نثریمیز یوخدوسا، مقاله‌میز یوخدوسا…
افراسیاب نورالهی
(رامیز روشنین”ایلان بالاسی” شعری اوزره)
“گؤی اوزو داش ساخلاماز” کیتابی، مستقل‌لیک‌دن سونرا، قوزئی آذربایجان ادبی محیطیندن، بو تاییمیزا اؤرنک‌لر کؤچورمک و اؤتورمک(البت اؤتورمک دئییل، یئتیرمک داحا دوغروسو! چونکو اؤتورمک اولونجا، او تایین بو اوزره چاباسی آنلامیندا اولور آما یئتیرمک بو تایدان بیریلرینین چاباسی آنلامیندادیر) چاباسی سونوجوندا یاییملانان کیتابلارداندیر وده ان اؤنجول‌لریندن، البت تیراژ و یایین اعتباری ایله! عمومیتله رامیز روشن آدی اؤیله اولموشدور! ائله‌کی، یاشماق درگی‌سینین بیرینجی، ایکینجی سایسینی اؤزه‌ل اولاراق و اوچونجو سایسینیدا سیرادان بیریسی کیمی توتموشدور. بوراسینی دا دئییم کی، یاشماق درگیسی جمعا اوچ سایدا یاییملانیب و آمار اعتباری‌ایله ۳۰-۴۰ فایزینی دئمک اولارکی اؤزونه اختصاص وئرمیشدی! آیریجا باشقا درگی و قزئته لرده ده عینن اؤیله اولموشدور! و “ایلان بالاسی” شعریده، رامیزین شعرلری ایچینده ان چوخ اوخونان، یاییملانان داحا دوغروسو ان چوخ رئکلام اولانی اولموشدور! یعنی رامیزین آدی بو آرا او تای ادبی محیطیمیزدن بیر سیمبول کیمی و “ایلان بالاسی” شعریده، اؤزو ماهییتا سیمبولیک اولماسادا، عنوانی و آدی دئمک اولارکی آرتیق او تایدان کؤچورولوب گلن شعرلرین سیمبولینا چئوریلمیشدیر دئسک، هئچده یانیلمامیشیق!
بوتون بونلار منی هر زامان بو شعری دوشونمه‌یه سوق وئرسه‌لرده، اورتالیقدا جیددی بیر شئیلر اولمامیشدیر. آما بو سون واختلار ندنسه، بو شعری، اؤزلویومده بیر آز چوخ زوم ائله‌دیم و بودا، نهایت بیر شئی‌لرین اورتالیغا چیخماسینا سبب اولدو و بیر سیرا ندن لردن دولایی، اؤزه للیکله پایلاشماق ایسته‌دیم.
بیلدیینیز کیمی، “ایلان بالاسی” شعری، تعلیمی بیر اثر ساییلیر. او اوزدن‌ده طبیعیدیر کی، بیر عرفانی – فلسفی نکته‌نی اؤزو ایله داشییاجاقدیر! عرفانی –فلسفی اونا گؤره دئدیم کی، بورادا هم عرفان وار هم فلسفه! یعنی او یئرده کی، اؤزوندن قاچیر اصلینده اؤزوندن دئییل، جانینداکی زهردن، ایچینده اولان پیسلیکلردن و گوناهلاریندان آرینماق ایسته‌ییر داحا دوغروسو! بیر تهر توبه کیمی بیر شئی یادا عزلت سئچمک و چیله کئچیرمک کیمی بیر شئیلر! آما گؤروندویو کیمی، بو عرفاندا اولدوغو کیمی سونوجلانمیر! یعنی بو زهردن و گوناهلاردان آرینا بیلمیر. بوندان بویاناسی آرتیق آغیلین و اینتئللئکتین میدانی، داحا دوغروسو فلسفه‌نین میدانی، و ندن‌لرین، نییه‌لرین میدانیدیر! و سونوج ایسه معلومدور، یعنی او زهرین اورادا، اونون جانیندا اولماسینین حکمتینه وارماق ، حکمتینی آنلاماق و بو کی؛
“یوز جور صیفتی ایله، یوز جور اوزویله
دونیا سندن کئچیب دورولور بلکه”، سونوجونا وارماق!
یعنی بیر تهر پیسلیک‌لریده درک ائله‌مک، البت یاخشیلیقلارین یانیندا. بیر تهر زهریده گؤرمک، شیرینلیک‌لرین یانیندا. بیر تهر گوناهلاردان درس آلماق، ثوابلارا وارماق اوچون و …
گؤروندویو کیمی، مضمون و باخیش آچیسیندان بؤبوک بیر تاپینتیدیر. ایلانین قابیقدان چیخماسی زامان زامان شاعیرلری دوشوندورموش و بیر چوخ پوئتیک سیمبوللارین یارانماسینا سبب اولموشدور. مثلا ایلانین قابیقدان چیخماسین، اولمزلیک سیمبولی کیمی دیرلندیرنلر اولموشدور. آما رامیزین اؤزو دئدییی کیمی بورادا بو سیمبوللار داغیدیلیر و پوئتیک اوبرازلار اورتایا چیخیر.
