یـیخیلماز هر کس کی، ائله باغلی‌دیر…
(اوستاد یحیی شیدانین حیات و یارادیجیلیغینا دایر)
ائلدار موغانلی
مقدمه
اجتماعی و ملی مبارزه تاریخی گؤسترمیشدیر کی، مسئولیتلی صنعت و ادبیات هئچ واخت اؤزونو، اجتماعی دورومون تاثیری آلتـیندان چیخارا بیلمیر و صنعت اثرلری‌ایسه صنعتکارین ائسته‌تیک ذؤوقو واسیطه‌سیله دؤورون شرایطینی عکس ائتدیرن نمونه‌وی عامل‌لره چئوریلیر.
معاصر آذربایجان ادبیاتـی‌نـین یارانماسیندا‌دا بئله اولموشدور. دؤورون شرایطی، جمعیتین یاشادیغی محیط کئیفیتی، خالقـین طلباتـی و اونون داورانـیش طرزی ایستر صنعت اثرلری‌نین، ایسترسه‌ده صنعتکارلارین شخصی سجییه‌لری‌نین فورمالاشماسینا بؤیوک تاثیر قویموش و اونلارین مختلف ادبی- بدیعی تفسیرلره، اخلاقی و فلسفی آنلام‌لارا اساسلانماقلاریندا گوجلو رول اوینامیشدیر.
بئله بیر فیکیر ایفاده‌سیله سؤزه باشلاماغیم چوخ دا تصادوفی دئییل. چونکی سؤز آذربایجان خالقـی‌نـین گرگین اجتماعی بیر دؤورونون معنوی محصولو اولان، ایستر اثرلرینده، ایسترسه‌ده اجتماعی داورانـیش طرزینده اؤز دؤورونون خاصیت‌لرینی داشییان شاعیر، یازیچی، ژورنالیست و تدقیقاتچی اوستاد «یحیی شیدا»دان گئدیر.
شیدانـین حیات و یارادیجی‌لیغی‌نـین ان حسّاس ایل‌لری آذربایجان خالقـی‌نـین ۲۵-۲۴-نجی ایل‌لرده یاراتدیغی ملی- دئموکراتیک حرکاتـین تاثیری آلتـیندا یارانان ادبی- اجتماعی شرایط‌ده فورمالاشیب، اؤز حقیقی معناسینـی تاپا بیلیب‌دیر. عؤمورونون سونونا قده‌ر اونون گنج‌لیک انئرژی‌سیله ملی آزادلیغا هوس گؤسترمه‌سی ائله آذربایجانـین او آذرنیشان‌لی دؤوروندن قـیدالانان معنویاتـی اینسانـین گؤزلری اؤنونده جانلاندیریر و بو جانلانما ایستر- ایسته‌مز شیدا شخصیتینه درین احترام حیسسی یارادیر.
اوستاد یحیی شیدانـین یازیب، یاراتدیغی شعر نمونه‌لری، اونون یئتمیش ایل‌لیک مطبوعاتـی فعالیتی، آپاردیغی ادبی و اجتماعی تدقیقات، یاراتدیغی مختلف ادبی درنک‌لر, اونلارجا شاعیر و یازیچی‌نـین اثرلری‌نین یایماسی، بیر چوخ صنعتکارلارین ادبی سیمالاری‌نـین فورمالاشماسیندا بوراخدیغی بیلاواسیطه تاثیری و بونلار کیمی بیر چوخ خیدمت‌لری، اونو ادبیات تاریخیمیزده اوزون‌عؤمورلو و چوخ سئویلن بیر شخصیته چئویرمیشدیر.
