شعر باش تاجیمی؟ یوخسا قوندارا؟ (نادیر ایلاهی‌نین شعریله باغلی بیر کیچیک نوت)
کیان خیاو
ایلک باشدا دئییم کی نادیر ایلاهی چوخ گؤزل، چوخ صمیمی و چوخ مئهریبان بیر شاعردیر. هم ده بو صیفت‌لرله بیرگه عمومیتله یاخشی بیر اینسان‌دیر. آنجاق من نادیر ایلاهینی یالان یئره تعریفله‌مه‌یه‌جه‌یم. اومورام نادیر ایلاهی‌نین اؤزو ده اونون آدی ایله باغلی یئرسیز اؤیمه‌لر و بؤیوتمه‌لردن خوشلانمایا‌جاق. نادیر ایلاهی تایی- اوخشاری تاپیلماز بیر شاعر دئییل. نادیرین شعری قاباق‌لار چوخلو محمدحسین شهریارین، ایندیلر ده چوخلو رامیز رؤوشنین شعرلرینه بنزه‌ییر. بلکه ده دئمک ایستردیم کی نادیرین ایندیکی شعرلری دیل، مؤوضوع و موتیو باخیمیندان رامیز رؤوشنین شعرلری‌نین کیچیک سایزی‌دیر. آنجاق نادیر هئچ یئرده اولماسا دا، ان آزیندان خییوو یا مئشکین‌شهر شهرینده و عمومیتله بو تای آذربایجاندا اؤز گئتدییی مسافه قدر جیغیر آچان و اؤز آیاق‌لاری بویدا ایز قویان بیر شاعردیر. دوغوردان دا نادیر ایلاهی بو گون کلاسیک فورمادا یازان شاعرلرین آراسیندا ان گوجلو دئمه‌سم ده ان گوجلولریندن‌دیر.
نادیر ایلاهی‌نین شعری‌نین گوجو، منجه اونون آذربایجان خالقی‌نین بو گونکو دانیشیق دیلینه یاخین ساده دیلده یازیلماسیندا، اوخوجولارین ائموسیونال (عاطفی) دویغولارینی اویاندیرماسیندا، اونلاری نوستالئژیک بیر حیسّه دالدیرماسیندا و عوموم کوتله‌نین چوخ دوشونه بیلمه‌دییی یوخاری سویّه‌لی فلسفه تئوری‌لری‌نین اساسیندا یازیلمادیغیندا‌دیر. اونا گؤره ده نادیر ایلاهی‌نین شعرلرینی خالق تئز باش تاپیر و اونو اؤز روحونا، اؤز ذؤوقونه یاخین بیلیر. دئدیم کی نادیرین شعری صمیمی‌دیر. حتی آجی- آغریلی بیر مؤوضوعو دا نادیر ساده بیر دیل واسیطه‌سیله شیرینلشدیریر. بونا گؤره ده عوموم کوتله بو تیپ شعرلری چوخ راحات بیه‌نیر، اونونلا چوخ راحات ایرتیباط قورا بیلیر و طبیعی کی شاعرینی ده سئوه بیلیر.
نادیرین شعرلرینده چوخ خوشا گلیم بیر آخیجیلیق وار. بو آخیجیلیق شهریارلا بیرگه نادیرین اولدوقجا قیدالاندیغی قوزئی آزربایجانین دا شاعرلری‌نین (بختیار واهاب‌زاده، نبی خزری، نوصرت کسمنلی و رامیز رؤوشن) ده شعرلرینده وار. اوسته‌لیک نادیرین ده شعری سایدیغیم بو شاعرلرین شعرلری کیمی یوموشاق حال، خالق سئون و سئوگی- محببتله دولو شعرلردیر. نادیرین شعری ده اونلار کیمی بیر توپا سؤز ییغینیندان اولوشمور و ییغجام بیر شکیلده‌دیر. نادیرین بیر گؤزه‌ل اؤزل‌لییی ده وار. او دا بودور کی بیر مؤوضوعو کیچیک بیر چرچیوه‌ده، ایندی یا غزل، یا دا قوشما- گرایلی قالیبینده چوخ ساده و آز حجمده اورتایا قویور. منجه نادیر داها دا گوجلو بیر شاعر اولا بیلسه‌یدی، رامیز رؤوشن کیمی دیزگه یا پوئمادا دا، حتی شعر- نثر ژانریندا دا چیخیش ائده بیلردی. رامیز رؤوشن سود دیشی آغری‌سی و ایلان بالاسی پوئما‌لاریندا اؤز شاعرلیک گوجونو اؤز اوخوجولاری‌نین اوزونه چکیر. بو ایکی پوئما دوغرودان دا آذربایجان شعری‌نین اونودولمایا‌جاق دیزگه‌لریندن‌دیر.
