«آناتارلا» پووئستی
دونیا شؤهرتلی قیرقیز یازیچیسی «چنگیز آیتماتوف»ون «آنا تارلا» پووئستی «بهرام سورگون»ون امه‌یی سایه‌سینده ۱۴۴ صحیفه‌ده و ۱۰۰۰ نوسخه تیراژدا «پارلاق قلم» انتشاراتی طرفیندن ایشیق اوزو گؤرموشدور. عرب الیفاسی ایله ایلک دفعه ۱۳۹۵نجی ایل یاییلان بو قیسا رومان «جمیل علی‌بی‌اوف»ون واسیطه‌سیله آذربایجان تورکجه‌سینه چئوریلیب، گرافیستی ایسه «آتابای تیکان‌تپه‌لی»دیر.
«چنگیز آیتماتوف» کیم‌دیر؟
چنگیز آیتماتوف رومان، نمایشنامه یازار و دیپلومات، ۱۹۲۸- جی ایلین دسامبر آییندا، شکر کندینده (قیرقیزستان و قزاقستان آراسیندا) دونیایا گؤز آچیب. قیرقیزلارین آدلیم یازاری اولوب و شؤهرتی دونیایا یاییلیب. مشهور اثرلریندن: «جمیله»، «بیرینجی معلم»، «آغ گمی»، «الوداع گولساری»، «بیر گون یوز ایل بویوندا» و… نی آد آپارماق اولور. آیتماتوف‌ون رومان‌لاری، بوتون دونیادا تانینیب و بوتون دیل‌لره چئوریلیب و ایندی ده اوخونور.
وودی آلئن دونیانین آدلیم فیلم یؤنتمنی، جمیله رومانینی، دونیانین ان گؤزل رومانتیک رومانی آد آپارمیشدی.
آیتماتوف‌ون وفات گونو ۲۰۰۸ ژوئن آیی‌نین اونونجو گونو آلمان اؤلکه‌سی‌نین نورنبرگ شهرینده اوز وئریب و جسدی اسلامی رسم و رسوم‌لارلا قیرقیزستانین بیشکک شهرینده‌کی اولان آتابیت مزارستانینا گؤندریلیب و اورادا دفن اولونوب. مزاری نورلا دولسون.
«آنا تارلا» پووئستیندن آلدیغیم دویغولار
مشهور قیرقیز یازیچیسی، چنگیز آیتماتوف چوخلو رومان‌لار و پووئست‌لر یازمیش و بو یولدا باشقا یازارلارین یولونا ایشیق توتموش بیری‌دیر. او چوخ درین باخیش‌لا هر بیر اثرینی یازاندا اونونلا یاشاییب و نظریمه اونونچوندور هر بیر اثری آیتماتوف‌دان اوخویوروق، بیزیم روحوموزا ایشله‌ییر… بو اینجه‌لمه «آناتارلا» رومانی حاقیندادی و منیم باخیشیم و اوندان آلدیغیم دویغولار و احساس‌لاری سیزلره یازیرام:
چنگیز آیتماتوف باشقا اثرلرینده اولدوغو کیمی بو اثرده ده انسانی حسیّات و ملّی دوشونجه‌لر، وطنپرورلیک، حلال قازانج، سئوگی، نیفرت، عشق، صداقت، دؤیوش، خوشبختلیک و …لری چوخ دوزگون بیر شکیلده یاشادان یارادانلاردان اولموش. «آناتارلا» پووئستینده ده چوخ اوستادلیق‌لا بو احساس‌لاری و دویغولاری اوخوجولارینا اؤتورموشدور.
«آناتارلا» ایکینجی دونیا ساواشی سیراسیندا یاشایان تولقونای آنانین حیاتی و اونون سووانکوللا نئجه سئوگی ماجراسی یاشادیغی و بو ائولیلیکدن اوچ اوغلو اولدوغو( قاسم، ماسئلبئک و جایناق) و قاسم‌ین آلیمان آدلی بیر گؤزل و مهربان قیزلا ائولنمه‌سی و … دن سؤز آچیر.
رومانی اوخویاندا ائله‌بیل کی اونون ایچینده‌سن. گاه تولقونای آنانین کناریندا، گاه آلیمان‌لا امه‌کومنجی گول‌لری دریرسن، گاه سووانکوللا تارلادا چالیشیرسان و یا ماسئلبئک‌له معلم اولماق خیالی قورورسان و یا قاسیم‌لا نئجه آلیماندان آیریلیجاغینی دوشونورسن و یا جایناق‌لا دیوار قزئتی چیخاردیرسان..
