون. گئنه‌للیکله قونولار بدبختلیکله یوخسوللوق اولور. (میرصادقی، ۱۳۶۸)
سون سؤز
«رحیم خیاوی»نین ایلک اثری اولان «قارا کؤلگه‌لر» اوچ مکتبین گؤستری‌لری او جومله‌دن رمانتیسم، رئالیسم و ناتورالیسم اؤزه‌للیکلرینی اؤزونده داشیییر. قیسا بیر سطیرلرده ایسه «قارا کؤلگه‌لر» اؤیکوسونون اؤزونده مدرن بیر توخونشلاری دا بارماقلار و باشین دانیشیقلاریندا گؤره بیلیریک. رمانتیسم، رئالیسم و ناتورالیسمی بیر میثال ایله دئمک ایسته‌سک، پاییز فصلی یارپاق تؤکومونده، رئالیست یازار پاییز فصلی و آغاجلارین یارپاق تؤکمه‌سینی اوخوجو اوچون «توصیف» ائدر. رمانتیک یازار بو توصیف‌دن علاوه اونو وفاسیزلیق نشانه‌سی کیمی گؤردویونده اؤز فلسفی باخیشینی دا توصیفین جریانیندا القا ائتمک ایستر. آمما ناتورالیست یازار یارپاق تؤکومونو یالنیز طبیعی بیر پدیده و علمی واقعیتلری اولان هانسیسا محتوم بیر فعل و انفعال کیمی ده‌یرلندیرر. همن بو عیللته گؤره ده اوخوجونو آغاجین گؤروشونه آپارار و طبیعی عامیللر اساسیندا یارپاقلارین آغاجدان قوپموش یئری‌نین برکیشمه‌سینی و یارپاق اوچون احتیاج اولان مادده‌لرین اونا یئتیشمه‌مه‌سینده اونلارین سارالیب تؤکولمه‌سینی اونا گؤسترمه‌یه چالیشار. (میرصادقی، ۱۳۶۸)
رئالیسم گؤستریلرینی اؤزل اولاراق «اوستومه داغ یئریدی…» اؤیکوسونده، بیر صفحه بویوندا آچیقجاسینا گؤروروک. رمانتیسم گؤستریلرینی ایسه «آجی طالعین سونو» اؤیکوسونده گؤروروک. دئمک یازار اوردا توصیفلرینده اؤز باخیشلارینی دا بیر عائیله‌نین وصفینده القاء ائتمه‌یه چالیشیر. و سوندا ناتورالیسم گؤستریلرینی ده گؤرمک اولور، اؤیکولرده‌کی کاراکترلرین جبر ایچینده اسیر اولماسی و محتوم بیر طالعه باش اه‌ییب هئچ بیر ایش گؤره بیلمه‌مه‌سی بو ناتورال یاناشمانی تام درجه ده اونایلاییر. دئمک یازار یاشام مفهوملارینی رئاللاردا تصویره چکمه‌یه چالیشیر، اونلارین ده‌یرلرینی گئرچکلرده تاپیر، رمانتیسمین موطلقلییی ایله اؤز دویغولار، دوشونجه و احساسلارینی فضاسازلیقلاریندا کاراکترلرینین دیلی ایله دئییب یارقیلاییر، و اورتا طبقه و یوخسول قشره عائید اولان کاراکترلرین جبر ایچره حاکیم سیستمین ایچینده مضمحل اولماسینی دا بیر محتوم گئرچگ کیمی سرگیله‌ییر. بونلاردان یانا، یازار منجه اؤیکوله‌مه‌ده و اوخوجونو اؤزو ایله یول‌بیر ائتمکده باجاریقلی اولوب. اؤزل اورلاراق لاپ اوغورلو اثری اولان «قارا کؤلگه‌لر» اؤیکوسو تحسینه لاییق بیر اؤیکو کیمی، اوخونولماسی اؤیکو ماراقلیلارینا کَسین توصیه اولونور.
قایناق‌لار:
اصلاح پذیر، بهمن؛ ۱۳۸۹. ناتورالیسم. چیستا. شماره ۲۷۱
باقری خلیلی علی اکبر، دورکی علی اصغر. ۱۳۸۵. آماج های طنز سیاسی «حالت». علوم انسانی الزهرا. دوره ۱۶-۱۷، شماره ۶۱-۶۲ (ویژه نامه ادبیات فارسی).
کاخی، ابوالقاسم؛ ۱۳۷۴. هنرهای زیبا. معماری و شهرسازی. شماره ۱ ISC
فاطمی، سعید؛ ۱۳۴۳. وحید. رئالیسم. شماره ۷
فاطمی، سعید؛ ۱۳۴۳. وحید. رئالیسم: شخصیت سازی رئالیستی در رمان و داستان کوتاه. شماره ۸
فارسیان، محمدرضا؛ قادری، فاطمه؛ ۱۳۹۸. مطالعات زبان و ترجمه. شماره ۳۸ علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC
حسینی، مهدی؛ ۱۳۷۳. رئالیسم در تعریف. هنر. شماره ۲۷
میرصادقی، میمنت؛ ۱۳۶۸. شناخت مکتب های ادبی (۵): ناتورالیسم. چیستا. شماره ۶۴
مونت گومری، مارتین. ۱۳۷۳. رئالیسم. مترجم: خرقه پوش، مصطفی؛ هنر. شماره ۲۷
2 پاسخ
سلاملار سایین فریبا خانیم مرتضایی. منده سیزدن و ایشیق سایتیندان تشککور ائدیرم
بیر و نئچه یازی و یازی لارا و‌چئویریلره باغلی، اوخودوغوم ان موکمل باخیشلارداندیر، بیر تخصصی باخیشی آنجاق بو قده ر روان و ساده شکیلده اوخویوجویا سونماق اولا بیلر… و دئمه لی یم یازارین یازدیقلاری اثرلری اوخوماغا یؤنه لیک گؤزل بیر یول گؤستریسیدیر! حؤرمتلی یازار رحیم‌خیاوی جنابلاری و عزیز دوست و شاعیریمیز ایلقار مؤذن زاده و‌ایشیق سایتین چالیشان امکداشلارینا سونسوز تشککور و‌منت دارلیغیمی بیلدیریرم ??☘