دقت: بو دانیشیغین متنینی PDF فورمتینده بو آدرس‌دن ائندیره بیلرسینیز:
https://ishiq.net/wp-content/uploads/2023/09/Nasir-Davaran-Final.pdf
«ناصر داوران»لا دانیشیق
دانیشیغی آپاران: کریم قربانزاده
یازییا کؤچورن: ویدا حشمتی
نشره حاضیرلایان: ایشیق
ایضاح: حؤرمتلی اوخوجولاریمیزا تقدیم ائدیلن بو دانیشیق خرداد آیی‌نین ۱۱-جی گونو قوجامان تبریز شهرینده تانینمیش آذربایجان شاعری «ناصر داوران»لا آپاریلیبدیر. دانیشیغین متنی یازییا کؤچورولندن سونرا، حؤرمتلی شاعریمیزین اؤز واسیطه‌سیله یئنی‌دن ائدیت اولوب، سونرا نشر اوچون حاضیرلانیبدیر.
حؤرمتله: کریم قربانزاده
***
ائلی‌نین، یوردونون دردی غمینه
اورکدن یانانین قاداسین آلیم
ک.ق: ناصر معللیم سیزی خوش گؤردوک. «ادبیات سئونلر»ه واخت آییردیغینیز اوچون سیزدن صمیم قلبدن تشکر ائدیریک. لطفا بیوگرافینیزی بیزیم اوچون آچیقلایین!
ن.د: سلاملار هم سیزه و هم آذربایجان ادبیات سئونلرینه. من ده سیزدن منه واخت آییردیغینیز اوچون تشکر ائدیرم. مختصر دئسم: ۶۶ یاشیم وار. اصلیم قاراداغلی‌دیر. بیرآز درس اوخوموشام. بیرآز مدرسه‌لرده، بیرآز دا عالی مکتبلرده معلم‌چیلیک ائله‌میشم. سونرا قووولموشام. ایکی ایل سیاسی زندان چکمیشم. ۱۲ جیلد کتابیم نشر اولوب. اؤلوم گونومو ده بیلمیرم.
ک.ق: همیشه یاشایین سیزی؛ ائلیمیزه، وطنیمیزه، ادبیاتیمیزا، هر زمان سسینیز گلسین. ناصر معللیم نئجه اولدو کی ادبیاتا اوز گتیردینیز؟
ن.د: ائله بیل بیرآز منه ارث یئتیشیبدیر. لاپ دوغروسو اؤزوم ده نئجه اولدوغونو بیلمیرم، آمما ایلک مکتب ایللریندن منده بو رغبت واریدی. یاخشی و مفصل انشالار یازاردیم، چوخلو شعرلر ازبرله‌یردیم. مشاعره مسابقه‌لرینده، اؤیره‌نجی‌لر ایچینده بیرینجی، ایکینجی چیخاردیم. ۱۰-۱۲ یاشیمدان شعر و یازیلاریم اولوب. کیتاب اوخویاردیم. شاه زامانی جیبی قطعده چاپ اولان شعر کیتابلاری‌نین بعضیسینی هله ده ساخلامیشام. سونرا گؤردوم شعر یازیرام. هردن بئله دوشونورم کی، منیم شاعرلیییمده قاراداغین دا ایزلرینی آراییب، تاپماق اولار.
ک.ق: بیلدیگیمیزه گؤره ادبیات ایشینی فارسجا یازماق‌لا باشلاییبسینیز. هانسی اثرلرینیز فارسجادیر؟ ایلک اثرینیزین آدی نه‌دیر؟
ن.د: دوغرودور، من ایلک باشدا فارسجا یازمیشام. فارسجا دا ایکی شعر کیتابیم اولوبدور. بیری انقلابدان اؤنجه «گفتگو» آدیندا نشر اولوب، او بیریسی ایسه ۱۳۸۹-جو ایل «آب و آینه» عنوانیندا یاییلیبدیر. قالان شعر کیتابلاریم تمامی ایله آذربایجان تورکجه‌سینده‌دیر.
ک.ق: ناصر معللیم، انقلابین غلبه‌سیندن سونرا تبریزین ادبی محیطی حاققیندا نه دئیه بیلرسینیز؟ یارانان ادبی انجمن‌لر و یاخود فعالیت ائدن ادبی محفل‌لر، خصوصیله ده انقلابدان سونرا تبریزده یارانان «آذربایجان شاعرلر و یازیچیلار انجمنی» حاققیندا معلوماتینیزی بیلمک ایسته‌ییریک. همچنین بو دؤرده اؤزونوزون ده ادبیاتلا ایلگیلی فعالیتلرینیزی ایضاح ائدین لطفن.
ن.د: انقلابدان سونرا «آذربایجان شاعرلر و یازیچیلار انجمنی» قورولدو. بیلدییمه گؤره بو انجمنین قورولماسیندا حمزه فتحی خشکنابی، اوستاد یحیی شیدا، عباس صابری، احمد شایا آلاو، هلال ناصری، دوکتور مبین، حبیب فرشباف، سلیمان ثالث، حسین شهرک و بیر سیرا دیگر شخصلرین زحمتی اولموشدو. بو انجمن اوستاد یحیی شیدانین باشچیلیغی ایلا هر هفته پنجشنبه گونو، تربیت کتابخاناسینین زئرزمیسینده، آخشام چاغی ساعات ۵دن ۸ کیمی مجلس قوراردی. او مجلیسده آذربایجانین مختلف شهرلریندن یازیچیلار، شاعرلر ده اشتراک ائدردیلر. اوستاد شیدا بو جلسه‌لرده، هر هفته بیر موضوع سئچیب، اونون حاققیندا بیر معللیم کیمی دانیشاردی. بو مجلیسلرده اوخونان شعرلره و حئکایه‌لره ده هم اوستادین هم ده دیگر قاتیلانلارین طرفیندن قیساجا نظرلر وئریلردی. یادیما گلن، جلسه‌ده شعر صنعتی، عروض، قافیه، هجا وزنی و بو کیمی موضوعلار باره‌سینده اوستادلارین دانیشیغی اولاردی و اشتراکچیلار دا اؤز اثرلرینی اوخویاردیلار.
