“قیز کؤرپوسو” یامان قوجالیب…!
(نگاهی دوباره به وضع سازه‌ای پل دختر میانه)
مسعود آذر
۱. مقدمه:
از زمانی که انسان به مازاد تولید دست یافت، دادو ستد و تجارت شکل گرفت. پیدایش تجارت و رشد آن نیازمند محل و مراکزی برای فروش و راههای ارتباطی بود. هر چه امر تجارت گسترش می‌یافت، این نیازها هم به تبع آن بیشتر احساس می‌گردید.
مراکز تجاری یا در مسیر راههای اصلی بوجود می‌آمد، یا شکل‌گیری این مراکز ایجاد راهها را درپی داشت. این دو به کمک یکدیگر موجبات شکل‌گیری شهرها را فراهم می‌ساختند و متقابلأ احداث یا وجود شهرها گسترش راهها و بازارها را در پی داشت. از طرفی دیگر تشکیل حکومتهای محلی و امپراطوریهای بزرگ و نیازهای اقتصادی، سیاسی و نظامی این حکومتها، موجبات شکوفایی صنعت راهسازی را فراهم می‌ساختند.
“راه وسیله جابجایی ثروت بود” و علاوه بر جابجائی فرآورده‌های صنعتی و کشاورزی، به عنوان وسیله ارتباطی برای نقل و انتقالات نظامی، ایجاد و تسهیل ارتباطات متقابل بین مراکز و مناطق، بین ملل مختلف و گردشگران نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از ساخت چرخ که از مهمترین اختراعات دوران باستان بشمار می‌رود، راه زمینی اصلی‌ترین وسیله ارتباطی بشر به حساب می‌آید.
به علت خشک بودن فلات ایران و دور بودن آبادی‌ها از همدیگر و کم بودن محصولات کشاورزی استحصالی این آبادی‌ها، در ادوار گذشته نیاز چندانی به راههای ارابه‌رو جهت حمل و نقل نبود. از این رو برای ساخت جاده‌های ارابه‌رو اقدام مهمی به‌عمل نمی آمد، و باربری صرفأ با شتر در بیابانها و اسب و الاغ و قاطر در کوهستانها انجام می‌گرفت. اما بعضأ نمونه‌هایی از فنون راهسازی را در کارهای راهسازی مربوط به دوره‌های ساسانی و صفویه می‌توان مشاهده نمود.
در احداث راهها و ایجاد گذرگاه‌هایی در مناطق کوهستانی برای عبور از دره‌ها و رودخانه‌ها، احداث پل در دستور کار راه‌سازان قرار گرفت. پلهای اولیه معمولأ از مصالح موجود در طبیعت مثل چوب و سنگ، الیاف گیاهی بصورت معلق یا با تیرهای حمال ساخته می‌شدند.
پل‌ها اساسأ برای ایجاد ارتباط بین دو کرانه رودخانه و یا دو طرف دره‌ها ساخته می‌شوند. ولی کاربردهای دیگری چون سوار نمودن آب به اراضی بالاتر، انتقال آب از یک طرف رودخانه به طرف دیگر آن و ایجاد تفرجگاه – مانند پل خواجوی اصفهان- را هم می توان برای پل تعریف نمود.
صنعت پل‌سازی از بدو پیدایش آن که انسانها از تنه درختان و تخته سنگها برای ساخت پل استفاده نمودند، تا امروز که پل های معلق و کابلی چند کیلومتری را می‌سازد، پیشرفتهای شگرفی داشته است. سابقه ساخت پلهای سنگی به قبل از دوران رومی‌ها بر می‌گردد. در آسیا و ابران نیز پلهای زیادی با این مصالح ساخته شده است. در سواحل دو سوی رودخانه همیشه خروشان و پر آب ارس، در نزدیکیهای جلفا آثار پل اورارتویی را می توان مشاهده نمود که حاکی از پیشرفت شگرف صنعت پل‌سازی در این منطقه می‌باشد. همچنین وجود پلهای خداآفرین که در ادوار بعدی بر روی پایه‌های قدیمی و اولیه خود مرمت و بازسازی شده‌اند، گواه دیگری بر این مدعاست.
در دوره اشکانیان صنعت
