تبریزشهرینده یئرلی تئاتر هوسکارلارینین اوینادیقلاری ایلک تاماشا ۱۹۰۸ینجی ایلده گؤستریلیب. ضیالیلاردان مهدیخان شفیع‌زاده(شفی ده یازیلیب)، شیخ حسن چوره‌کچی( چرکچی‌ده یازیلیب) دوکتور رحیمخان، علی اکبر برادران ( برادری کیمی ده یازیلیب )، علی عسگرخان، علی اکبرخان باشدا اولماقلا، اون ایکی نفر تاماشا اویناماق تشبثونده اولوبلار. اونلار آداما اون تومن پول قویاراق تاماشانین خرجینی اؤده‌میشلرسه ده، تاماشاچی چوخ آز اولدوغوندان قویدوقلاری خرجی توپلایا بیلمه‌میشلر. بونونلا بئله بو تاماشا شهرین ایستر ترقی‌پرور و ایسترسه ده موهوماتچی کوتله‌لری آراسیندا بؤیوک تاثیر باغیشلامیشدیر(۳)
فدائیلر ایلک تاماشا ایچون آدی بیلینمه‌ین مولفین “خیانت ” اثرینه مراجعت ائدیبلر. دوزدور بعضی منبع لرده بو پیئس “خیانت ” آدلاندیریلماقلا عبدالرحیم‌بی حقوردی‌اوفا عایید ائدیلیر، لاکن معلومدور کی عبدالرحیم‌بی حقوردیوف “خیانت” پیئسینی میرزه‌فتحعلی آخوندزاده‌نین آنادان اولماسینین یوز ایللییی موناسیبتیله ۱۹۱۱ینجی ایلده یازیب. دئمه‌لی، حاققیندا صؤحبت گئده‌ن اثر ۱۹۰۸ینجی ایلده تبریزده هئچ جوره اوینانیلا بیلمزدی.
“خیانت” تاماشاسی فرانسیز کاتولیکلرینین کلوپوندا گؤستریلیب. اصلینده بو تاماشا تبریز تئاترینین دوغولوش گونو ساییلیر. دکابر آیی‌نین ۱۲سینده تبریزین لیلاوا مکتبینده یئرلی هوسکارلار تبدیل اولونموش بیر پیئسین تاماشاسینی اویناییبلار. تاماشایا باخانلارین بؤیوک اکثریتی تئاترین نه اولدوغونو بیرینجی دفه گوروب.
تبریزده تئاتر صنعتی‌نین اینکشاف یولونا دوشمه‌سی آذربایجانین قدرتلی آکتیورو اس.اس.ری خالق آرتیستی صدقی روح‌الله‌نین (۲۸/۳/۱۸۸۶- ۵/۵/۱۹۵۹) آدی ایله چوخ سیخ باغلی‌دیر. ۱۹۰۹ینجی ایلده صدقی روح‌الله تبریزه گاسترولا گلیب. اونون یئرلی ضیالیلارلا بیرلیکده حاضیرلاییب تاماشاچیلارا تقدیم ائتدیی ایلک تاماشا”جهالت”(حسینقلی سارابسکی) اثری اولوب. گؤستریلن ایکینجی تاماشا ایچون عبدالرحیم بی حقوردی‌اوفون پیئسی سئچیلیب. “خیانت”له مقایسه ده داها ایری حجملی اثر اولان “داغیلان تیفاق “فاجیعه‌سینه قورولوشو صدقی روح‌الله اؤزو وئریب. “داغیلان تیفاق” تاماشاسی باغمئشه قاپیسی آدلانان محله‌ده یان-یانا سیرالانمیش دوکانلارین اوستونده کی بؤیوک اوتاقدا اوینانیلیب. همین سفرده عبدالرحیم بی حقوردی‌اوفون “بختسیز جاوان “ژان باتیست مولیئر”ین “زورن طبیب” اثرلری ده گؤستریلیب. بوندان سونرا تبریزده یئرلی ضیالیلار تئاتر صنعتینه بؤیوک ماراق گوستریبلر. صدقی روح‌الله بورادا اردبیل تخلوصیله ده چیخیشلار ائدیب.
صدقی روح‌الله‌نین رهبرلییله دکابرین ۱۶سیندا سلطان مجید غنی‌زاده‌نین ” دورسونعلی و باللی‌بادی”، “آخشام صبری خئیر اولار” و عبدالرحیم بی حقوردی‌اوفون “کیمدیر مقصر؟”، دکابرین ۲۷سینده حسینقلی سارابسکی‌نین “جهالت “(تکرار گؤستریلیب ) دراملارینین تاماشالاری تبریز تئاتر سئورلرینه تقدیم ائدیلیب.
صدقی روح‌الله تبریزدن سونرا انزلی و قزوین شهرلرینده ده تاماشالار وئریب و بورادا‌دا یئرلی تئاتر هوسکارلارینی اوینانیلان صحنه اثرلرینده چیخیشا جلب ائدیب.
