من بیر آغاجام، چوخ یالقیزام، یاغیش یاغدیقجا آغلاییرام. سیز آللهی بو دانیشاجاقلاریما قولاق وئرین. قهوه‌لرینیزی ایچین، یوخونوز قاچسین. گوزلرینیز آچیلسین، منه جین کیمی باخین. سیزه نه اوچون بو قدر یالقیز اولدوغومو سؤیله‌ییم.
۱-استاد نقالین آرخاسیندا آغاج رسمی اولسون دئیه جیلاسیز قالین کاغیذدا نئجه گلدی رسم ائدیلدییمی سویله‌ییردیلر.دوغرودو. ایندی یانیمدا نه باشقا کیچیک آغاجلار، نه ده یئدی یارپاقلی چؤل اوتلاری، نه ده بعضا شیطانا و اینسانا بنزه‌ین قات- قات قارا قایالار، نه ده گؤیده قیوریم – قیوریم چین بولوتلاری وار. بیر یئر، بیر گوی، بیر من، بیرده اوفوق خطی. آمما حئکایه‌م داها دا دولاشیقدیر.
۲- بیر آغاج کیمی ایلاهدا بیر کیتابین بیر پارچاسی اولماغیم شرط دئییل. آمما آغاج رسمی تک هر هانسی کیتابین صحیفه‌سی اولماغیمدان خوشوم گلمیر. بیر کیتابدا بیر شئی گوسترمیرمسه، بوت پرستلر و کافیرلر سایاغی رسمیمین دیواردان آسیلیب منه سجده ائدیلیب، سیتاییش اولوناجاغی آغلیما گلیر. ارزروملو اوستالا ائشیتمه‌سین، بونونلا گیزلیجه اؤیونورم و سونرا اوتانیب چوخ قورخورام.
۳-یالقیزلیغیمین اصیل سببی ایسه هانسی حئکایه‌نین پارچاسی اولدوغومو منده بیلمه‌مه‌ییمدیر. بیر حئکایه‌نین پارچاسی اولاجاغام، آمما بیر یارپاق کیمی اورادان دوشدوم، اونو آنلاییرام. بیر حئکایه‌نین پارچاسی اولاجاقایدیم، آمما اورادان یارپاق کیمی دوشدوم. اونو دانیشیم:
آغاجدان دوشن یارپاق کیمی
حئکایه‌مدن دوشمه‌نین حئکایه‌سی.
ایرانین شاهی، شاه طهماسب صفوی، کی هم عثمانلی‌نین بؤیوک دوشمنی ایدی، همده جهانین، نقاشلیغی سئون پادشاهی ایدی، بوندان قیرخ ایل قاباق قوجالیب، عاغلینی ایتیرمه‌یه باشلارکن هر شئیدن اول ایلنجه اوستالارینین گؤستریشی ایله عثمانلی‌نین عسگرلریندن اوزاق اولسون دئیه پایتختینی تبریزدن قزوینه کؤچورتدو.. داهادا قوجالارکن بیر گون جین وورماسیلا بحرانا دوچار اولوب شارابدان، اوشاقبازلیقدان و نقاشلیقدان توبه ائلهدی کی بو پادشاهین قهوه ذوقوندان سونرا عاغیلینی ایتیردیینه یاخشی بیر دلیلدیر.
بئله‌جه، ییرمی ایلدیر تبریزده، جهانین ان بؤیوک و فوق‌العاده معجزه ائدن صحافلار(جیلدچیلر)، خطاط‌لار‌ و تذهیب‌کارلار و نقاشلار قوش بالالاری کیمی شهر- شهر داغیلدیلار. بونلارین ان استعدادلیلارینی، شاه طهماسیبین داییسی اوغلو و دامادی سلطان ابراهیم میرزه، والی اولدوغو مشهد شهرینه چاغیردی و اونلاری نقاشخاناسینا یئرلشدیریب، تیمور زامانیندا هراتدا ان بؤیوک شاعیر اولان جامی‌نین «هفت اورنگ»نین، یئدی مثنوی‌سینینی یازدیریب، ناخیشلی رسیملی میثیلسیز بیر کیتاب حاضیرلاماغا باشلادی. عاغیلی و هوشلی دایی اوغلونو هم سئون و همده قیسقانان، قیزینی اونا وئردیی ایچون پئشمانلیق چکن شاه طهماسیب بو معجیزه کیتابی ائشیدن کیمی خسته‌لندی و عصبانیتله داییسی اوغلونو مشهد ویلایتیندن قائن شهرینه، سونرا ایسه، کیچیک سبزوار شهرینه سورگون ائتدی.
مشهدده کی خطاطلار و نقاشلار دا بئله‌جه باشقا شهرلره باشقا مملکت‌لره، باشقا سلطانلارین، شهزاده‌لرین نقاشخانالارینا داغیلدیلار.
