معجز هویتی و آنادیلی
محمدعلی نقابی
میرزا علی معجز هویتینه فیکیر وئردیکده، آیدینجاسینا گؤروروک که بشر طالعی‌نین خوشبختلییی، دوزگون انسانجا و راحات یاشاما یوللاری شاعرین ادبی طنز یارادیجیلیغی‌نین متنینده جوشماقدادایر.
معنوی وارلیغی‌ایله ابدیله‌شن اولو شاعر ۱۲۵۲- نجی گونش ایلینده- اسفند آیی‌نین ۷ سینده- او گونگو شبستر قصبه‌سینده دونیایا گؤز آچدی. آتاسی حاج آقا و آناسی زهرا اونون آدینی علی قویدولار. او بویا- باشا چاتدیقدان سونرا ایلک تحصیلینی کؤهنه اوصول مکتبده آلاراق، ۱۲۶۸ ده تام گنجلیک چاغلاریندا مسافیر کاروانینا قوشولاراق جلفا مرزیندن و نخجوان- ایروان- تفلیس و باطوم شهرلریندن کئچیب، بوخار گمیسی‌نه مینه‌رک قارا دنیز یولو ایله تاریخی و افسانه‌لر دیاری ساییلان استانبولا گئتمیشدیر.
روایت و تخمینلره گؤره “علی بی” صحافلار چارسیسیندا کتاب ایشی ایله مشغول و والده خانیندا اقامت ائتمیشدیر.
یئنی تورک ادبیاتی‌نین ارکانی «ثروت فنون» مجله‌سیندن هابئله نامیق کامال، توفیق فکرت، محمد عاکف اثرلریندن تاثیر‌له‌نیب و الهام آلان علی بی، ایلک شعرلرینی عثمانلی پایتختینده سؤیله‌میشدیر.
۱۶ ایل غربتده قالاراق وطن حسرتینه دؤزموش و ۱۲۸۴ ده دوغما دیارینا قاییتمیشدیر. ایلک اؤنجه محتوالی و دولغون نوحه و سونرالار اجتماعی یارادیجیلیغینا باشلامیشدیر.
اسلام دینینه و بؤیوکلرینه حؤرمت بسله‌ین طنز شاعری کسگین قلمی و سارسیلماز اینامی ایله یورولمادان او گونون جامعه‌سینده‌کی جهالت، خرافات، اؤز باشیانالیق، قادین و یا سمبولیک آدیله تکذبان ساوادسیزلیغی، ایکی اوزلولوک، خارجی استثمار علیهینه روان و دولغون شعرلر یازمیش و ادبی اینجی‌لر یاراداراق، جامعه‌نین طوفانلی دنیزینده دالغالارا قارشی اوزموشدور.
گولر اوز و شیرین کلام شاعر، اؤز یارادیجیلیق ایللرینده جهالت هیولاسی‌نین قارشیسیندا اسکندر سدّی کیمی دایانمیش و هئچ چکینمه‌دن حق سؤزونو دوشوندوروجو آجی گولوش یولو ایله دئمیش و جهالت دوٍنیاسی‌نین نه قده‌ر قورخونج بیر قارانلیق اولدوغونو خالقین باشا دوشه بیله‌جه‌یی بیر دیل‌ایله بئله بیان ائتمیشدی:
الهی ایلدیریم گؤندر، جهالت پرده‌سین یاندیر،
قارانلیقدا قالیبدیر خلق عالم بیر ایشیقلاندیر.
۲۸ ایل دوغما یوردو شبسترده قان قارداشی صابر اثرلریندن الهام آلاراق اؤز آنا دیلینده ساده و اجتماعی طنز شعرلرله معنوی معجزه‌لر یارادان چالیشقان شاعر ۱۳۱۲ -نجی ایلین مرداد آیی سیرالاریندا باجاناغی حاج خلیل مهدوی نادر (مدیرالنظاره)نین دعوتینه گؤره نوبار قاپیلی حیات یولداشی سریه خانیم ایله شبستردن شاهرودا ساری یوللانمیشدیر.