تبریزین تئاتر هوسکارلاری ایراندا ایلک دفه اوپئرا اثرینی محض بو ایل، یعنی ۱۹۰۹ینجی ایلده اویناییبلار. همین اوپئرا اوزئیر‌بی حاجی‌بی‌اوفون “لیلی و مجنون” موغام اوپئراسی اولوب(۴). تاماشاچیلاراوپئرانین نمایشینه حددن آرتیق ماراق گؤستریبلر. تاماشادان سونرا بعضی خواننده‌لر اوپئرادان آیری- آیری پارچالاری هوسله اؤز رئپئرتوارلارینا داخیل ائدیبلر.
یانوار آییندا تهرانین لاله‌زار خیابانیندا “روسی خان سینماتوگراف” آدلانان کلوبدا اصلا تبریزلی اولوب، تهراندا یاشایان ، همچنین یئرلی آذربایجانلیلار سلطان مجید غنی‌زاده‌نین تبدیل ائتدیی ” آخشام صبری خئیر اولار”و “دورسونعلی باللی‌بادی” وودوویللرینی نجف‌بی وزیرافون “مصیبت فخرالدین” فاجعه‌سینی تاماشاچیلارا گوستریبلر.
صدقی روح‌الله مارس و آپریل آیلاریندا رشت‌ده گاسترولدا اولوب. او “عربسکی” و “عربلی”تخلوصلریله یئرلی هوسکارلارین قووه‌سی‌یله بو شهرده نریمان نریمان‌اوفون “نادر شاه افشار” فاجیعه سینی (شاه سلطان حسین صفوی آدیله) نجف بی وزیروفون “ائو تربیه‌سینین بیر شکلی” مضحکه‌سینی، مؤللیفلری بللی اولمایان بیر پرده‌لی “کؤهنه مکتب”، “مکتب اوشاقلارینین آرزوسو” پیئس‌لرینی عبدالرحیم بی حقوردیوفون “باختسیز جاوان” ” کیمدیر مقصر؟”، حسینقلی سارابسکی‌نین “جهالت” درام‌لارینی، حسن نظمی‌له، ح. عابباس‌اوفون “جاوان ضابط،، یاخود استبدادین ظولمو” تبدیلینی تاماشایا حاضیرلاییب. اساس روللاری صدقی روح‌الله (شاه طهماسیب) و عبدالله تیفلیسکی (شاه سلطان حسین) ایفا ائدیبلر.
او، آپرئلده قزوین شهرینده “روس تئاتری” آدلانان بینادا قاسیمزاده نین “نور و ظولمت” سلطان مجید غنی‌زاده‌نین “دورسونعلی و باللی‌بادی” مسخره‌لرینی گؤستریب. اکتیور کیچیک دسته‌سی ایله بورادان تهرانا گئدیب و همین رئپرتوارلا اورادادا تاماشالار اویناییب. تهراندا یاشایان آذربایجانلی ضیالیلار و مکتب شاگردلری صدقی روح‌الله‌نین دسته‌سینین گؤستردییی تاماشالاردا مختلف صحنه‌یه چیخیبلار. شاه ساراییندا ایرانین شاهی ایجون مخصوصی تاماشا گؤستریلیب .
۱۹۱۰-۱۹۱۹ینجی ایللر آراسیندا آیری آیری صنعتکارلار طرفیندن ایرانا تشکیل اولونان گاستروللار زامانی داها چوخ میرزه فتحعلی آخوندزاده‌نین، نجف‌بی وزیراوفون، عبدالرحیم‌بی حقوردی‌اوفون، نریمان نریمان‌اوفون فاجعه و کومئدیالاری، سلطان مجید غنی‌زاده‌نین، میرمحمودکاظمسکی‌نین، حسینقلی سارابسکی‌نین کیچیک حجملی عبرت آمیز مضحکه‌لری، اوزئیر بی حاجی بی اوفون، زولفقار بی حاجی‌بی اوفون اوپئرا و اوپئرئتتاللاری، عثمانلی یازیچیلاری شمس‌الدین شامی‌نین، عبدالحق حمیدین قهرمانلیق موضوعسونداکی پئیس‌لری، تبدیل ائدیلمیش وودئویللر اوینانیلیب. شهرده تئاتر تاماشالاری گؤستریلمه‌سی ایچون ” خئیریه ” بیناسی تیکدیریب.
بئله گاستروللارین سایه‌سینده ایراندا آذربایجانلیلار آراسیندا تئاتر صنعتینه ماراق گئت- گئده آرتیب. تدریجا آذربایجانلیلارین یاشادیقلاری بؤیوک شهرلرده تئاتر دسته‌لری یارانیب. تبریز شهری بو ساحه‌ده اؤنجوللویو همیشه اؤزونده ساخلاییب.
