اوزاق ائللرین یاخین تحفه‌لری(۲)
رسول رضا
کؤچورن: افراسیاب نوراللهی

کرکوک خویراتلارینین بؤیوک بیر اکثریتی اورجینالدیر. لاکین اونلاریندا روحی افاده فورماسی بیزه یاخین و دوغمادیر.
خویراتلار – بایاتیلار ان قیسا فورمادا افاده اولونموش اینسان دویغوسو، اینسان فیکریدیر. بو فورما ییغجاملیقدا، خیام رباعیلری ایله رقابت ائدن بیر دولغونلوغا، افاده قووه‌سینه مالیک‌دیر.اونلاری اوخودوقجا اوخوماق ایسته‌ییرسن. دوشوندوکجه دوشونورسن. شیرینی وار، آجیسی وار. بیرینی اوخویورسان گؤزلرین قارشیسیندا عظمتلی بیر منظره جانلانیر.:
داغیت یوزه
زولفونو داغیت یوزه
قورخمورسان بیر آه چکم
دؤندرم داغی دوزه
باشقاسینی اوخویورسان، سؤزون آلووو کؤنلونو قارسیر:
اوخویاندی
یار کیتاب اوخویاندی
اوخ اتدی منی وورسون
سینمده اوخو یاندی
گاه تشبیهین جسارتی آدامی حیرته سالیر:
اوخو تر
کامانی تر، اوخو تر
آتما کؤنلوم ائوینه
غم تونلوکدور، اوخ ایتر
گاه اوبرازین یئنی‌لییی، غیرعادی‌لییی و عینی زاماندا پوئتیک درست‌لییی اینسانی درین دوشونجه‌لره غرق ائدیر، سؤزون بدیعی افاده امکانلارینین سوسوزلوغو افق افق قارشیندا آچیلیر:
من مسکین اولدوغومچون
اوستومه غم قودوردو
غم همیشه بیزده بیر حزینلیک، بیر سوکوت، داخیلی آغری تصوورو اویادیر. غملی آدامی گؤزونوزون قاباغینا گتیرین. باشینی آشاغی سالمیش، اوزونده سانکی بیر کؤلگه دونوب قالمیش، گؤزلرینی ایظطراب و ایشکنجه افاده سیندن داحا آرتیق بیر یورغونلوق، امیدسیزلیک پرده‌سی اؤرتموش بیر وارلیق!
غمه نسبتا درد سؤزو داحا اینتئنسیو، داحا فعالدیر.تصوور ائدین کی، تئز تئز حیرصلنن، همیشه سرت جاوابلار وئرن بیر آدامین یئنه‌ده حیرصلندیینی، چیغیریب باغیردیغینی ائشیدیرسینیز. بو حادثه سیزده شبهه‌سیز، دئمک اولارکی، بؤیوک هیجان اویادیب، جوشغون ائموسیایا سبب اولمایاجاق. یاخود دیمه دوشر بیر آدامین، تئز تئز گؤزونون قوراسینی سیخان بیر آدامین یئنه‌ده آغلادیغی درین تاثیر اویادا بیلمز. آنجاق همیشه ساکیت، ملایم، حلیم خاصیت‌لی بیرینین بیردن بیره عصیان ائدیب اؤز اعتیراض یا حیددتینی غضبله بیلدیردیینی گؤرنده، سیز لاقئید قالا بیلمزسینیز.. فیکرینیزده بو تضاددان دوغان غیر عادی بیر سارسینتی باش قالدیراجاقدیر.
یا خود همیشه شاد گؤردویونوز، دؤزوملو داواملی بیر آدامین بیردن بیره سرت کولکدن قانریلیب قوپان بوداق کیمی سیندیغینی، گؤز یاشلاریینی گیزلتمه دن هؤنکور هؤنکور آغلادیغینی گؤرنده، اونا اوز وئرمیش فلاکتین آغیرلیغی سیزینده حیس و اراده‌نیزی اؤز تاثیری آلتینا آلاجاقدیر. بدیعی سوزون قدرتیده معین فیکیر و حیسین افاده‌سی اوچون بئله تضادلاری تاپابیلمکده، سؤزون تاثیر قووه‌سینی ، اونون قیزمارلیغینی دؤنه دؤنه آرتیرا بیلمک‌ده دیر. فیکیرین جؤوهرینی ممکوون قدر کیچیک قلیبه یئرلشدیره بیلمک صنعتکارلیق طلب ائدیر. بیر سؤز، عادی، حرارتسیز سوکوت و یورغونلوقلا دولو جمله‌نی آلیشدیریب شفقلندیره بیلر.