چنگیز آیتماتوف چوخ اینجه شکیلده اشیالارا جان وئریب و اونلارین دویغولارین یازیر. رومانین ایلک صفحه‌لرینده تولقونای آنا و تارلانین دانیشیغی گؤزه چارپیر و نئجه تولقونای تالاسینلا بیر سیردن دانیشیر و بو سیری بیر تارلا بیلیر و بیرده تولقونای آنا:
– تارلا: دئمه‌لی، سن هله اونا هئچ بیر سؤز دئمه‌میسن، تولقونای؟
– تولقونای: یوخ، جرأت ائتمه‌دیم …
و بو سیری اوخوجو مطلق کیتابین سونوندا آنلاییر (چوخ اوزوجودور) و یازارین یازدیغی کیمی:
– اوتور، تولقونای، آیاق اوسته دورما، بیرلیکده فیکیرلشک…
چنگیز آیتماتوف بعضی صحنه‌لری ان اینجه آیرینتی‌لاریلا دولو- دولو آنلاتیر:
– آلیمان!
«بیر آن ایچریسینده گؤزلریمده حیات‌لا اؤلوم قارشی- قارشی‌یا دوردو! بیز گئری قاییداندا آرتیق هاوا ایشیق‌لاشیردی. توراندا ایری آغ قار لوپالاری هاوادا فیرلانیردی. اونلار ائحمالجا یئره ائنیردیلر. اطرافدا ساکت‌لیک ایدی – هئچ بیر سس – سمیر یوخ ایدی، بوتون عالم اؤلو بیر سکوت ایچریسینده ایدی. بو اؤلو سکوتدا آغ یاللی، آغ قویروقلو یورغون آتلار قازالاغی ساکیتجه چکیر، بکتاش ایچین – ایچین هیچقیریردی. او، آت‌لاری سورموردو، آتلار اؤزلری گئدیردی. او، بوتون یولو آغلادی. من یولون قیراغی ایله گئدیردیم، اوشاغی خلعتیمین آلتیندا قوجاغیمدا توتموشدوم، یئرده‌کی آغ قار دا منه قارا گؤرونوردو.» (ص۱۳۳)
روماندا سئوگی، خوشبختلیکدن دانیشیلیب و حتی اوخوجونو مجبور ائدیر کی بو سوالا فیکیرلشسین، خوشبختلیک نه‌دیر؟
سووانکولون خوشبختلیکدن آنلاییشی، اصیل خوشبختلیک اؤز تارلانی شوملاماق و اؤز تاخیلینی دؤیمک‌دی. تولقونای آنا ایسه، اوشاق‌لارینین خوشبختلیگی و تارلالارین محصولونون بول اولماسی نوه‌سینین خوشبخت اولماسی.
تولقونای بئله فیکیرلشیر کی، اصیل خوشبختلیک تصادفاً انسانا نصیب اولمور، یای یاغیشی کیمی غفلتدن باشینا گؤیدن تؤکولور، حیاتا اطرافیندا کی آدام‌لارا مناسبتین‌له اویغون اولاراق انسان تدریجاً قسمت اولور ذره- ذره حصّه- حصّه بیر یئره ییغیلیر، بیری دیگرینی تاماملاییر و بئله‌لیکله بیزیم دئدیییمیز خوشبختلیک یارانیر.
بلکه تولقونای اوچون خوشبختلیک چؤره‌ک بیشیرمک و اونون قوخوسودور؟!
حتّی روماندا تاخیلا، چؤره‌یه و ال اَمه‌یینه چوخ اؤنم وئریلدییی گؤرونور و حتی چؤره‌یی و تارلانی آلله کیمی بیلمه‌لرین دئسم یالان اولماز.
کیتابدا یازار بو مورد اوچون نئچه سطیرلر یازیب کی من بوردا اونلاری اؤرنک گتیریرم:
«اگر بیزیمده اؤز تارلامیز اولسا… اؤز تاخیلیمیزی دؤیسک بو بیزیم خوشبخت‌لیییمیز اولار.»(ص۱۴)
«عؤمروم بویو یئنی محصولون ایلک چؤره‌یینی یئمک منه بیر نئچه دفعه نصیب اولموشدور. هر دفعه‌ده ایلک تیکه‌نی آغزیما آپاراندا منه ائله گلیردی کی، مقدس بیر مراسیمی حیاتا کئچیریرم.» (ص۲۸)
«چؤره‌ک ابدی‌دیر، ائشیدیرسن اوغلوم قاسم حیات دا ابدی‌دیر، امک ده ابدی‌دیر.» (ص۲۹)
من چؤره‌یه خئیر دوعا وئریب بیر دیشدیم آلدیم.
آلیمانین خوشبختلیک‌لیگی قاسیم‌لا ائولنیب و اوشاق‌لاری اولماسیندا گؤرور. بو خوشبختلیک یاریم قالیر.
