«آقاخانیم» ننه؛ صمد بهرنگی‌دن علیرضا نابدله قدر
سودابه تقی‌زاده زنوز

هانسی‌سا کیتابی اوخویورسان، هانسی‌سا مقاله‌نی ترجمه ائدیرسن، تئوریلر وئریب میلت و یاشادیغین اؤلکه حاقدا یازیلار یازیب اؤزونو ساوادلی و آیدین فیکیر بیریسی کیمی تقدیم ائدیرسن. اما سؤز ۹۴ یاشلی ننه‌یه گلینجه بئینینده اولان بوتون فیکیرلر، قوردوغون خیاللار، یاشاتماق ایستدیغین ایده‌آل‌لار پوزولوب، هر شئیی بیر کنارا بوراخیب الینی الینه آلدیغین زامان اوخودوغون کیتابلاری، یازدیغین مقاله‌لری، ایناندیغین ایدئولوژیلری بیر کنارا بوراخیب، ایکی قولاق دا باشقاسیندان بورج آلیب اؤزونو ده بوتون ووجودونو دا ننه‌یه حصر ائدیرسن.
بو زامانا قدر بوتون اؤیرندیکلریم، بوتون بیلدیکلریم هئچ ایمیش، بوندان سونرا اصیل حقیقتی، اصیل فلسفه‌نی ننه‌دن اؤیرنجیم دییه میدانی ننه‌یه بوراخیرسان. ایچینده یووا سالان هر شئیی بوراخیب، بئیینده کی صحیفه‌نی بوشالدیب، اؤزونو آغ بیر صحیفه کیمی ننه‌نین قارشیسنا قویوب، ننه منی ایستدیغین کیمی یاز، ایستدیغین کیمی پوز دئییرسن…
کوچه قاپیسی آچیلدیغیندا گولش اوزلو بیر کیشی ایله قارشیلاشیرام، اؤز یانیمدا «یقین بو ننه‌نین اوغلودور» دئییرم. نردیونلری اوسته چیخیرام، ال آتیب ائوین قاپیسینی آچیرام، بیر باشقا خانیم و کیشی ده ائوین ایچینده‌دیلر، گؤزوم ننه‌نی آختاریر. اونلارلا تلسیک سالاملاشیرام.
ننه پینجین یانیندا ایلشیب، آیاقلارینی پتو ایله اؤرتوب. یایلیغینی قاشلارینا قدر قاباغا چکیب، یایلیغین اوستوندن کئش ایله گؤزلویونو گؤزلرینده برکیدیب. اَینینده‌کی رنگلی دون، باشینداکی رنگلی یایلیق ننه‌نی تام ناغیللارداکی مهریبان قاری ننه‌لرینه بنزدیب. بیر سؤز دئمه‌دن اییلیب اللریندن اوپورم، «باشاردیغین قدر سئو، باشاردیغین قدر اؤیرن، بو گون سنین یاشاییشیندا بلکه تکرار اولونماز بیر گوندور» دئییرم اؤزومه.
آخشام ساعات ۷ دیر. کیم دئییر زامانی دالیا قایتارماق اولماز؟! کیم بونون آنجاق بیر خیال اولوغونو دوشونور؟! بونون بیر خیال اولدوغونو دوشونورسونوزسه مطلق یانیلیرسینیز. من بو گون بیلدیم کی زمان حقیقتن ده دالیا قاییدا بیلر.
بو گون زامان بوتون دیتالاری ایله منیم اوچون دالیا قاییدیب. ۱ ایل ، ۲ ایل ، ۱۰ ایل ، ۲۰ ایل دئییل، بو گون ۱۳۹۶-جی ایلین دی آیینین ۸-جی گونو دئییل، بلکه بو گون ۱۳۰۲-جی ایللرینده یاشیرام من. صاباح گؤزلریمی آچینجا ۱۳۹۶-جی ایله قاییداجاغام دییه قریبه بیر قورخو ایچیمه دولور. اصلینده قورخو دئییل گؤروشوموز باشلانمادان بیله ایچیمده کوک سالان بو قریبه حیسه، حسرت دئسم داها اویغوندور. اونون اوچون ده بو زامانی الدن وئرمییم دییه سؤزو ننه‌یه بوراخیرام. باشاردیقجا قیسا سوال سوروشوب اوزون جاوابلار آلماق ایسته‌ییرم.
