چاغداش شعریمیزه اؤتری باخیش
کریم قربانزاده
((“آذربایجان مدرن شعری گئجه‌سی ” مراسیمینده کی چیخیشین متنی))
چاغداش شعریمیزین دوننینی دوشوننده مشروطه انقلابي یادا دوشور. آذربايجان سماسيندا ابدي پارلاق بير اولدوزا چئوریلن مشروطه، خالقيميزين طالعينده يئني بير باشلانيش‌ایدی.
مشروطه انقلابي آذربايجاندا تكجه سياسي اويانيشا يوخ، بلكه عمومي ساحه‌لرده خصوصيله ادبياتیميزين ديرچه‌ليشينده بؤيوك رول اويناميشدیر. انقلابدان دوغولان سياسي، اجتماعي، مدني، ادبي تشكل‌لر، خصوصیله مستقل مطبوعات، قافقازدان گلن انقلاب سسي، آوروپادان گلن الوان ادبي نوع‌لر، ادبی مدنی جمعیتلرده طراوتلي بير اتمسفر ياراتمیشدي.
بو زاماندا ائليميزين درين دوشونجه‌لي ائولادلاري عباسقلی باکیخانوف، ميرزا فتحعلي آخوندوف، سید عظیم شیروانی، عبدالرحيم طالبوف، ميرزآقا تبريزي، حسن بي زردابي، جليل ممد قليزاده، ميرزا علي اكبر طاهرزاده (صابر)، معجز شبستری و دیگر شاعر و يازیچي لار اؤز آمال- آرزولارينی يئرينه يئترمگه، ادبیاتی گؤيدن يئره ائنديريب، درباردان ائشيگه چكيب، ادبیاتی چؤرك اغاجي دوزلدنلردن، سيله‌يه ساتانلاردان قورتاريب، چاغداش آذربایجان ادبیاتی‌نین تمل داشينی قویدولار. بو چاغدان باشلایاراق, شعریمیز كئچميشه، گون مسئله‌لرينه تنقيد گؤزويله باخماغا باشلادی؛ استبدادين، ارتجاعي قوه‌لرين و خالقين مادي – معنوي ارثینی محو ائدنلرین عليهینه قالخدی؛ و بو قالخیش ائله بو گونه قده‌رده داوامدادي…
ادبيات دونياسيندا بوتون خالقلار بير بيرينه بورج وئريب، بورج آليرلار. بو آليش- وئريش, دونيانين ادبي خزينه‌سينی و معنوي ثروتينی گونو-گوندن آرتيرميشدیر. آوروپادا ويكتور هوگودان سونرا شارل‌پي‌ير، بودلر، پول‌وئرلين، آرتور ريمبو، سونرالار تركيه‌ده جلال ساهر، ناظم حكمت و آذربایجانداایسه رسول رضا مدرن اثرلر يازيب، یارادیب و شعر دونيامیزین سيماسينی ديیشدیرميشلر. آنجاق معاصر آذربایجان مدرن شعری بو دؤرده میرزا تقي‌خان رفعت کیمی شخصیتین آدی‌ایله باغلیدیر.
تقی رفعت 1268 ایلده تبریزده آنادان اولوب، عالی تحصیلاتینی استامبولدا بیتیرن زامان آوروپانین مدرن شعریله دریندن تانیش اولور. وطنه قاییداندان سونرا شیخ محمد خیابانی حرکاتیندا تجدد و آزادستان روزنامه‌لرینین بانیسی اولور. او، تجددده ملک‌الشعرای بهار و باشقا ادیب‌لرله یئنی ادبیاتین نماینده‌سی کیمی ادبی مجادله‌لر آپاریر. تقی رفعت له برابر شمس کسمائی نین شعرلرینی ده آذربایجان مدرن شعرینین ایلک آددیملاری کیمی حساب ائتمک اولار .