شاعیر و یازیچی
یحیی شیدا گنج یاشلاریندان شعر دئمه‌یه باشلایـیر. تبریزین ادبی محیطینین تاثیری آلتـیندا کلاسیک شعریمیزه طرف یؤنه‌لیر و ۱۷ یاشیندا ایکن گؤزل اثرلر مولیفیی کیمی چیخیش ائدیر. او غزل ده اؤز شاعیرلیک قابیلیتینی امتحانا چکرکن، حدسیز بیر علاقه‌ایله مدرن موسیقی‌یه‌ده مئیل گؤستریر. اؤز حیس‌لرینی, محیط‌دن آلدیغی تاثیراتـینـی و عایله‌وی اجتماعی تربیه‌سینی ساز و سؤز بیرلیگیندن یارانان بدیعی و اؤزونه مخصوص بیر صنعت دیلی‌ایله ترنم ائتمه‌یه چالیشیر. آنجاق اونون یاشینا گؤره چوخ‌دا قریبه اولمایان بعضن بسیط دویغولار و هیجان‌لار داها آرتـیق فردی حیس‌لری ترنم ائدن اثرلرده‌ده اؤزونو گؤستریر.
۱۳۲۰-نجی ایلین شهریورین‌دن سونرا یارانان نیسبی آچیق سیاسی و اجتماعی اتمسفر, خالق کوتله‌سی طلباتـی‌نـین آشیکارجاسینا طرح اولونماسینا مساعد زمین یارادیر. ایل‌لر بویو آذربایجان کندلی‌لری و شهر زحمت‌کئش کوتله‌سی‌نین اوره‌یینده دویونله‌نن ملی- آزادلیق حیس‌لری و اجتماعی طلبات، سیاسی چیخیش‌لاردا، عصیان‌لاردا و زوراکارلیق، ظولم و بدبخت‌لیک علئیهینه مبارزه اوجاق‌لاری‌نـین بیر داها آلوولانماسیندا اؤزونو گؤستریر. بو دورومون دییشمه تاثیری، حیاتـین بوتون قات‌لاریندا ایشله‌ییر. او جومله‌دن ادبیات‌دا، خصوصیله شعرده دئییم طرزی دییشیلیر، بدیعی صورت‌لر حقیقی معنادا جانلانـیر و مضمون اعتباری ایله «وطنی شعرلر» آدلانان آذربایجان شعر نوعو دیرچلمه‌یه، گئنیش کوتله ایچینده یایـیلماغا باشلایـیر. بورادا خالقـین دیلینه یاخین اولان ساتیریک شعرلر اؤزونه مخصوص یـئر آچیر. بو ایل‌لرده‌دیر کی، گنج شیدانـین صنعت یؤنو آیدین‌لاشماغا باشلایـیر. او غزل‌ده اجتماعی موضوعلاری دانـیشماغا جان آتـیر. لیریک و ایکی اینسانـین قارشیلیق‌لی سئوگی و محبّت دویغولارینـی ترنم ائتمک‌له برابر، داها آرتـیق ساختا عرفانچیلیق‌دان اوزاقلاشیر و اجتماعی مضمون‌لو شعرلر یازیر. بو یؤن سونرالار “علی فطرت” و جعفر خندان”ین گنج شیدایا گؤستردیک‌لری ادبی قایغی‌لارلا داهادا گوجله‌نیر.
گنج شیدانـین یارادیجیلیق قابلیتی‌نین ان پارلاق دؤورو آذربایجان‌دا باش وئرن ملی آزادلیق حرکاتـی و بو حرکتین نتیجه‌سی اولان میلی حؤکومت دؤورونه عاییددیر. بو پارلاق‌لیق اونون تبریزده قورولان «شاعیرلر مجلیسی»-نده اشتراکی‌ایله باغلی‌دیر. او گنج اولدوغونا باخمایاراق شاعیرلر مجلیسی‌نین فعال و دیرلی بیر عضوو کیمی اؤزونو آپاریر. بیر چوخ هم‌یاشلاری آزادلیق سنگرلرینده سیلاحلی دؤیوشه حاضیرلاندیقلاری کیمی، اودا بیر مدنی عسگر سیماسیندا شاعیرلر مجلیسی‌نی اؤزونه سنگر سئچیر. بو سنگرده او قابیل و چوخ باجاریقلی بیر عسگر سایاغی اؤز شعرلرینی سیلاحا چئویریر. «سن دئیه‌ن اولدو، من دئیه‌ن» «اورک سؤزو»، «آذربایجانـیم» و بیر چوخ عروض و هیجا وزنینده یازدیغی شعرلر، شاعیرلر مجلیسی‌نین دیرلی ادبی محصول‌لاریندان اولور. شیدانـین صنعت قابیلیتی و دوشونجه‌سی‌نین چیچک‌لنمه‌سی، شاعیرلر مجلیسی‌نین ایداره هئیتی طرفیندن قیمت‌لندیریلیر و ۲۱ یاشلی گنج شیدا، شاعیرلر مجلیسی‌نین سؤز بایراغینا چئوریلمیش «آذربایجان» منظومه‌سینی علی فطرت، میرمهدی اعتماد، حسین صحاف، مظفر درفشی، میرمهدی چاوشی، بالاش آذراوغلو ایله بیرلیک‌ده یازماغا دعوت اولور.