نظریمه چنگیز آیتماتوف بو روماندا اوخوجونو خوشبختلیکدن آنلاییشینی چالیشه چکمک ایسته‌ییر!!!
یازار خوشبختلیگی بئله تعریف ائدیر: «خوشبختلیک هر کسین ایندی کی یاشادیغی‌ایله ایلگیلی‌دیر.»
چنگیز آیتماتوف حیاتین سیرینی بئله یازیر:
«حیات بیزیم هامیمیزی خمیر کیمی یوغورموش، دویون کیمی دویونلمیشدیر. باش وئرمیش حادثه‌لر ایسه بئله‌دیر کی حتی یاشلی آدام‌لارین هامیسی دا اونداندیر نتیجه چیخارماز…»
رومان دونیا ایکینجی ساواشین اولدوغو زامان‌لاری و تولقونای آنانین و کند اهالیسی‌نین نه‌لر یاشادیقلاریندان یازیر. نئجه غم و کدر ایچینده کیشی‌لر جبهه‌یه گئدیش‌لری و خاتین‌لارین تارلالاردا ایشلدیکلرین و هر بیر شهید گلنده نئجه اوزولوب آغیت‌لار یاخیب آغلاییشلاری…
محاربه و جنگ هر زامان پیس و فلاکت‌لر دوغوران بیر اولای‌دیر. انسانلارین اؤلدویو و اومودلارین بیتدیگی و هر نه‌یین یاریم قالماسی‌دیر. یازار محاربه‌نین نئجه چیرکین اولدوغونو وورغولاییر و نئچه انسانلار کی حیات‌لاری سؤنور و اومودلاری، جوانلیق‌لاری الیندن آلینیر!!!
ایلک محاربه‌نین خبری کنده گلیب چاتیر و تولقونای نئجه بو خبره اوزولور و آغلاییر. اصلینده او فلاکتی گؤرور، حسّ ائدیر. نئجه چتین گون‌لر اونو و عائیله‌سینی و کند اهالیسین و حتی مملکتینی گؤزله‌ییر گؤرور.
– آنا محاربه! ائله‌بیل من اونون سسینی اوزاقدان ائشیتدیم!
– نئجه محاربه؟! محاربه نیه؟ دئییرسن، محاربه؟ من بو غریبه واهمه‌لی سؤزو تکرار ائتدیم و بیر آن دهشته گلدیم قورخودان و گؤزله‌نیلمز خبردن سس‌سیزجه آغلادیم…
بو آندان یئنی حیات- محاربه حیاتی باشلادی… آما اومود هر زامان واردیر، و انسانی حیاتا باغلایان دا اومودلاردیر، تولقونای آنا اومودو بئله تصویره چکیر: «اومود انسانی اؤلنه‌دک ترک ائتمیر.»
تولقونای آنا بیلیردی کی اری و اوغول‌لاری مطلق جبهه‌یه گئده‌جک‌لر و الیندن بیر ایش گلمز ایدی. اونونچون چالیشماق و تارلالاری سورمک اونا توختاقلیق وئره‌جه‌یینی بیلیردی. او بیلیردی کی کیشی‌لر جبهه‌ده جنگ ائدیرلر. نه ایسه بونلارین دا ساواشی جبهه‌یه تاخیلی یئتیشدیرمکدی.
یازار آیتماتوف هر صحنه‌ده باشقا- باشقا دویغولاری چوخ اینجه شکیلده یازیب. عادت و عنعنه‌لری چوخ گؤزل قلمه آلیب. و بو آرادا آتا سؤزلریندن ده یارارلانمیشدیر: «دمیری ایستی- ایستی دؤیرلر… » (ص۷۷)
منه ان چوخ تأثیر ائتدیگی قسمت‌لردن بیر نئچه‌سین سیز اوچون یازیرام:
تولقونای آنانین حامله اولدوغو و بو خبره سووانکولون نئجه سئویندیگینی.
تولقونای آنا و آلیمانین، سووانکول و قاسم‌ین شهید اولدوغو خبرین آلماسی.
تولقونای آنا چوخ مهربان آنا و دوشونجه‌لی بیر قاین‌آنا اولدوغونو سیز عزیز اوخوجولار رومانی اوخودوغونوزدا آنلایاجاقسینیز. تولقونای بیلیر کی آلیمان حامله‌دی و ۹- جو آیین سونوندا آلیمانین اوشاغی‌نین اولماسی و تولقونای نئجه گلینی اوچون چیرپیندیغینی و اوشاغین اولماسی، آلیمانین اؤلومو …
تولقونای آنا، آلیمانی قبره قویماسی و یاس ساخلاماسی …
آنا تارلا رومانیندان قیسا بیر کَسیت…
رومانین مهربان و دوشونجه‌لی آناسی، تولقونای، هر ایل اولدوغو کیمی تارلاسی‌نین کناریندا اوتورار و کئچمیشین و خاطیره‌لرین تارلاسی‌لا دانیشار.
