نه‌دن سانالدا یازیرام ؟
سارای محمدرضایی

سانال دونیاسی مدرن توپلومون سونوجلاندیغی یئنی بیر دونیادیر. اوندا انسانلارین فیزیکسل وارلیغی سیلینیب و سانال توپلوملاری یارانیر. سانال توپلوملاری فیزیکسل توپلوملارلا بیرگه دوام ائدیب و ایکینجی حیاتین امکانلارینی بیزلره تانیتدیریر. بو ایکینجی حیات بلکه ده یئنی امکانلارینا گؤره بیر گون بیزیم فیزیکسل دونیامیزی ایکینجی مرتبه‌یه ائندیریب و تام حیاتیمیزی ائتکیلندیره‌جک. سانال توپلوملاری یئنی شهر قاورامینی دا یارادیر. زامان و مکان سیخیشی بو توپلوملارین امکانلارینی داهادا قاباردیب توپلوم تصویرینده جغرافیا اؤزللیک‌لرینی یئنی دن قاوراماغی گرکلی ائدیر. کولتورل قونولاردا سانال شهرلری رادیو، تیلویزیور، مئدیالار و آکادئمیک محیط‌لردن داهادا چوخ خالق‌لا ایلگیلنیر؛ دئملی بو ایلگیلر ایکی طرفلی اولور.
ادبیات و یازی حوزه‌سینه گلدیکده سانالین امکانلاریندان امتناع ائتمک اولماز. سانالین اؤزللیک‌لری «مریم سمیعی»نین دئدیکلری اساسدا:
۱- زامان و مکانلا سینیرلانماماق؛
۲- دولت‌لرین قانون چرچیوه‌سینه سیغماماق؛
۳- فیزیکسل دونیایا پارالئل؛
۴- صنعت ساحه‌سینده آخینتی؛
۵- وطنداشلیق دئموکراسیاسی، نئچه سسلی‌لیک و چوخلو مئدیالارین اولما امکانی.
بو مقدمه ایله دئیه بیلریک کی سانال بیزیم دونیانین ان بؤیوک امکانی‌دی.
ادبیات سوسیولوژیسی بیلیمی دئییر کی، «متن جمعی شعوردان عبارتدیر کی یارادیجی (یازیچی) باشقالاریندان داهادا شدتله اوندا اورتاق‌دیر.» لوسین گلدمن دئییر: «متن یاردیجیسی توپلومدور» یعنی متنده یازیچی تکجه بیر عامل‌دیر.
ادبیات سوسیولوژیسی‌نین بیر بوداغی اوخونوش سوسیولوژیسی‌دیر؛ اوندا اساس سؤز بودور کی متن اوخونوشو متن و متندن اوستون‌له بیر دیالوق‌دور، همن یازیچی و اوخوجو دیالوقو. دئملی او قدر کی یازیب یاراتماق هونردیر، اوخوماق دا اوخوجو وریندن هونردیر، او زامان کی اوخوماق اکتیو بیر پروسئس‌دیر متن و اوخوجونون ذهنی ایله. بو قونونو فئنومئنولوژی فلسفه‌سی بئله بیر مثل‌له آچیقلاییر: «بیر گول اؤزلویونده فئنومئنولوژی فلسفه‌سی‌نین قونوسو دئییل او زامانا قدر کی اییلنمه‌یبب (قوخولانماییب)»
بونو ادبیات ساحه‌سینده بئله دئمک اولار کی بیر متن اوخونمایینجا اؤزلوینده متن دئییل، بلکه اوخونوش پروسئسی اونو متنه چئویریر. یعنی اوخوجو و متنین اتفاقیندان سؤز گئدیر و ها بئله اوخونوش پروسئسی‌نین نه قدر اؤنملی بیر رول ایفا ائتدیگیندن. بس متن اوخوجویلا و اوخونوش پروسئسی‌له موجود اولورسا افاضیه مبحثی او زامان اورتایا گلیر و متنین اوخوجولاری قدر او متن ده معنا وار دئمک اولار.
ژاک دریدا دا اوخونوشو بیر تور یاپی سؤکومو ( Deconstructing) بیلیر و ایکی تور اوخونوشدان سؤز آچیر: کلاسیک طرز اوخونوشو و یاپی سؤکومو طرزینده اوخونوش کی هئرمنوتیک مبحثینده یئرلشیب افاضیه‌یه سونوجلانیر بو دئمکله کی تک بیر آنلام متن ده یوخدور، بلکه بوتون آنلاملار نیسبی‌دیرلر. رولان بارتین یازیچی اؤلومو تئوریسی ده بو حوزه‌ده‌دیر.