“غم قودوردو” افاده سی سؤزون بئله سئحیرکارلیغینا گؤزه‌ل نمونه دیر. گؤر ایش نه‌یئره چاتمیشدیرکی، عادی، ساکیت، دیلسیز آغیزسیز غم قودورموشدور، اینسانین اوستونه آتیلمیشدیر، اونو دیدیب پارچالاماق ایسته‌ییر.
خویراتلار – بایاتیلار واردیرکی، اوخویورسان، ائله بیل غریب آخشاملارین یوموشاق کدری قلبینی یاواش یاواش سیخیر، اینجیتمه‌یه قویمور، لاکین سنه اؤز وارلیغینی بیلدیرمک ایسته ییر:
باغچا باریچون آغلار
هئیوا ناریچون آغلار
قارلی داغ گونشیچون
کونول یاریچون آغلار
بعضا ساده دئییلمیش ایکیجه میصراعدا داستانلارا سیغمایان بیر حسرت، بیر یانغی واردیر. “اؤلندن یوز ایل سونرا بیر گؤز آچیب باخسایدیم” دئین ناکام اینسان، دوغرولمامیش امیدلرینین آجیسینی  نه قدر قووتلی وئرمیشدیر!
آیاقلار نئجه وارسین
کؤنول وارمایان یئره
-سطیرلرینی اوخودوقدا، کؤنول اینجیکلیینین سیزیلتیسی اینسانین بوتون وارلیغینا یاییلیر.
بوتون بونلار خالقین یارادیجی دوهاسیندان خبر وئرن،  حجمی کیچیک، معناسی بؤیوک صنعت نمونه‌لریدیر.
خویراتلار و مانیلر ایچینده فضولی غزللرینین لئیت‌موتیوینی خاطیرلادانلاری چوخدور. بو، فضولی ایله تورک دیللی عراقلیلار آراسینداکی یاخینلیق و عضوی باغلیلیغی بیر داحا اثبات ائدیر:
اوخو جاننان
آچ کیتاب اوخو جاننان
طبیب، قوربانبن اولوم
چیخارتمت اوخو جاننان
بوراداکی فداکارلیق، بوراداکی فریاد مجنونون فریادی ایله نئجه هماهنگدیر.
“تمکینیمی بلای محبتله قیلما سست
تا دوست طعن ائدیب دئمه‌یه بیوفامنی”
بعضی اویناق میصراعلار اوبرازین حیاتا، تورپاغا باغلیلیغی، جانی باشی ساغلام بیر اینسان دویغولارینا باغلی مزاح آدامی گولدورور:
عزرائیل، گئت ایشیوه
من یاردان دویمامیشام
گئدنده یار یانینا
چوخ یوبانما، یوز ایل قال
یار یانینا گئدنده
بیر یوخو باسدی منی
بیر سحر گل، بیر آخشام
بیرده گون اورتا چاغی
بایاتیلاردا، باشقا ادبی یارادیجیلیق فورمالاری کیمی معین خاریجی شکله، وزن و قافیه سیلسیلسینه تابعدیر. لاکین بو خویراتلارین، بایاتیلارین-مانیلرین ان گؤزه‌ل نمونه لرینی اوخویاندا، فورمال، قایدا قانونلار، اثرلرین زامان سئلینده سیغاللانمیش، آهنگ یاتیمینا دوشموش جهتلر آدامی آز دوشوندورور. قلبیمیزده اویانان حیسلر، دویغولار، آرزو، امیدلر، تاسف، غرور، سیزیلتی، سئوینج، کؤورلمه،  سرتلیک، ریقت، نیفرت، محبت، الفت تاثیری آلتیندا آدینی بیلمه دییمیز قدرتلی مؤللفین عالمینه دوشور. اونون حیس و هیجانلارینا اسیر اولوروق.