امما بیر معجیزه‌یله سلطان ابراهیم میرزه‌نین میثیلسیز کیتابی یاریدا قالمادی. چونکی حقیقی بیر کیتابداری واریدی. بو آدام آتینا مینر ان یاخشی تذهیب‌کار اوستاد اوردادیر – دئیه شیرازا گئدیر، اورادان ان ظریف نستعلیق خطی یازان خطاط ایچون، ایکی صحیفه آلیر اصفهانا گؤتورور، سونرا داغلاری کئچیب بخارایا چاتیب اوزبک خانی‌نین یانیندا ناخیش ووران بؤیوک اوستاد نقاشا رسمین ترتیبینی دئییر. آداملارینی جیزدیریر. هراتا ائنیب بو سفر یاری کور قدیم اوستادلاردان بیرینه اوتلارین و یارپاقلارین قیوریم – قیوریم قیوریلشینی ازبردن نقش ائتدیریر، هراتدا باشقا بیر خطاطا باش وورور رسمین ایچینده کی قاپینین اوستونده کی لوحه ده کی یازینی آلتین یازدیریب یئنه قاین شهرینه گئدیر و آلتی آی یولچولوق ائده‌رک یارییا قدر یازدیردیغی صحیفه‌لری سولطان ابراهیم میرزه یه گؤستریب آفرین آلیردی.
بو گئدیشله کیتابین هئچ قورتارماغینی آنلادیلار و تاتار قاصید‌لر توتدولار. هر بیرینین الینه، اوزرینه ایسلانیب یازیلاجاق صحیفه‌یله بیرلیکده صنعتچی‌یه ایسته‌نیلن شئی تعریف ائده‌ن بیر مکتوب وئردیلر. بویله‌جه بوتون عجم اؤلکه‌سینین، خراسانین، اوزبک مملکتینین، ماوراءالنهرین یوللاریندان کیتاب صحیفه‌لرینی داشیان قاصیدلرکئچدی. قاصید‌لر کیمی کیتابین حاضیرلانماسی دا سورعتلندی. بعضا اللی دوققوزونو یارپاقلا یوز آلتمیش ایکینجی یارپاق قارلی بیر گئجه قورد اولامالارینین ائشیدیلدیگی بیر کاروانسارا دا قارشیلاشیر، دوستلوقلا صوحبت ائدرکن عینی کیتاب اوچون چالیشدیقلارینی آنلاییب، بیر کیتاب اوچون گتیردیکلری صحیفه‌لرین هانسی مثنوی‌نین هانسی طرفینه دوشدویینی، بیر بیرلرینه گورا یئرلرینی آنلاماغا چالیشیرلاردی.
بوگون بیتیریلدیگینی کدرله ائشیتدییم بو کیتابین بیر صفخه‌سینده ده من اولاجاغدیم. نه یازیق کی سویوق بیر قیش گونو منی آپارارکن، قایالیق کنچیدلردن کئچن تاتار قاصیدین یولونو حرامی‌لر کسدی. زاواللی تاتاری اولّجه دؤودولر سونرا سویدولار، ناموسونا توخوندولار، غدارجاسینا اؤلدوردولر. بونا گؤره من هانسی صحیفه‌دن دوشدوگومو بیلمیرم. سیزده ن خاهیش ائدیرم منه باخیب دئیین: گؤره‌سن لیلا چادیریندا چوبان قیلیغیندا زیارت ائده‌ن مجنونا مانع اولاجاقدیم ؟ اومیدسیز اینامسیزین روحونداکی قارانلیغی باشا سالماقدان اؤترو، گئجه‌نین ایچینه قاریشاجاقدیم ؟ بوتون جهاندان کئچیب، دنیزلر آشیب، قوشلار، میوه‌لرله دولو بیر آدادا دینجه‌لن ایکی سئوگیلینین سعادت سئوینجه شاهید اولماق ایستردیم.! هیندی فتح ائدرکن باشینا گون ووروب گونلرجه بورنو قانایا – قانایا اؤلن اسکندرین سون آنلارینا کؤلگه اولماق ایستردیم. یوخسا اوغلونا عشق و حیات نصیحتلری وئرن آتانین گوجونو و یاشینی نیشان وئرمه‌یه یارایاجاقدیم ؟
هانسی حئکایه‌یه معنا و ظرافت قاتاجاقدیم ؟
قاصیدی اؤلدوروب منی گؤتوروب داغ، شهر دئمه‌دن گزدیرن حرامی‌لردن بیری آرادا بیر قیمتیمی بیلیر، آغاج رسمینه باخماغین، آغاجا باخماقدان داها خوش اولدوغونو آنلایاجاق قدر اینجه‌لیک گؤستریردی، اما بو آغاجین هانسی حئکایه‌نین پارچاسی اولدوغونو بیلمه‌دیگی اوچون کم حؤوصله اولوردو. قورخوردوم منی شهر- شهر گزدیردیکدن سونرا جیریب آتا. آمما آتمادی. منی، بیر ذووق اهلینه بیر کوزه شرابا ساتدی. گئجه‌لری بعضا آغلار و شام ایشیغیندا منه باخاردی. بو زاواللی ذووق اهلی دیغلاییب اؤلندن سونرا ماللارینی ساتدیلار. منی آلان نقال اوستاد سایه‌سینده ده ایستانبولا قدر گلدیم. ایندی چوخ سئوینیرم، بو گئجه بورادا عثمانلی پادشاهی‌نین سیز معجزه ایله، قارتال گؤزلو، گوجلو، ایراده‌لی، ظریف بیلکلی، حسّاس روحلو نقّاشلاری و خطاطلاری آراسیندا اولماقدان فخر ائله‌ییرم و سیز آللاه بیر اوستاد نقاشین دووارا آسیلسین – دئیه منی عادی بیر کاغاذدا تلم – تله‌سیک رسم ائدیب دئینلره اینانمایین. یالواریرام سیزه.
