اوزاق کئچمیشلرده صفویلر دؤرونده اردبیل شهرینده بوتون صمیمیت و صداقتلره باغلی اولان ایکی یولداش یاشاییرمیشلار. یولداشلار بیر – بیرلرینی عینی دوغما قارداش‌سانیب و ایلک یولداشلیقلاریندان بو چاغلارینا دک یاشامدا هر نه وارلارین مادی و مع‌نوی وارلیقلارین برابر حیسه‌یه بؤل‌موش‌موشلر. اورتاق یولداشلیقلاریندا پاخیللیق و قیسقانجلیق حیسلرینی سون گوجلری ایله کور ائدیب و هئچ بیر قیراق دانیشیقلاری نظرده آلمازمیشلار. هر ایکیسینین ده چؤهره‌سیندن دوز‌لوک، موروت و برابرلیک سوزولرمیش. یولداشلارین بیریسی‌نین آدی «صیدق» و او بیریسی‌نین آدی ایسه «ایخلاص» ایمیش.
کوتله و قو‌نوم قون‌شو ایچینده ده ائله بو آدیلا سسله‌نیلردیلر. یاخجیلیقلاری، الی آچیقلیقلاری شهرده بوتون دیللرین ازبری اولدوغوندان دولایی، یوسیف‌ی زامان لقبی ایله تانینارمیشلار. یولداشلارین او قدر دویغوسال ایلیشگیلری یاخجی ایمیش کی محبت، بیرلیک‌لرینین اساس بینؤوره‌سین او‌لوشدورارمیش.
اسکی آتا بابا سؤزلرینی اؤزللیک‌‌له «بیرلیک‌‌دیریلیک‌دیر» مثلینی اورتاق یاشاملارینین اساس تملی سئچیب و بو بیرلیک‌لرله دوست دوشمان ایچینده اؤز جانلارینی قورو‌یوردولار. بیرلیک‌لرینی تکجه بو جومله اؤزتله‌‌ییر:
«سانکی بیر جان‌دیلار ایکی گؤوده یه سیغینیب‌لار»
ائوده ایچه‌ریده سؤز اسراری، بازاردا باییردا یول بیر اولماق و قارداش واری یاشاملاری داوام ائدردی.
بو‌نونلا علاقه‌لی اگر بیر قو‌نو اوستونده ایسته‌مدن سؤزه گلسه‌یمیشلر، بیریسی سؤزده گوده گلیب یولداشینین غورونرونا توخانمادان گئری اوتورارمیش. بئلهلیکله یولداشلیق سایاق‌‌لارین رعایت ائتمه‌یه گؤره بیر شهرین سئچیلمیش و تانیلمیش اول‌گوسو ساییلیردیلار. اردبیل شهری‌نین بوتون یاخشیلیقلارینی تمثیل ائدن یولداشلار ایدیلار.
گونلرین بیریسینده دوز‌‌گون اینسانلاری یوللاریندان جایدیران شیطان، بیلیک‌‌لی بیر عالیم شکلینه دو‌شوب ساغ الینده یاغلی یاشیل تسبئح‌له ذیکیر دئیرک، ایخلاصین حوضورونا گلیر. سالاملاشیب گؤرو‌شور بیرآز حال احوال ائدندن سونرا ایخلاص او‌نون ایشیقلی چؤهره‌سینه وورو‌لوب هوش‌لو و فراستلی اولدوغونا بیر ذره قدر شوبهه‌لنمیر. شیطان ایخلاص‌‌لا صمیمی‌‌لشیب اؤز حوققالاری ایلا اؤزو‌نو اونا یاخینلاشدیریر. قیسقانجلیق و پاخیللیق سؤز‌جوک‌‌لرینی تکرارلایاراق ائحمالجاسینا آغزینی ایخلاصین قولاغینا یاخینلاشدیریب بئله دئییر:
ایخلاص جان دوزدور کی سن بو شهرده تانیلمیش بیر اینسانسان، سنین تپه‌دن‌دیرناغا دک یاخجیلیقلارین هامی خالقا ایثبات او‌لون‌موشدور؛ آنجاق نه یازیق کی بو آرادا بیرآز ساده تئز یانیلان و بیلیک‌دن آز پای آپارمیش بیر اینسانسان. تانری کیشی بیلیک پایلایاندا سن هاردایدین؟ تانری اؤزو بیلیر.