آدسیز شاعیر “تورپاغیم، داشیم غریب” دئیه فریاد ائدنده، قلبیمیزین تئللری سیزلاییر. او، “اؤلندن یوز ایل سونرا بیر گؤز آچیب باخسایدیم” دئیه‌نده، بیز اونون قیریق امیدلرینین،  ناکام آرزولارینین آغریسینی دویوروق. او، ” غم یاردان وفالیدیر هئچ چئویرمیر اوز مندن” دئیه‌نده، بیز اونون ایضطرابلارینا شریک اولوروق. او:
گئدن گون گئری دؤنمز
گونو گونه جالاسان
عالم، گؤزون دیکیبمیش
من گؤزوم دیکن گوله
دوققوز آی آل-یاشیلدی
اوچ آیی قارا باغلار
-دئیه‌نده، فیکریمیز خاطیره لر یولو ایله چیرپینا چیرپینا اوچور،  یؤیوک عاشیقلریمیزی یادا سالیریق، العسگرین سسینی ائشیدیریک.
خویراتلار و مانیلر بیر چوخ خصوصیتلری ایله ماراقلی تدقیقات ماتئریالی اولا بیلر. بعضا قافیه‌لرین کلاسیک دئدییمیز عنعنه‌دن آیریلماسی، سؤزلرین سسلنیشینده ائشیدیلمه پیرینسیپینین اساس گؤتورولمه‌سی ماراقلی و نظری جهتدن قیمتلیدیر. بئله قولاق قافیه‌لرینده – سؤزون آهنگی و موسیقینی اؤزونه تابع ائدن معین آپاریجی سسلرین اویغونلوغو اساسیندا دوزلمیش قافیه‌لرده سؤزون بوتؤولویونده حل ائدیجی اولمایان، ایکینجی درجه‌لی، تام ائشیدیلمه‌ین سسلر نظره آلینمیر. بو پیرینسیپ مسا‌له‌سیدیر. بئله فاکتلار تا قدیم زاماندان ، آذری شعرینده اولدوغو کیمی، کرکوک فولکولوروندادا قولاق قافیه‌لرینین مووجودلوغونو گؤستریر:
سحر اولسون بیزه گل
قیرمیزی گئی، بزن گل
فله‌یین قهری منه
هئچ یوخدور رحمی منه
بیزده مشهور اولان بیر ماهنینی خاطیرلاییرام:
شئشگیلان بیزیم اولایدی
کرپیجی قیزیل اولایدی
یاریم بیزه گلنده
گئجه‌لر اوزون اولایدی
بوراداکی اوچ سؤز یازیلیشیندا نه‌قدر فرقلی اولسادا، قولاغا چوخ اوخشار گلیر. ردیف ایسه، اونلاری دئمک اولارکی، هماهنگ ائله ییر. کرکوک خویرات و مانیلری ایکی حیسسه‌یه بؤلونور. بیر حیسسه‌سی جیناسلی، او بیر حیسسه‌سی قافیه‌لیدیر.
جیناسلی خویراتلارین بیرینجی سطری اوچ یا دؤرد هئجالی یاریم سطیرلیدیر:
یارا نئیلیم
سیزیلدار یارا نئیلیم
یول اوزون، منزل اوزاق
یئتیشمم یارا نئیلیم
ایکینجی حیسسه بوتون سطیرلری برابر اولانلاردیر:
شئشگیلان بیزیم اولایدی
اطرافی اوزوم اولایدی
اویار بیزه گلنده
گئجه‌لر اوزون اولایدی
کم سطیرلی خویراتلاردا بیرینجی اوچ دؤرد هئجالی سطیر بیر نوع باشلیق کیمیدیر، خویراتین خاراکتئری حاققیندا معین خبردارلیقدیر.
خویراتلارین بیر قایدا اولاراق معین هاوا اوستونده اوخوندوغونو نظره آلساق، بیرینجی یاریم سطرین بیر کؤکلمه رولونو اوینادیغینی دئمک اولار. او، خویراتین اساس، مضمون، ائموسییانال مایا یوکونو داشییان اوچونجو، دؤردونجو سطیرلری اوچون یول باشی وظیفه‌سینی گؤرور. چوخ زاماندا آخیرینجی ایکی سطیرله آز باغلی اولان ایکینجی سطرین دایاغی عمومی خویراتین یول آریدیجیسی اولور.
کرکوک خویرات و مانیلریندن منه معلوم اولان تخمینا ۱۵۰۰(مین بئش یوزه) یاخین پارچا ایچریسیندن”عزیزیم”، “عزیزییم” و “من عاشیق” سؤزلری ایله باشلایانلاری یوخدور. بو جهتدن اونلار بیزیم بایاتیلاریمیزدان فرقلنیر. لاکین بو، کرکوک خویراتلارینی بیزیم بایاتیلاردان و آغیلاردان روح، فورما، افاده طرزی جهتدن هئچده اوزاقلاشدیرمیر.
یالنیز اوبراز سیلسیله‌سینین قورولماسیندا دئییل، آیری آیری سؤزلرین یئرینده ایشلنمه سی، اونلارین ان چوخ افاده‌لی و تاثیرلی اولا بیله‌جه‌یی یئری سئچیب تاپماق جهتیندنده کرکوک خویرات و مانیلری قیمتلی سنددیر:
بولبول کیشیدی گلدی
درده توشودو گلدی
بولبول گول هاواسینا
حله قیش ایدی گلدی
بو دؤرد سطیرلیک پارچادا ایشلدیلن سؤزلره، اونلارین یئرینه، افاده قووه‌سینه فیکیر وئرین. کیشیمک! تویوغو، جوجه‌نی قووالایاندا بیز “کیش کیش” دئییریک. گئت! چکیل! قاچ! بوردا کیشیمک سؤزو نه قدر یئرینده ایشلدیلمیشدیر . اگر ” بولبول گلدی” دئسه‌یدی، افاده نه قدر سؤنوک، عادی اولاردی. بولبول کیشییب گلیب، اونو نه‌ایسه قووالاییب، گلمه‌یه مجبور ائدیب، او قاچا قاچا گلمیشدیر. نه اوچون؟ چونکی “او، درده دوشوب”. درده راست گلیب. دردله اوز اوزه چیخیب. بلکه‌ده بو درد اونو کیشیدیب، قووالاییب. سونراکی سطیرلر بو ایکی سؤزون نه قدر یئرینده ایشله‌دیلدیینی یئنی بیر قووتله تصدیق ائدیر.
بولبول نییه گلیب؟ او، “گول هاواسینا گلیب”. “گول سوراغینا” دئییلسه‌یدی بو قدر قووه‌تلی چیخمازدی. هاوا، سئودا معناسیندا اولدوغوندان حادثه‌یه علاوه بیر اینجه‌لیک وئریر، سؤز ایکینجی بیر معنا کسب ائدیر. بولبول یارینین قوخوسونو هاوادان آلمیشدی. بولبول “حله قیش ایدی گلدی”. حله – بو سؤز نه یئنی، نه ده درین معنا ایله دولو بیر سؤزدور. لاکین بورادا، بئله بیر یئرده اونون نئجه ایشلندیینه دیققت وئرین! گؤرون دؤرد سسدن یارانمیش بیر سؤز نه لر افاده ائده بیلیر: “حله قیشیدی گلدی”. بیر آنلیغا “حله” سؤزونو بورادان گؤتورون. “قیش ایدی گلدی”. بو جمله بئله‌لیک‌له‌ده چوخ افاده‌لیدیر. قیشدا بولبول گلمز. اونون گوله اولان محبتی نه قدر بؤیوکدورکی، بولبولو قیشدا گلمه‌یه مجبور ائتمیشدیر. بو بئله‌دیر! لاکین “حله قیش ایدی” جمله‌سینه باخین. “حله” سؤزو بورا نه علاوه ائتمیشدیر؟ حله قیش ایدی. قارشیدا یاز وار. بولبول‌له گولون محبت دمی وار. آنجاق حسرت، بؤیوک اینتیظار او قدر گوجلودورکی، بولبولون گؤزلمه‌یه تابی یوخدور. او فصیللرین قانونونا تابع اولماییب حله قیش ایکن گلمیشدیر.
“اوستومه واخت دارالدی” کیمی افاده‌یه باخین، یا “دردیم باشدان اویاندی”. “دردیم منی مله‌دیر”. بو سطیرلردن بیزه معلوم اولان عادی سؤزلر نئجه صنعتکارلیقلا ایشلنمیشدیر. بیز “آخشامین بو دار واختی” دئییریک. بورادا اوستومه واخت دارالدی دئیه‌نده، آتومون(اتم) داخلینده اولان قووه اؤز چئوره‌سینی قیریب چیخاندا حئیرتلی بیر قووه‌ت کسب ائتدییی کیمی، سؤزده اؤز داخیلی انرژیسینی حرکته گتیرمیش، سارسیدیجی بیر تاثیر قووه‌سی قازانمیشدیر. آخشامین دار واختی معین بیر واخت افاده ائدن سؤزدور، “اوستومه واخت دارالدی” – بدیعی اوبرازدیر. سوزون قدرتیده بوردادیر. اونو اوبراز، بدیعی بیر فاکت ائله‌ینده بودور. “دردیم باشدان اویاندی افاده‌سی” دیلین رنگارنگ معنا چالارلاریلا نه قدر زنگین اولدوغونو گؤستریر. بورادا “یئنیدن”، “تزه دن”، “بیرده” سؤزلرینی ایشلتمک اولاردی. لاکین بو سؤزلر باشدان سؤزونون یئرینی وئره بیلمزدی. “باشدان” دئیه‌نده بو دردین اوزون بیر یولو اولدوغونا اینانیریق. بو یول اضطرابلی دیر. اونو یئنیدن گئتمک قورخوسو بیزده حزین بیر کدر، بیر نیگرانلیق دوغورور. “دردیم منی مله‌دیر” –فریاد یوخ، جوشغون بیر هیجان یوخ، مله مه! قوزو کیمی عاجیز، کؤمک‌سیز بیر وارلیغین اینیلتیسی.

خویراتلار، مانیلر ایچینده یالنیز بیزیم بایاتیلارلا دئییل، بیربیرینه بنزه‌ینلریده واردیر. بودا طبیعیدیر. بو پوئتیک مینیاتورلار حیاتدان، مبارزه‌دن، امیدسیزلیکدن، سئوینجدن، اینتیظاردان، بیر سؤزله، اینسانا مخصوص دویغولاردان یارانمیش، اونلارین بدیعی افاده‌سیدیر. اجتماعی پیلله‌لرده بیر بیرینه یاخین اولان اینسانلارین، مبارزه، آرزو و مقصدلرینده بیر یاخینلیق واردیر. یاخین میللی کؤکلره، معین ظلملره منسوب اولان اینسانلارین کئفی و آرزولاری، محنت و سئوینجلری بوتون فرقلیلیینه باخمایاراق، بیر بیرینه اوخشاییر. کرکوک خویرات و مانیلرینین چوخو، بؤیوک بیر اکثریتی کدرلیدیر. هیجراندان، اینتیظاردان، الم و کدردن، عؤمرون، گونون آغیرلیغیندان گیلئییدیر:
اؤلمه‌یه‌یدیم گؤره‌یدیم
بیرده گؤزوم دولوسو
نه گؤزه‌ل، نه طراوتلی،نه قدر معنالی افاده دیر. “آغیز دولوسو”، “قولاق دولوسو” عیباره‌لری بیزده ایشله‌نیلیر. بوراداکی گؤزوم دولوسو افاده‌سی بیر طرفدن دویونجا، ایسته‌دییم قدر، بس دئیینجه معناسی وئردییی کیمی، بیر طرفدنده حادثه‌نین تاریخینی بیزه حیس ائتدیریر.
بعضا عادی سؤزون افاده شکلی اونون داخیلی تاثیر قووه سینی قات قات آرتیریر. بیر سؤز ، ایکی سؤز اطرافلی بیر جمله‌نی عوض ائدیر:
داغلار داغلادی منی
گؤره ن آغلادی منی
بورادا “داغلادی منی”، “آغلادی منی” سؤزلری دولغون، گئنیش بیر جمله‌نی عوض ائدیر. حله “داغلار داغلادی” عباره‌سینده کی قووه‌ته فیکیر وئرین. داغلار ائله گونلری یادا سالمیشدیرکی، اینسانین اوره‌یینی یاندیرمیشدیر.
ائله مانیلر – بایاتیلار واردیرکی، آدام اونلاری اوخویاندا هوندور بیر داغا قالخمیش هیجاندان، تاثیریندن نفسینی درمک، کؤکسونو یئنیدن هاوا ایله دولدوروب، دویدوغو بدیعی ذووقو جانینا یایماق ایسته‌ییر. آدسیز عاشیغین کدری قارشیسیندا حورمتله سوکوت ائتمک ایسته‌ییر:
میندیم نوح گمیسینه
قورخوم وار گمی سینا
فلک بیچینچی سالیب
عؤمرومون زمیسینه
اوزون ایللر دیلینی، عادت و عنعنه لرینی ظالیم اؤگئی آتادان یئتیم قورویان آنا کیمی قوروماغا مجبور اولان، اجتماعی و میللی برابرسیزلییین آغیر محنت یوکونو چکن بیر خالق، کؤنول ترجمانی دویغولارینی، امید و گیلئی‌لرینی بئله افاده ائتمه‌سین، نئیله‌سین؟
خویرات و مانیلرده، همده اونلارلا مقایسه ائتمک مقصدیله یئنیدن تکرار تکرار اوخودوغوم اؤلمز بایاتیلاریمیزدا ائله افاده‌لی سؤزلر واردیرکی، اونلار یئرینده سلیقه‌ایله، معنا خطیرینه، اسلوب گؤزه‌للییی خطرینه، آز سؤزله چوخ شئی افاده ائتمک اوچون ایشله‌دیلسه، ادبی دیلیمیزی خئیلی زنگین‌لشدیره بیلریک.
میثال گتیردییم خویرات و مانیلرده، بایاتیلاریمیز، شیکسته‌لریمیز و آغیلاریمیزدا، بیر سؤزله فولکولور ادبیاتینین  یاخشی نمونه‌لرینده بئله سؤزلره چوخ راست گلمک اولور.  بونلاری سایماغا، میثال گتیرمه‌یه احتیاج یوخدور. گرامئر قایدالارینی بیلمک آزدیر. سؤزو دویماق لازیمدیر. ائله حاللار اولورکی، “سؤز”له “کلمه” نی قاریشدیریرلار. یئنی سؤز دئمک طلبینی یئنی کلمه یاراتماق طلبی کیمی باشا دوشورلر. بیر حالداکی، یئنی سؤز داحا گئنیش، داحا درین معنالیدیر.
بو یئنی لیک طلبی یالنیز کلمه نین، یعنی محدود معنادا سؤزون یئنی لییی دئییلدیر. بو فیکیر، افاده یئنی‌لییی، ادراک و تصویر، ترنم یئنی‌لییی دئمکدیر. “یئنی سؤز” مفهومو یئنی “کلمه” نی اؤز ایچینه آلا بیلر، لاکین هئچ بیر زامان ائله بیر دار چرچیوه‌یه قیسیلیب قالا بیلمز.”سؤزون وار، سؤز دانیش” دئدیکده، هئچ‌ده کلمه‌ن وار دئمک ایسته‌میرلر. “فیکرین وار، رایین وار، بو و یا دیگر مساله‌یه علاقه‌ن، باخیشین نه دیر؟” دئمک ایسته‌ییرلر.
“آرایا سؤز دوشدو”، “آدینا سؤز چیخدی”، “منده سؤزومو دئییم” و سایره سؤزو کلمه‌ایله قاریشدیرانلارین یانیلدیقلارینی آیدین گؤستریر.
لاکین بیز سؤزون محدود معناسیندا کلمه‌یه‌ده بعضا لازیم اولان دیققتله یاناشمیریق. خالقین سؤز خزینه‌سینی زنگین‌لشدیرن بعضی کلمه‌لرله آتا مالینی داغیدان فرسیز اوغوللار کیمی رفتار ائدنلرده واردیر.
قدیمدن بری دیلیمیزین آهنگ و قانونونا اویغون، ائل آراسیندا ایشله‌نن، دیلیمیزین عضوی فردی اولان نئچه نئچه کلمه‌نی هاردا، کیم ایسه بئله دانیشیر، بو سؤزلری ایشلدیر، دئیه، نؤیوتلو قارغایا دؤندریب، دیلدن، یازیدان قووموشوق. بو ایشده جانفشانلیق گؤسترن مجاهیدلر روس دیلینه یاخشی دیققت ائتسه‌لر، فایدالی اولار. روس دیلی قورولوشونا، اونون لغت ترکیبینه نه قدر قایغی، علمی مدیرلیک ایله یاناشیلدیغی عبرتلی بیر اؤرنک‌دیر. واختی ایله روس دیلینه داخیل اولموش، بو دیلده وطنداشلیق حقوقو قازانمیش بیر سیرا آلمان ماخذلی، آلمان کؤکلو سؤزلری آتماق، یا دییشمک بؤیوک وطن محاریبه‌سینین ان قیزغین گونلرینده آلمان فاشیستلرینه قارشی عمومی خالق نیفرتینین ، ان آلوولو، غضبلی واختیندا بئله، هئچ کسین آغلینا، دیلینه گلمیردی. چونکو دیلین یئیه‌سی بیر اوووج آوانتوریستلر، جانیلر دئییل، خالقدیر! فتنه‌کارلار، جانیلر محو اولوب گئدیر. خالق قالیر.  خالقین دیل ثروتی قالیر. بیزده ایسه، گؤرورسن، خالق قارشیسندا هئچ بیر مجبوریت دویمایان آداملار، منشایی دوغما دیلیمیزدن گؤتورولن نئچه نئچه سؤزو، کلمه‌نی “اوف” دئمه دن، دیلدن قوپاریب آتیرلار. بعضا ده بیز کونکرئت تفکور فورماسی اولان دیلیمیزده مووجود بعضی کلمه‌لری ائله‌لری ایله عوض ائدیریک کی، اونلاری ایشلتمه‌یه اوتانیرسان.
گئنیش معنادا سؤزو یئرینده، ماکزیمم افاده لی، دوزومونون ان یاخشی جمعینده ایشله‌ده بیلمک صنعتکارلیغیندا فولکولوروموزدان چوخ شئی اؤیرنمک اولار.
خویرات و مانیلرده بو باخیمدان زنگین نمونه‌لر واردیر. کرکوک خویرات و مانیلرینی ترتیب ائدن جناب ترزی‌باشی، دئمک اولارکی؛ هر خویراتین، هر مانینین – بایاتینین بیر سیرا سؤزلرینه ایضاح وئرمیشدیر. بو ایضاحلار تورک دیللی عراقلیلارین اصل آتا بابا دیلی ایله بو گونکو ادبی دیلی آراسیندا بؤیوک فرق اولدوغونو گؤستریر. آشاغیداکی مثاللار بونا آیدین ثبوت دور. بورادا قئید ائتدییم سؤزلرین  بیرینجی‌لری فولکولوردا – خالق آراسیندا ایشلنن سؤزلر، سونرا گلن سؤزلر ایسه ترزی‌باشینین ایضاح ائتمک مقصدیله گتیردییی سؤزلر، اونلارین معاصیر دئییلیش فورماسیدیر.
تکین – کیبی، توی – دویون، نیشانلی – یاووقلو، دیشله – ائسیر، یایلیق – مندیل، هه‌نک – شاکا، خیار – سالاتالیق، تاپدیم – بولدوم، ایتیردیم – غئیب ائتدیم، قوجالدیم – اختیارلادیم و سایره. بعضا بو ایضاحلاردا سؤزلرین آنلاشیلمازلیغیدا گؤرونور. مثلا، “قوناق” سؤزو، مهمان کیمی ایضاح ائدیلمک عوضینه، “قونماق” کیمی ایضاح ائدیلیر.
حورمتلی اوخوجولارا تقدیم ائتدییمیز کرکوک خویرات و مانیلری بئش مین میصراعیا یاخین پارچالار ایچریسیندن سئچیلمیشدیر. بو خویرات و مانیلرده تحلیل اولونمالی، ایضاح و شرح اولونمالی چوخ جهت واردیر. بو، گله‌جه‌یین ایشیدیر. بونونلا موافق ساحه‌ده چالیشان عالیم لریمیز مشغول اولمالیدیرلار. مثلا، چوخ ماراقلیدیرکی، کلاسیک ادبیاتیمیزدا، فضولی شعرینده راست گلدییمیز نئیشه(neyşə) فورماسی بو خویرات و بایاتیلاردادا واردیر. بو سؤز حبیبی وطنی برگشاد دولایلاریندا، بویات، تورکه‌چی، چینی کندلرینده ایندیده بو شکیلده ایشله‌نیر. هه‌کت(həkət) سؤزونو اوخودوقدا من کندیمیزی خاطیرلادیم. اوردا ایشله‌نن “یاخشی سؤزوه، هه‌کته دوشدوک” کیمی عباره‌لر یادیما دوشور. بو، خویراتلاردا ایشله نن توبالی، قولونج، دومبالان(یئر آلماسی) بوداماق و بو کیمی سؤزلر بیزیم گئنیش جاماهاتا معلوم اولان و محض بو شکیلده تلفظ اولونان سؤزلردیر.
کرکوک خویرات و مانیلری ائله صنعت آبیده سیدیرکی، حساس قولاق اونلاردا قلبیمیزه مونیس اولان چوخ شئیی دویور، حساس اوره ک بو نادیر اینجی لری یارادان خالقین دوهاسینا درین منتدارلیق حیسی ایله چیرپینیر.

۱۹۶۱