بیر ایل دوغما دیار حسرتینه دؤزن شاعر، ان سون بو فانی دونیادا ۲۲۱۰۵ گون یاشادیقدان سونرا، ۶۱ یاشیندا دیریلیک یوکون چیگنیندن آتمیش و شاهرودون کؤهنه مزار قبرستانلیغیندا تورپاغا تاپشیریلاراق ابدیته قاووشموشدور. شاعرین کیم اولدوغو مزار داشیندا قاباریق حالدا بئله قازیلمیشدیر: «هذا مرقد مرحوم علی معجز ولد حاجی آقا شبستری ۱۳۱۳».
۱۳۴۶ دا شاعرین مزاری، مریدلری طرفیندن نبش قبر اولوناراق شبستره گتیریلیب و امانت اولاراق یوسفی‌نین باغیندا باسدیریلمیشدیر. دئدیکلره گؤره ۱۳۷۰ ده معجز وورغونلاری اونون سوموکلرینی و مزار داشینی امانت یئریندن چیخارداراق اؤز ائولرینده ساخلاماقدادیرلار.
هویتی ایله یارادیجیلیغی وحدت تشکیل ائدن شاعرین شعرلری یاشاما شعری اولوب و اؤز زامانی‌نین گوزگوسو ساییلماقدادیر، اونون ادبی اثرلرینده جنوبی آذربایجانین اجتماعی مسئله‌لری عکس ائتدیریلمیش و خالقین عنعنه و فولکلورو جانلانمیشدیر.
دیریلییینده «حاماملاریمیز» آدلی شعری تبریزده چیخان ملاّنصرالدین مجله‌سی‌نین ۵- ینجی نومره‌سینده چاپ ائدیلمیشدیر.
معجز فانی دونیانی ترک ائتدیکدن ۱۱ ایل سونرا هویتینی و ادبی یارادیجیلیغینی ایلک دفعه ششگلانلی غلام محمدلی ۱۳۲۴ ده تبریزده چاپ ائتدیردییی «میرزا علی معجز- سئچیلمیش اثرلری» کیتابی واسطه‌سیله مطبوعات عالمینه تانیتدیرمیشدیر. بونو دا قید ائتمک لازیمدیر کی معجزین ایلک چاپیندا محمد نخجوانی‌نین همتی و آنا دیلینه خدمتی تقدیره لایق و بؤیوک اهمیّته مالکدیر.
میرزا علی معجزین عطیر ساچان و اوره‌ک قانیله یازدیغی اجتماعی و فلسفی شعرلرینی یاخشی باشا دوشوب، ایچ ائیله‌مک اوچون اونون ۱۹۴۵- ۴۸- ۴۹- ۵۳- ۵۴- ۵۵- ۵۶- ۵۸- ۵۹- ۷۸- ۷۹- ۸۲- نجی میلادی ایللرده چاپدان بوراخیلان ۱۲ جیلدلیک جیبی و رقعی اثرلرینی دؤنه- دؤنه سئوه- سئوه اوخوماق گره‌کدیر.
ایندی‌یه‌دک مطبوعات عالمینده معجز هویتی و اثرلری حاققیندا شمالی و جنوبی آذربایجاندا، تورکیه‌ده آلمانیادا، امریکادا، تورکجه، فارسجا و انگلیسجه ۱۸۰ مورد مقاله، مطلب و شعر یازیلمیش، هابئله ۱۳۳۷ شمسی‌ده لطیفه عمر اووا، ۱۳۶۱ ده فرمان خلیل‌اوف و ۱۳۷۴ ده هادی سلطان الغرایی اؤز دانشگاه رساله‌لرینی آذریجه، روسجا و انگلیسجه، معجز یارادیجیلیغی و شخصیّتی باره‌ده یازمیشلار.