تولقونای، جاتاکین کیشی‌نین قیزی قارا بنیز و گؤزل گنج قیز. تارلادا ایشله‌ین زامان اون دوققوز یاش‌لاریندا اولان جوان سووانکولا عاشق اولور. ائولنیرلر و اوچ اوغلو اولور (قاسم، ماسئلبئک و جایناق). تولقونای و سووانکول چوخ چالیشیب و اؤزلرینه بیر تارلا آلیب اؤز تاخیللارین اکیب – دؤیدولر. تولقونای و سووانکول اوچون اصیل خوشبختلیک ایدی.
اوشاق‌لار بؤیویوب و مکتبه گئدیب و اوغورلا قورتاریب حتی سووانکولا بئله درس وئریردیلر. ماسئلبئک مکتبی قورتاراندان سونرا اوزاق‌لارا گئدیر، اونون ان بؤیوک آرزیسی معلّم اولماق ایدی. قاسم و جایناق تارلا ایشلمه‌یه باشلادیلار. سووانکول، تراکتور و ایلک دفعه کنده گتیرن آدام ایدی. تارلالاری سورمک داها آسان اولموش. قاسم آلیمان‌لا ائولنیر، گؤزل گون‌لر یاشاییرلار.
گؤزل گون‌لر بیر خبرله یئرینی کدر و آجی‌یا بوراخیر. ایکینجی دونیا محاربه‌سی باشلامیش. سووانکول و قاسم جبهه‌یه چاغیریلمیش‌لار. بو آندان یئنی حیات- محاربه حیاتی باشلادی…
تولقونای و آلیمان آیریلیق المین اورک‌لرینده ساخلاییب و تارلالاردا ایشه باشلاییرلار.
بو زاماندا سووانکول جبهه‌یه گئتمه‌میشدن بریقادلیغی تولقونایا وئریر. تولقونای آنا آت اوستونده او زمی بو زمی تاخیللاری ییغیر و جبهه‌یه گؤندریردی، بریقادلیق زامانیندا اوغرولار کنده گلیب تاخیللارین چالارکن تولقونای وورولاراق یارالانار….
بیر مدت سونرا ماسئلبئک ده جبهه‌یه چاغریلیر.
یاز گلیر و سووانکول و قاسم‌ین شهید اولماق خبری کندده یاییلدی…
تولقونای و آلیمانین آجی دولو آغلاییشلاری هله‌ده ائشیدیرم…
آما حیات دوام ائدیردی و گرک کی تارلالاری ایشله‌یه‌لر. جبهه‌ده کیشی‌لر ساواشیرلار و کند ده قادینلاردا تارلالاردا ایشله‌ییردیلر.
و ماسئلبئک‌دن مکتوب گلیر، مکتوب دا ماسئلبئک یازیر کی ساواشا اؤز ایسته‌ییله گئدیر، اونون سون اؤیرتدیگی وطنپرورلیک و اونون اوچون ساواشماق مقدس بیر یول اولدوغونو یازیر و آناسیندان ایسته‌ییر کی اگر شهید اولسا آغلاماسین.
و سونرا جایناق دا گئدر… تولقونای اوچ اوغلو و ارینی محاریبه‌ده الدن وئریر.
نهایت کی محاریبه قورتاریر و زامان کئچدیکجه یارالار قابیق باغلاییر و رنگ ایتیریر.
کند ده هر شی یاواش- یاواش اؤز قایداسینا دوشوردو و یاشاییش یاخشیلاشیردی. آلیمان بیر جوان چوبانا کی سابیق عسگرلردن ایدی توتولور. تولقونای بو ایشه سئوینیر کی گلینی دول قالمیر. بو سئوگی آلیمانا هئچ ده یاخشی اولمور. آلیمان حامله اولور و چوبان اونو ترک ائدیر.
تولقونای دورومو بیلیر و آنلاییر. آلیمانا چوخ محبتله یاناشیر و اونو هئچ کسین انصافینا بوراخمیر، ولی آلیمان بو سئوگینین یئنیلگیسین داشییا بیلمیر و اؤزونو مزمت ائدیر. آلیمانین حامله‌لیگینین سون گونی، تولقونای آلیمانی سامانلیقدا سانجی چکنده تاپیر و تئز بئکتاشی چاغیریر. آلیمانی قازالاغا میندیریب خسته‌خانایا یولا دوشورلر، یولدا اوشاق دونیایا گلیر و آلیمان اؤلور….
رومانین سیرینی آچیقلاماق سیز اوخوجولارا قالمیش…
