اورمونون توی سسی / حاضیرلایان: حسین واحدی

اورمونون توی سسی
حاضیرلایان: حسین واحدی

دب‌لر، عادت-عنعه‌لر اؤلكه‌لر، شهرلر ايله كندلر آراسيندا فرقلی و چئشيدلي‌دير. آذربايجان ديارينين گؤزل شهرلريندن بيری اولان اورمو ايسه اؤزونه گؤره مخصوص دب‌لری واردير. مختلف شهرلر ايله كندلرده توی آديندا بير شنليك تؤره‌نی قورولور. آنجاق بو توی‌لارين گؤزلليگی اونلارين مختلف قايدالار ايله دب‌لرده توتولماسي‌دير. بو يازیدا چاليشميشام سيز عزيزلری اورمو شهرينده اولان توی دب‌لرينين بعضی‌سينی تانيتديرام. اولا بيلر بو دب‌لر آذربايجان بؤلگه‌سي‌نين باشقا شهرلرينده اولان توی دب‌لرينه اوخشاسین.

• ·         تانيش‌ليق

اؤلكه‌ميزين باشقا شهرلرينه تای اورمودادا قيز ايله اوغلان ايسلامی قايدالاری قوروياراق بير-بيرینی سئويب، موضوعنو آتا-آنالاری ايله آرايا قويوب، ائلچی گئتمك قرارينا گليرلر. بو آرادا كولتور ايله دوشونجه ياخينليغی چوخ اولورسا، بو ايلقارين باغلانماسی داها باشاريلی (موفق) اولاجاقدير.

• ·         ائلچي‌ليك

قيز عاييله‌سی طرفيندن ائلچی گئتمك ايجازه‌سی، اوغلان عاييله‌سينه وئريلندن سونرا، اوغلان آدامی(اوغلان قوهوملارينا دئييلير) ائل-طايفاسي‌نين آغ ساققاللاري‌نين بير نئچه‌سی ايله بيرليكده، قيز ائوينه گئديرلر. اوغلان عاييله‌سی يانلاريجا شيرينليق ايله گول ده آپارارلار. بو مراسيم ده ايكی عاييله آنلاشاندان سونرا، قيز ايله اوغلان بير آز صحبت ائديب، ياشام بويو بيرليك ده ياشاياجاقلاری اوچون دانيشيرلار.

ائلچي‌ليك باشاريلی اولاندان سونرا، صاباحيسی يوخسا بيرگون سونرا قان سيناوی (آزمايشی) وئرمك اوچون، ساغلامليق (بهداشت) ايداره‌سينين شعبه‌لرينين بيرينه گئديرلر. قيز ايله اوغلانين يانيجا ايكی-اوچ نفر ياخين قوهوم لاردان اورادا حضور تاپير. قان سيناوينين نتيجه‌سی مساعد اولاندان سونرا، اورا گئدنلر، شيرينليك يئمه‌يی اوچون بی اوغلانا قوناق اولورلار.

• ·         كبين كسمه- قند سينديرما

قيز ايله اوغلان آدامی طرفيندن بللی اولونان بير گونده، كبين كسمه مراسيمی قورولار. بو مراسيم يا كبين كسه‌نين دفترينده ويا قيز ائوينده چاغيريلميش قوناقلارين يانيندا كسديريلير. بو مراسيمدن سونرا شام اوچون، بی اوغلان عاييله‌سی، قيز عاييله‌سينه قوناق اولار.

كبين كسمه مراسيمينين يانيندا و يا نئچه گوندن سونرا قيز ائوينده قند سينديرما مراسيمی كئچيريلير. چاغيريلميش قوناق‌لار، قيز ائوينه گئديب، بي اوغلان عاييله‌سی طرفيندن گتيريلميش بزكلی كله قندی سينديريب، قندين باشينی تئز يئردن گؤتورنه پای وئريلر. بو مراسيم ده آشيق لاريندا حضورو اولار. مجليسين گنجلری قند سينديرانی دؤوره‌له‌ييب، قند سينديران قندی سينديران چاغدا قندين باشين گؤتورن مجليسين ان غرورلو اينسانی اولوب، قيز عاييله‌سی طرفيندن ايسه انعامين آلار.