ای مقدس مسکنیم ای شانلی آذربایجان
بیز سنینله فخر قـیللیق یـئر اوزونده هر زامان …
سؤزو ایله باشلانان بو منظومه، آشاغی‌داکی بئیت‌له باشا چاتـیر:
قوی وار اولسون ای وطن، آسلان صیفت اوغلان‌لارین
اؤپسون آلنـیندان آنا، اونلار سنین، سن اونلارین.
شیدانـین یارادیجیلیق یولو آذربایجان نهضتی‌نین قانا چکیلمه‌سی و شاه رئژیمی طرفیندن خالقا دایر توتولان دیوان و باشقا اجتماعی و سیاسی حرکت‌لرله یاناشی ائنیش- یوخوشا اوغرایـیر. آنجاق اثرلرینده قاباریق شکلینده اؤزونو گؤسترن وطن محبّتی و ائل سئوگیسی یاددان چیخاریلماز قالیر. او آغیر تضییق‌لره توش گلیرسه، یـئنه‌ده مختلف امکان‌لاردان فایدالاناراق اثرلرینی یایماغا چالیشیر.
شیدا اثرلرینده ملی حیسّین یـئنی‌دن باش قالدیرماسی، اوتوزونجو ایل‌لرین اوّللرینده ایران چرچیوه‌سینده گئدن استقلال حرکتی‌ایله باغلی اولور. اونون بو دؤورده یازدیغی بیر چوخ فارسجا شعرلری سونرالار «تلواسه‌ها» آدلی کیتابیندا یایـیلمادان اوّل شاه رئژیمی طرفیندن یاندیریلیر.
یحیی شیدا قـیرخینجی ایل‌لرین اوّللرینده اورتا یاشلی بیر شاعیر اولاراق یـئنه‌ده گنج احوال- روحیه ایله یازیب، یاراتماغا داوام ائدیر. یارادیجیلیغیندا شاهلیق اوصول ایداره‌سی‌نین چیرکین عمل‌لری قامچی‌لانـیر، ایفشا اولور و خالق بئله بیر اییرنج سیاسی قورولوش علئیهینه مبارزه‌یه چاغریلیر. اونون بو دؤور یارادیجیلیغیندا علامت‌دار بیر حادثه کیمی گؤزه چارپان «ساری کؤینک» شعری‌دیر. بو شعر مضمون اعتباریله او دؤورون آذربایجان دیلینده یازیلان ان پارلاق شعر نمونه‌لریندن حساب اولونور. بو شعرده شیدا «ساری کؤینک» صورتینی آزادلیق اوغروندا مبارزه آپاران خالق دؤیوشچولرینی ترنم ائتمک‌ده ایشله‌دیر. اونلاری مبارزه‌لرده آیـیق اولماغا، استبدادین تورونا دوشمه‌مه‌یه، یـئری گلدیکده گیزلی مبارزه‌یه قاتـیلماغا و یاخالانان واخت روح‌دان دوشمه‌مه‌یه چاغیریر. مباریزلردن گله‌جه‌یه اینام بسله‌مک ایسته‌ییر؛ استبدادین قارانلیق گونلری آزادلیق گونشی‌ایله دئوریلمه‌سینی و ساری کؤینک‌لرین وطنین هر گوشه‌سینده آزادجاسینا دولانماغینـی موژده وئریر.
