کیبریتی حئکایه‌لر و «قارا دوواق» کیتابی
حمید آرعیش
گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا کیبریتی حئکایه‌لرین یازیلیشی ساده‌جه بو نئچه ایل اؤنجه‌یه قاییدیر. ۱۳۷۸ – ۱۳۷۷ ایللرینده بو حاقدا ایلک مقاله‌نین نشری اومید زنجان نشریه‌سینده اولدو. او مقاله‌ده بو نؤوع حئکایه‌لری قیسا شکیلده آچیقلادیقدان سونرا نئچه نمونه ده یازمیشدیم. هامان مقاله چیخدیقدان سونرا حؤرمتلی یازار کهریز میران کؤرپه تانری اثرینی چوخ آز فاصیله‌ده نشر ائتدی.
دونیا بیچیمینده بو نؤوع حئکایه‌لرین یارانماسی ۱۹۷۰ – جی ایللریندن سونرایا قاییدیر. آمئریکا و آوروپادا بیر نئچه یازیچی دونیادا ماشینیزم دئییلن چاغ و دؤورون خصوصیتلرینی گؤز اؤنونه آلاراق رومان و پووئستدن بیقمیش کیمی کیچیک حئکایه‌لر یازمایا ماراقلی اولموشلار. «مینی مالیزم» دئییلین بو حئکایه‌لرین باشدا گلن تمثیلچی‌لریندن بیری ریموند کارور (Raymond Carver) اولموشدور. او بیر اثرینده یازیر: «۱۹۶۰ ـ جی اون ایللییین اورتالاریندا آنلادیم کی؛ اوزون حئکایه ادبیاتی اثرلرین اوستونه هوشومو توپلایانماییرام.. بیر نئچه مدت اوزون اثرلری اوخوماقدا ماراقسیز اولدوغوم اوچون، او تیپ‌ده اثر یازیب یاراتماقدا دا مشکل واریم ایدی. زامان باخیمیندان تمرکز و دیقتیم اولدوقجا آزالمیشدی. ائله کی رومان یازیب یاراتماقدا اؤزومده هئچ بیر دؤزوم و حوصله اولدوغونو دویموردوم… بوگون شعر و حئکایه یازدیغیم بوندان آسیلی‌دیر». قیساجا ریموند بونو بیان ائتمک ایسته‌ییر کی مدرنیزم حیاتدا یاشاماق رومان و اوزون حئکایه‌لری اوخوماغا بوش زامان قالماییبدیر. اؤیکو یا قیسا حئکایه داها اؤنملی‌دیر..
بو آرادا بو سون ایللرده بعضی یازیچیلار اؤیکولرینی داها قیساتماقدا و داها قیسا شکیلده یازماغا قرارلی گؤرونورلر. اونلارین قلمه آلدیقلاری حئکایه‌لر بیر نئچه سطردن چوخ اولماییر. بو نؤوع حئکایه‌لره فلاش فیکشن (Flash Fiction) دئییلیر. باشدا دئدییمیز کیمی گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا بو نؤوع حئکایه‌لری نئچه ایل بوندان اؤنجه «کیبریتی حئکایه‌لر» عنوانیندا آچیقلایاراق نمونه لرده وئرمیشدیک.
بو سون گونلرده «قارا دوواق» آدیندا بیر کیتاب حؤرمتلی قلمداش اوستاد ذیحق‌ین واسیطه‌سیله الیمه چاتدی. کیتاب بیر نئچه ایل بوندان اؤنجه چاپ اولوبدور. (۱۳۸۶)دا… اؤیکو و کیبریتی حئکایه‌لردن یارانان بو کیتابین یازاری حؤرمتلی یازار قلمداش مرتضی مجدفر جنابلاری اولموشدور. بو کیتابا «بیر کلمه‌لی حئکایه‌لر!» عنوانلی باشلانیشدان سونرا ۲۰ حئکایه داخیل‌دیر. باشلانیشدا حؤرمتلی یازار کیبریتی حئکایه‌لرین یارانماسینی دونیا حئکایه ادبیاتیندا آختارمیش و اونلارین یارانما نده‌نلرینه قیسا شکیلده گؤز آتمیشدیر. اورایا داخیل اولان حئکایه‌لرین نئچه‌سی اؤیکو اولموش و قالانی کیبریتی حئکایه‌لر اولموشلار. یازار کیبریتی حئکایه‌لرینه بیر کلمه‌لی حئکایه‌لر عنوانینی وئرمیشدیر.. {بیر کلمه حئکایه اولارمی؟!!}.. حئکایه‌لرین موضوعلاری ایسه گون پروبلئم‌لر و توپلومسال حادیثه‌لر و سوسیال حیاتیمیز حاققیندا یازیلمیشدیر. حئکایه‌لرین چوخو قدرت و چوخ گؤزه‌ل بیچیمده یارانمیشدیر.. اؤرنک اولاراق بیر نمونه‌سینه باخاق:
ایت و اینسان
قاچماقدان یورولموشدو. آنجاق یئنه ده قاچیردی. قاچا – قاچا، دایانمادان، بیر داها دا دالیسینا باخدی. ایتلرین هورمک سسلری هله ده ائشیدیلیردی. دار – دودوک بیر کوچه‌یه چاتمیشدی. آنجاق ایتلرین هورومک سسلری یئنه ده ائشیدیلیردی. کوچه‌ده کی قاپیلارین بیری آچیلدی:
– خانیم قیز نه اولوب دور؟! قورخما، گل ایچری.