• ·         آداخلی‌ليق (نيشانلی‌ليق)

نيشانلی قالماق، ايكی سئوگيلينين ان خاطيره‌لی دؤوره‌لريندن ساييلير. بو گؤزل گونلر آلتی آيدان بير ايله قده‌ر زامانی واردير. بعضی عاييله‌لر ايسه نيشانلی قالماغی هئچ سئومه‌ييب، كبين كسديريلندن بير-ايكی هفته سونرا توی مراسيمين توتارلار. بو دؤوره اوچون قيز عاييله‌سی بی اوغلانا و اوغلان عاييله‌سی گلين خانيما نيشان اوزوگو آلارلار.

نيشانلی‌ليق دؤوره‌سينده اؤزل گونلرده، بی اوغلان عاييله‌سی طرفيندن قيز ائوينه پای گوندريلر. بو اؤزل گونلردن؛ قوربان بايرامینی، اوروجلوق بايرامینی، چيلله گئجه‌سینی، آخير چرشنبه‌نی، ايل بايرامینی و… آد چكمك اولار. بو عزيز گونلرين ايچينده آخير چرشنبه پايی، چوخ مهم ساييلير. ايلين آخير چرشنبه‌سينده، دب اولاراق آخشاما ياخين، اوغلان عاييله‌سی مختلف پای‌لار حاضيرلاييب، قيز ائوينه آپارارلار. پای؛ قيزيل، گلين خانيما دون، اتك‌ليك، لئچك، گلين خانيمين عاييله‌سينه هئچ اولماسا بير جوت جوراب يادا كؤينك، شيرينليق و… اولور. قيز عاييله‌سی ايسه پای گتيرنلره انعام وئرر.

• ·         بازارليق

توی گونونه تقريبا بير هفته-اون گون قالان، قيز ايله اوغلان عاييله‌سی  توی بازارليق‌لاری ايله مشغول اولارلار. بللی اولونان بير گونده، بی اوغلان، گلين خانيمی بازارا آپاريب، گلين‌ليك احتياجلارينی او جمله دن؛ گلين دونو (يا آلينار يادا ايجاره توتولار)، قيزيل، ساعات، چانتا، باشماق و… آلار. بير گون سونرا دا گلين عاييله‌سی كوره‌كنی بازارليغا آپارارلار. بو گون بی اوغلانا، كوت-شالوار، باشماق، چانتا، كؤينك و… آلينار. بازارليق دا، ايكی عاييله‌نين يانيجا بعضن ايكی-اوچ نفر ياخين قوهوملاردان دا گئدرلر.

• ·         تويا قوناق چاغيرماق

توی گونو بللی اولوب، قوناقلارين سايی ليسته اولاندان سونرا، قيز ايله اوغلان توی كارتی تاپشيريغی اوچون بازارا گئديب، توی كارتينی به‌يه‌نيب، تاپشيريق وئريرلر. گئتديكجه كارتلارين چوخو توركجه يازيلير. كارت لار حاضير اولاندان سونرا، هر ايكی عاييله اؤز قوناقلارينين كارتينی يايار.

• ·         پارچا بيچمه

تويا بير-ايكی گون قالان، اوغلان عاييله‌سی قيز عاييله‌سينه پالتار تيكديرمك اوچون پارچا آليب آپارار. بو گون ياخين قوهوم لار دا دعوت اولارلار. مراسيم بير بالاجا شنليك ايله سونا چاتار.

• ·         حنا گئجه‌سی

توی مراسيمينين ايلك گونو “حنا گئجه” آدی ايله دئييلير. حنا گئجه نين زامانی، قوناق لارا وئريلن توی كارتلاريندا بللی اولونار. گون اورتادان سونرا حنا گئجه باشلانماميش دان 2-3 ساعات قاباق، اوغلان ائوينين قاباغيندا “بؤيوك توی” چالينيب، اورمو ياللی‌لاری گئديلر. بويوك توی، اورمو توی‌لاريندا مخصوص بير يئره صاحيب‌دير. ايندی ده چوخلاری بؤيوك توی گتيريب، ياللی گئدرلر.