ائوه چاتماق همن کامرانی ننه‌نین قارشیسیندا یئرلشدیریب گئدیب یانیندا ایلشیرم. چئورمده نه قدر اینسان اولور اولسون بو گون بوتون دونیانین مرکزیتی ۹۴ یاشلی «آقا‌خانیم موسوی» آدلی ننه‌دیر. اونون سسیندن سونرا هئچ کیمسه‌نین سسینی ائشیتمیرم، اوندان سونرا هئچ کیمسنی گؤزوم گؤرمور، بو گون اونون اللریندن سونرا باشقا بیر شئیه توخونماغا هوسیم یوخدور.
«ننه منیم آدیم یاشین دیر» دئییرم.
اوزومه باخیب «نه ننه؟! آدین ندیر؟!» سوروشور.‌
ایلک دانیشیقدا ننه‌نین قولاقلارینین آغیر اولدوغون باشا دوشورم. چئوره‌دن سس قالخیر، هر کس بیر طرفدن «قیزین آدی یاشین دیر» دییه ننه‌نی باشا سالماق ایسته‌ییر. بیراز داها یاخینلاشیب اللرینی الیمه آلیب دوداقلاریمی قولاغینا یاخینلادیرام، «آدیم سودابه دیر ننه» دئییرم.
ننه‌نین ائوی ده اؤزو کیمی ساده‌دیر. ائوین ساده‌لیغی و صمیمیتی ائوین اهالیسینه ده سیرایت ائدیب. اما داها
دوغرو دئمک ایستسم، ائوده یاشایانلار ائوه دئییل، ائو ساده‌لیغینی ائوده یاشایانلارا بورجلودور. بئلنچی ائولری آنجاق ناغیل‌لاردا گؤرمک اولار و من بو گون بیر ناغیل دا یاشاییرام. دئمه‌لی بو گون بیز بیر اینسانا، بیر ائوه قوناق دئییل بیر ناغیلا قوناق گلمیشیک.
ننه حاقدا ائشیتدیغیم بعضی معلوماتلار وار. قادین ساحه‌سینده آپاردیغیم تدقیقاتا گؤره ننه منیم اوچون تکجه بیر «قاری ننه» دئییل بیر قهرماندیر. ائله اونا گؤره ده بو گون ناغیلینا قوناق گلمیشم. اما ننه‌نی منیم گؤزومده قهرمان ائدن خصوصیتلر ندیر دییه، اونلاری ننه نین اؤز دیلیندن ائشیتمک لازیمدیر.
ایلک سوال اولاراق «ننه، سنین آدینی ندن آقاخانیم قویوبلار؟» دییه سوروشورام.
«منیم ددمین آدی دا میرآقا ایدی، اؤزومدن سونرا بیر باجی و بیر قارداشیم دا وار ایدی. من ایرضایه-اورمیه-شهرینده سید بیر عاییله ده گؤز آچمیشام. اونا گؤره ده منیم آدیمی، آقاخانیم یعنی بؤیوک خانیم معنیسینده قویوبلار. آقاخانیم دا خانیم‌بَییم کیمی بیر آددیر. من اؤزوم ده کیشی کیمی یاشامیشام. بلکه ده منیم لیاقتیم خانیملیغا یوخدور» دئییر.
الینی منیم اَن سئودییم موضوعویا قویموش کیمی، ندن بئله دوشوندوغونون سببینی سوروشورام،
«منی بوراخاسان کیشی کیمی ایشلییم» دئییر.
