«بولود» یوخسا «بهرود» یا «بهلود قراچورلو» (سهند) سندلر اساسیندا
۱۳۰۵ده ماراغادا «عبدالمطلب» کیشی‌نین و «جئیران» خانیمین ائوینده بیر اوغلان اوشاغی حیاتا گؤز آچدی. آتا- آناسی اوشاغین آدینی« بهرود» قویدولار. «بهرود» آغیز ادبیاتیندا جاماعاتین دیلینده «بهلود» سسله‌نیر؛ عینن «هئرلت» کیمی کی جاماعات «هئلت» دئییر.
مشروطه انقلابی، شاه‌لارین، ارباب‌لارین آیاق‌لاری‌نین آلتیندا تاپدالانمیش، ازیلمیش بیر خالقین دیلینه، یولونا، دوشونجه‌سینه چئوریلمیشیدی. «بهلود قراچورلو» ادبیاتیمیزدا «بولود قراچورلو» «سهند» تخلوصیله تانینان شاعیر بئله بیر اتمسفرده بویا باشا چاتیردی. هله ۱۵ یاشینا چاتمامیشدی کی، وطنی زمانه‌نین ان بؤیوک فیرتاناسیله اوز به اوز اولدو. ایکینجی بین‌المللی ساواشی باشلانیر؛ پهلوی حاکمیتی‌نین توتدوغو یانلیش یول متفق‌لرین آیاغینی وطنیمیزه چکمیشدی. «بهلود» اورتا مکتبی بیتیرمه‌دن دایانیش یولونو -دؤیوش یولونو سئچمیشدی. عدالتسیزلیگه قارشی، خالقی‌نین سعادتی اوغروندا چالیشان قوه‌لره قوشولموشدو.
1324ده آذربایجان دموکرات فرقه‌سی‌نین هیمتی ایله سیجیللی ایداره‌سی آذربایجاندا یولا دوشموشدو. بو ایداره کؤهنه سیجیللی‌لری ده‌ییشمه‌یه باشلاییب، آذربایجانلی‌لارا آنا دیلینده یازیلمیش سیجیللی(هوویت ورقه‌سی) وئریردی. او زامان «بهلود»ون دا سیجیللسینی عوض ائدیرلر. الیمیزده اولان سنده اساسن « بهلود»ون سیجیللی‌سینده بئله یازیلییب «سیجیللی‌نین قلم‌زد اولدغونا گؤره سیجیللی صاحیبی‌نین آدی: بهلول، بهلود اوخونور» ۱
«بهلود» ایلک شعیرین ۱۹یاشیندا اولارکن شاعیرلر مجلیسنده «رازی» تخلوصیله اوخویور. شاعیرلر مجلیسینده بهلوددان «رازی» تخلوصیله اوچ شعیر چاپ اولوبدور.۲
شاعیرلر مجلیسی، اونون دیرلی شاعیرلری، یازیچیلاری: مدینه گولگون، بالاش آذراوغلو، محمد بی‌ریا، علی توده، مظفر درفشی، هاشیم ترلان، یحیی شیدا، سلیمان رستم، میرمهدی اعتماد… و اون‌لار شؤهرتلی شاعیر، یازیچی سهندین ادبی اجتماعی، سیاسی دوشونجه‌سینده اونودولماز تاثیر قویوبلار. دئمک زمانه، آذربایجان ادبیاتی، شاعیرلر مجلیسی، مشروطه انقلابینا، «شیخ محمد خیابانی» آرزولارینا، ایستک‌لرینه اینانان، وفالی قالان موباریز بیر شاعیر دوغموشدو. یئنی بیر سس، یئنی بیر نفس یورولمادان ائلی‌نین، خالقی‌نین داردا قالمیش آرزولارینی یازیب یارادیردی. «آراز آخیردی»، «منظوم خاطیره‌لر»، «سازیمین سؤزو». سهندین «سازیمین سؤزو»، «دده مین کیتابی»، «قارداش آندی»، دده قورقوردون ۱۲ ناغیلیندان علاوه، گؤزه ل و بدیعی پوئمالاری دا وار: «ارمغان»، «آراز»، «عزیز شهریارا مکتوب»، «بوز چیچکی»، «سووئت قیزی» و …
تاریخلر بویونجا ائی بؤیوک وطن
یاغییا، دوشمنه اگیلمه‌دین سن
بوگون طبیعتدن الهام آلدیم من
گئچدی سحر وقتی بو سؤز اوره‌کدن
انسانا روح ویره‌ن دلینه آلقیش
بو شعیر «بهلودون شاعیرلر مجلیسینده« رازی» تخلوصیله اوخودوغو و نشر اولدوغو بیرینجی شعیردیر.۲
آذربایجان دموکرات فرقه‌سی‌نین سرکوبوندان سونرا آذربایجاندا مختلیف جمعیت‌لر یاراندی، (جمعیت مبارزه بافاشیسم، جمعیت مبارزه با استعمار، جمعیت صلح۰۰۰) او زمان بهلود، محمدعلی فرزانه، دوکتور کاتبی، ونسان، عبدالرحیم طهوری و بقایی صولح جمعیتی‌نین تمل داشینی قویورلار و جمعیتین طرفیندن اونون ایلک مدیره هئیتی‌نین عضولری سئچیلیرلر. بهلودون صولح جمعیتینده مستعار آدی« خسرو»دی. «بهلود» دوستلاریلا بیرلیکده ۱۳۳۱صولح جمعیتین قوردوقلاری اوچون توتوقلانیرلار. او گروهی ایکی دسته‌یه بؤلورلر: یاریسی اردبیلده دوستاق اولور، یاریسی ماراغادا. ائله همان ایلده «بهلود» دوستلاریلا بیرلیکده تبریزده محاکمه اولورلار.