حنا گئجه‌نين چاغی، توی كارتلاريندا 19 دان 24 قدر يازيلسا دا، اورمو توی‌لارينا چاغيريلانلار او گئجه‌نين يوخوسونو گؤزلريندن آتماليديرلار. حنا گئجه معمولا ساعات 10 دان باشلانيب، گئجه ياريسينا قدر واخت آپارار. بو مراسيمی بير نفر حنا گئجه آغاسی (توی دا بَی دئييلر) ايله بير نفر ائل آغاسی ايداره ائدر. بو مراسيم چوخ واختلار تالار لاردا قورولار. بوتون قوناقلار بو گئجه شنليك ائديب، بی اوغلانا اونودولماز بير گئجه ياراديرلار.

بو مراسيمين ان دويغوسال (احساسلی) چاغی، بی اوغلانين آتا-آنا سيندان تشككور ائتمكی‌دير. مراسيمين ياريلاريندا، قيز ائويندن خون (خونچا) گتيريلر. بو خونچالاردا (تقريبا 4-5 خونچا اولار) دامادا آلينين حنا، پالتار، باشماق، چانتا، آينا-شمعدان و… قويولار. سونرا خونچ گتيرنلردن تشككور ائديب اونلارين پای‌لارين وئررلر. حنا گئجه‌نين سونلاريندا بی آتا-آناسينی مجليسه گتيريب، اونلاردان حلالليق آليب، ياشام بويو اونا چكن امك‌لردن تشككور ائدر. بو آرادا، خون دا گتيريلن حنادان كوره‌كه‌نه وئريب، اووجونا ياخار. مجليسده اولان سوبای لاردا بو حنادا اوووجلارينا يوخسا چيلتيك بارماقلارينا ياخارلار. البته بودا بختلرينين آچيلمالارينا سيمگه‌دير.

 بو مراسيم ده بی اوغلان اوچون بير نفر ساغدوش بير نفر ايسه سولدوش سئچيلر. ساغدوش-سولدوش خونچالار گلندن سونرا سئچيلر. كوره‌كه‌نين گنج ايله اورتا ياش ياخين دوستلاری و قوهوملاری ال-قولوندان ياپيشيب، توی به‌يی دئينده سئچيلمك اوچون گتيريلرلر. شيرينليق وئرمكله سئچيلمه‌ينلری يولا ساليب، ساغدوش-سولدوش بللی اولار. حنا گئجه‌ده بَی اوغلانا پای گتيرنلرده اونو بللی اولان سوروملويا وئررلر. مراسيمين سونوندا ايسه شام وئريليب قوناق لار ايله ساغوللاشارلار.

 صاباحيسی گون سحر تئزدن (ساعات 6 دان) كؤنوللو اولان لار، بی اوغلان ايله ساغدوش-سولدوش لا بيرگه حاماما (سنتی حاماما) گئديب، سونرا بيرليكده كله-پاچا يئمه‌يی يئيرلر. يئمك دن سونرا بی اوغلانی ائوينه قايتارارلار. ائوين قاباغيندا عاييله ايله اورادا اولان قوهوملار بؤيوك توی ايله گؤروش ائدرلر.

• ·         گلين چيخما گونو

تويون ايكينجی گونو گلين چيخان گونو ايله دئييلير. ايكی عاييله نين قوناقلاری گون اورتادان سونرا ساعات 15 دن 19-ا قدر تالاردا حاضير اولوب، شنليك ائديب، گلينی بخت ائوينه گؤندررلر. بو مراسيمده، گلين خانيما آلينان قيزيل‌لار، اونا وئريلر. اوغلانين قارداشی ايسه  گلين خانيمين بئلينه قيرميزی بئل باغی باغلايار. مراسيم قورتولاندان سونرا گلين خانيمی قورآن آلتيدان كئچيرديب، بی اوغلانين ايله بيرگه يئنی بير ياشاييشين باشلانيشينا گؤندريرلر.

• ·         آياق آچما

توی دان اوچ گون گئدن، گلين ايله بی، قيزين عاييله‌سی ائوينه قوناق گئدرلر. بو ايلك قوناق گئتمه نين آدی، آياق آچمادير. بو قوناقليق دا گلين عاييله‌سی طرفيندن اونلارا پای وئريلر. او گوندن سونرا ايكی سئوگيلی، ياخين قوهوملارين ائوينه ده آياق اچماغا گئدرلر.

***

دب‌لری سؤيله‌ين‌لر:

اسماعيل واحدی، 55 ياشيندا- اورميه‌لی

حميده اميری، 51 ياشيندا-اورميه‌لی

يوسوف واحدی 75 ياشيندا- اورميه‌لی