«جوانلیقدا چوخ ایشلییبسن ننه؟» سوروشورام، «باشیوین توکوجا!» دئییب سؤزونون آردینی بئله توتور:
«اینسان اوغلو ایشلمه‌لیدیر، ایشلمسه اونون یاشاماغی فایداسیزدیر اونسوزدا من ایشلمه‌سئیدیم بئش اوشاغیمی مکتبه کیم گؤندرجاق ایدی؟! من او زامان ایکی قات ایشلمه‌لی ایدیم»
بیلیرم کی ننه ۶۰ ایل اول یولداشیندان آیریلیب. ننه اوشاقلاری ایرضایه-اورمیه- شهریندن گؤتوروب تبریز شهرینه گلیب. اَریندن آلدیغی پول ایله تبریزین طالقانی محله‌سینده قدیمی بیر ائوده یئرلشیب. بئش اوشاغین خرجی و مسئولیتی بوینونا دوشونجه تبریزه گلیر-گلمز ایشه باشلاییر. ننه‌نی یاشیتلاریندان فرقیلی ائدن ایلک خصوصیت ده ائله ننه‌نین سئچدیغی ایشدن باشلانیر. ننه باشقا خانیملارین عکسینه، قادین یانا بیر ایش ایله دئییل، اوشاقلاری کرپیج کسیب ائو دوزتمک ایله ایداره ائتمه‌یی سئچیر. اونون دئدیغینا گؤره تبریز شهرینده تک جانینا بئش ائو دوزلدیب ساتیر. ائو دوزتمکدن علاوه گونده مین دنه کرپیچ کسیب او مین کرپیچی ۴۰ تومنه ساتیرمیش. آلدیغی پولدان ائو و اوشاقلارین خرجین چیخیب قالان پول ایله داش، قوم، آغاج و سایر. آلیب یئنه ائو تیکمه‌یه باشلاردی. بو ایش ۶۰ ایل اول بیر قادین اوچون نه قدر یایغین بیر ایش ساییلا بیلردی؟! اونو ننه‌دن سوروشورام. ننه جوابینی ظرافتله ایلک سوالیما دویونله‌ییب دئییر: «ائله اونا گؤره آدیمی «آغاخانیم» قویوبلار دا، قادیندان چوخ کیشی یه بنزرلیغیم وار ایدی»
اما ننه «آغاخانیم» اولماغینین هزینه‌سینی ده اؤده‌ییر. آغاخانیم یئری گلدی دیرنیر، یئری گلدی پاسبانی دؤیور، یئری گلدی ساواشیب اونا خاطیر حبس‌خانایا دا گئدیر، یئری گلدی سارای کیمی اؤزونو چایا آتیر.
«ننه نییه اؤزونو چایا ووردون؟!» سوروشورام
«او زامان ایرضا شاه خانیملارین باشیندان چادیرالارینی، یایلیقلارینی گؤتوروردو، دئییردی کشف حجاب ائلیرم، قیش گونو ایدی، من چشمه باشیندا پالتار سویا چکیردیم، پاسبانلار گلدیلر. بیری آتلی بیری پیادا. آتلی پیادایا دئدی او آروادین باشینی آچ، باشیمی آچا بیلمه‌سینلر دییه اؤزومو بوز باغلامیش چایا آتدیم چایین او بیری باشیندان جاماعات منی چایدان چکیب چیخارتدی!»