انجمنین جلسه‌لرینده، قوروجولاردان علاوه، یادیمدا قالان بیر نئچه نفر فعال اشتراکچی‌دان دا آد آپارا بیله‌رم. ذوالفقار کمالی، محمدعلی نقابی، باریشماز، سیروس مددی، صمد ظهوری و باشقالاری. تاسفله بو انجمنین عؤمرو چوخ اوزون چکمه‌دی و سهو ائتمیرمسه ۱۳۶۰-جی ایلده معین گروهلار طرفیندن هجوما معروض قالدی، بیر چوخ اشتراکچیلار، او جمله‌دن اوستاد یحیی شیدا دؤیولدو و نهایت انجمن قاپاندی.
انجمن داغیلدیقدان سونرا یازیچیلار، شاعرلر بیرـ بیرلرینی گؤرمک احتیاجی اساسیندا، قهوه‌خانالارا اوز گتیردیلر. فراکسیون کیمی فورمالاشان کیچیک-کیچیک درنک‌لره، ادبی مجلیس‌لره بؤلوندولر و اورادا یازیب، یاراتدیقلارینی پایلاشماغا باشلادیلار. من ده دیگر ادبیاتچیلار کیمی هم آذربایجان یازیچیلار و شاعرلر انجمنینده، هم ده بو محفیل‌لرده اشتراک ائدردیم. خصوصیله ده ادبیات سئور عائله‌لرین ائولرینده قورولان ادبی مجلیسلرین بعضی‌سینده حضوروم اولاردی. بونلاردان بیری سئویملی دوستوموز جناب غلامحسن صدیق و اونون حیات یولداشی زهرا خانیمین سایه‌سینده قورولاردی. ادبیات سئونلر، موسیقیچی‌لر و گنج یازیچی و شاعرلر اورادا اشتراک ائدردیلر. اونلار بو مجلیسلرده یازیب، یاراتدیقلارینی پایلاشاردیلار. دوستلاریمیزدان: سلیمان ثالث، ائلدار موغانلی، علیرضا میانالی، حاجی هریزلی و نئچه باشقا شاعرلردن و یازیچی‌لاردان دا آد چکمک اولار کی بو مجلیسلرین آردیجیل اشتراکچیلاریندان ایدی‌لار. بونلاردان علاوه بعضی یاخین دوستلاریمیز دا آرا سیرا بو محفیل‌لره گلردیلر. او جومله‌دن: اونودولماز دوستلاریمیز حسن ریاضی «ایلدیریم»، محمد قاضی «سمندر»، هاشیم ترلان، خیرالله حق‌بیگی «ساپلاق»، علیایی، عباس بزرگ امین، عباس بارز و سایره‌لری. سونرالار تهراندا قورولان بیر سیرا ادبی درنکلرین کؤکو ده ائله انقلابین ایلک ایللرینده تبریزده اولان ادبی حرکتلره قاییدیر. «ساهر درنه‌یی»، «صابر درنه‌یی» و باشقالاری. من «ساهر درنه‌یی»نین عضولریندنم. «صابر درنه‌یی»نه ده نئچه دؤنه قوناق اولموشام؛ آمما لاپ چوخ جدی ادبی فعالیتیم «یئنی تبریز درنه‌یی»نده اولوبدور.
«یئنی تبریز درنه‌یی» ۱۳۸۹-جو ایل تبریز شهرینده ۸ نفر دوستلارین اشتراکی ایله تشکیل ائدیلدی و بیر چوخ کیفیتلی و مؤحتشم مراسیم‌لر، اجلاس‌لار کئچیردی. اونون ایلک عمومی مجلیسی اوستاد یحیی شیدانین قیرخیندا قورولدو. اوندان سونرا دا هر آی بیر جلسه‌سی اولاردی. «یئنی تبریز»ین سونونجو جلسه‌سی ۱۳۹۲نین آذر آییندا تشکیل ائدیلدی و تاسفله ائله همن جلسه‌ده ده فعالیتی دایاندیریلدی. ۷-۶ ایل ده اولار کی ایران یازیچیلار اوجاغینا (کانون نویسندگان ایران) قوشولموشام.
ک.ق: ناصر معللیم، اجازه وئرین بو سون سوآلین باره‌سینده بیر سوآل دا بئله سوروشوم کی، «آذربایجان شاعرلر و یازیچیلار انجمنی»نده «م.سمندر» امضاسی ایلا تانینان شاعریمیز «ممد قاضی»ده اولاردی یا یوخ؟ بیر ده بو «یئنی تبریز درنه‌یی»نین مؤسسلری کیملردن عبارت ایدی؟
ن.د: البته کی سئویملی دوستوموز ممد قاضی ده «آذربایجان شاعرلر و یازیچیلار انجمنی»نین فعال‌لاریندان ایدی و دوزه‌نلی اشتراک ائدردی. اوندان علاوه چوخلاری دا وار ایدی کی تاسفله من اونودموشام. ادبی فعال دوستلاریمیزین چوخو انجمنین جلسه‌لرینده اشتراک ائدردیلر.
آنجاق ایکینجی سوآلینیزین جاوابیندا، «یئنی تبریز درنه‌یی»نین مؤسس‌لریندن یادیمدا قالان دوستلارین آدینی چکه بیله‌رم. یادیمدان چیخان اولسا منی باغیشلاسین. اونلار عبارت‌ایدی‌لر: حسن انداچه، رقیه کبیری، حاجی هریزلی، روح‌انگیز پورناصح، سیف‌الله اکبری، مسعود آذر، بیر ده من.
ک.ق: ناصر معللیم، منیم یادیما گلن، نجف رحیمی و مهین خانیم دا یئنی تبریز درنه‌یینه گلردیلر. اونلار دا مؤسس هیئتیندن ساییلیردیلار؟
ن.د: مهین خانیم و نجف رحیمی هر ایکیسی درنه‌یین فعال عضولریندن ایدی‌لر. نجف رحیمی همچینین مؤسسلر هیئتیندن ایدی. مهین خانیم سونرالار درنه‌یه قوشولموشدو. او بیر مدت ده دبیرلر هئیتی‌نین معاونی اولدو.