معجز پرستشکاری «پاوئل پانچینکو» ۱۳۳۵ ده شاعرین سئچیلمیش اثرلریندن روسجایا ترجمه ائتمیش و اثر “سیتیخی ایزبراننی” آدیندا آذربایجان دولت نشریاتی طرفیندن چاپدان بوراخیلمیشدیر.
دولغون و سازنده اثرلریله اؤز آدینی و هویتینی ابدی‌لشدیرن آزاد فیکیرلی معجز، عؤمور بویو کؤهنه قفالرین زهیرلی اوخلارینا و سپدیکلری چاخیرلارا معروض قالدیغی حاقدا، فارسجا بئله دئمیشدیر:
ای دوست نه جنّم و نه شیطانم من
از بنده مترس هیچ، انسانم من
پنهان شده‌ام ز ترس تکفیر، اینجا
در زیر زمین جریده می‌خوانم من
مظلوملار بلندگوسو ساییلان آلچاق کؤنوللو شاعر عؤمور بویو یورولمادان، چکینمه‌دن، اوسانمادان جسارتله رئالیسم سبکینده ۴۰ مین بئیته یاخین درین مضمونلو شعر و بیر چوخ مزاحلی دوست مکتوبو یازمیش و ایندی‌یه-دک او اثرلرین یاریسی، هابئله شاعرین ۱۲۴ ورقده ۲۸۰۰ بئیت‌لیک ال یازمالاری، ۵۰۰ فوتو شکلی و ۷۰۰ بئیت فارسجا شعرلری معنوی و زنگین اولاراق علاقمندلرین الینه چاتمیشدیر.
اطمینان و جسارتله دئمک اولار که جنوبی آذربایجان ادبی طنزی‌نین پایه‌لرینی گوجلو دوشونجه و دونیا گؤروشونه مالک اولان معجز مؤحکملندیرمیشدیر. او نئچه یوز ایلدن بیر دفعه پارلایان اولدوز تک، آذربایجان ادبیات گؤیلرینه ایشیق ساچمیشدیر.
او زامانین شرایطیندن آسیلی اولاراق معجز یارادیجیلیغی‌نین چیچکلنمه و آچیقجا افشاگرلیک دوورو ۱۳۰۷دن ۱۳۱۳ -ینجی ایله قده‌ر اولموشدور.اؤز جامعه‌سی‌نین ایچیندن قالخان و دوغما دیاریندا یئدییی دوز- چؤره‌یی یاددان چیخارتمایان گؤرکملی شاعر، انسانلیق و وظیفه‌شناسلیق نامینه و رنگین و زنگین آنا دیلینی گؤز به‌به‌یی کیمی قوروموش و اؤزونو یوردونون برکتلی تورپاغینا معنوی بورجلو سایدیغی اوچون اثرلرینی دوغما دیلده یازاراق آذربایجان دیلینه و خالقینا اوره‌کدن باغلی اولدوغونو ثبوته چاتدیرمیشدیر.
نابغه و تجربی جامعه‌شناس شاعر، فارسجا یازدیغی قیسسا ترجمه حالیندا دئییر:
«من ملاحظه ائتدیم کی آذربایجان اهالیسی‌نین ان چوخو تورک دیللی‌دیرلر و فارسجا شعرلردن پای آپارا بیلمیه-جکلر و منیم‌ده مقصدیم مطلبی آندیرماق‌ایدی کی آرواد و کیشی باشا دوشسونلر. اونا گؤره شعرلریمی اؤز آنا دیلیمده یازدیم».
شعرلری‌نین بیرینده تورک دیلی‌نین نئجه تحقیر ائدیلدییینی، حتّی بعضی تورک سویلولارین داها بو دیلین بؤیوکلر دیلی یوخ، بلکه اوشاقلار دیلی اولدوغونو ظنّ ائدنلره قارشی بئله دئییر:
دیلیم تورکی، سؤزوم ساده، اؤزو صهبایه دلداده
منیم تک شاعرین البت اولور، کاساد بازاری
دونن شعریله بیر نامه آپاردیم شاه ایرانه
دئدی: ترکی نمی‌دانم، مرا تو بچّه پنداری؟
اؤزو تورک اوغلو تورک، آمما دئییر تورکی جهالتدیر،
خدایا مضمحل قیل تختدن بو آل قاجاری!