“یوز یول چیخاجاقسان اوز قابیغیندان
اوزوندن آیریلا بیلمه‌یه‌جکسن!”
منجه، شاعیرین عینینه، ایلک بو مضمون و بو فلسفی دوشونجه ائنیر و افاده اولونماسینی، اوبرازلاشماسینی طلب ائدیر. بونو کسینلیکله ادعا ائده بیلریک. قالان نه وار، (یعنی روایی اسلوبون سئچیلمه‌سی، روایتین قوشولماسی و بیر تمثیل سایاغی عرصه‌یه گلمه‌سی) هامیسی صیرف او مضمونو و او دوشونجه‌نی بیریلرینه اؤتورمک اوچوندور. اونا گوره‌ده روایتین بعضی یئرلرینده زورلاندیغی حیس اولونور. مثلا روایتین “اوچونجو شخص”دن “ایکینجی شخصه” کئچمه‌سی یعنی مخاطب قرار وئریلمه‌سی بو سیرادان ساییلا بیلر:
“… گؤرنلر چیغیرار:
ایلان وار ایلان!…
قوودوقجا قووارلار سنی دونیادا
هر یئردن کسیلر یولون یولاغین
تک بیرجه یول قالار سنه دونیادا
باشیندان قویروغوناجان
زهرلی دیشیندن قویروغوناجان
تک بیرجه یول قالار
او یول اؤزونسن…
روایته گلرسک، تام اولاراق بئله‌دیر:
کؤرپه ایلان بالاسی بؤیویور. بیر واخت جانینداکی زهردن خبر توتور. اؤزونو قارغاییر. طالعینی قارغاییر. ائله بو عرفه لر، کیمیسه، هارداسا بونو گؤرور و دوشونولموش یا دوشونولمه میش بیر گله‌نک‌دن دولایی اؤلدورمک اوچون قوواراغا گوتورور. شعردن بئله چیخیرکی، ایلان بالاسی قاچیب جانینی قورتاریر و سونرا جانیندا اولان او زهردن قاچیب قورتارماق ایسته ییر. قابیغیندان چیخیر. نه قدر قابیغیندان چیخسادا، اؤزوندن قورتولا بیلمیر. نهایت جانینداکی زهرله باریشیر و او زهرین اونون ذاتیندا و طالعینده قویولدوغونون آنلامینی باشا دوشمک، داحا دوغروسو اونا بیر آنلام یوکلمک ایسته‌ییر و همن فلسفی سونوج.
بو روایت تسلسل آچیسیندان‌دا داحا دوغروسو روایتین منطیقی آخاریندادا نسه آخساقلیق کیمی بیر شئی دویولور! مثلا ایلان بالاسی قوولدوقدان سونرا جانینداکی زهردن خبر توتسایدی، بو داحا منطیقی و داحا درست اولاردی. مثلا بئله بیر آخاردا:
ایلان بالاسی بؤیویور. بیر واخت، کیمیسه، هارداسا بونو گؤرور و دوشونولموش یا دوشونولمه میش بیر گله‌نک‌دن دولایی اؤلدورمک اوچون قوواراغا گوتورور. شعردن بئله چیخیرکی، ایلان بالاسی قاچیب جانینی قورتاریر و سونرا بونون ندنینی دوشونور، یعنی ندن قووولدوغونو دوشونور. اورادادیرکی، جانینداکی زهردن خبر توتور. و اورادادیرکی؛ اؤزونو و طالعینی قارغاییر و ایسته ییر اوزوندن قاچسین. قابیق قویور. آنجاق نه قدر قابیقدان چیخسادا، اوزوندن آیریلا بیلمیرکی، بیلمیر! نهایت جانینداکی زهرله باریشیر و …تا الی آخر
من پروین اعتصامی، مولوی تمثیل‌لری ایله، بونو مقایسه‌ائدنده(البت مضمونجا دئییل، روایتین تیکنیکی ساغلاملیغی اوزره)، بو آخساقلیقلاری داحا آپ آچیق و آیدین گؤرورم. گؤردویونوز کیمی روایت اولدوقجا گؤزه‌ل و شیرین دی. آنجاق او اوچونجو شخصدن، ایکینجی شخصه و ایکینجیدن اوچونجویه تکرار یئر دییشمه‌سی و عینی حالدا روایتین منطیقی آخارینین پوزولماسی، او ائتگینلیک و یئتگینلیک‌کی، پروین اعتصامی، مولوی روایت‌لرینده واردیر ، بورادا اولمایینجا، طبیعیدیر کی پروین‌لرین و مولوی‌لرین اؤلکه‌سینده دوغولان و هوشو کسندن ایستر ایستمز او تمثیل‌لرله همدم اولان بیریلرینه البت کی، بیر او قدرده اقناع ائدیجی اولمایاجاقدیر.