ایخلاص تعجبلنه‌رک دئییر: آی قارداش نه او‌لوب؟
نه ائتمئشم؟ سن منی بتر فیکره سالدین. شیطان گو‌لومسه‌یرک بئله دئییر: یولداشلیق و قارداشلیقدا اؤزونه تای بیریسینی سئچمه‌لیسن. اؤزونده یاخجی بیلیرسن سنین باجاریق و اردم‌لییین، صیدق قارداشیندان قات – قات اوستوندور. من سنین بؤ‌یوک قارداشین اولاراق، صیدق قارداشینی سنه اردملی بیریسی گؤر‌مورم. او سنه هئچ چاغ یاراشمادی و یاراشمایاجاق دا. شیطان بیرآز عصب لشرک سؤزلرینه بئله داواملادی: دوغرو دور کی او‌نون آدی صیدق‌‌دیر، شاید اؤتری و اوزده هر قو‌نویلا صادیق داورانا، آنجاق اوره‌یی آچیق سن بونلارا امین اولمامالیسان، محبتینه کؤ‌نول باغلامامالیسان، اصلینده او ایکی اوز‌لو و یالانچی بیر اینساندیر. سن نقدر اوندان اوزاق گزه بیلسن او قدر سنه یاخجی‌دیر، اوندان اوزاق گزمه‌یی هئچ چاغ او‌نوتما.
تانری منیم گؤزو‌مو بعضی قو‌نولارا آچیق قو‌یوب، منه گیزلی و سیحیرلی دونیادان بیلگی‌لر باغیشلاییب. من یاخجینی یاماندان آییریرام. بونلاری سنه دئمه‌ییمین اصلی ندنی سنی کیچیک قارداشیم تک سئومک و پارلاق گله‌جه‌یینی آیدینلاشدیرماقدیر. دئدیکلریمه اینانسان اؤز یاشامینین آیدین آخیمینا یاردیم ائدرسن، اینانمازسانکی آردینی اؤزون بیلرسن.
بئلهلیکله شیطان یازیق ایخلاصین جیلدینه گیره‌رک او‌نو او قدر قیجیقلاییب و وسوسه ائتدی کی ایخلاصین بئینینده یاواش – یاواش شیطانین سؤزلری غالیب گلیردی. ایخلاص بو سؤزلری ائشیدن‌دن سونرا اوز‌‌گون دورومدا دیزلرینی قوجاقلاییب بیرآز ساکیت اوتوردو، سونرا بیر نئچه آن درین بیر فیکره دالدی. اؤزو – اؤزونه دانیشیردی:
گؤره سن دوغرودور یوخسا یوخ؟ اینانیم‌‌می؟ یا اینانماییم؟ بیرآزدان سونرا شیطانین چاشدیریجی سؤزلرینه ایناندی.
دؤ‌نوب آرخاسینا باخیردی کی شیطان بو قو‌نو اوستونده او‌نونلا آرتیق دانیشسین، آنجاق شیطان چوخدان ایدی کی گئتمیشدی. سانکی بیر نئچه دقیقه بوندان اؤنجه هئچ اورادا یوخ ایمیش.