اللی یـئددینجی ایل بهمن انقلابی شیدانـین اوزون ایل‌لر ایشیق اوزو گؤرمه‌ین آذربایجان دیلینده یازدیغی اثرلری‌نین یایـیلماسینا مساعد زمین یارادیر. اونون شعرلری‌نین بیر چوخو مطبوعات‌دا یایـیلیر و اوخوجولار طرفیندن سئوگی‌له قارشیلانـیر. بو اوخوجو مناسبتی، شیدا یارادیجیلیغیندا طبیعی‌لیک‌دن، صمیمی‌لیک‌دن و خلقی‌لیک‌دن تؤره‌نیر. نئچه ایل اوّل «قورتولوش آتشی» عنوانلی قوشماسیندا سانکی او گنج شیدانـین ناکام آرزولارینـی بیر داها ترنم ائدیر:
قفس‌ده قانادی سینمیش بیر قوشام،
وارلیغیم داغ- داشا، چؤله باغلی‌دیر
یاشارام گله‌جک باهار عشقینه
حیاتـیم چمنه، گوله باغلی‌دیر
قفس‌ده اولسام‌دا کسیلمز سسیم
سؤنمز بو قفس‌ده عشقیم، هوسیم
اؤلنده دئیه‌جک بو سون نفسیم
اوره‌ییم بیر شیرین دیله باغلی‌دیر
قورتولوش آتشی قلبیمده یانـیر
دوشدوکجه یادیما، شام تک اودلانـیر
عاریف‌لر بو سؤزو دئمه‌دن قانـیر:
یـیخیلماز هر کس کی، ائله باغلی‌دیر.
شیدایام، تورپاغا، وطنه وورغون
بولبول تک باهارا، چمنه وورغون
گؤل‌لره، گول‌لره، گولشنه وورغون
اوره‌ییم ساز کیمی تئله باغلی‌دیر.
اوستاد یحیی شیدا کئچیرتدییی ۷۰ ایل‌لیک صنعت یولوندا ایکی تقدیره لاییق رفتاری همیشه منیمسه‌ییب: بیری ادبیات اوجاق‌لاری‌نـین قورولماسیندا فعّال اشتراک، او بیریسی‌ایسه گنج قلم صاحیب‌لرینه نیسبت قایغی‌کئش‌لیک. شیدا ایستر شاه دؤورونده، ایسترسه انقلابدان سونراکی ایل‌لرده ادبی انجومن‌لرین یارانماسی اوغروندا یورولمادان فعالیت گؤستریب. بو چالیشمانـین نتیجه‌سی بیر چوخ فارس و آذربایجان ادبی انجومن‌لری‌نین آیاق توتماسی و اونلارین ایچیندن نئچه- نئچه باجاریقلی شاعیر و یازیچی تربیت اولونماسی‌دیر. گنج‌لره قایغی‌کئش‌لیک ایسه ادبی جمعیتیمیزده، خصوصیله انقلابدان سونراکی ایل‌لرده شیدانـین آدی‌لا آرتـیق باغلی‌دیر. بو گون بیر چوخ آدلیم شاعیرلر اونون معنوی عؤمور بهره‌سی کیمی‌دیرلر.
مطبوعات‌چیلیق
اوستاد یحیی شیدا شاعیرلیک‌له برابر پئشه‌کار مطبوعاتچی اولموشدور. بو ایکیسی اونون یارادیجیلیغیندا پارالل گئدن خط‌‌لردیر. بو خط‌‌لر اجتماعی حیاتـین مختلف شرایطی تاثیری آلتـیندا بعضن‌ده آرالی اولوبدور. آنجاق هئچ بیریسینی شیدانـین کئچیرتدییی صنعت طالئعیندن آیـیرماق اولماز.