تبریزده داها ثمره‌لی فعالیت گوسترمیش اساس تئاتر تروپ‌پالاری بونلاردیر:
- “آذربایجان آرتیستلری دسته‌سی” (۱۹۰۹ – ۱۹۲۱) : یارادیجیسی و رهبری مهدیخان شفیع زاده اولوب. اونون یاراتدیغی ان مشهور صحنه اوبرازلاری عبدالرحیم‌بی حقوذدی‌یوفون “داغیلان تیفاق” ، “آغا محمدخان قاجار” و “پری جادو” فاجعه‌لرینده نجف‌بی، قاجار و قربان روللاری ساییلیر. تبریزده آوروپا لباسی گئیمه‌یه جسارت ائده‌ن ایلک ضیالیلارداندیر. سونرالار “آذربایجان آرتیستلری دسته‌سی”نین رئژیسورلوغو(باشقا سؤزله بدیعی رهبرلییی) رضا قلیزاده شرقلی ایدی.
- “جمعیت اصلاح و ترقی معارف آذربایجان “(۱۹۲۵-۱۹۲۱):تشکیلاتچی و رهبری مجیرالدوله ایدی. او جنوبی آذربایجاندا میللی آزادلیق حرکاتینین قدرتلی سیمالاریندان ساییلان شخص محمد خیابانی‌نین یاخین دوستو و مسلکداشی اولوب .
- “آرین” (آریا نژاد (۱۹۴۱-۱۹۲۲آوگوست): ایلک رهبری ابوالقاسیم لاهوتی اولوب. او ، رئژیسور کیمی باشقا تئاتر دسته‌لرینده ده چالیشیب، صحنه‌یه خیلی هوسکار جلب ائدیب. خیلی مدت بو تئاتر دسته‌سینه رهبرلیک وظیفه‌سینی بؤیوک خان نخجوانی شرف و لیاقتله، گؤزه‌ل یارادیجیلیق اوغورلاری ایله داشییب. اونون تخلوصو مطبوعاتدا، بعضی پروگرام و آفیشالاردا بعضا “نخجوانلی” و ” نخجوانسکی” کیمی‌ده یازیلیب.
- “آئینه عیبرت “(۱۹۳۰-۱۹۲۴): رهبری و رئژیسوری مهدی ظهیری اولوب.
- “درام تبریز”(۱۹۳۵-۱۹۲۹): ایلک رهبری رضا (رضاخان) قلیزاده شرقلی‌دیر. رضا قلیزاده کیچیک پیئس‌لر یازیب و اؤزو تاماشایا حاضیرلاییب، سونرالار او باکی دا و عشق آباددا یاشاییب، اورادا دا تئاتر صنعتی ایله جیددی مشغول اولوب.
۱۹۴۱ینجی ایلدن ۱۹۴۵ینجی ا یله قده‌ر فعالیت گؤسترن تئاتر دسته‌لری :
- “تبریز” رئژیسورو صمد صباحی.
- “ایران” رئژیسورو محمدعلی رشدی.
- “فردوسی” رئژیسورو حسین عرب اوغلو.۴
- “حقیقت” رئژیسورو بؤیوک محمدی
- “آذربایجان” رئژیسورو عبداله فریوری (عبداله‌زاده)
آدلاری چکیلن تئاتر دسته لری آراسیندا تبریزین “آرین” تروپپاسی اؤز فعاللیغی و رئپرتوارینین الوانلیغی ایله سئچیلیب.
توروپپا اوزئیر‌بی حاجی بی‌اوفون “ار و آرواد” (کبله قباد) آدی‌ایله ” آرشین مال آلان”، “مشهدی عباد” اوپئرتال‌لاری
“لیلی و مجنون”، “اصلی و کرم “، “شاه عباس و خورشیدبانو” اوپئرالاری ایله تبریزدن علاوه تهران، خوی، مشهد، رشت، اورمیه، شهرلرینده ده تاماشالار وئریب.
تبریز شهرینده کی تئاتر تروپپالاریندا ۱۹۰۹-۱۹۴۱ینجی ایللرده هوسکار آکتیورلاردان مهدی خان شفیع زاده ، شیخ حسن چوره کچی ، دوکتوررحیم خان ، عسگر ارژنگی، علعسگرخان، علی اکبربرادران، محمد وهابزاده، افتخار، اسماعیل وهابزاده، سعید مؤیدزاده، خلیل برادری، حاجیخان چلبی، هلال ناصری، جبار باغچه‌بان، جعفر ادیب، اسماعیل‌خان پیران، حضی اوشاری، حسین فهیمی، میرزه یحیی، هاشیم‌خان امین، علیخان مبصری، محمد رسولی، میرزه محمدعلی رویین‌تن، میرزه علی علیزاده، محمد روحی، سید الاوسط، حسینقلی‌خان کریمی، باقر حاجی‌زاده، اسماعیل مزدوری، حسین عرب اوغلو، عباسعلی اسدی، احمد وکیلی چالیشمشلار.
معین تجروبه‌یه مالیک اولان بو تئاتر هوسکارلاری گؤستریلن تاماشالاردا داها اوغورلا چیخیشلار ائدیبلر. تئاتر تاماشالارینین گؤستریلمه‌سینده مهدیخان شفیع زاده آکتیور و رئژیسور کیمی بؤیوک فداکارلیق گؤستریب.آردی وار …
×××