نادیرین شعرلری قدیم آشیق شعرلری کیمی، حیدر بابایا سلام مجموعه‌سی کیمی خالق طرفیندن تئز آلینیر، تئز ازبرله‌نیر، تئز ده خالق یادداشینا کئچیر. نادیرین کیتابی هله چیخمامیش دا اونون شعرلری چوخ‌لاری‌نین بئیین- بلله‌یینده یئرلشمیش و دیل ازبری‌یدی. بو، سؤزسوز کی بیر شاعر اوچون ایسته‌نیلن اوغور ساییلا بیلر. آنجاق بونو دا دوشونمه‌لی‌ییک کی بیر تک بو اؤزل‌لیکلر بیر شعری شعر ائتمه‌یه کیفایت ائدرمی یوخسا یوخ؟! یا، بو گون آذربایجان شعری محض شهریار، رامیز یا نادیر ایلاهی‌نین شعری کیمی اولما‌لی‌دیر یوخسا یوخ؟! سؤز گلیمی، چوخ‌لاری‌نین بئینینی دلن بیر سورونو دا سورماق ایستردیم: شعر، شاهلیق یوردومو؟ یوخسا ساده‌جه گئدیلمه‌یه ده‌ین بیر یولمو؟ باشقا سؤزله، شعر بو گونکو یاشامدا بیر اینسانا بیر باش تاجی کیمی گره‌کیر، یوخسا بیر قوندارا کیمی؟ سؤزسوز بو چوخ اؤنملی بیر دارتیشما قونوسودور. و منجه بو قونو آذربایجان یئنی و داها یئنی ادبیاتی ایله اوغراشان‌لار اوچون آرتیق چؤزولموش بیر قونودور. بوندان کئچک هله‌لیک! بو آدی گئدن شاعرلرین شعری‌نین بونجا خالق طرفیندن سئویلدییی‌نین بیر تک عاملی اولسا دا، او دا خالق دانیشیق دیلی‌یله یازیلما‌لاری و هر قونودان چوخ سئوگی- محببت قونوسونو ایچردیکلری‌دیر. هامیمیزین بیلدیییمیز کیمی نادیر ایلاهی‌نین ده شعرلری‌نین چوخ فایزی بلکه ده پوئتیک شکیلده چوخ ساده و خالق دانیشیق دیلینده روایت اولونان ییغجام سئوگی حکایه‌لری‌دیر. و بو اؤز- اؤزلویونده البته کی گؤزل بیر حال‌دیر.
من بئله دوشونورم کی نادیر، تک بئش- آلتی غزل- قوشما یازسایدی دا، ادبیاتیمیزین بو دوروموندا خالقین یادداشینا کئچه‌جکدی. آنجاق ایندی اونون بیر کیتابلیق شعری (بو قفس ده اوچدو بلکه) ایشیق اوزو گؤروب. بونا اورکدن سئوینه‌رک، سئوگیلی نادیرین اؤزونه ده، اونون شعرلرینی و شخصیتینی سئون‌لره ده تبریک دئییرم. اینانیرام کی خالقیمیز اونو هر زامان دیرلندیریب اؤز حافیظه‌سینده یاشادا‌جاق. البته منجه بعضی جهت‌لردن نادیرین شعری یاشادیغیمیز چاغین یئنی و داها یئنی شعرلری سیراسیندا دئییل. بو قونونو بلکه گله‌جکده باشقا بیر یازیدا داها چوخ آیدینلاشدیردیم. چوخ ساده بیر دیلله دئسم، نادیرین شعرلری‌نین یئنی شعر سیراسیندا اولمادیغی‌نین بیر ندنی ده فولکلورلا دولو اولماغی‌دیر. سؤزسوز بوتون دیل‌لرده فولکلور اؤز- اؤزلویونده بیر میللتین توکنمز سؤز قایناغی‌دیر. آنجاق بو آرادا بیر سؤزون ده یانیندان سایمازیانا سوووشماق اولماز. جامال ثورییا دئمیشدیر بو سؤزو: فولکلور شعرین دوشمانی‌دیر!