ک.ق: ناصرمعللیم بیلدیگیمیزه گؤره چوخ شاعرلر، یازیچی‌لاریمیز کیمی سیز ده بو گونه‌دک شاعرلیک‌له برابر ژورنالیستی ایشلرله ده مشغول اولوبسونوز. ژورنالیستی فعالیتلرینیز نئجه باشلاندی؟ هانسی مطبوعات‌لا، کیملرله داوام تاپدی؟ و بو گون نئجه‌دیر؟
ن.د: من همیشه مطبوعات‌لا ایلگی‌ده اولموشام. اونلارلا امکداشلیغیم اولوبدور. ایلک ژورنالیستی فعالیتلریم «فروغ آزادی» و «مهد آزادی» گونده‌لیکلریله باشلانیبدیر. اوستاد شیدانین «آذری صحیفه‌سی»نین فعال امکداشلاریندان ایدیم. بو صحیفه‌ده «ملّی وارلیغیمیزین قورقچولاری» باشلیغی آلتیندا آذربایجان عاشیق صنعتی و عاشیقلاری حاققیندا یازی‌لار یازاردیم. آذربایجاندان علاوه، قزوین و زنجان عاشیقلارینی دا تاپیب، اونلارین صنعتکارلیغی باره‌ده مطلب تهیه ائدردیم. عاشیق صنعتی ایله باغلی بو صحیفه‌ده گئدن دیگر یازیلارین دا چوخونون یازاری من ایدیم. البته مندن علاوه بعضی قلمداشلاریمیز دا بو صحیفه ایله امکداشلیق ائدردیلر. مثلا صمد چایلی و ائلدار موغانلی.
۱۳۷۶-جی ایلده «صاحب» درگیسینده «چاغداش» آدیندا اؤزه‌ل ادبی صحیفه قورولدو و اونون حاضیرلاما مسئولیتی منیم عهده‌مه دوشدو. اورداکی فعالیتیم بیر ایل سوردو. سونرا «شمس تبریزی» گونده‌لییینده یئنه «چاغداش»ی داوام ائتدیم. شمس تبریزی قاپاناندان سونرا بو ایش «آذر تورک» درگیسینده بیر داها ادامه تاپدی. سونرالار ایسه اونودولماز شخصیت‌لر بهزاد بهزادی و حسن ریاضی«ایلدیریم»ین امه‌یی ایله آرا وئرمه‌دن نشر اولان «آذری مجله‌سی» و یاخین دوستوم ائلدار موغانلی‌نین مدیریتی ایله نشر اولان «ایشیق» درگیسینده ده امکداشلیق ائله‌میشم. ایندیلیکده اساس ژورنالیستی فعالیتیم «ایشیق سایتی» ایله ایلگیده‌دیر. آرا سیرا دیگر درگی‌لرده ده یازیلاریم و شعرلریم اولور.
ک.ق: بیلدیگیم قده‌ر، سیز شعره کلاسیک عروض اؤلچوسو، سونرالار ایسه هیجا بؤلگوسویله گلیبسینیز. آنجاق سربست شعر یازان شاعر کیمی تانینمیش‌سینیز. شعرلرینیزی ده بیر چوخ زاماندیر بو قالیب‌ده یازیرسینیز. سیزی عروضی شعردن سربسته گتیرن نه اولدو؟ سیزی بو ژانرا یؤنلدن هانسی اوستونلوکلر اولوبدور؟
ن.د: من عروض وزنینده شعر یازماغا، مکتب دؤروندن باشلامیشام. ایلک شعرلریم فارسجا اولوبدور، آمما انقلابدان اؤنجه، طلبه‌لیک دؤرونده فارسجا سربست شعر ده یازاردیم. انقلابدان آز اؤنجه آنا دیلیمیزده ده یازماغا باشلادیم. تورکجه شعرلریمین چوخ آزی عروض وزنینده اولوبدور. سونرا هیجا بؤلگوسونون دیلیمیزه اویغون اولدوغونو دویوب، بو اؤلچوده یازماغا باشلامیشام. ایلک آنا دیلینده یاییلان کیتابیمین بیر حصّه‌سی هیجا بؤلگوسونده‌دیر، آمما همین کیتابین بیر حصه‌سی ده سربست شعرلریمدن عبارتدیر. اوندان سونرا من نه عروض وزنینده، نه ده هیجا بؤلگوسونده شعر یازمامیشام. اوخودوغوم مدرن اثرلر، رئال تنقیدی شعرلر و رومانلار منی سربستلییه ساری یؤنلدیبدیر. عروض و هیجا وزنی داها منی راضیلاشدیرماییردی. من عروضون و هیجانین چاغداشلیغا و مدرنلییه انگل تؤره‌تمه‌یینه اینانیردیم. دئمک ایسته‌دیییم سؤزه سئومه‌دیییم قاتقی‌لار وئریردی اونلار. بلکه ده بئله شعرلرین گؤزه گلیم بیر حصه‌سی گرکمز اولوردو، زاید اولوردو. بو حاقدا من کیتابلاریمین بیرینده مفصل سؤز آچمیشام. اونا گؤره ده ایندی بو اختصارلا کیفایتلنیرم.
ک.ق: سیزین یارادیجیلیغینیزی، شعردن علاوه ترجومه و ادبی تنقیدلر ده تشکیل ائدیر. بو حاقدا آرتیق معلومات وئرمه‌یینیزی ایسته‌ییریک.
ن.د: هرشئی‌دن اؤنجه دئمه‌لییم، ترجومه یارادیجیلیق دئییل. یالنیز بیر اثری اورژینال دیلدن باشقا دیله داشیماق‌دیر. من تورکجه‌دن اوچ کیتاب فارسجایا چئویرمشم. «برنا موران»ین «ادبیات قوراللاری و الشتیری» کیتابی، «یالچین ارمغان»ین «تورک شعرینده مدرنیزم» و «روزی از روزها» آدلی «فاضل حسنی داغلارجا»نین نئچه کیتابیندان سئچدیییم شعرلر. بونلارین ان اؤنملیسی و ماراق قازانمیشی «برنا موران»ین «ادبیات قوراللاری و الشتیری» کیتابی‌دیر کی، «نظریه‌های ادبیات و نقد» آدی ایله «نگاه» یایین ائوی طرفیندن دفعه‌لرله چاپ اولوبدور. بعضی تنقیدی مقاله‌لریم ده اولوبدور. اونلار آرا-سیرا درگی‌لرده، گونده‌لیک‌لرده یاییلیبلار. آنجاق من تنقیدچی دئییلم. تکجه اوره‌ک سؤزلریمی یازماق ایسته‌میشم. بونو دا بیلیرم کی بیزیم صنعت، ادبیات، شعر، یالنیز گوجلو و نیک‌بین تنقیدلر حمایه‌سی ایله اینکیشاف ائده بیله‌جک.