تقی رفعتین نظرینجه کلاسیک ادبیات گون ایستکلرینه جواب وئر بیلمزدی. او یورولمادان اؤز گوجلو قلمی‌له، درین دوشونجه‌سیله، چوخ جسارتله کهنه فیکیرلرین قارشسیندا دایانیر، موباریزه آپاریر. آنجاق بو موبارزه نین عؤمرو چوخ چکمیر. رفعت 1299 ایلده 31 یاشیندا هله آرزلاری یئرین توتمادان حیاتینی بیر یوللوق ایتیریر.
تقی رفعتین لاییقلی دوامچیسی حبیب ساهر اولور. حبیب ساهر1282نجی ایلده دونیایا گلیر، انقلابین حال و هاواسیندا، تبریزین ادبی محیطینده بویا باشا چاتیر؛ اؤز معلیمی، فیکیرداشی تقی رفعت کیمی 1306دا استامبولدا تحصیل آلماغا گئدیر؛ فرانسا دیلینی بیلدیگی اوچون ٱوروپا ادبیاتیندان خصوصیله فرانسانین مدرن شاعر یازیچسی بودلرین اثرلریله یاخیندان تانیش اولور و سونرالار اونو فارسجایا چئویریر.
ساهر تورکیه ده تورک شعرینین آدلیم نظر صاحیبی، مدرن شاعری جلال ساهرین اثرلریله تانیش اولور. بو حادثه اوندا ائله درین تاثیر بوراخیر کی تخلصونو اوندان گؤتورور. دئمك آذربايجان ادبياتيندا بؤيوك بير حادثه اوز وئریر و شعریميز زامانلا آددیملاماغا باشلاییر.
حبیب ساهر سربست فورملو شعری آذربایجان ادبیاتینا گتیریر. آمما ساهر يالنيز شعري سربستلشديریر؛ داها دوغروسو اونو كلاسيك دن آيیراراق، چاغداشلاندیریر. بونا باخمایاراق، او بو گونکو معنادا تام مدرن بير شاعر اولمور. بو زامان هله ساهرين شعرينده رومانتيزم چوخ گوجلودو. (بوردا قیسا ایضاح وئرملی‌یم کی رفعتین وفاتیندا ایکی ایل سونرا 1301ده نیما یوشیج “افسانه”نی یازیر و فارس شعرینده یئنی‌لیگین و تجددون تملین قویور.)
حبيب ساهردن سونرا سربست شعريميزده قیرخ ایل لیک بير اوچوروملوق وار.
چاغداش ادبیاتیمیز ملي حكومت دؤرونده شاعرلر مجليسي‌نین قورولماسيندان فایدالاناراق، ادبیاتیمیزدا بیر فرصته چئوریلیر. بو دؤردن اون‌لار شاعر ادبیاتیمیزدا قالارقی اولورلار. اوجمله دن: سهراب طاهر، علی توده، مدينه گولگون، بالاش آذر اوغلو، محمد بي ريا ، هاشم ترلان، يحيي شيدا، مظفر درفشي، عباس بارز، میر مهدی اعتماد، سهند و . . .
پهلوی رژیمی‌نین الیله ملی حکومت قانا چکیلندن سونرا، شاعرلر مجلسیندن قالان یادگارلار و قیرخینجی ایللرده ادبیاتا اوز گنیرن شاعرلر، بهمن انقلابینا قده‌ر چاغداش شعریمیزین نماینده‌لری کیمی چیخیش ائدیرلر. استاد شهریار، محمدعلی محزون، مفتون امینی، عباس صابری، سلیمان ثالث، قافلانتی،احمد شایا آلاو، علیرضا نابدل، حبیب فرشباف، حسین دوزگون، چای اوغلو، کریم باریش، سؤنمز، کریمی مراغه‌ای، میرزا شهرک و باشقالاریندان آد آپارماق اولار، بودؤروده دیلیمیزین یاساق اولدوغونا گوره، نادر شاعرلرین اثری چوخ آز سایدا ایشیق اوزو گؤرور.