او، ایچری‌یه کئچدی؛ کاش کی کئچمه‌یئیدی. ایتلر، اینسانلاری تکجه قاپارلار.
(ص ۳۸) – قارا دوواق
مجدفر بو کیبریتی حئکایه‌سینده قیسا بیر زاماندا و نئچه جمله ایله چوخ ماهیر بیر یازار کیمی دئمک ایسته‌دیگینی دئییر و قورتاریر. آنجاق سون جمله‌ده “کاش کی کئچمه‌یئیدی” جمله‌سینی باشقا شکیلده و ایفاده ایله اؤزو قضاوت ائتمه‌دن بیان ائتسه‌یدی داها ماراقلی اولوردو. او نتیجه‌نی اوخوجویا بوراخسایدی حئکایه داها گؤزه‌ل و قصورسوز اولاردی… بو جور کیچیک نوقصانلاری نظره آلماساق اونون حئکایه‌لرینده یاوا و گره‌کسیز جمله‌لرله راستلاشماق چتین و بعضا ایمکانسیز نظره گلیری. بو ایسه یازارین بو نؤوع حئکایه‌لری – کیبریتی حئکایه‌لرین – دریندن آنلادیغینی و بو نؤوع حئکایه‌لرده نئجه یازیلیشیندا اوستاد بیر یازار اولدوغونو وورغولاییر.
مجدفر حئکایه‌لرین کناریندا اونلارین فارسجا واریانتینی دا وئرمیشدیر. باش سؤزده یازدیغی کیمی اونلاری داها چوخ اوخوجوسو اولسون، داها چوخ تنقیدچیلرین نظرین قازانسین دئیه بو ایشه ال اتمیشدیر.. مجدفر حئکایه‌لرین اصلینی تورکجه اولدوغونو یازیر و خاطیرلادیرکی اونلاری سونرالار فارسجایا چئویریبدیر. آنجاق بعضی حئکایه‌لری اوخویاندا و اونلارین جمله قورولوشونا دیقت ائده‌نده منه بعضا بونون تام ترسی گلیر..
مجدفرین بیر ایکی یازیسینا داها جیدی یاناشمالییام. بیرینه دیقت ائده‌ک:
«ان اوزاقلاردا قالمیش بیر پاییز آخشامی – آذر آیی
حسرت» هامان کیتاب ص ۱۸
مجدفر بونو بیر کیبریتی حئکایه کیمی کیتابا داخیل ائدیبدیر. هئچ زامان بو بیر جمله و یا بونو بنزه‌ر نئچه جمله‌لر «حئکایه» اولا بیلمزلر. بو ساده‌جه بیر ادبی جمله و یا چوخ گئنیش کؤنوللو باخساق بیر سربست شعر پارچاسی اولا بیلر. حئکایه‌نین ان کلاسیک آچیقلاماسیندا بئله حئکایه ده خاراکتئرین اولما گره‌کلییی وورغولانیبدیر.. خاراکئترسیز بیر یازی حئکایه اولا بیلمز. دونیانین ان قیسا حئکایه‌سی بیر جمله اولاراق خاراکتئره صاحیبدیر. هابئله حئکایه‌ده دیگر گره‌کلی عنصورلردن بیری حادیثه، اولای و یا اتفاق”ین اولماغی دیر. چرچیوه‌لی و بینوره‌لی بیر حئکایه‌ده حادیثه اولمالی و یا اولما احتمالی‌نین دویومو گره‌کلی دیر…
بو حئکایه عنصورلرینی بلکه سونرا باشقا بیر یازیدا آچیقلادیق.. آنجاق بورادا مجدفرین ساده‌جه بیر ایکی یازیسینی نظره آلمادان قلمه آلدیغی اؤیکولر چوخ دیقته لایق اثرلردیرلر. اونون قلمه آلدیغی کیبریتی حئکایه‌لر ادبیاتیمیزین ایلک نمونه لریندن اولماسا بئله اونلار حئکایه ادبیاتیمیزین خصوصیله کیبریتی حئکایه‌لریمیزین ان گوجلو و پارلاق نمونه‌لریدن ساییلیر و بونو جورعتله بیان ائده بیلرم..
و نهایتده بونودا خاطیرلاتمالییام کی «قارا دوواق» کیتابی کیبریتی حئکایه‌لریمیز سیراسیندا مجدفرین وورغولادیغی ترسینه یازیلمیش ایلکین کیتاب دئییل. چون بوندان اؤنجه حؤرمتلی یازار کهریز میران «کؤرپه تانری» اثرینی ۱۳۸۲ ده نشر ائتمیشدیر…
سوندا حؤرمتلی قلمداشا داها باشاریلار و اوغورلار آرزولاییرام.