«بهلود قرا چورلو» ۱۳۳۲ ده صولح جمعیتی‌نین هئیت مدیره‌سی ایله بیرلیکده شاهین زیندانلاریندان بوراخیلیر.۳
بهلود زنداندان سونرا دا دایمی پهلوی رژیمی‌نین طرفیندن تعقیبده اولور. دایمی تعقیب، آزار- اذیت اونو تهرانا قاچماق مجبوریتینده قویور. او تهراندا ساواکین طرفیندن تانینماسین دئیه«محمود آغا» تخلوصون سئچیر ودوکتورشمس ایله بیرلیکده تریکو سانترالی یولا سالیرلار.
تریکو سانترالین «بهلودون» ادبی، سیاسی، اقتصادی حیاتیندا ان بؤیوک رولو اولور. تریکو سانترال بهلودون داخلی و خارجی ارتباطلاری‌نین کؤرپوسو اولور. بهلودون یارادیجی حیاتی‌نین ان دیرلی و بارلی- بهرلی گونلری ده ائله تریکو سانترالدا یارانیر. بیر طرفدن آذربایجان ادبیاتی‌نین تانینمیش سیماسی«محمدعلی فرزانه» بهلودون ان قدیمی و صمیمی دوستو، بهلودون استعدادین بیلره‌ک دده قوقوردون نظمه چکمه‌سینی اونا تکلیف ائدیر.
جسارتله دئمک اولار کی «سازیمین سؤزو» بهلودون ادبی حیاتی‌نین ان بؤیوک و دیرلی ثمره‌سی، شاهکاری‌دیر. بو اثرین تکمیللشمه‌سی اوتای، بوتای آذربایجان شاعیرلری‌نین، ضیالی‌لاری‌نین ایلک ایش بیرلیگی‌نین ثمره‌سی‌دیر.۵
دیگر طرفدن بهلود ۱۳۴۸ده «بهروز دولت آبادی» (چای اوغلو)نون واسطه‌سیله اوستاد شهریار ایله ارتباطا کئچیر. «شهریارا مکتوب» و شاعیرین «سهند» تخلوصو «سازیمین سؤزو» فضاسیندان و اوستاد شهریار ایله ارتباطدان یارانیر. مکتوب بئله باشلانیر:۴
حؤرمتلی اوستاد، بؤیوک شهریارا
بیر الیمده قلم، بیر الده کاغاز
خیالیم بویلانیردامدان، دوواردان
باشیمدا یار باغین گزمک هاواسی
قاپیلار باغلیدیر، یول تاپیم هاردان
حاصارین دالیندا کؤنول وئردیییم
او یار بیر باغ سالیب سویو بولوردان
هاواسی کهروبا، ناری یاقوتدان
تاغی فیروزه‌دن، دیوانی گولدن
ماوی ائیوانیندا ساز چالیر زهره
بورجوندا یای چکیب، دایانیب کیوان
لاییقی وار گیره‌م قصرینه من ده
قیللی پاپاغیملان، سینیق سازیملان؟…
آرتیرمالی‌یام بو یازیشمالاردان، گؤروشلردن سونرا اوستاد شهریارین دا عؤمرونون ان دیرلی ثمره‌سی حیدر بابادان سونرا اؤلمز شاه اثری «سهندیه» یارانیر. بو مکتوبلاشمانین او قده‌ر تاثیری اولورکی، اوستاد شهریار سونونجو دانیشیغیندا نئچه سورغویا جاواب وئرمیشدیر. او دئییر شئعر قوشماق شاعیرین اراده سیندن آسیلی دئییل و «اگر شئعر یاراتماق شاعیرین گوجونه باغلی اولسایدی، او هرگون بیر سهندیه یاراتماق ایستردی.بیرحالداکی تکجه بیر دفعه باجارا بیلمیشدیر بئله بیر شئعر یاراتسین». آمما هانسی عامیل بئله قالارقی بیر اثرین یارانماسینا سبب اولموشدور؟ شهریار بئله بیر سورغونون جوابیندا کی سهندیه‌نی خاص کیمسه اوچون قوشموشسونوز؟- دئییر: «هه! آذربایجان شاعیری مرحوم بولود قره چورلو-«سهند» تخلوص ائده‌ن شاعیر دیرکی هامیدان آرتیق، حتا نیمادان چوخ منده تأثیر قویموشدور» بو سوروغونون جوابیندا کی سهند شاعیرده نه گؤرموشسن کی نیما دا یوخودو؟- بئله دئییر: «هرکس هر شئی‌ای اؤز باخیشیلا باخار. من سهندده گؤردویوم دئمه‌لی دئییلدیر. البتده کی سهند آزاده بیر شاعیر ایدی و سهندده اولان اخلاق و خصلت هئچ کیمسه ده یوخودو.۵
(شهریار وقتی از تأثیر سهند در دگرگونی آفرینش ادبی در خود صحبت می‌کند، می‌گوید که تا پیش از آشنایی با او، «قافیه‌سازی بیش نبودم که از شعر فقط عروض می‌فهمیدم و او در همه‌ی ابعاد شعر، سرمشق من شد زیرا که:
الهامی از عوالم بالاش می‌رسید،
راهی به ماوراء طبیعت گشوده بود.
دل متصل به منبع و در سینه مخزنی،
سرشار از ذخایر الهام عشق داشت،
الهام‌بخش قافیه‌سازی چو من که شعر –
تنها به چارچوب عروضی‌اش دیده بود،
سرمشق شعر در همه ابعاد شعر بود.
او شاعری که از چو منی باج می‌گرفت،
انگیزه‌ی سرود «سهندیه»ی من اوست. . .
به محض دریافت خبر فقدا‌ن وی، برخود لرزید و چندین روز سر در جیب فرو برد و به انزوا رفت و در فرجام تلاطمات روحی، شاهکار بی‌بدیل سهندیه‌ی فارسی را آفرید و آن را «مقامه» نامید.۶
تریکو سانترال شمال- جنوب آراسیندا دا کؤرپو اولور
سهند «سازیمین سؤزو»نو یازان زامان تانینمیش شرقشناس پروفسور رستم علی‌اف، تهراندا سهندین گؤروشونه گلیر. سهندین واسطه‌سی ایله اوز معللیمی اوستاد «گنجعلی صباحی»ایله ایلک دفعه سهندین ائوینده ادبی بیر مجلیسده گوروشور، او زمان «احمد برادران»، «بهروز دولت‌آبادی»(چای اوغلو) و آذربایجانین تانینمیش طناز اکتوری «ممد باقر حاجی‌زاده» سهندین، دوکتور شمسین تدبیریله یارانان تریکو سانترالدا ایشله‌ییردیلر.۷
ائله او زامان اوتای- بوتای آذربایجان آراسیندا «سهند» و پروفسور«رستم علی اوف»ون علاقه‌لری اساسیندا بیر ایش بیرلیگی یارانیر. سهند بو واسطه ایله شوروی‌یه (باکی‌یا) تریکو صادیر ائدیر و بو ایشله برابر ایکی اؤلکه‌نین آراسیندا گؤروشلر و گل-گئت‌لر چوخالیر. «سازیمین سؤزو»نون ال یازمالاری اوتایا دا گؤندریلیر و یازی‌نین حاقیندا تاپشیریقلار اولور. او ایللر بو ایش بیرلیگیندن «سازیمین سؤزو»ندن باشقا دیرلی بیر اثر ده یارانیر.- «دیوان فارسی فضل الله نعیمی تبریزی و عمادالدین نسیمی شیروانی» به اهتمام پروفسور «رستم علی اوف» دونیا انتشاراتی طرفیندن ۱۳۵۱دن۱۳۵۳ده چاپ و نشر اولور.