کئچن ۷۰ ایلده شیدانین اوچ مطبوعات‌چیلیق فعالیتی دوورو اولوبدور:
بیرینجی دؤور ۳۰-۲۰ نجو ایل‌لری احتیوا ائدیر؛ بو ایل‌لرده مطبوعاتا پئشه‌کارلیق‌لا یوخ، یالنـیز بیر فعّال اوخوجو امکداش‌لیغی مناسبتی ایله یاناشیر. بو اون ایل‌لیگین ان اؤنملی حادیثه‌لریندن، رضاخا‌نین سیاسی قدرت‌دن کنار اولماسی، آذربایجان‌دا گئدن کند کوتله حرکاتی، میلی حؤکومت دوورو، آزادلیغین قانا چکیلمه‌سی و ۲۷-نجی ایل‌دن سونراکی آغیر ایل‌لر اولوبدور. «وطن یولوندا»، «شفق»، «خاور نو» و «اخبار روز» کیمی روزنامه و مجلّه‌لر شیدانین بیر چوخ اثرلری‌نین یایـیلما یـئری اولارکن او اؤز تجروبه‌لرینه داهادا آرتـیریر.
ایکینجی دؤور ایراندا گئدن ۴۰-۳۰-نجی ایل‌لرده ملی استقلال حرکاتـی ایله باغلی‌دیر. بو ایل‌لرده شیدا نیسبتن تجروبه‌لی بیر سیاسی- اجتماعی مطبوعاتچی کیمی تهران‌دا «آزاد» و «آذرمرد» روزنامه‌لری ایله امکداش‌لیق ائدیر. اونون بو دؤور فعالیتینه تاثیر گؤسترن مختلف سیاسی حادیثه‌لردن، دؤورون اوّللرینده جمعیت‌ده حؤکوم سورن نیسبی آزادلیق، نئفتین ملیلشمه حرکاتـی، ۲۸ مرداد کودتاسی، مترقّی تشکیلات‌‌لارین پولیس قووّه‌لری طرفیندن داغیلماسی، یوزلر مباریزین اؤلدورولمه‌سی و مین‌لرجه آدامین دوستاق و سورگون ائدیلمه‌سی اولموشدور. بو دؤورون ایکینجی یاری‌سیندا شیدانـین مطبوعات‌چیلیق‌لا برابر مختلف ادبی انجومن‌لرده اشتراک ائتمه‌سی ان قاباریق شکیلده گؤزه چارپیر.
شیدانـین اوچونجو دؤور مطبوعات‌چیلیق فعالییتی اونون ان پارلاق فعالییت دؤورو اولوبدور. بو دؤور «مهد آزادی» روزنامه‌سیله قـیرخینجی ایل‌لرین اوّل‌لریندن عؤمرونون سون ایللرینه قدر باشلادیغی امکداش‌لیق دؤورودور. بو دؤور اونا گؤره پارلاق‌دیر کی، شیدا مطبوعات عالمینه بیر تجروبه‌لی پئشه‌کار کیمی داخیل اولور. مدنی و ادبی مسئله‌لر اوزره چالیشماغی اؤزونه تخصّصی بیر ایش کیمی مقصد گؤتورور و هامی‌دان باشلیجاسی بو کی، آذربایجان ادبی- اجتماعی موضوعلاری اوزره فعالیت‌لرینی گئنیش‌لندیریر. بو دؤورون ماهیتینی گؤسترن، جمعییت‌ده گئدن اجتماعی- اقتصادی دییشیکلیکلر، شهرچی‌لیگین هویت تاپماسی، اجتماعی رفتارین غرب مدنیتیندن تاثیرلنمه‌سی و جمعیت‌ده گونو- گون‌دن آرتان اجتماعی، اقتصادی و مدنی بحران‌لارین گئنیش‌لنمه‌سی اولموشدور. بو وضعیت ایستر- ایسته‌مز حیاتـین بیر چوخ قات‌لاری کیمی مطبوعات فعالیت‌لرینده‌ده اؤز تاثیرینی گؤستریر. شیدانین بئله دؤورده «مهد آزادی» روزنامه‌سینده یازدیغی اثرلرینی گؤزدن کئچیرنده، جمعیت‌ده گئدن معنوی و مادی مسئله‌لرین نه قدر اونون اثرلرینده تاثیرلی اولماسینـی آیدینجاسینا گؤرمک اولور.
