من، ماشین کیرایه‌سی و کیتاب
محمد حب‌وطن
نئچه هفته‌دیر ماشین ایله ایش یئریمه گئتدیگیمده، یولوم اوسته اولان موسافیرلری ده میندیریرم. هر جور آدام ماشینا مینیر: جاوان، یاشلی، گولر‌اوز، قاش-قاباقلی، شیک گئیینن، حالی یاخشی یا دا پیس اولان… هر صینیفدن: دولت ایشچیسی، ایشچی، معللیم، طلبه، سربست ایش صاحیب‌لری….
بعضی‌لری صاباحین ایلکینده یورقون گؤرونورلر. بعضی‌لری بلکه‌ده ۳۰-۴۰ ایل‌دیر گولمه‌ییب‌لر. یول‌لاری اوزون اولسا یاتارلار، یاتماسالاردا بیر سؤز دانیشمازلار. بیر چوخو جیب تئلفونلاری ایله مشغول اولارلار. البته غربدن تهرانا داخیل اولدوغوموزدا، تهرانین توزلو و کیرلی هاواسی او قده‌ر ده گؤرمه‌لی دئییل… هر گون همت اتوبانی‌نین اطرافیندا بیر گؤی دلن گؤزه گؤرونور و سونرا داغلار دا یاواش- یاواش گؤزدن ایتیر.
ماشینداکی سس‌سیزلیک تکجه موسافیرلرین یئنمک ایسته‌دیکلرینده پوزولور: «آقا کیرایه نه‌قده‌ر اولور؟!»، «کیرایه آلمیرام» دئییرم. ماراقلانیرلار. سؤزومون آردینی توتوب دئییرم: «کیرایه یئرینه بیر تکلیفیم وار، ایسترسینیز قبول ائدین». بیرآزجا جیددیلشیرلر. یئنمک ایسته‌ین موسافیر سوروشور: «نه ایش گؤرمه‌لی‌ییک؟!»، «اگر ایمکانیزدا وار بو گون بیر ساعات کیتاب اوخویون» دئییرم. آرتیق اووجوم آچیلیب، دیگر موسافیرلر ده کیرایه عوضینه نه ائده‌جک‌لرینی بیلیرلر!
موسافیرلرین رئاکسیالاری فرقلی‌دیر. بعضی‌لری سویوق بیر دوارانیشلا تشککور ائدیب یئنیرلر؛ بعضی‌لری تکلیفیمی یئرینه یئتیردیکلری حاقدا سؤز وئریرلر. بعضی‌‌لری‌نین منیم تکلیفیمه احتیاجلاری اولمامیش کیمی، اؤزه‌لری اوخویان شخص‌لر اولدوقلاری اوچون گولومسه‌ییب قیسا بیر دانیشیغین باشلانماسینا سبب اولورلار. بعضی‌لری ایله ده دیل‌داش اولدوغوم اوچون «چوخ ساغ‌اول» دئییب تشککور ائدیرلر.
نادیر حال‌لاردا، بیر شخصین تکرار موسافیریم اولماغی‌نین ایمکانی وار. میثال اوچون، دونن نئچه گون اول میندیردیگیم جاوان بیر اوغلانی یئنی‌دن میندیردیم. اؤزو دانیشماغا باشلادی. «وئردیغینیز سؤزه عمل ائتدینیزمی؟! کیرایه حاققینیزی اؤده‌دینیزمی؟!» سوروشدوم. نه دئدیگیمی باشا دوشوب «بلی» دئدی. «هانسی کیتابی اوخودونوز؟!» سوروشدوم. «اشک سبلان» کیتابینی دئدی.