ک.ق: سیزجه بوگونکو شعریمیزین دورومو نئجه‌دیر؟ اونو ۷۰-۶۰-جی ایللر شعری ایله نئجه مقایسه ائتمک اولار؟
ن.د: ۶۰-جی ایللر بیزیم شعریمیز عمومیتله تنقیدی رئالیزم، بیرآز دا رومانتیزم چرچیوه‌سینده یئرله‌شیر. فرم عمومیتله کؤهنه‌دیر؛ دیل کوهنه‌دیر؛ سیاست شعرین شعریتینه اوستون گلیر. ۷۰-جی ایللرده شعر مدرنلشمه‌یه ساری گئدیر؛ دیل یوموشالیر و یئنی قابلیت‌لر گؤرسه‌نیر؛ یئنی مضمون‌لار یاواش-یاواش شعره یول آچیر؛ آمما بوگون شعریمیز بیر مرحله ایره‌لی‌له‌ییب‌دیر. قاریشیق اولسا دا یئنی جیغیرلار آچماق ایسته‌ییر؛ تزه مضمون‌لار و فیکیرلر داها دا آرتیر. فئمینیستی، ائروتیک دوشونجه‌لر -خصوصی ایله قادین شعریمیزده- قاباریق شکیلده اؤزونو گؤستریر. منجه بو دوروم بیر آددیم ایره‌لی‌دیر. ۶۰-جی، ۷۰-جی ایللرین شعرینده بو کیفیت‌لره چوخ آز راست گله بیله‌ریک.
ک.ق: سیز بیر سربست شعرلر مؤللیفی کیمی مدرن شعره نئجه باخیرسینیز؟ مدرنیته و مدرن شعر نه دئمکدیر؟ مدرن شاعر کیمدیر؟
ن.د: مدرنیته‌نی مدرنیزم ایله عینی گؤرمه‌ملی‌ییک. جمعیتین مدرنلییی، اونون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی دورومو بیر سؤزدور، صنعتین دورومو بیر آیری سؤز. مدرنیته رنسانس‌دان ایندییه دک عؤمور سورن بیر وضعیت‌دیر. بو دؤرده عاغیل ابزار کیمی‌دیر. اینسان طبیعته مسلط اولماق فکرینده‌دیر. دین و کلیسا اؤنمینی الدن وئریر. سیاسی باخیمیندان نائلیت‌لر اولور. دموکراسی و وطنداشلیق حقوق‌لاری مطلقیت‌له اوز-اوزه دورور. علم یوکسک مقاما ال تاپیر. تکنولوژی یایغینلاشیر. فردی آزادلیقلار اولدوقجا وورغولانیر؛ آمما مدرنیزم صنعت دونیاسینا عاییددیر. موسیقی، شعر، حئکایه و باشقالاری. مدرنیزمین عؤمرو ده مدرنیته‌دن چوخ قیسادیر. ۱۹-جو عصرین سون ایللریندن، اؤزه‌للیک‌له بیرینجی بین‌الملل محاربه‌سیندن سونرا فورمالاشیر. شعرده ده بئله‌دیر. مدرن شعر، اسکی شعردن اوزاقدا دورور. قالیب‌لری سیندیریر، شعرین موسیقیسینی ده‌ییشیر، شاعرین فردیتینه باش اه‌ییر.
شاعر اؤز سؤزونو راحات و پیرایه‌سیز دئمک اوچون کلاسیک وزنه و قافیه‌یه اعتناسیزجا یاناشیر. سربست‌لیک مدرن شعرین بیر نیشانه‌سی‌دیر. قافیه‌نی پوزماق، بعضا سرگردان ائتمک ده هکذا؛ آمما بو ایشلر یئترلی دئییل. مدرن شاعرین شعرینده، البته کی موسیقی ده وار، ریتم ده وار، آمما بو موسیقی عروض اؤلچوسو و هیجا بؤلگوسونون قافیه و ردیف امکداشلیغی ایله دئییل؛ سؤزجوکلرین اویغونجا دوزولمه‌سیندن، شعرین ایچ هارمونی‌سیندن، محتوا ایلا فورمالارین اویغونلوغوندان دوغولور. ایچ موسیقی عمومیتله سس‌لرین تکراریندان و چالارلیلیغیندان آسیلی‌دیر.
مدرن شعرین ابزارلاری گونوموزون حیاتیندان نیشانه‌دیر؛ یئنی مفهوملاری، ایناملاری تبلیغ ائدیر؛ پاتریارکال(paterialchal) دوشونجه‌سینه قارشی دورور؛ فردی آزادلیقلاری قورویور.
مدرن شاعر اؤزه‌ل شخصی روحیاتینی مثلا کدرینی، یالقیزلیغینی، اومودسوزلویونو شعرینده گؤستریر. البته کی گؤسترمک بیان ائتمک دئییل. ایوناپوتاکوف، چخوف‌ون «غصه» آدلی حئکایه‌سینده اوغلونون اؤلوموندن تؤره‌نن غصه‌سینی اصلا دانیشمیر. فایتونونا میندیردییی موسافیرلرین هئچ بیرینه ماتمینی سؤیله‌میر. چوخ ایسته‌ییر کی اونلارا اوغلونون اؤلوموندن دانیشسین، بلکه بئله‌لیک‌له بیرآز بوشالسین؛ آمما موسافیرلری قولاق آسمیرلار. نهایتده تؤوله‌ده آتینا دانیشیر. بونونلا بئله دانیشیغیندا غمینه یئر وئرمیر؛ او اوغلونون اؤلمه‌سیندن چوخ ناراحات اولدوغونو دیله گتیرمه‌ییر، بلکه گؤستریر. گؤسترمک اؤنملی‌دیر؛ شرح ائله‌مک دئییل. اونون غصه‌سینی عمل‌لریندن، پریشان داورانیشیندان، قرارسیزلیغیندان بیلمک اولار.