انقلابدان سونرا بو قزئت‌ده شیدانـین آچدیغی “آذری صحیفه‌سی” کئچن ۳۰ ایل آذربایجان ادبیاتـی تاریخی تدقیقینده ان اؤنملی قایناق‌لاردان حساب اولور. بو بیر صحیفه‌لیک آذربایجانجا یازی ایل‌لر بویو ادبیاتیمیزین یوکونو اؤز چییین‌لرینده تک داشییان صحیفه اولوبدور. بو مومکون اولمازدی، اگر اطراف‌لی مطبوعات‌چیلیق قابلیتی اولان اوستاد یحیی شیدانـین بو صحیفه‌یه باشچیلیغی اولماسایدی، “آذری صحیفه‌سی” ادبیاتیمیزین بو گونکو رسمی شکیلده چاپ اولان ادبیات سالنامه‌سی حؤکمونده‌دیر.
ادبیاتشناس و تدقیقاتچی
اوستاد یحیی شیدانـین یارادیجیلیغیندا اونون کلاسیک و معاصر ادبی متن‌لر اوزرینده آپاردیغی تدقیق و ادبیاتشناس‌لیق ایش‌لری خصوصی یـئر توتور و معاصر چنوب ادبیاتشناس‌لیغیندا اؤز حال- هاواسی‌لا معنالانـیر.
اوستاد شیدانـین تدقیقی اثرلری‌نین محصولونا، داها آرتـیق انقلابدان سونرا شاهید اولوروق. بو تدقیق ایش‌لری‌نین ایکی اؤنملی قولو واردیر. بیرینجی‌سی آذربایجان ادبیاتـی و آذربایجانلی صنعتکارلار حاققـیندا آپاریلان تدقیق, او بیریسی ایسه فارس کلاسیک ادبیاتـی اوزره یازیلان تحقیقی اثرلر. بیرینجی حیصّه‌ده شیدا کلاسیک و معاصر شعریمیزین گؤرکملی نماینده‌لریندن اولان اکبر حداد، میرزه‌علی معجز شبستری، محمد بی‌ریا، علی نظمی (سئژیم قولو) غمزده مراغه‌ای، ملا ولی ویدادی و محمد فضولی کیمی صنعت‌کارلاریمیزین اثرلری‌ایله باغلی‌دیر. بونلاردان باشقا، او بؤیوک بیر ادبی تدقیق گروپونون وظیفه‌سینی اوچ جیلددن عبارت «ادبیات اوجاغی» کیتابینـی حاضیرلاماق‌لا تکجه اؤز عهده‌سینه گؤتورور. بو قالارغی بؤیوک حجیم‌لی و تذکره‌الشعرا ماهیتلی کیتاب، شیدانـین انقلابدان سونراکی تدقیق ایشلریندندیر.
اوستاد یحیی شیدانـین ادبیاتشناس‌لیق محصول‌لاری‌نین اؤنملی‌لریندن اولان «احساس‌لی غزللر» و «محمد فضولی دیوانی» کیتاب‌لاری‌دیر. «احساس‌لی غزللر»-ده او کلاسیک شعریمیزین سئچمه غزللرینی تحلیل ائدیر. فضولی دیوانـی آراشدیرماسیندا ایسه یـئددی نسخه‌دن عبارت مختلف فضولی دیوانـینـی بیر- بیری ایله توتوشدوراراق اصیل و اورژینال نسخه‌نی تاپماق مقصدیله علمی ایش آپاریر.
فارس کلاسیک ادبیاتـی حاققـیندا تدقیق‌لر، یحیی شیدانـین ادبیاتشناس‌لیغیندا ایکینجی حیصّه‌نی تشکیل ائدیر. او کلاسیک فارس و عرب ادبیاتـینـی خصوصیله بو ایکی خالقـین شعر صنعتینی یاخشی تانـییـیردی و بو زمین‌ده چوخ دیرلی تدقیقاتچی‌لاردان اولموشدور. اونون «بدیهه‌گویی در ادبیات فارسی» آدلی تحقیقی اثری هله ده عادی مطبوعات اوخوجوسو قالسین، یوکسک لیسانس اؤیرنجی‌لری‌نین‌‌ده ماراغینـی قازانان ادبی- تحقیقی بیر اثردیر. حال حاضیردا او عؤمرونون سونوندا«مذنب کیم‌دیر» آدلی تدقیقی اثری اوزره ایشله‌ییردی و تحقیقات‌چی‌لارا معلوم اولمایان بو شخصین شرح-ی حالینـی آیدین‌لاشدیرماغا چالیشیردی.