بو موضوع بؤیوک بیر اهمیته مالیکدیر. اوزون ایللر ایدی ائشیتمیشدیم سهندین نثر یازیسی دا اولوب، آمما آختاریشلاریمین بو ایل (۱۴۰۱) باهارا کیمی ثمره‌سی اولمامیشدیر. بو زامان بیرده سهنددن یادیگار قالان سندلرین سوراغینا گئتدیم. سهندین نثر باره‌سینده اونون حیات یولداشیندان سوروشدوم. سهندین حیات یولداشی «س. جویا» تخلوصونون سیررینی منه آچدی. او دئدی: دیوان فارسی فضل‌الله نعیمی تبریزی و عمادالدین نسیمی شیروانی «پروفسور رستم علی اوفون» هیمتی و سهندین مقدمه‌سی «س.جویا» تخلوصیله نشر اولوب. ۸
بئله‌لیک‌له من سهندین بیرینجی فارسی نثرینی اوخودوم. ائشیتدیکلریمه گؤره سهندین«ب، ق محمودآغا» امضاسیله ده ایکی نثری اثری واردی. ایندییه کیمی من اونلاری تاپا بیلمه‌میشم. اومود ائدیرم بو یازی اونلارین دا تاپیلماسینا یاردیم ائتسین.
بو یازی‌دا چالیشدیق کی، سهندین آدی‌نین «بولود» اولماماسینی آیدینلاداق و سهندین بوتون مستعار آدلارینی، تخلوصلرینی، اونا عاید نثری سندلریله گتیره‌ک. بلکه ده بولود اوولدن ده بؤیوک بیر یانلیش ایمیش. ایلک دفه« سهنده» بیوگرافی یازان بو سهوه یول وئریب، باشقالاری دا اونو تکرار ائدیبدیر.
چارخی دؤنموش فلک شعریمیزین «سهند»ینی، خالقیمیزین سئویملی اوغلونو ۱۳۵۸نجی ایلین ایلک آییندا، (۲۱فروردین۱۳۵۸) ۵۳ یاشیندایکن، واختسیز- وعده‌سیز بیزدن آییردی. اونو تهراندا بهشت زهرا مزارلیغیندا ۸۲نجی قطعه‌ده «بولود قراچورلو» «سهند» عنوانیله توپراغا تاپشیردیلار. ۶
سونرالار ۹۷نجی ایلده «سهندین» عزیز بالاسی «آرزو قراچورلو» حیاتا گؤز یومدو. او زامان عاییله‌نین طرفیندن«سهندین» باش داشین عوض ائله‌ییب، اونون اصلی آدی ایله باش داشی یازدیردیلار. تاسفله بو دفعه‌ده اونون باش داشیندان «سهند» تخلوصو یازیلماییب و یالنیز «بهلود قراچورلو» یازیلیبدیر.
قایناق‌لار:
1-بهلود قرا چورلونون هویت ورقه‌سی(شکیل)
2-شاعیرلر مجلیسی ( نشرفرقه دموکرات آذربایجان)
3-اوستاد کریم مشروطه‌چی (سؤنمز ایله کریم قربانزاده‌نین مصاحبه‌سی)
4-بهروز دولت آبادی «چای اوغلونون مصاحیبه‌سی ادبیات سئونلرله ۹۹/۶/۲۸
5- کیهان فرهنگی ۱۳۶۷ – ۷اینجی سایی
6–مقدمه کتاب دو سهندیه دکتر حسین محمد زاده صدیق ۱۳۸۷چاپ تهران
7-بهروز دولت آبادی «چای اوغلونون مصاحیبه سی ادبیات سئونلرله ۹۹/۶/۲۸
8- دیوان فارسی فضل الله نعیمی تبریزی و عمادالدین نسیمی شیروانی- انتشارات دنیا- تهران۱۳۵۱-۱۳۵۳
9-بهلود قراچورلونون بیرینجی باش داشی(شکیل)
10- بهلود قراچورلونون ایکینجی باش داشی (شکیل)
تشکر و منتدارلیق:
۱- اقای مهندس محمودی‌دن، ائله‌جه ده بهلود قاراچورلونون حؤرمتلی حیات یولداشیندان بیر سیرا سندلری و معلوماتی اختیاریمدا قویدوقلاری اوچون صمیم قلبدن تشکور ائدیرم.
۲- عزیز اوستادلاریم دوکتور رحیم رئیس‌نیا، اوستاد کریم مشروطه‌چی، همت شهبازی و ائلدار موغانلی جنابلارینین دیرلی مشورتلری و زحمت لریندن ممنون و منتدارام.