بو ماجرانین صاباحیسی ایکی یولداشین آراسی برک قاریشدی؛ حتی او یئره یئتیشدی کی جان دئییب جان ائشیدن یولداشلار بیر – بیری‌‌لری ایله قانلی پیچاقلی اولدولار و کدورت‌‌له داوراندیلار. آرالاریندا کؤزرله‌نن محبت شمعینی دا قیسقانجلیق کولک‌‌لری ایله سؤندوردولر. دوست دوشمانی نظرده آلمادان، آغ ساققاللارین سؤزلرینه قولاق آسمادان اوزلرینی بیر – بیرلریندن بیر دفعه‌‌لیک دؤندردیلر. ایخلاص بیر نئچه موددت یولداشسیز یاشاییب سونرالار اؤزونه باشقا بیر یولداش تاپدی. یئنی سئچدیگی یولداشینین اوزوندن ایکی اوز‌لوک و پاخیللیق تؤ‌کو‌لوردو، بو آجی اولایلار باش وئرندن سونرا شیطان سئویندیگیندن یئره گؤیه سیغماییردی. ایخلاصین ایشینی بیتمیش گؤرندن سونرا بوتون دیققتینی یازیق صیدق-ه طرف یؤنلتدی. ائله بو چاشدیریجی سؤزلرله صیدقی ده یانیلدیب نیفرتلرینی داها دا آرتیب و چاشمیش ایخلاصین گو‌نونه سالدی. بو آرادا تکجه اؤز آماجینا یئتیشن و بوتون ماجرانی قازانان شیطان ایدی.
یولداشلارین گو‌نو گوندن نیفرت‌‌لری، کینه کدورت‌‌لری چوخالیردی. یاخجیلیقلاری اردبیلین اورتا محلله‌‌لریندن دوتدو تا قیراق کندلرینه بوتون دیللرین ازبری اولان بو یولداشلارین ایندی اورتالاریندا مطلق بیر قارانلیق حؤکم سوروردو. بو اولایلارین آردینجا سو‌یوق‌لوق و سرت داورانیشلار بوتون محلله ده اگه‌منلیک ائدیردی.
ایکی یولداشین چئوره‌سینی یاخشیلیق یئرینه پیسلیک، شر و یامان گونلر آلمیشدی. یالانلار و ایکی اوز‌لو‌لوک‌‌لر هله ده داوام ائدیردی. بو چیرکین داورانیشلار او قدر گئنیشلندی کی ایخلاص ایله صیدق بیر بیرلرینه ایفتیرا ووروب و قارا یاخیردیلار. ایخلاص صیدقه و صیدق ایخلاصا یامان سؤ‌یوش وئرندن سونرا بؤ‌یوک ساواش مجبوریتینه کئچدیلر. قاوقالار دئییشمه‌‌لر چوخ شیددتله‌شندن سونرا بعضی گونلرده بیر بیرلرین اؤ‌لوم حددینه قدر دؤ‌یوردولر.
گئجه گوندوز آرزولادیقلاری بیر بیرلرینین اؤ‌لو‌مو‌نو گؤرمک ایدی، یولداشلار بیر – بیرلرینه دوشمان ساییلیردیلار؛ او اوزدن هر بیریسی آیریجا اؤز طایفالارینین آغ ساققالی و بؤ‌یوک باشلارینا گیزلیجه مکتوب گؤندریب و هامینی بؤ‌یوک بیر ساواشا چاغیردیلار. بئلهلیکله ایکی یولداش چاغیریشی ایلا اردبیل ده بؤ‌یوک بیر طایفا ساواشی باش وئریردی.
هر ایکی طایفا آداملاری یازیلان گون و زاماندا شهر مئیدانلارین بیریسینده حاظیر او‌لوب و قیلینجلارینی تئز تئز ایتیلدیردیلر. بیر نئچه دقیقه‌دن سونرا ساواش باشلاندی. ایلک دفعه ده قو‌شونلار بیر – بیرلرینه چوخ سورعتله شیغادیلار، سونرا قو‌شو‌نون آرخا وریندن گؤیه باخاندا اوخلار یاغدی. بیر نئچه کیشی یاغدیریجی اوخلارین قارشیسیندا داوام گتیرمه‌‌ییب جانی جان وئرنه باغیشلادیلار. اوخلار آتیلیب قورتاراندان سونرا نؤوبه توفنگ‌‌لره یئتیشدی. شهر مئیدانی‌‌نین کوچه باجاسینی توفنگ سسی بورو‌موشدو. هر ایکی طرفین کیشی‌‌لری بیر – بیرلرینین اوستونه باغیرا – باغیرا هجوم چکیردیلر، سونرا اود‌لو توفنگ‌‌لرله قارشیلارینداکیلاری هلاک ائدیردیلر. هامی اوره‌کدن دو‌یو‌شوب و اؤز غالیب گلمه‌یینی ایسته‌ییردی.