شعر، نه دن بحث ائتدیینه گؤره یعنی بیر فلسفی نکته‌نی داشیدیغینا گؤره البت کی، زامانسیزدیر! یعنی هامی زامانلاردا سئویله بیلن بیر باشارییا مالیک‌دی. آما منی دوشوندورن بو شعرین بو گونوموزون شعری کیمی سیمبوللاشماسی و هامی درگی و قزئته لریمیزی سارماسیدیر! بو نو دوشونونجه، شعری دئییل، داحا دوغروسو،اؤزوموزو تنقید ائده سیم گلیر.
اولسون کی بیر آزدا رامیزین هاچانسا بیر مصاحیبه‌ده، بو شعر حاقدا دئدییی سؤزه قاییدیر. یادینیزدا اولسا، رامیز او واخت، هاچانسا دئمیشدی کی، “ایلان بالاسی” شعری آذربایجان شعری تاریخینده ان گوجلو شعردی! بونو اونا گؤره دئییرم کی، رامیزین بو سؤزو، بلکه‌ده بو شعریندن داحا چوخ پاپیلیارلاشدی و زامان زامان بو شعری و عینی حالدا اوخوجولاریدا ائتگیسی و کؤلگه‌سی آلتینا آلدی!
“کؤلگه‌سی” اونا گؤره دئدیم کی، بو کیمی سونوجلار هم اوخوجویا ستمدی، هم شعره! یعنی صنعتیندن چوخ سئویلن بیر صنعتکارین سؤزونون اوستونه سؤز دئمک بیلیرسینیز کی، چوخ چتین بیر ایشدیر، حله بو بیزیم جمعیتده باش وئررسه !
یادینیزدا اولسا، حله اوندان آیری، اؤزونو صابیردن سونرا “ان خلقی شاعر” ده اعلان ائتمیشدیر. آنجاق “آناررضایئو”ده عوضینده، “سن اؤزونو “صابیردن سونرا ان خلقی شاعیر ” اعلان ائدنده، آذربایجان شعری تاریخینده “ایلان بالاسی”ندان گوجلو شعر یوخدور دئینده، بو تلسکن بیاناتلارینی داحا چوخ یئنی یئتمه‌لیک دؤورونه خاص اولان چیلغینلیق کیمی قاوراییرام”! –دئمیشدیر.
ایندی سورو بودور؛ ندن ده رامیزین دئدییی سؤزو توتوبدا آما آنارین دئدیینی توتماییریق؟! بو بیر تهر شعری توتوبدا، نثری توتماماق آنلامینادا گلمیرمی داحا دوغروسو!
بیلدیینیز کیمی بو کیمی حاللار ادبی محیطیمیزده زامان زامان اولموش و اولوردا! و بونا سبب‌لرده وار، آنجاق ان باشلیجا سببینی و ندنینی نثرین، مقاله‌نین و بو تیپلی یازیلارین ادبی محیطیمیزین حوصله‌دایره‌سینده اولماماسیندا آپ آچیق گؤرمک اولور. یوخسا، باخ ائله صحبت آپاردیغیمیز بو شعرده واختیندا یازیلان بیر ایکی مقاله ایله یئرینی تاپار و بو قدر اولمازدی! نثریمیز یوخدوسا، مقاله‌میز یوخدوسا، دئملی حوصله میز یوخدو! و حوصله میز یوخدوسا، دئملی نثریمیز و مقاله‌میز یوخدو! دئملی قابیق قویماق اوچون چابامیز یوخدو!…
۲/۹/۱۳۹۳
2 پاسخ
ایلک اولاراق بو یازی نین دوز یازیسی نی( نثر) هئچ بینمه دیم. تورکجه قورولوشلو آرینمیش بیر ساغلام نثر دئییل. ادبی تنقیدله تام ایلگیسیز اولاراق بیر تور آچیقلامادیر. رامیز روشنی یئرسیز شیشیردیب مدرن شاعر یئرینه آزربایجانین آماتور ادبی توپلونو همده آماتور ادبیاتچیلارینا دورتمک ایسته سه لرده منجه رامیز بیر طالع شاعردی. بو تنقیدی ایللر اونجه سانال دونیاسیندا یایمیشام. سونرالار باکیدا جوانشیر یوسفلی آدلی بیریسی ده گویا رامیزی طالع شاعری کیمی دیرلندیریب.
شعر دیلین کلید آچاری دیر ونثر دیله شعیرده چیرپینان جانی سو کیمی ایچیردیر منجه نثری اولمایان بیر خالقین شعری زامان اسیم لرینده ایتر باتار. ساغول افراسییاب قارداشیم.