مدرن شعرین دیگر اؤزهللیکلری ده وار. دیلین یئنی پتانسیل‌لرینه ماراق گؤسترمک بیری‌دیر. شاعر دیلی زنگین‌لشدیرمه‌لی‌دیر. شاعرین، یئنی سؤزجوکلری دیلین اصلاح چئوره‌سی آچیسیندا، ایشلتمک باجاریسی اولورسا، بو ایشه نائل اولا بیلیبدیر. یوخسا یوخ.
اوندان علاوه مدرن شعر، اوخوجویا شعرین معناسی‌نین و فورماسی‌نین یارانماسیندا دخالت ائتمک امکانی وئریر؛ بو دا «مؤللیفین اؤلومو» تئوریسی اساسیندا ممکن اولور. بو تئوری‌نین اساسیندا هر مخاطبین شعردن اؤز برداشتی اولا بیلر، چوخ دا کی شاعر او سؤزو دئمک ایسته‌مه‌ییردی؛ آمما هر حالدا بونلارین هامیسی او شعرین امکانی چرچیوه‌سینده اولا بیلر. اوخوجو بو ایشی باجارا بیلرسه، اونا یئنی مفهوم‌لار دا داشییا بیلر؛ یئنی فورمالار دا وئره بیلر. چونکی مفهومون شعرین فورماسیندا رولو واردیر. ایجاز و ابهام دا مدرن شعرین گرک‌لریندن‌دیر. راحاتجاسینا ال وئریشلی‌لیک، شعرین گؤزللیک‌لرینی و محتواسینی آختارمامیش تاپماق، اونون مدرن‌لیکدن اوزاقلاشماسی دئمکدیر. هم ده مدرن شعرین قورولوشو نیظاملی بیر قورولوش‌دور. مدرن شعرین ظاهرده پریشانلیغینا رغمن اونون قورولوشو مؤحکم‌دیر. شعرده‌کی ائلئمان‌لارین بیری- بیری ایله پوزولماز علاقه‌لری واردیر. اگر شاعر بو اؤزهللیکلری قورویا بیلسه، اونون شعری ده مدرن شعر اولاجاق، یوخسا یوخ.
ک.ق: عمومیتله ادبیاتیمیزدا، خصوصی ایله شعریمیزده مدرنلشمه پروسئسی نئجه د‌ه‌یرلندیریرسینیز؟ بو باخیمدان بیزیم شعریمیز هانسی سویه‌ده‌دیر؟
ن.د: منجه مدرنلشمه پروسئسی گونئی آذربایجان شعرینده ۶۰-جی ایللرین سونوندا آرا-سیرا درگی‌لرده گؤرسه‌نیبدیر؛ اؤزو ده ضعیف شعرلرله. اصلینه دورسان بیزیم مدرن شعریمیز ۷۰-جی ایللرده عرصه‌یه گلیر. بیز ۶۰-جی ایللرین سونوندان مشق ائله‌مه‌یه باشلادیغیمیز مدرن‌لیک، ۷۰-جی ایللرده اؤزونو گؤستریر. بو مدرن‌لیک بیزیم شعرین ایلک تجربه‌لری اولدوغوندان اطرافلی بیر کیفیته مالک اولا بیلمزدی. اوندا هله، مدرن شعرین تملی قویولوردو. من مدرن شعریمیزین علیرضا نابدل (اوختای)لا باشلانماسینی قبول ائده بیلمیرم. اوختای شعریمیزین بعضی سن‍ّت‌لرینی سیندیردی. سربست شعر یازدی؛ قافیه‌سیزلیییه یؤنلدی؛ مضمونجا یئنی‌لیک‌لر گتیردی شعریمیزه؛ شعر دیلیمیزده گونوموزون رایج دیلینه سؤیکندی؛ میفیک وارلیغیمیزی، یئنی اوبرازلارلا شعرینده ایشلتدی. بونلار مدرن شعرین گرک‌لریندن‌دیر، آمما یئترلی دئییل. ایکی نه‌دنی وار: بیرینجی، بو حادثه‌لر رئال شعرده ده اوز وئره بیلر. بونلارا سؤیکه‌نه‌رک بیر شاعری، مدرن شاعر تانیتماق یانلیش‌دیر. مدرن شعرین چوخ اساسلی نیشانه‌لری واردیر. من بوندان اؤنجه‌کی سورغودا اونلارا اشاره ائتدیییم اوچون بیر داها تکرار ائله‌میرم. مختصر بو کی ابهام، شاعرین فردیتی، سوبیئکتیو دونیاسی، اومودسوزلویو بعضا، حتی نئیهیلیسمی ده وار. بونلاری سیز اوختایین شعرینده گؤره بیلمزسینیز. اوختای بیر ایشلر باشلامیشدی، آمما اونون واختسیز اؤلومو قویمادی؛ اوختایین قلمینده دویولان قوّه فعله چئوریلمه‌دی. ایکینجیسی بودور کی، اوختایین مدرنلییه یؤنه‌لن شعری‌نین سایی چوخ آزدیر. اونون شعری عمومیتله فورم باخیمیندان کؤهنه‌دیر. اونا گؤره ده من اوختایی مدرن شاعر کیمی دوشونمه‌ییرم.
آمما ۷۰-جی ایللرده مدرن تشبّث‌لر تدریج‌له چوخالماقدادیر. نیگار خیاوی «کؤلگه‌ده‌کی سس»له، صالح عطایی «بلکه داها دئینمه‌دیم» کیتابی ایله، ناصر میرقاتی ایسه «تالانمیش گونش» ایله. غربت دیاریندا ایشیق اوزو گؤرن هادی قاراچایین «بئچه‌لر بانلایاندا» کیتابی اونو چوخ دا مدرن بیر شاعر تانیتدیرماسا دا، اوختایین معاصر ایزله‌ییجیسی کیمی تقدیم ائله‌ییر. آخار دیل، مؤحکم جومله‌لر، بیرآز دا ملیّت‌چیلیک قاتقیسی. اونون «باداملیقلار» آدلی ایکینجی کیتابیندان بیر شعری شاهد توتورام:
یوخ
و نئچه مین یول یوخ.