نهایت توفنگلرین گولله‌لری قورتاراندان سونرا قیلینجلار چکیلدی، قیلینج سسی شیمشک کیمی یئری گؤ‌یو بورو‌یوردو. بیر چوخ آدامین باشی کسیلدیکدن سونرا بوتون کوچه‌نی قان بورو‌موشدو. بو قانلی ساواشدا ایکی طایفا آداملاری هامیسی بیرلیکده سون ساواشا قدر جانلارینی الدن وئردیلر. یئر اوزه‌رینی بوتون جنازه‌لر دولدور‌موشدولار.
آرتیق بیر صیدق قالمیشدیر بیرده کی ایخلاص، اونلاردا بیر نئچه دقیقه گؤز – گؤزه زیلله‌نندن سونرا کسیجی قیلینجلاری‌‌نین دسته سینی اللرینده مؤحکم سیخاراق سون گوجلری ایله بیر – بیرلرینین اوستونه هجوم چکدیلر.
بو ساواش اسکی چاغلارین کیچیک ساواشلارینا هئچ بنزه‌میردی، بو دفعه اؤ‌لوم قالیم قو‌نوسو ایدی کی ایکی یولداشین هر نه وارینا سون قو‌یوردو.
صیدق‌له ایخلاص بیر نئچه دقیقه وورو‌شوب یورولدولار، سونرا سون شیغامادا ایکیسی ده دریندن یارالانیب دیزلری اوسته یئره چؤکدولر. ایکیسینین ده یاراسی درین و برک یارایدی.
یولداشلار بدنلریندن قانلارین سوزولمه‌‌سینه شاهید اولاراق اسکی تانیشلیقلاریندان و اسکی یولداشلیقلاریندان دانیشیردیلار. بیر – بیرلرینین گؤزلرینه باخاراق گو‌لومسه‌ییردیلر. سونرا باشلارینی بیر – بیرلرینین چیینلرینه دایاییب یاواش – یاواش گؤزلرینی بیر دفعه‌‌لیک یومدولار. بو اولایلار یولداشلیقلاری بوتون اردبیل شهرینده دیللرین ازبری اولان ایکیسینی ده قانلی و آجی بیر ساواشدا تورپاق آلتینا گؤندردی.
بو ماجرا صفویلر دؤورونده اردبیل شهرینده باش وئریبدیر.
ایخلاص و صیدق-ین حقیقی حیکایه‌‌سینی «اردبیللی جنونی» (۱۱و۱۲ ه.ق) ده شعر قالیبینده نظمه چکیبدیر.
شاعیر و یازیچی اردبیللی جنونی ۱۱۰۷ اینجی ایلده اردبیل شهرینده یاشاییرمیش، او‌نون د‌یوانیندا یئرلهشن غزل، ترجیع، قصیده و رباعیاتلاری ۳۲۵۴ بیت‌‌دن عیبارت‌دیر.
جنونی د‌یوانی و جنگ نامه منظومه ترکیّه‌سی سلطان‌القرائی کیتابخاناسیندا مؤو‌جوددور.
جنونی صیدق ایله ایخلاص حئکایه‌‌سینی شعر قالیبینده یازیبدیر، او‌نو نثره کؤچوروب عئینی شعرده گلدیگی کیمی آرتیق ایضاحاتلی آچیقلادیق.
جنونی اردبیلی‌نین خطی نسخه‌‌سینی ۱۳۹۶-اینجی ایلده «سعدالله دنیوی موغانلی» جنابلاری دوزنله‌ییب «تصحیح» و یایلیق یاییم ائوی واسیطه‌‌سی ایله چاپا حاظیرلامیشدیر.
بو حیکایه کیتابین ۳۹۳ -اونجو صحیفه سینده «ائیلرم بو میثالی سؤز فتحی» عنوانیلا باشلاییر.