یوخاردا آد چکدیمیز شاعرلرین بیر چوخونون اثرلری انقلاب عرفه‌سینده و اوندان سونرا باسیلیر. او زامان چاغداش ادبياتیميزين اوغوروندا چاليشانلار، شعرين محتواسين، معناسين، بويالارين، حيران ائديجي درجه‌ده ارتقا وئريب، كلاسيك شعرين محتواسين بوتؤلوكده دئيشيب‌لر. منجه بونا ساهر،شهریار و سهند ان گوزل اؤرنکلردیلر .
معاصر آذربایجان ادبیاتی‌نین گؤرکملی شاعری بولود قارا چورلو سهند 1305 ایل ده آنادان اولوب. سهندین شعرینده مضمون، یئنی و مدرن چاغین مضمونلارینی داشییر. آمما سهند فورماجا هله اؤزونو کلاسیک شعردن قیرا بیلمیر. “سازمین سؤزو” و “شهریارا بیر مکتوب” بو ادعانین ثبوتودور.
علیرضا نابدل(اوختای) 1323 ینجی ایلده آذربایجانین دؤیونن قلیبی تبریزده آنادان اولموشدو و نحصیلاتینی حقوق رشته‌سینده بیتیرمیشدی. اوختای 40 ینجی ایللرده آذربایجان اوشاق ادبیاتی‌نین تمل داشین قویان صمد بهرنگی‌له تانیش اولور. بو تانیشلیغین عؤمرو آز اولسادا ثمره‌سی چوخ دیرلی و اونودولمازدیر.
اوختاین شعری اونون حیاتینا اوخشاییر. یئنی‌لیک، مدرن‌لیک اونون دونیا گؤروشوندن آسیلیدیر. اوختای قیرخینجی ايل‌لرينده تام معنادا آذربایجان مدرن شعرینین تمل داشینی قویور. آمما اگر ايسته سك قيسا بير باخيشدا مدرن شعرين نه اولدوغونو بيلديرك، ايلك باخيشدا مدرن شعر دئییلنده اونون فورما گؤزلليك‌لري و بدیعي‌ليگي گؤزوموزون اؤنونده جانلانير. بو باخيمدان كلاسيك شعرین بوتون عادت عنعنه لرينه قارشي دوران شعره مدرن دئيیريك و تام معناسيندا رومانتيزمين شعردن گؤتورولمه‌سينين شاهدي اولوروق.
اوختای تمامیله مدرن بیرشاعردیر. اونون شعرلری زیباشناسی باخیمینداندا تمامیله قدیم شعردن قیریلیبدیر. اوختایين فیكير دونياسي او قده‌ر گئنيشدير كي اونون اوخوجولاري اونو اوخودوقدا منيمسه‌يه‌جكدير…
بوردا قیسا بیر سؤزده دئمک اولار کی حبیب ساهر و نیما یوشیج آذربایجان شعرینین ، فارس شعرینین آرتیق چاغداشلاندیرانلاری، اوختای و فروغ فرخزاد، شاملو تام معنادا مدرنلشدیرنلریدیلر.
قیرخینجی ایلردن 70ینجی ایل‌لره قده‌ر معین سبب‌لره گؤره، او جمله‌دن: دیلیمیزین یاساقلیغی، شاعرلرین شعرلرینین ایشق اوزو گورممه‌سی ادبیاتیمیزدا خصوصیله مدرن شعریمیزده بؤیوک بیر بوشلوغون سببی دیر. بو ایل‌لره تکجه سحرخانم “یاشیل ماهنی” ایله بیر کؤرپو سالیب.
70اينجي ايللردن بری مدرن شعریميزين دواميندا اون‌لار شاعر اوز عطيرين، بوياسين شعریميزه جالايیب، مدرن شعريميزين تمثیلچي‌لري اولوبدولار: ناصر مرقاتي، هادي قارا چاي، كيان خياو، حميد شهانقي، لاله جوانشير، صالح عطايي، سونرالار رضا غفاری‌دن و دیگرلریندن آد آپارماق اولار…