ایسته سم بونلاری ایلگیلندیرم دئیه بیلرم کی، سانال بوتون یئنی امکانلاری ایله اوخوجو و متن اتفاقیندا چوخ اؤنملی بیر رول اوینایا بیلر. اوخوجویلا یازیچی‌نین ایلگیسی داها دا چوخ آرتیر سانالدا متن اساسی ایله. یعنی یازیچی متنی پایلاشمادا داها سرعتلی اولوب و اوخوجو اوخوماقدا، یازیچی‌لا ایلگیلنیب و متنی داها راحات الده ائتمکده بوتون زامان و مکان پرابلئملرینی آرادان قالدیرماقلا، بیز ایندی داها مئدیالاری گؤزله‌ییب، بیر کیتابی الده ائتمکده هم اقتصادی، هم ده واقت باخیمیندان اذیت چکمیریک. گونو گوندن الکترونیک کیتابخانالاری هر بیر ساحه‌ده آرتماقدادیر. بیتیک بعضا اوخوجونون نوستالوژیک عصبیتیندن آسیلی قورونسادا گئرچکده اوخوجویلا ایلگیسی ضعیف‌لشیر. ادبی چئوره‌لریمیز و مئدیالاریمیز دا بئله‌دیر. مئدیالاری اوخویان گئتدیکجه آزالیر و یئرینه ادبی کانال‌لار، قوروپ‌لار هر گون و هر زامان اوخونوش پروسئسینده گوجلنیرلر.
اوستده گتیردیگیم سانال امکانلاریندان بیری ده دئموکراتیک بیر ساحه‌ده چالیشیب و نئچه سسلی‌لیگین گوجلنمسی‌دیر. اوخوجو و یازیچی‌نین ایلگیسی و گئنللیکده اتفاقی اوسته‌لیک اوخوجلارین اؤز آرالارینداکی ایلگی و دیالوق یا یازیچی و اوخوجولارین دیالوقلاری و ایلگیلری بیزی هم گرگین بیر دوروما سالا بیلر، هم ده بیزیم دئموکراسیانی هئچ اولماسا سانال دونیاسیندا تجروبه ائتمه‌ییمیزه یاردیم ائدر. بو ایلگیلر ده گرگینلیک، چوخلوق او زامان اولور کی بیز حتی ضیالی بیر محیطده استبدادلی بیر تاریخسل زمینی، دوشونجه‌لریمیزدن بو ایلگیلره کؤچورورک. آگاه ائتمک یوخ، اقناع ائتمه‌یه چالیشیریق. ادبی محیطیمیزده هله ده عصبیت، دوستبازلیق و باشقاسینی طرد ائتمکده‌ییک. هر زامان نئچه قوروپا تقسیم اولوب، سانترالیستی بیر مؤوضع ایله راستلاشیریق.
مستقل اوخوجون یوخلوغو، بیزیم ادبی قوروپلاریمیزدا داهادا بو گرگینلییه، چاشقینلیغا سبب اولور و البت کی بو دورومدا متن اوخونوشو پروسئسی بیزلرده یارانماییر.
بوتون بونلارا باخمایاراق من سانالدا یازیرام، دیالوق ائدیرم و چالیشیرام هر زامان فیکریمه گلن تنقیدلریمی بو قوروپلاردا مطرح ائده‌م. چونکی بو دیالوقلار حتی گرگین بیر دورومدا متن اوخونوشو پروسئسینه سبب اولور.
من اینانیرام کی اکتیو اوخوجولار سانالدا متن پروسئسینی تکمیل ائده‌جکلر. سانالین امکانلارینا اعتنا ائتمه‌مک بو حاقدا بیزیم گلیشمه‌میزه مانع تؤره‌ده‌جک.
بو گون «ایشیق» درنه‌یی‌نین کانالیندا بیر شکیل گؤردوم موللانصرالدین درگیسی حاقدا، ۱۰۰ ایل اؤنجه اوخوجولارین ایلک گونلر ماراقلاری، سونرا ایسه اعتناسیزلیقلاری منی بیر آز هم کدرلندیریب، هم ده دوشوندوردو.
دوغروسو ایشیق درگیسی پروفئسیونال بیر درگی اولاراق اوسته‌لیک سانالدا دا نئچه ایل‌لر چالیشمالاری ایله تانینیب مستقل و پروفئسیونال بیر ادبی ساحه‌نی یارادیب. اومورام «ایشیق» درگیسی و باشقا درگیلریمیز سانال امکانلاری دویوب و اونلاردان نئجه گوجلو فایدالانمالارینی دوشونسونلر؛ اوخوجو و یازارین اتفاقینا چالیشیب، دیالوقلارا سبب اولوب و مستقل اوخوجولاریمیزا و یازارلاریمیزا یاردیم ائتسینلر.