باخین نه یالانلار، نه ایفترالار، نه ده ائله بئله یوروب – یوزمالار! دونن گئجه بوردا دوواردا بیر ایت رسمی آسیب و بو ادبسیز ایتین سرگوذشتینی نقل ائدن اوستاد نقاش، بو آرادا ارزروملو (خوجا نصرت) آدلی بیریسی‌نین ماجرالارینی اونا چاشنی قاتمیشدی! ایندی ارزروملو خوجا نصرت حضرتلرینی سئونلر بونو یالنیش آنلامیش. بیز اونا توخونمامشیق. بیز بؤیوک بیر واعیظ حضرتلرینه ولدالزنا دئیه بیلریکمی؟ ؟ توبه! هئچ عاغلیمیزا گلرمی؟ بو نئجه فیتنه‌کارلیقدیر. بو نه یوزوب یورماقدی! ایندی کی ارزروملو خوصرت، ارزروملو نصرت‌له ده‌ییشیک دوشوبدور؛ سیزه آغاج حئکایه‌سینی و سیواسلی خوجا «چئری ندرت»دن دانیشیم.
بو سیواسلی خوجا ندرت گوزه‌ل اوغلانلارین رسملرینی لعنتله‌ییردی اوسته‌لیک، قهوه آغاجینین، شیطان آغاجی اولدوغونو سؤیله‌ییر و قهوه ایچه‌نین یئری جهنمدی – دئییردی آی سیواسلی!، سن منیم بو هوندور بوداقلاریمین نئجه اییلدیینی یاددان چیخارتدینمی؟
سیزه دئییم امّا کیمسه‌یه سؤیلمه‌دیینیزه سؤز وئرین. الله قورو ایفترادان قوروسون. بیر سحر گؤردوم کی، ماشا‌اللاه میناره بویلو، اصلان پنجه‌لی دئو کیمی بیر آدام ایله یوخاریدا آدینی چکدییم بوداغیما دیرمانیب سیخ یارپاقلاریمین آراسیندا گیزلنمیش، باغیشلایین… ادبسیزلیک اولماسین بیر ایشلر گؤرور…. سونرادان، دئوین، شیطان اولدوغونو آنلایم. او ایشینی گؤره- گؤره اونون گؤزه‌ل قولاغینی شفقتله هم اؤپور، همده ایچینه پیچیلداییر: « قهوه حرامدیر، قهوه گوناهدیر..»- دئیه قهوه‌نین زیانلی اولدوغونا اینانماق، گوزه‌ل دینیمیزین بویوردوغینا دئییل، شیطانا اینانماقدیر.
بیرده سون اولاراق فیرنگ نقاشلاریندان سؤز آچاجاغام کی، اونلارا جان آتان اصل- نجابتسیز وارسا عیبرت گؤتورسون. ایندی بو فیرنگ نقاشلاری، شاهلارین، کشیشلرین، بی‌لرین، حتی خانیملارین اوزلرینی ائله نقش ائدیرلر کی، او آدامین رسمینه باخیب کوچه ده تانیا بیلرسن. بونلارین آروادلاری ائله‌ده کوچه ده سربست گزیر. آرتیق آیریسینی سیز دوشونون. آمّا بودا بس ائله‌مه‌ییب،ایشلری داها ایره‌لی آپاریبلار. دللاللیقدا دئییل. ناخیشدا دئییرم.
بیر بؤیوک اوستاد فیرنگ نقاشایلا باشقا بؤیوک نقش اوستاسی فیرنگ چمنلیینده گئدیر، اوستالیق و صنعت باره‌ده دانیشیرلارمیش. قارشیلارینا بیر مئشه چیخیر. داها اوستا اولانی، باشقاسینا بئله دئییب :« یئنی اصوللارلا رسم چکمک ائله بیر باجاریق ایسته‌ییرکی- بو مئشه ده کی آغاجلارین بیرینی چکدینمی،رسمه باخان هوسکار بورا گلیب،ایسته‌ییرسه او آغاجی باشقالاریندان آییرد ائله تاپار.»
من فاغیر گؤردویونوز آغاج رسمی بئله بیر عاغیلا رسم ائدیلمه‌دییم اوچون آللاهیما شوکور ائله‌ییرم.فیرنگ اصوللاریلا رسم ائدیلسیدیم منی حقیقی آغاج سانان ایستانبولون بوتون ایتلرینین اوستونه ایشمه‌سیندن قورخدوغوما گؤره دئییل. من بیر آغاجین اؤزو یوخ ، معناسی اولماق ایسته‌ییرم
* ( منیم آدیم قیرمیزی کیتابیندان )