نئچه گون اول ده، موسافیرلریمین بیری یئنیب تشککور ائتدیگینده دئدی: «سیز کی کیرایه آلمیرسینیز، هاردان موسافیرلرین وئردیکلری سؤزه عمل ائدیب کیتاب اوخودوق‌لارینی بیلیرسینیز؟!» ماشینی اویغون بیر یئرده ساخلاماغا چالیشیرکن دئدیم: «اون‌لارین سؤزلرینه اعتماد ائدیرم…»
بو آن‌دا، آرخاداکی ماشی‌نین آردیجیل سیقنال سسی، ماشینی پیس یئرده ساخلادیغیمی آنلاتدی. ائله سیقنال چالیردی، سانکی بدنی‌نین هانسی‌سا عضوی قاپی آراسیندا قالیب‌دیر! آرخاداکی ماشی‌نین سوروجوسونه اعتماد ائتمه‌دن سورعتله حرکت ائتدیم و موسافیر ایله دانیشیغیمیز یاری‌دا قالدی. موسافیرلرین ایکیسی کی آرخا صندلده اوتورآرخا صندلده اوتورموش ایکی موسافیر، اعتماد و وطنداشلیق علاقه‌‌لری‌نین سوییه‌سی حاقدا دانیشیغی دوام ائتدیردیلر. آشاغیداکی اوچوموزون آراسیندا گئدن ۲۰ دقیقه‌لیک صؤحبتین خولاصه‌سی‌دیر:
بو گون، جمعیتین اینکیشاف و ایره‌لی‌لمه‌سی موضوعسوندا، اقتصادی، اینسانی و مدنی سرمایه یانیندا، دیگر بیر سرمایه، بلکه ده داها اهمیتلی اولان بیر سرمایه، یعنی «اجتماعی سرمایه»دن صؤحبت گئدیر. اجتماعی و اقتصادی علم‌لر تدقیقاتچی‌لاری‌نین فیکریجه بو سرمایه دونیانین گئری قالمیش اؤلکه‌‌لری‌نین اینکیشافیندا اونودولموش بیر واسیطه‌دیر. بونا گؤره‌ده امکداشلیغی، ایش‌بیرلیگینی و هم‌رای‌لیگی آسانلاشدیران اعتماد، قایدالار و شبکه‌لر کیمی اجتماعی اورگان‌لار جمعیتی اورتاق بیر هدفه چاتدیرماق اوچون لازیم و گرکلی گؤرونور.
اجتماعی سرمایه عمومی شکیلده، خصوصیلهده اعتماد و ایش‌بیرلیگی نورمالاری چرچیوه‌سینده اولدوقدا، اینسانلارین عمومی پرابلئم‌‌لری‌نین حللینده یاردیمجی اولا بیلیر و بئله بیر شراییطده‌دیر کی جمعیتین هامیسی اونون برکتیندن فایدالانا بیلیرلر.
اجتماعی سرمایه موضوعسونو سیمبولیک اولاراق بئله آنلاتماق اولار: «بیلدیگینیز اهمیتلی دئییل، کیملری تانیدیغینیز اهمیتلی‌دیر!»
اجتماعی سرمایه‌نین اوچ اساس موللیفه‌لری اجتماعی گوون(اعتماد)، اجتماعی هم‌رای‌لیک(همبستگی) و اجتماعی قاتیلیم(مشارکت)دان عبارت‌دیر. بو اوچ موللیفه بیربیرلریله قارشیلیقلی ایلگی‌ده‌‌دیرلر و هر بیریسی او بیرینی گوجلندیر‌یر. بو آرادا اجتماعی گوون باشقالارینا نیسبت ان اهمیتلی موللیفه‌دیر. جمعیت آراسینداکی اعتماد اینسانلاری بیر-بیرینه باغلاییر و اون‌لارین داغیلماغینا مانع اولور.
اجتماعی سرمایه کلان سوییه‌ده، بؤیوک قوروم‌لارین(دولت، سیاسی حؤکومت، محکمه سیستئم‌لری) آراسیندا اولان استرآکتیور علاقه‌لری احاطه ائدیر. بو سوییه‌ده، سیاسی حاکمییتین قایدا- قانونلاری، سیاسی قاتیلیمین نه درجه‌ده اولماسی و سیاسی قوروم‌لارین فورمالاشماسی کیمی رسمی ایلیشیک و استرآکتیور علاقه‌لر اجتماعی سرمایه‌نین اجزاسینی و سیاسی حاکیمییته اولان اعتماد اونون اساس موللیفه‌سینی تشکیل ائدیر.
