“قيز کؤرپوسو” یامان قوجالیب…!
(نگاهی دوباره به وضع سازه‌ای پل دختر میانه)
مسعود آذر
1. مقدمه:
از زماني که انسان به مازاد توليد دست يافت، دادو ستد و تجارت شکل گرفت. پيدايش تجارت و رشد آن نيازمند محل و مراکزي براي فروش و راههاي ارتباطي بود. هر چه امر تجارت گسترش مي‌يافت، اين نيازها هم به تبع آن بيشتر احساس مي‌گرديد.
مراکز تجاري يا در مسير راههاي اصلي بوجود مي‌آمد، يا شکل‌گيري اين مراکز ايجاد راهها را درپي داشت. اين دو به کمک يکديگر موجبات شکل‌گيري شهرها را فراهم مي‌ساختند و متقابلأ احداث يا وجود شهرها گسترش راهها و بازارها را در پي داشت. از طرفي ديگر تشکيل حکومتهاي محلي و امپراطوريهاي بزرگ و نيازهاي اقتصادي، سياسي و نظامي اين حکومتها، موجبات شکوفايي صنعت راهسازي را فراهم مي‌ساختند.
“راه وسيله جابجايي ثروت بود” و علاوه بر جابجائي فرآورده‌هاي صنعتي و کشاورزي، به عنوان وسيله ارتباطي براي نقل و انتقالات نظامي، ايجاد و تسهيل ارتباطات متقابل بين مراکز و مناطق، بين ملل مختلف و گردشگران نيز مورد استفاده قرار مي‌گرفت. پس از ساخت چرخ که از مهمترين اختراعات دوران باستان بشمار مي‌رود، راه زميني اصلي‌ترين وسيله ارتباطي بشر به حساب مي‌آيد.
به علت خشک بودن فلات ايران و دور بودن آبادي‌ها از همديگر و کم بودن محصولات کشاورزي استحصالي اين آبادي‌ها، در ادوار گذشته نياز چنداني به راههاي ارابه‌رو جهت حمل و نقل نبود. از اين رو براي ساخت جاده‌هاي ارابه‌رو اقدام مهمي به‌عمل نمي آمد، و باربري صرفأ با شتر در بيابانها و اسب و الاغ و قاطر در کوهستانها انجام مي‌گرفت. اما بعضأ نمونه‌هايي از فنون راهسازي را در کارهاي راهسازي مربوط به دوره‌هاي ساساني و صفويه مي‌توان مشاهده نمود.
در احداث راهها و ايجاد گذرگاه‌هايي در مناطق کوهستاني براي عبور از دره‌ها و رودخانه‌ها، احداث پل در دستور کار راه‌سازان قرار گرفت. پلهاي اوليه معمولأ از مصالح موجود در طبيعت مثل چوب و سنگ، الياف گياهي بصورت معلق يا با تيرهاي حمال ساخته مي‌شدند.
پل‌ها اساسأ براي ايجاد ارتباط بين دو کرانه رودخانه و يا دو طرف دره‌ها ساخته مي‌شوند. ولي کاربردهاي ديگري چون سوار نمودن آب به اراضي بالاتر، انتقال آب از يک طرف رودخانه به طرف ديگر آن و ايجاد تفرجگاه – مانند پل خواجوي اصفهان- را هم مي توان براي پل تعريف نمود.
صنعت پل‌سازي از بدو پيدايش آن که انسانها از تنه درختان و تخته سنگها براي ساخت پل استفاده نمودند، تا امروز که پل هاي معلق و کابلي چند کيلومتري را مي‌سازد، پيشرفتهاي شگرفي داشته است. سابقه ساخت پلهاي سنگي به قبل از دوران رومي‌ها بر مي‌گردد. در آسيا و ابران نيز پلهاي زيادي با اين مصالح ساخته شده است. در سواحل دو سوي رودخانه هميشه خروشان و پر آب ارس، در نزديکيهاي جلفا آثار پل اورارتويي را مي توان مشاهده نمود که حاکي از پيشرفت شگرف صنعت پل‌سازي در اين منطقه مي‌باشد. همچنين وجود پلهاي خداآفرين که در ادوار بعدي بر روي پايه‌های قدیمی و اولیه خود مرمت و بازسازي شده‌اند، گواه ديگري بر اين مدعاست.
در دوره اشکانيان صنعت