بلکه گون شعری‌نین اؤزل‌لیک‌لرینه زیلله‌نه‌رک نادیرین ده شعرلرینه باشقا بیر یازقا- یازی‌یلا دؤنه‌جه‌یم. اونا گؤره ده بو یازینی چوخ اوزالتماق ایسته‌میرم. دئدیییم کیمی نادیر ایلاهی هم چوخ یاخشی شاعر، هم ده چوخ یاخشی اینسان‌دیر. بونا گؤره ده من نادیر ایلاهینی گئرچک‌دن بیر بؤیوک قارداش کیمی هم چوخ ایستیرم، هم ده اونا بؤیوک حؤرمتیم وار. اوسته‌لیک چوخ سئوینیرم کی من اوزون ایللر، اؤزل‌لیکله گنج‌لیک چاغ‌لاریمدا ائوده، ائشیکده، کوچه- بازار و قهوه‌خانا‌لاردا نادیرین گول اوزونه باخا- باخا اونون دوغوردان دا اوره‌یه یاتیم شعرلرینی اؤز سسی ایله ائشیدیب، هم اؤیرنیب، هم ده اولدوقجا لذت آلمیشام. آنجاق ادبیاتیمیزین داها صداقتلی، داها اوریژینال بیر ادبیات اولاجاغینی دوشونه‌رک بورادا بیر سؤزو ده دئمک ایستردیم. اومورام سئوگیلی نادیر بو سؤزه گؤره مندن اینجیمه‌سین! نادیرین شعری چوخ جدی و اوریژینال بیر شعر اولدوغو آرتیق گؤز اؤنونده‌دیر. بوندا هئچ شک- شوبهه یئری یوخ‌دور. آنجاق دوغروسو نادیرین بعضی شعرینه کیچیک ده اولسا آچیقلاما وئرمه‌مه‌سینه آدام ایچدن اوزولور. بو اوزگونلوک منیم اوچون چوخ دا اؤنملی دئییل، آنجاق نادیر اؤز اوریژیناللیغینی بعضی شعرلرینه آچیقلاما وئرمه‌مکلری‌یله سؤال آلتینا آپارا بیلر. نادیر بیر سیرا غزللر و روباعی‌لرینده آیدین شکیلده خالق بایاتیلاریندان قیدالانیب. اوسته‌لیک بیر سیرا غزللرینی ده باشقا شاعرلرین غزل‌لرینه “نظیره” اولا‌راق یازیب، آنجاق تأسّفله بونو کیتابیندا قئید ائتمه‌ییب. حتی بو کیتابیندا اولمایان بعضی شعرلری ده یئنه بو سیرا شعرلردن‌دیر. اؤرنک اوچون “یارا گل- گل دئییم هارا گلسین” مطلع‌لی غزل کی محض بو بیر ایکی واریانتلی خالق بایاتی‌سی قایناغیندان سو ایچمیشدیر:
۱)”سئوگیلیم هارا گلسین/ آغ گونوم قارا گلسین/ اوندان آیری دوشموشم/ اورییم زارا گلسین!”
۲)”سئوگیلیم هارا گلدی/ آغ گونوم قارا گلدی/ یاردان آیری دوشندن/ اورییم زارا گلدی.”
یا “بیر عمر هر آرزو اکدیم آه دردیم، آه” مطلع‌لی روباعی، بو بیر بایاتی قایناغیندان:
“عزیزینم آه دردیم/ آه درمانیم، آه دردیم/ خاخ (خالق) گول اکدی گول دردی/ من گول اکدیم آه دردیم!”
دئدیییم کیمی نادیر ایلاهی بیر سیرا کیتابیندا چاپ اولوب- اولمایان غزللرینی ده (اؤرنک اوچون: “گلین باجی” – “مئشه به‌یی” – “دادی وار” و … ردیف‌لی غزللرینی) باشقا شاعرلرین شعرلرینه محض “نظیره اولا‌راق” یازیبدیر. آنجاق تأسفله بونو هئچ زامان هئچ یئرده قئید ائتمه‌ییب. بو صیفت سئوگیلی نادیردن اوزاق اولسون، آنجاق آرتیق بوتون ادبیاتچی اولان‌لار بیلیرلر کی بوتون دونیا ادبیاتیندا بو سایاق ایشلره بیر چئشید “پلاگیات- ادبی اوغورلوق- ادبی چالما” دئیر. نادیری بیر گؤزل دوست، بیر بؤیوک قارداش کیمی چوخ ایسته‌دیییم و اونا بؤیوک حؤرمت بسله‌دیییمه گؤره، منیم بونلاری آچیب- آچیقلاماغیم بلکه ده یئرینه دوشمز و یاخشی آلینماز. آنجاق نادیر ایلاهی اؤزو بو سیرا شعرلرینه کیتابیندا یا بول- سول چیخیش ائتدییی درنک‌لر، قورولتای‌لار و باشقا یئرلرده آچیقلاما وئرسه‌یدی، داها دا اؤز اوریژیناللیغینی قوروموش اولاردی!…
قارداشیم نادیر ایلاهییه و حؤرمت‌لی اوخوجولارا سونسوز سئوگی‌لریم و جان ساغلیغی دیله‌ییمله:
۱۳۹۵/ ۱۱/ ۲۵
یک پاسخ
من بو یازیدا تعارف،تکلف و دوستلوق جوشغوسوندان باشقا ادبی و زیبایی شناختی بیر تنقید یا اوخونوش گوره بیلمه دیم.نادر الهی نین شعرینی اوتورموش او باخجی بیر انسان و نه بیلیم صمصمی بیر دوست و…دوغروسو ادبیاتیمزا یازیقلار اولسون بو دورم اوزره