اومیدین کسمه معجز یاز آنان تعلیم ائده‌ن دیلده
گزر بیر ارمغان تک دفترین بیل، چین و تاتاری
شاعرلر مجلیسی‌نین تانینمیش شاعرلریندن ساییلان ابوالقاسم کامل «معجز حاققیندا خاطیره‌لریم» باشلیغی آلتیندا بئله یازیر:
“بیر گون شبسترده بیر رفیقیمین ائوینده قوناق ایدیک، میرزاعلی معجزده اوردایدی. صحبت زامانی ائو صاحیبی‌نین کیچیک اوغلو مکتبدن گلدی، من اوشاغا درسلری حاققیندا سئوال وئردیم. بو وقت معجز اوشاغا مراجعت ائدیب دئدی:- “بالا آل بو شعری اؤز کتابی‌نین حاشیه‌سینه یاز”! من شعری آلیب اوخودوم، بو ایکی بیتدن عبارت‌ایدی:
اؤز شیرین دیلیوی اوخویان گونلر
من کیمی شعر، غزل توخویان گونلر
ساغ قالسام دییه‌رم «مرحبا سنه!»
اوندا بیل یئترسن طور ایمنه
حاضیر جاواب شاعرین اوستده‌کی شعریندن بئله نتیجه آلماق اولور که هر ملتیّن آنا دیلی او ملتیّن هویتینی، وارلیغینی و باش اوجالیغینی تعیین ائدیب و بؤیوک حیاتی اهمیّته مالکدیر.
طور ایمن سؤزونه گلدیکده، اونون تانینمش آدیندان بللی‌دیر که قورخو- دهشت اثری اولمایان امنیّت و آسوده‌لیک داغی اولوب و چوخ گئنیش معنایه مالکدیر. بیلیندییی کیمی داغ هئچ کسین مالکیتینده اولمادیغی اوچون هرانسانا ؤزونو او محیطده آزاد حسّ ائده‌ر.
طور ایمن داغی‌نین زیروه‌سینه چاتان میللت‌لر حیات بویو آزادلیق، حریّت و دموکراسی ایله آیین- شایین بیر محیطده یاشاییب، عؤمور سوررلر. او جامعه‌ده دوغمالیق- اؤگئی‌لیک یئلی اسمز، بلکه قارداشلیق، آزادلیق و امین- آمانلیق برقرار اولوب و صولح بایراغی یوکسکلرده دالغالانار.
علوی طبعه و گئنیش انسان سئورلیک دوشونجه‌سینه مالک اولان گولر اوزلو شاعر، یاشاییش دؤورونده مادی سیخینتی‌لارا معروض قالمیشسادا، شرفلی و یوکسک معنوی حیات سورموشدور.
اؤلومسوز شاعرین هویّتینی و آنا دیلینه قارشی بسله‌دییی مناسیبتی بئلنچی بیر کیچیک مقاله‌ده یوخ، بلکه حجمیللی اثرلر یاراتماقلا ده‌یرلندیرمک لازیمدیر.
سؤزومو، معنوی وارلیغی قلبیمده یئر سالان شاعرین بیر بئیت شعریله سونا چاتدیریرام:
ملّت اگر آنلایا معجزین افکارینی
معجزین افکارینا واله و حئیران اولار.
2 پاسخ
از این نویسنده تاکنون ده جلد کتاب به چاپ رسیده است
کتاب شبسترلی معجزین حیاتی در۲۸۴ صفحه به زبان مادری توسط این نویسنده شهیر چاپ و منتشر گردید.کتابی ارزشمند و تحقیق شده و با استفاده از ادبیات غنی.