ننه‌نین تبریزه کوچدوغو زامان اوشاقلارینین یاش یاریمدان ۴-۵ یاشا قدر یاشلاری وار ایدی. اونا گؤره ده گؤردوغو ایشده اونلارین هئچ بیر کمکلری کئچه بیلمیردی. همین عرفه‌ده اسکی اَری تیمورون خانیمی، کی اونا خاطیر ننه‌نی اون بئش ایل بیرگه یاشایاندان سونرا بئش کورپه اوشاق ایله بوشامیشدی وفات ائدیر. اسکی اَر تاپیلیب ۴ یاشلی آناسیز اوشاغی ننه‌دن سونرا هئچ کیمسه‌یه اومود اولا بیلمیر. ننه‌ده اوشاغی آناسیز گؤرونجه اوره‌یی دؤزمور. گونوسونون اوولادینی دا اؤز اوولادی کیمی باغرینا باسیب اونون دا مسئولیتینی عهده‌لنیب مکتبه گئدن زامانا قدر اؤز یانیندا ساخلاییر. مکتب واختی آتاسی گلیب یئنیدن اوشاغی ننه‌دن گئری آلیب اؤزو ایله آپاریر. اما بو ننه‌نین بویوتدوغو سون اوگی اوشاق المور. ننه بویوتدوغو دیگر اوشاق حاقدا بئله دئییر:
«آخشام ایشدن گلدیغیمدا هاوا بتردن یاغیردی. کوچه ده دووار دیبینده بیر بوغچا اولدوغونو گؤردوم. الیمی وورونجا ایچینده بیر اوشاق اولدوغونو حیس ائتدیم. کیمسه قیز اوشاغینی کوچه‌ده بوراخیب گئتمیشدی. اونو دا گؤتوروب ائوه گتیردیم. پالتارلارینی دییشیب پینج یانیندا قیزیشدیریب اونو دا ساخلادیم. بیر ایل سونرا اوشاغین صاحابی تاپیلدی، گلیب اوشاغی خوشبخت گؤرونجه ننه ساخلاییرسان اوشاغی یا آپاریم سوروشدو مندن. من ده آپار اوشاغینا صاحاب چیخ دئییب اوشاغی صاحابینا قایتاردیم»
ننه‌نین تبریز شهرینه کوچدوغو زامان، تبریزده ساکین اولان چاپخانا صاحیبی اولان دایی‌لاری وار ایدی. ننه‌نین و اونون اوولادلارینین حیاتینی تاثیر آلتینا آلیب ننه‌نی ایکینجی دفعه اولاراق قهرمان بیر اینسان کیمی اورتایا قویان حادیثه ده بو چاپخانا، کیتاب و یازی-پوزو آراسیندا اوز وئریر.
همین چاپخانا بیر طرفدن، باشقا طرفدن ایسه طالقانین چرنداب محله‌سینده «صمد بهرنگی» و «علیریضا نابدل» ایله قونشولوق اونون و خصوصی ایله اوشاقلارینی چپ دوشونجه‌سی ایله تانیش ائدیب اونلارین حیاتینی بیر یوللوق دییشیر. بو دوشونجه‌نین نتیجه‌سی شاه زامانیندا بیر اوغلونا ۷ ایل دیگر اوغلونا بیر ایل حبس‌خانا ایدی. بیر اوغلونون ساواک حبس‌خانالاریندا سینه‌سینه مؤهورلنمیش سیگار کوزونون ایزلری، آیاقلاریندا ایسه دمیر کامبلارین یارالاری او گونلرین یادیگارلاری‌دیر.
ننه‌دن او گونلر حاقدا سوروشورام، «ننه او گونلر نئجه کئچدی؟!»
«بیر گول ایله باهار اولمازدی، نئجه کی اولمادی، گوناه حکومتده دئییل گوناه میلتده ایدی. میلت آییلمادی. میلت دیلینه، کیملیگینه صاحاب چیخمادی. صمد گیلین جلسه‌لری بیزیم ائوده اولاردی، صمد یاخشی ناغیللار یازاردی، علیرضا دا شعر اوخویاردی»
علیرضا نابدلین (اوختای) شعرلرین دیینجه ننه‌نین گؤزلری دولوب بایاتی اوخوماقلا اؤزونو ساکینلشدیرمه‌یه باشلاییر:
تبریزیم اوی تبریزیم
ننه‌مه تای تبریزیم
دالدا خوش گونلریم وار
مرد اول دایان تبریزیم
تبریز اوستو داشلیدی
تورپاغی زر داشلیدی
دیندیرمه‌یین تبریزی
گؤزلری قان یاشلیدی
ننه‌دن صمد حاقدا سوروشورام، «ننه صمدین سونو نئجه اولدو؟!»