بعضی اقتصادچی‌لار شرقی آسیا اؤلکه‌لرینده اولان اقتصادی اینکیشافین یوکسک آرتیمینی اون‌لاردا اولان اجتماعی سرمایه آرتیمی ایله علاقه‌ده گؤرورلر. یوکسک اجتماعی سرمایه‌یه مالیک اولان اؤلکه‌لر دمکراتیک سیاسی سیستئمه و چیچکلنمیش اقتصادادا مالیکدیرلر.
بوگونکو جمعیتین آلت قاتیندا کوک سالان محو ائدیلمیش اجتماعی سرمایه، او زامان اؤزونو گؤستریر کی، عمومی و میللی بیر منافع اوزه‌رینده دولت‌له میللت و یاخود میللتین اؤز آراسیندا هم‌رای‌لیک، اونسیت و قارشیلیقلی اعتماد کیمی موللیفه‌لر لازیم و گرکلی گؤرونور و دولت اؤلکه اینکیشافی اوغروندا اجرا ائتدیگی میللی پروژه‌لرین اوغورلا یئکونلاشماسیندا میللتین اعتمادینا، قاتیلیمینا و اونسیتینه احتیاج دویور.
بئله بیر دورومدادیر کی، اجتماعی سرمایه‌نین آشاغی سوییه‌ده اولماسی، بو میللی پروژه‌لرین میللت طرفیندن مثبت قارشیلانماماسینا سبب اولور. نومونه اولاراق سون آی‌لاردا دولت طرفیندن «نقدی یارانه»لرین آلینماماسی ایستگی یالنیز میللتین ۴ فاییزی طرفیندن قبول ائدیلیر.
اجتماعی ساحه‌ده آنورمال سوروجولوک داورانیش‌لاری، اینسانلارین دؤزوم‌‌لری‌نین آزالماسی، کوچه ساواش‌لاری‌نین چوخالماسی، وطنداشلیق حاق‌لاری‌نین هده‌لنمه‌سی و عمومی امکداشلیق مدنیتی‌نین آرادان گئتمه‌سیندن توتموش، اقتصاد ساحه‌سینده اینسانلارین مال و خیدمت قیمتلرینی اؤز باشینا چوخالتمالاری، فردی منفعت، دلار و سیککه آل-وئری‌نین اقتصادی قازانج اوچون قیزیشماسی، انرژی منبع‌لردن حدسیز ایستیفاده و … جمعیتده کولئکتیو احوال- روحیه‌نین آزالماسی، اجتماعی اونسیت و اعتمادین آرادان گئتمه‌سی‌نین نتیجه‌سینده‌دیر؛ باخمایاراق کی، بیزیم اؤلکه‌ده اعتمادسیزلیغین تاریخی کؤک‌لری وار و اؤلکه‌نین اجتماعی- سیاسی عؤمرو بویونجا سیاسی استرآکتیوردا یئرلشن امر ائدیجی و یوخاری‌دان آشاغی قودرت سیستئمی بو اعتمادسیزلیغی اینسانلارین آلت شعورلارینا داخیل ائدیبدیر. او قده‌ر کی، بیزیم مدنیت و ادبیاتیمیزدادا ایستیفاده اولونان «اؤز چولونو سودان چیخارتماق»، «بؤرکونو برک توتماق»، «آستا گئدیب، آستا گلمک»، «قابلاما منیم اوچون قاینامیرسا…» و بونلار کیمی مثل‌لرده ده اؤزونو گؤستریر. بونا باخمایاراق، جمعیتین سیاسی-اقتصادی (خصوصی ایله اینسانلار آراسینداکی صینیف فرق‌لری) دورومونون تاثیرینی، یارانان اعتمادسیزلیقدا و اجتماعی هم‌رای‌لیگین آزالماسیندا (عمومیتله اجتماعی سرمایه‌نین آزالماسیندا) گؤزدن قاچیرمامالی‌ییق.
منبع: «ایشیق» درگیسی، نومره ۱ ، اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۷
آنلاین ساتیش و آبونمان:
www.ishiq.ir
info@ishiq.ir
۰۹۳۷۹۹۹۹۶۳۷