اولومسوزدور سنی سئومه‌مک.
گؤزلری قاپالی
اؤلوم دیره‌یینه ساریقلانیرکن
سن
آیاق بارماقلاریمدان
اوره‌ییمه سیچرایان
شیرین و شور پیتراق گول آچان
سیجاق بیر هیجا.
و قارداشلاریم
و یولداشلاریم
و بوتون سئودیکلریمین یئرینه منی گؤزله‌ین
مئتیر یاریملیق گور!
یوخ!
سنی سئومه‌مک
سنی سؤمه‌مک چوخ زور.
یالنیز بیلمیرم نه‌دن اوختایی دانیشان دوستلاریم اونون مارکسیست اولماغینی و بو فیکیردن ایلهام آلماغینی سؤیله‌مکدن چکینمیرلر، آمما هادی قاراچایا گلنده، بو دوشونجه‌نی «هادی‌نین شعرینه یاراشمایان ان چیرکین آدلاردان بیری» کیمی ایفاده ائدیرلر. البته آرتیرمالییام کی، سوسیالیستی رئالیزم، یالنیز سوسیالیستی جامعه‌لره عایید رسمی بیر ادبی مکتب‌دیر. بو مکتب سرمایه‌داری مملکت‌لرده، مثلا هادی قاراچایین مملکتینده توهم‌دور. اوختایین و هادی قاراچایین شعری یالنیز تنقیدی رئالیزم چرچیوه‌سینده یئرلشیر، اگرچی اوختایین رومانتیک شعری ده وار. مثلا بو شعر:
آخشام ایدی
آیریلماغا چوخ قالمیردی
گونش قالمیش بولود آلتدا
شفقلرینی دریاچه‌یه دای سالمیردی.
ساحیلده‌کی آغاجلیقدا
بیز ایکیمیز دایانمیشدیق
قیزیل گولو مندن آلدین
سینه‌ن اوسته سانجاقلاییب، بنده سالدین.
حاییف سارا
آیریلاندا اومودومو کؤکدن اوزدون
سوروشدوم کی نه‌دیر دردین؟
منه باخیب آغیز بوزدون
حاییف سارا
محبتی رسوای ائتدین
آدین قالدی اوره‌ییمده
اؤزون گئتدین.
منجه هئچ کس آداملارین یاشادیغی تاریخی دانا بیلمز. هادی قاراچای دا اونلارین بیری‌دیر. اولا بیلر کی، ایندی بیرآز فرقلی اولسون؛ چوخ دئییل، بیرآز فرقلی دوشونسون.
بو ایشین ایکینجی اوزو ده سئودیییمیز صنعتکارلاری اغراق‌لا فورموللاشدیرماغیمیزدیر. «تالانمیش گونش» اؤز زامانیندا موبارک بیر اتفاق‌ایدی؛ من ده بو سؤزه شریکم، آمما دئییب- دئییب گومانا دوشمه‌ییمیز، تنقیدچی‌لییمیزه آفت‌دیر. مثلاً «مرقاتی‌نین شعرلرینی ۲۰-جی عصرین ایلکینده مدرن شعردن یولونو آییران و ائله اؤزو ده مدرنیزیمی قاپسایان «ایماژیست»لرله، اؤزه‌للیک له تی. اس. الیوت‌لا مقایسه ائتمک»، دیل و مضمون یئنی‌لییی باخیمیندان اونو الیوت‌دان دا اوستون توتماق، توهم دئییل‌سه، بس نه‌دیر؟
«تالانمیش گونش» اولا بیلرکی بیر یئنیلمیش مبارزین آپاردیغی موباریزه و گؤستردیگی جهددن پشیمان اولماسی‌نین روایتی‌دیر. من مؤللیفین اؤلومو نظریه‌سینه سؤیکه‌نه‌رک، مؤللیفین یاراتدیغی اثرین بخش ائتدیی امکانلار اساسیندا بو تفسیره حاقلی‌یام. یعنی اثر اؤزو ده بونا یول وئریر.
آمما سورغونون ایکینجی بؤلومونده شعریمیزین هانسی سویه‌ده اولدوغونو سوروشوبسونوز. منجه بیرآز تشتت وار. هره اؤز سازینی چالیر. هم دیل باخیمیندان، هم ده فورما باخیمیندان و هم سبک و مکتب باخیمیندان. بو دا طبیعی‌دیر. بیز بو دؤرانی کئچیر‌مه‌لی‌ییک. جامعه‌میزین مدرنیته ایله سنّت آراسیندا سرگردانلیغی کیمی، شعریمیز ده بئله‌دیر. تئز- تئز یئنی تجربه‌لر، یئنی فیکیرلر اورتالیغا قویولور. آنجاق چوخ چکسه ده، من گله‌جه‌یی بیرآز آیدین گؤرورم. بیرآز دئییرم، چونکی مطبوعاتین و شاعرلرین اختیاریندا اولمایان سبب‌لر ده وار، اراده‌لر ده وار کی اؤز ایشلرینده‌دیرلر.
ک.ق: چوخ ساغ اولون ناصر معللیم. بوردان اوختایین ابدی خاطیره‌سینه عشق اولسون دئییریک. ایستر چاغداش شاعر اولسون، ایستر مدرن شاعر. آنجاق خالقی اوغروندا جانینی وئره‌ن عزیز بیر اینسان‌دیر. ایستر شعر یازسین، ایستر یازماسین. آمما صحبتیمیزین ادامه‌سینده سوروشماق ایسته‌ییرم کی، سیز، ادبیات، خصوصی ایله شعرله جامعه‌نین آراسیندا اولابیله‌جک ایلگی‌لری نه‌ده گؤرورسونوز؟ اساسا ادبیات و شعرین جمعیتله باغلی معین بیر رسالتی، وظیفه‌سی وارمی؟
ن.د: شعر هر حالدا فیکیرله ایلگیلی‌دیر. دوشونجه‌سیز شعر اولا بیلمز. فیکیرسیز شعر غیرایدئولوژیک حؤکومت کیمی یئکه بیر یالاندیر. فیکیرسیز شعرین ایدئولوژیسی جامعه‌نین دوچار اولدوغو چتینلیک‌لره گؤز یومماق، اونلاری سسله‌ین شعری تکفیر ائتمک‌دیر.