«صمد منیم اوشاقلاریملا داغا گئتمیشدی، اوردا صاباح آراز چایینا گئدجاغام دئمیشدی. صمدین بیر پاسدار دوستو وار ایدی. صمد دیدیغی کیمی صاباحیسی پاسدار دوستو ایله آراز قیراغینا گئدیر. دئدیلر آیاغی بودرویوب دوشوب آرازا. اؤزونو آرازدان چکه بیلمه‌ییب ائشیه. اما من اینانمیرام، صمد بیر پاسدارینان آراز قیراغینا گئتمیشدی!!!» دئییب یئنه بایاتی‌یا سیغینیر…
«آرازین قیراغی ایله
اورت دردیم اوراقینان
دئسه‌لر صمد گلیر
آختاررام سوراغینان

آراز آشدی دئییرلر
کور قووشدو دئییرلر
صمد اؤز یولداشیندان
آیری دوشدو دئییرلر»

ننه سؤزونو بئله قورتاریر
«بونلاری یاز، وئر خانیملار اوخوسونلار. اونلارا عیبرت اولسون. بیلسینلر کی خانیم باشینی بئله ساخلار. چتینلیغا دوشدوغوندا اؤزونو اودوزماز. باشقاسینا طرف ال اوزاتماز. من سید ایدیم اما هئچ زامان سید اولدوغومو هئچ یئرده دئمه‌دیم. قورخدوم سید اولدوغوم اوچون منه محبت ائدیب بیر زاد وئرسینلر. من اؤز آیاغیم اوسته دوروب، اؤزوم ایشلییب، اوشاقلاریمی اؤز قارانجیم ایله بؤیوتمه‌یی ترجیح ائتدیم! باشقا خانیملارا دا ده یاشاییشدا من گئتدیغیم یولو گئتسینلر»
گئجه‌نی ۹۴ یاشلی آغاخانیم ننه‌نین یانیندا سحر ائلیرم. گئجه یاتدیغیمدا ۱۳۹۶-جی ایلده یاشایان خانیملار نه قدر ننه گئدن یولو گئتمه‌یی باشارا بیلجکلر دییه دوشونورم. حیات ایذین وئریرسه، هله ۶۵ ایل سونرا ننه یاشینا چاتاجاغام. او زامان ننه کیمی «باشقا خانیملار دا منیم کیمی یاشاسینلار» سؤزونو دییه بیلجک قدر ثمرلی بیر یاشاییشیم اولاجاقمی دییه اؤزومدن سوروشورام!
سحر یوخودان آییلدیغیمدا اؤزومو یئنه کیتابلارین و ایدئولوژی‌لرین اورتاسیندا سرگردان گؤرورم. آقاخانیم ننه‌نین سوادی یوخ ایدی، عمر بویو هئچ بیر کیتاب اوخومادی، هئچ بیر شئی یازمادی، بونا باخمایاراق او یولونو الی قلمده باشی کیتابدا اولان بیر چوخ اینسانلاردان داها دوغرو گئتدی. آقاخانیم ننه قادینلار نئجه اؤز آیاقلاری اوستونده دورا بیلرلر حاقدا هئچ بیر کیتاب اوخومامشدی، قادینلار نئجه اؤزلرینه اینانا بیلرلر حاقدا دا هئچ بیر تئزی یوخ ایدی، آغاخانیم ننه‌نین تک گؤردویو ایش آیاغا دوروب اؤز آیاقلارینا اینانیب، اونلارین اوستونده یئریمه سی ایدی.
اینانیرام کی زامان ماشینی، زامانی دالیا قایتارماق دا نه قدر قابلیتلی اولسا دا، زامانی گلجه‌یی آپارماقدا او قدر قابلیتسیزدیر. تاریخدن درس آلمایانلار بوتون تاریخی تجروبه ائتمه‌یه محکومدولار دئییبلر. بلکه ۵۰ ایل سونرا آقاخانیم ننه‌نین یاشادیغی گونلر قیراغا، بیر قادینین اوستونه قویولموش «آقاخانیم» آدی بیله گلجک نسیل‌لر اوچون قریبه گلجک!

http://azfemina.com/fa/?p=1029منبع: