تبریز آذربایجان تئاتری
ایلهام رحیملی- کؤچورن: احمد عسگرپور- (۳)
تبریز شهرینده‌کی تئاتر تروپپالاریندا ۱۹۰۹-۱۹۴۱ینجی ایللرده هوسکار آکتیورلاردان مهدی‌خان شفیع‌زاده، شیخ حسن چؤره‌کچی، دوکتور رحیم‌خان، عسگر ارژنگی، علعسگرخان، علی اکبر برادران، محمد وهاب‌زاده، افتخار، اسماعیل وهاب‌زاده، سعید مؤیدزاده، خلیل برادری، حاجی‌خان چلبی، هلال ناصری، جبار باغچه‌بان، جعفرادیب، اسماعیل‌خان پیران، حضی اشعری(اووشاری)، حسین فهیمی، میرزه یحیی، هاشم‌خان امین، علی‌خان مبصری، محمد رسولی، میرزه محمدعلی رویین‌تن، میرزه علی علیزاده، محمد روحی، سید الوسط، حسینقلی‌خان کریمی، باقرحاجی‌زاده، اسماعیل مزدوری، حسین عرب‌اوغلو، عباسعلی اسدی، احمد وکیلی چالیشمشلار. معین تجروبه‌یه مالیک اولان بو تئاتر هوسکارلاری گؤستریلن تاماشالاردا داها اوغورلا چیخیشلار ائدیب‌لر. تئاتر تاماشالارینین گؤستریلمه‌سینده مهدی‌خان شفیع‌زاده آکتیور و رئژیسور کیمی بؤیوک فداکارلیق گؤستریب.
×××
تبریزده کی موجود تئاتر دسته‌لرینده ثمره‌لی چالیشانلار آراسیندا عبدالله فریورین (عبدالله‌زاده)خدمت‌لری دقته لایقدیر. او اوللر باکیداکی ایران مدرسه‌سینده درس وئریب. همین دؤورون تانینمیش صحنه خادیملری حسین عربلینسکی، صدقی‌روح‌الله، میرزه‌آغا علییوف، جلیل باغدادبیوف، حسینقلی سارابسکی، میرمحمود کاظم‌اوفسکی، عباس‌میرزه شریف‌زاده ایله دوستلوق ائدیب. “نجات” و “صفا” و “ذولفقار بی و اوزئیر بی حاجی‌بیوف قارداشلارینین مدیریتی تئاتر تروپپالاریندا ائپیزود روللار اویناییب.
عبدالله فریور ۱۹۱۸-ینجی ایلده تبریزه قاییدیب مختلف مکتب‌لرده اساسن “اتحاد” جمعیتی‌نین تدریس اوجاقلاریندا مؤلف‌لیک ائدیب. ایشله‌دیگی مکتب‌لرده تئاتر درنک‌لری یارادیب شاگردلرله تاماشالار حاضیرلاییب. اونلارین آراسیندا باجاریقلی یئنی‌یئتمه‌لری شهرده کی قاباقجیل درام درنک‌لرینه عضو یازدیریب. فریور همچنین آیری آیری تروپپالاردا آکتیور و رئژیسور کیمی چالیشیب. پئداکوژی قیز مکتبینین مدیری اولان قوجامان تئاتر خادمی ۱۹۴۴-ینجی ایلده سووئت – ایران جمعیتی تبریز شعبه‌سی یانیندا یارادیلان تئاتر دسته سینه رهبر تعیین اولوب. بیر ایله یاخین مدتده تئاترین ساغلام صنعت عنعنه‌لری اساسیندا فورمالاشماسی اوغروندا سعی و ایناملا چالیشیب.
مهدی‌خان شفیع‌زاده تبریزده تئاتر صنعتینین بینؤوره‌سینی قویانلاردان بیریدیر. تبریزده گنجلرین معارفه، تئاترا جلب اولونماسیندا فداکارلیقلا چالیشیب. حاضیرلادیقی تاماشالارین مشقلرینی اؤز ائوینده آپاریب. یئنی تئاتر بیناسی”شیرخورشید” تیکیلرکن مهدی‌خانین اللی‌یئدی یاشی واریدی. او خسته ایدی. تئاتر بیناسینین تیکیلیب قورتاردیقیندان خبر توتاراق، عصایا اؤزوموزون صحنه‌میز واردیر”، دئییب. حتی اؤلرکن سوموکلرینین صحنه‌ده باسدیریلماسینی وصعیت ائتمیشدیر.
مهدی‌خان شفیع‌زاده یاخشی تشکیلاتچی اولماقلا برابر باجاریقلی رئژیسور و آکتیور ایدی.(۵)
میرزه رضا واعظ زاده ایرانین مشهور دین عالیملریندن حاجی شیخ علعسگرین اوغلودور. آتاسی مشروطه‌چی، یعنی ستارخانین آپاردیقی آزادلیق موباریزه‌سینین طرفداری اولدوغونا گورا میرزه رضا بیر مدت مهاجرت ائده‌رک، باکیدا یاشاییب. بورادا تئاتر صنعتینه داها جیددی ماراق گؤستریب. صدقی روح‌الله و میرزه آغا علیووله تبریزدن باشلانمیش تانیشلیقلاری مهربانچیلیق اونسیتلری باکیدا دوستلوق تئللری ایله داهادا مؤحکم‌لنیب. حسین عربلینسکی‌نین حاضیرلادیقی بیر نئچه تاماشادا کیچیک روللار اویناییب.
گنج اسماعیل هدایت‌زاده باکیدا میرزه‌رضا واعظ زاده‌نین “سیاووش “فاجعه سینی ۱۹۱۹-ینجی ایل مارسین دؤردونده ملی درام تئاتریندا تاماشایا قویوب. دراماتورق اؤزو کیکاووس رولوندا چیخیش ائدیب. دیگر اساس روللاری اسماعیل هدایت زاده (سیاووش )حسینقلی سارابسکی (افراسیاب) یئوا اولئنسکایا (شاه قیزی) اویناییبلار.
میرزه رضا واعظ زاده سونرالار آرا ساکیت‌لشنده یئنی‌دن ایرانا قاییدیب. تبریزده ایلک دفعه صحنه‌یه میرزه رضا واعظ زاده اؤز قیزی عالیه‌نی چیجاریب. قیزجیغاز ۱۹۲۵-ینجی ایلده صحنه‌ده شعر اوخویوب. بو او واخت ایدی کی کیشی‌لر بئله قادین روللاریندا صحنه‌یه چیخماغا چکینیردیلر. اؤزونون یازدیقی “جهالت قوربانی ” پیئسینین تاماشاسیندا ملا زولفعلی رولونون مهارتلی ایفاچیسی اولوب.
رضا قلیزاده شرقلی تئاتر تشکیلاتچیسی، آکتیور و رئژیسورو اولوب. خالقین اونون ادبیاتینی، مدنیتینی سئون، ملتین معارفلنمه‌سی یولوندا فداکارلیق گؤسترن ضیالیلاردان ایدی. تبریزده چؤره‌کچی عائله‌سینده دوغولوب، مدرسه تحصیلی آلیب. آذربایجان، فارس، عرب دیللرینی مکمل بیلیب. ۱۹۲۰-ینجی ایللرین اوللرینده باکیدا یئنیجه آچیلمیش (۱۳ نویابر۱۹۲۱-ینجی ایل) آزاد تنقید و تبلیغ تئاتریندا آکتیور ایشله‌ییب. بو تئاترین کیچیک سیار تروپپاسی‌ایله آذربایجانین رایونلاریندا تاماشالار اویناییب. اونون یازدیقی “پول یوخسا الله” و “کربلایی قنبر جهننمده ” پیئسلری تبریزین، باکینین، نخجوانین و تیفلیسین مختلف تئاتر دسته‌لری طرفیندن دفه‌لرله تاماشایا قویولوب.
رضا قلیزاده شرقلی تئاترا استعدادلی گنجلرین جلب اولماسیندا سعی ایله چالیشیب. تبریز تئاترینین ایلک آکتریسالاریندان ساییلان لیزا شرقلی‌نی صحنه‌یه محض او چیخاریب. هر جوره حدده و قورخولارا باخمایاراق آکتریسانین صحنه‌ده چیخیش ائتمه‌سینده هر چتینلیگه متانت‌له سینه گریب. ۱۹۲۲-ینجی ایلده ایراندا سیاسی گرگینلیک یاراناندا نخجوانا گلیب. نخجواندا اؤزونون قورولوشو و صمد مولوی‌نین یاخیندان کؤمه‌ییله رضا قلیزاده شرقلی‌نین “ایران – انگلیس ” پیئسی تاماشایا قویولوب
تبریز تئاترینین فداکارلاری آراسیندا بؤیوک‌خان نخجوانی‌نین آدی همیشه غرورلار چکیلیب. یاراشیقلی بوی بوخونو، جاذبه‌لی صحنه گؤرکمی اولان بو تئاتر فداییسی تبریز تئاترینین پئشه‌کارلیق یولونا دوشمه‌سینده سعی‌له چالیشیب. رژئیسورلوق ائده‌رک آیری – آیری تئاتر دسته‌لرینده خیلی تاماشا حاضیرلاییب. مختلف ایللرده باکیدا و نخجواندا دا آکتیورلوق ائدیب. یارادیجیلیقی داها سیخ شکیلده ” آرین ” تئاتر دسته‌سیله باغلی اولوب. تبریز صحنه‌سینده اسکندر (“اؤلولر” جلیل ممدقلی‌زاده) رولونون عوضسیز ایفاچیسی ساییلیب. عبدالرحیم بی حقوردیئوین “داغیلان تیفاق”، “باختسیز جاوان”، نجف بی وزیراووون “مصیبت فخرالدین”، نریمان نریمانووون “نادر شاه افشار” فاجعه‌لرینه، اوزئیر بی حاجی‌بی‌اووون “آرشین مال آلان”، “مشهدی عباد” اوپئرتلرینه ماراقلی و جاذبه‌لی صحنه قورولوشلاری وئریب.
بؤیوک‌خان نخجوانی “حاجی اوغلو یاغ بسته‌لی” کومئدیاسینی یازیب. آکتیورلوق مهارتی، صحنه یارادیجیلیقی اساسن دراماتیک استقامتده فورمالاشان نخجوانی اؤز پیئسینین تاماشاسیندا کمیک سجیه‌لی میخاناچی رولونو اویناییب. او. تبریزده کی “شیر خورشید” تاتر بیناسینین تیکیلمه‌سینده تشبوثکارلاردان اولوب.
باکی و تیفلیس تئاتر دسته‌لرینده، دولت تئاترلاریندا رئژیسولوق و آکتیورلوق ائتمیش میرسیفالدین کرمانشاهلی 1930-ینجی ایلده ایرانا گلیب. اوچ ایل عرضینده تهراندا و تبریزده مختلف دسته‌لرده رئژیسورلوق ائدیب. اولجه تهراندا رئژیسور سیف‌الله‌خان‌ین رهبرلیک ائدیب چالیشیب. بو تئاتردا شمس‌الدین سامی‌نین “دمیرچی گاوه ” درامینی، فردریک شیللرین “قاچاقلار” فاجعه‌سینی تاماشایا حاضیرلاییب. دمیرچی گاوه ده بوتون ایشتراکچیلار فارس دیلینده اویناییبلار. میرسیفالدین کرمانشاهلی ایسه گاوه رولونو آذربایجان دیلینده ایفا ائدیب. قیسا مدتده کولکتیوین یارادیجیلیق اقلیمینده معین صافلاشما و جانلانما حیس اولونوب. تبریز تئاتریندا پئشه‌کارلیق پرنسیبلرینین فورمالاشماسیندا اونون خصوصی امه‌یی وار. اونون بورادا قورولوش وئردییی ان ماراقلی تاماشا میرزه فتحعلی آخوندزاده‌نین “موسیو ژوردان و درویش مستعلی شاه ” کومئدیاسیدی.
لاکین اونون پئشه‌کار طلبکارلیقی، تئاتر صنعتینین خصوصیتلرینی دریندن بیلمه‌سی کیملرین‌سه خوشونا گلمه‌ییب. او بیر قده‌ر تبریزده ایشله‌دیکدن سونرا یئنه تهرانا قاییدیب. قاییداندان سونرا ایلک رئژیسور ایشی اؤز اثری “عایله فلاکتینه ” وئردیی قورولوش اولوب. تهراندا “نکیسا”، “جامعه‌ی بربط” تئاترلاریندا دا ایشله‌ییب. میرسیفالدین کرمانشاهلی ۱۹۳-ینجی ایلده اؤز ائوینده معمالی شکیلده زهر ایچیب، اؤلوب.
تبریزتئاترینین فورمالاشماسیندا آکتیور و رئژیسور کیمی فعالییت گؤسترن رضا قلیزاده شرقلی و رضا واعظ زاده دراماتورقیا ایله ده جیددی مشغول اولوبلار. تئاتر دسته‌لرینده شرقلی‌نین “میرزه رضا کرمانی” ، “جنایت”، “بؤرکون بلاسی”، “قوققولو قو”، “دلی‌لر یوردو”، “پول، یوخسا خیانت” ( خیانت و وفا)، “ایران سیاحی”، “بهشت حوری‌لری”، “کربلایی قنبر جهننمده”، “پول، یوخسا آللاه”، “ساراب‌لا اردبیل آراسیندا ” یاخود “آللاه کاسیبلیغا برکت وئرسین”، رضا واعظ زاده‌نین “جهالت قوربانی”، “توکنمز خزینه”، میرزه جبارعسگرزاده‌نین “نوع بشر” (بشر اولادی)، “چادرانین محسناتی”، “معلیم لرحیاتی”، عبدالله فریورین “بهرام چوبینه ” هلال ناصری‌نین “میرزه تقی‌خان امیرکبیر”، صمد خدیوی اورنگی‌نین “موغان گلینی” (عروس مغان)، عباسعلی اسدی‌نین “عیاشلیق” (آی جان، آی جان)، “میرزه باجی مکتبی”، “خواب و خیال” (خواب سؤزو فارس دیلینده یوخو، رویا دئمکدیر) پیئسلری تاماشایا حاضیرلانیب.
تبریزین تئاتر هوسکارلاری باکیداکی بو گونکی آکادئمیک ملی درام تئاترینین رئپئرتورینداکی ملی کلاسیک‌لرین اثرلرینی تاماشایا حاضیرلاماغا داها چوخ چالیشیبلار. همچنین دونیا ادبیاتی لوحه‌لریندن ویلیام شکسپرین “اوتللو”، فردریک شیللرین “قاچاقلار”، ژان باتیست مولرین “زورن طبیب”، “جانجور صمد” فاجعه و کومئدیالاری مختلف قورولوشلاردا تبریزده اوینانیلیب. وانو مچئداشویلی‌نین قهرمانلیق موضوعلو “قاچاق کرم” درامی تئز، تئز اوینانیلان اثرلردن اولوب.
×××
آردی وار…….