شعر اؤز جامعه‌‌سی ایله علاقه‌ده اولمالیدیر. «آریان‌پور»ا گؤره صنعت همیشه آداملار اوچون یارانیر. بو آداملار یاشایان جامعه‌ده اولان مطلقیت، یوخسوللوق، خسته‌لیکلر شعرده ده عکس ائتدیریلملی‌دیر. بونون بیر معناسی دا بودور کی، یئر اوزونده گئدن رئال حیاتا گؤز یوموب، انتزاعی مفهوملارلا اوخوجونو معطل ائتمک، حیاتین و موباریزه‌نین اینکیشافینا چتینلیک تؤره‌تمک‌دیر. شاعر بو کیمی گرک‌لری گؤزللیک‌له یئرینه یئتیرمه‌لی‌دیر. اونون شعرینده ائستئتیک بیان، هارمونیک دیل و اینسانی دویغولار بیر- بیرینی تکمیل‌لشدیرملی‌دیرلر. ائله‌جه ده «مفهوملاری تعریفله‌مک اولاسی دئییل» سؤزو یالاندیر. بو فیکری ایره‌لی سورنلر ایستر-ایستمز سرمایایا دایانان موجود دورومون عؤمرونو چوخالتماغا خیدمت ائله‌مکده‌دیرلر. متافیزیک حضور، بیزی آلدادیر. اگر نسبی اولاراق مفهوملاری تعریف ائده بیلمه‌ریک، بس بشر حقوقو، آزادلیق و لیبرالیسم کیمی مفهوملارین مقامی نه‌دیر؟ لاهه محکمه‌سینده حقّی ناحق‌دن سئچنلر بو ایشی نئجه باجارا بیلیرلر؟ بو کیمی مفهوملاری قورویانلار، بو پارادوکسو نئجه حل ائدیرلر؟
شعرین وظیفه‌سی اولدوغوموز دورومو دستکله‌مک، یاسالاماق دئییل. بو جامعه‌نی تخدیر ائله‌مکدیر. یالنیز متندن آلا بیله‌جه‌ییمیز لذت یئترلی دئییل. یالنیز لذت، شعرین، صنعتین وارلیغینی توجیه ائده بیلمز. «رولان بارت» اگر متنه عایید نظریه‌نین معنا فلسفه‌سی‌نین تورونا دوشمک قورخوسوندان لذته سیغینیر، «سوزان سانتاک» اگر تفسیری دوشونجه‌نین صنعتدن آلماق ایسته‌دییینی «انتقام» آدلاندیریر، «آدورنو» اگر مرکزیتی قبول ائتمه‌ییر، «مارکس»ا گؤره ده صنعت، تاریخی-اجتماعی پدیداردیر کی، استحصال واسیطه‌لری و تکنولوژی‌یه باغلی اولاراق اؤزه‌ل بیر طبقه‌نین منافعینی قوروماقدادیر. «برتولد برشت» ارسطونون «تهذیب نفس»ی ایله مخالیف اولاراق صنعتین ایشینی بیزی آجیماق، قورخو و دیگر دویغولارلا آلیشدیرمادا بیلیر؛ بیزی بو دویغولاردان قورتارماق ایسته‌میر. برشت، آگاهلیغی تهذیب نفس‌ده دئییل، بلکه آجیماق و قورخو کیمی دویغولارلا ایلگیلنمکده و بو دویغولاردان قورتارماغی، حاکم اجتماعی نظامین چرچیوه‌سینده امکانسیز اولدوغونا اینانماقدا گؤرور. بو ایشین سونوجو آگاهلیق‌دیر؛ آیدینلاشماق‌دیر.
ک.ق: ناصر معللیم سیزجه آوانگارد شعر نه دئمکدیر؟
ن.د: آوانگارد شعر، مدرن شعرین ایچیندن باش قالدیران بیر شعردیر. اوندا مدرن‌لییین تمام اؤزهللیکلری دویولا بیلر. آوانگارد، اؤنجول بیر آخیمدیر کی، ادبیاتدا قبول اولموش بوتون قایدالاری یئنی‌لشدیرمک اوچون موباریزه‌یه چاغیریر.
آوانگارد شاعر یئنی فورمالار و سبک‌لر یاراتماق اوغروندا چالیشان صنعتکاردیر کی اونودولموش موضوع‌لاری بیر داها شعره آشیلاماق‌لا مستقل بیر جریان کیمی تانینیر. آنجاق بو محدود و آز ساییلی شاعرلر مدرنیزمین ایچینده معنالاشیرلار.
ک.ق: سیزین نظریزه شعرله اوخوجونون موناسیبتی نئجه قورولمالی‌دیر؟
ن.د: بوندان اول، آزجا یاناشمیشام بو موضوعا؛ اودور کی اختصارلا جوابلاییرام سوآلینیزی. شعری یارادان البته کی شاعردیر و اونون دا معناسی، ایستر ایسته‌مز، متنین بوتونلویونده گؤزه چارپیر، آمما اوخوجونون دا شعرله اؤزه‌ل موناسیبتی اولا بیلر. اوخوجونون، متنی اؤز سوزگجیندن کئچیریب اوندان باشقا معنالار و لذتلر آلماغا حقّی وار. بوگون «مؤللیفین اؤلومو» قبول اولونموش بیر نظر کیمی اوخوجونون شعرله موناسیبتده الینی آچیق قویور. اولا بیلر هر اوخوجو باشقا بیر معنالار، دادلار دا، شاعرین شعریندن آلسین. اینسانلارین فرقلی تجربه‌لری، حیات ماجرالاری، شخصی خاطیره‌لری، شعری اوخویاندا، اونلاری اؤزه‌ل یوزوملارا یؤنلدیر. بو اساسدا هئچ اوخوجونون آلدیغی حیسّ‌لر، تاپدیغی معنالار باشقالاری ایله عینی اولمور. اولا بیلر کی بیر شعر منیم آجی بیر خاطیره‌مه قاریشیب بیر داد وئرسین؛ سیزین شیرین دویغولارینیزین سوزگجیندن کئچیب، باشقا بیر داد آشیلاسین سیزه. آنجاق مؤللیفی، یاراتدیغی اثردن سیلمک اولماز. اوخوجو نه قده‌ر شعرین معنا گؤزه‌للییینین قول-بوداق آتماسیندا رول اویناسا دا، نهایت اونلارین هامیسی گره‌ک متنین ایزنی ایله اولسون؛ شعرین یول وئرمه‌دییی نظرلر قیراغا قویولمالی‌دیر.
ک.ق: بیزیم ادبیاتیمیزین دردلریندن بیری ده حرفه‌ای تنقیدین اولماماغی‌دیر. یعنی بیزده تنقیدین یئری چوخ بوشدور. شاید گونده مین‌لر صحیفه شعر یازیلیر، آمما یاریم صحیفه تنقید یازیلماییر. او زاماناجاق دا کی حرفه‌ای بیر تنقیدیمیز یوخدور، دونیا ادبیاتینا یاخینلاشماق چوخ چتین اولاجاق. سیزجه بو بوشلوغو نئجه دولدورمالی‌ییق؟ حرفه‌ای تنقید بیزیم ادبیاتیمیزدا نئجه یارانمالی‌دیر؟
ن.د: چوخ دوغرودور. بیزده تنقیدچیلیک چوخ آزدیر. دئمک اولار یوخدور. آز آدام بو ایشه واخت آییریر و یازدیغی تنقیدلر ده تکنیک جهتیندن، احاطه جهتیندن اطرافلی بیر تنقیدلر اولمور. علتی بودور کی، اولا بیزده، یازیچیلار، شاعرلر و ائله‌جه ده تنقیدچی‌لر هامیسی آماتوردورلار؛ او دا بوندان آسیلی‌دیر کی بیزیم کیمی مملکت‌لرده بیر قلم صاحیبی‌نین بو ایشله تمام وقت مشغول اولماسینا شراییط یوخدور. او چؤره‌ک دالیسیجا گئتمک محبوریتینده‌دیر؛ ایشله‌‌مک مجبوریتیندهدیر. اؤزو ده بیزیم مملکتده کی بیر ایشله عائله دولاندیرماق چتیندیر، چوخلاری ایکی ایشده چالیشماغا مجبوردورلار. بئله بیر وضعیتده حرفه‌ای تنقیدچی‌لر یارانا بیلمز؛ بو طبیعی‌دیر.
اوندان علاوه، بیزیم تنقیدچیلیکده ده صنعتین دیگر قوللاریندا اولدوغو کیمی هله دسته‌بندلیک و گروپلاشمالار وار. هره‌نین اؤزونه بیر گروپو وار، او گروپون ایچینده اولانلار «خودی»دیر و باشقالاری «غیرخودی»؛ عئینی دیکتاتور نیظاملار کیمی. بو کیمی ایشلر ادبیات عالمیمیزدن، تنقیدچیلیک عالمیمیزدن سیلینمه‌لی‌دیر. بیز هر شئیدن اؤنجه، هامی‌یا بیر گؤزله باخماغی باجارمالیییق. تنقیدچیلیک قضاوت کیمی بیر ایشدیر. «قاضی» اگر «شاکی» ایله «مشتکی»نی بیرگؤزده گؤرمه‌سه، اونون قضاوتی عدالتله اویغون اولمایاجاقدیر. تنقیدچی عادل بیر قاضی اولمالیدیر. من بیزیم تنقیدچی‌لییمیزده بونو گؤره بیلمیرم. آدی قالارقی اولسون، دوستوموز غلامرضا بوداغی دئیردی: «سن اگر بیرینه خدمت ائتمک ایسته‌ییرسن، آپار چلوکباب آل یا کوت-شالوار آل. نییه ادبیاتین جیبیندن خرجله‌ییرسن اونا؟ نییه یالاندان دئییرسن کی، فلان‌کس چوخ بتر شاعردی؟ چوخ بتر شاعری ده هئچ شاعر تانیمیرسان؟» تاسفله، بیزیم ادبیات عالمیمیزده بو روحیه واردیر؛ خصوصی ایله تنقیدچی‌لیییمیزده. نه زامانا کیمی کی، تنقیدچیلییه بئله یاناشیریق، بیزده نیک‌بین‌لیک یوخدور یا داکی ضعیف‌دیر، بو آخساقلیق‌لار دا اولاجاقدیر.
اوندان علاوه تنقیدچی نئچه دیگر علم‌لره ده مسلط اولمالیدیر. فلسفه‌یه مسلط اولمالیدیر؛ اجتماعی علم‌لری بیلمه‌لی‌دیر؛ دونیا ادبیاتییلا درین ایلگیسی و تانیشلیغی اولمالیدیر؛ آنجاق من اؤز دؤر- بریمیزده تنقیدچی کیمی تانینانلارین آراسیندا بونو آز گؤرورم؛ دئمیرم یوخدور، آنجاق تاسفله چوخ آزدیر بئله خصوصیتلره مالک تنقیدچیلریمیز.
عمومیتله دئیه بیلرم، نه زامانا کیمی کی بو ایشلر یئترینجه، لاییقینجه یئرینه قویولماییبدیر؛ ایزلنمه‌ییبدیر؛ تنقیدچیلییمیزین ده بو سورونلاری اولاجاقدیر.
ک.ق: چوخ ساغ اولون عزیز ناصر معللیم! چوخ یاشایین. هرزامان سسینیز گلسین ادبیاتیمیزدا. چوخ فایدالاندیق. اؤز آدیما، «ادبیات سئونلر» آدینا، بیزه واخت آییردیغینیز اوچون صمیم قلبدن سیزدن تشککور ائدیرم.
ن.د: من ده سیزدن و ادبیات سئونلر عائله سیندن، فیکیرلریمیزی، سؤزلریمیزی پایلاشماق اوچون بئله فورصتلر یاراتماغینیزدان صمیمت‌له تشککور ائدیرم. بو گؤزل و فایدالی ایشینیزده سیزه اوغورلار دیله‌ییرم. ساغ اولون!
۱۱ خرداد ۱۴۰۲ – تبریز
قایناق: ادبیات سئونلر گروهو