گؤرکملی اجتماعی- ادبی شخصیت، شاعیر، یازیچی، مطبوعاتچی و تدقیقاتچی اوستاد یحیی شیدا, ادبیاتـیمیزدا معنوی گنج‌لیگینی کئچیرتدی. بو معنویاتـین اساس سیرلری اونون ائلینه، دیلینه، جمعیتینه و خالقـی‌نـین تاریخینه و میلی وارلیغینا باغلیلیغیندان تؤره‌نیردی. بو سیرری شیدا بئله آچیقلایـیردی:
«یـیخیلماز هر کس کی، ائله باغلی‌دیر»
3 پاسخ
استادین گؤزل اشعاریندان:
آی آراز، بیر دالغا وور، دریا کیمی طوفان ائله
ظالمین ییخ قصرینی، اؤز باشینا ویران ائله
زوره محکوم ائیله‌ییب، ایندی طبیعت بیزلری
زور دئیه‌ن جلّاد ایله، بیزلر آرا دیوان ائله
بیر هجوم ایله داغیت، شیطانلارین کاشانه‌سین
او فساد و فتنه قصرین، خاک‌له یکسان ائله
وئرمه امکان بوندان آرتیق هر شرفسیز انسانا
آز بو یولسوز کسلری، دل مولکونه سلطان ائله
تؤکدو ناحق، سئل کیمی، بیهوده قارداشلار قانین
کئچمیشی سال خاطره، بیر قانه یوز مین قان ائله
سو ده‌ییل سندن آخان، قانه دؤنن گؤز یاشی دیر
بو اَسَف احوالی گؤر، طوفان قوپار، عصیان ائله
بیر ـ بیریندن، سن بو قان قارداشلارین سالدین اوزاق
گل بو سرگردانلارین، هر موشگولون آسان ائله
بیر قیلیج تک اورتادان کسدین محبّت رشته‌سین
آز بو مئیداندا شرارت مرکبین جولان ائله
قاضی اول، انصافه گل ، حکم زامان وئر تازه‌‌دن
غصب اولان تورپاقلاری، وابسته ایران ائله
کؤکله‌مه هجران سازین، دل سوزونو آرتیرما چوخ
وصلدن سال صحبتی، گل چاره هجران ائله
قارداشی ـ قارداشا چاتدیر، جانی هجراندان قوتار
بو آغیر بیر خسته‌لیک‌دیر، خسته‌یه درمان ائله
نه «شمالی » نه « جنوبی»؟ آت بو چیرکین سؤزلری
مولک ایراندیر تماماً، دونیایا اعلان ائله ( ۱)
لعنت او شاهه کی، وئردی باده ملک ایرانی
یاده سالدیقجا او شاهی، لعن ائله، افغان ائله
فتحعلی شاه ائیله‌دی، فاحش خیانت ایرانا
سنده خدمت گؤستریب، نقصانلاری جبران ائله
تورکمن چای پیمانی، بیر ننگ دیر تاریخده
عُرضه‌سیز شاهین ایشین دونیالره اعلان ائله
کئچدی اون یئددی شَهَر روسیّه‌نین چنگالینا
بو جنایاتی گتیر یاده، بوگون عنوان ائله
گولستان پیمانی‌دا سیندیردی ایرانین بئلین
بو ایشه باعث‌لره، یارب اؤزون دیوان ائله
گل گتیر بو ملّته آزاده‌لیک فرمانینی
ملک ایرانی صفاده روضه رضوان ائله
تهمت و تحقیر اوخو، هر سمتیدن یاغماقدادیر
سینه‌وی بیر داغ کیمی، بو اوخلارا قالخان ائله
یا اؤزون چک بیر کناره، غصب اولان مرزی گؤتور
یا ایکی روحو سازاشدیر، دل‌لری شادان ائله
«شیدا» نین دائیم فراق یاردن آغلار گؤزو
گؤستر او شوخون جمالین، گول کیمی خندان ائله.
وار اولاسیز
چوخ ساغولون