روز جهانی زبان مادری و دغدغه‌های من
دکتر مرتضی مجدفر

توضیح: به مناسبت روز جهانی زبان مادری، دوم اسفند ماه ۱۳۹۴، از سوی دکتر مرتضی مجدفر، کارشناس مسایل آموزشی، روزنامه‌نگار و صاحب‌نظر در حوزه‌ی ادبیات داستانی آذربایجان، یادداشتی به رشتۀ تحریر درآمده که با دو روز تأخیر در اختیار سایت ایشیق قرار گرفته است. ایشیق

***

دوم اسفند ماه، مصادف با روز جهانی زبان مادری بود. در حالی که در چنین روزی همۀ کشورهای جهان بر توسعه و بالندگی آموزش به زبان‌های مادری موجود در درون مرزهای سرزمینی خود تأکید می‌کنند، ما ترک‌زبانان ایران، هنوز در اصل ماجرا گیر کرده‌ایم و به رغم وجود موادی مترقی در قانون اساسی کشورمان، از حقوق اصلی خود در آموزش به زبان مادری محروم هستیم.
در پیام امسال دبیر کل یونسکو خانم ایرینا بوکووا، بر کیفیت آموزش، زبان آموزش و نتایج یادگیری تأکید شده و این مقوله‌ها به عنوان شعار سال ۲۰۱۶ در زمینۀ آموزش زبان مادری تعیین شده است. در این زمینه باید بگوییم که ترک زبانان‌ایران، هنوز در زمینۀ کمیت آموزش و به رسمیت شمرده شدن زبان‌شان در چارچوب کشورشان با چالش روبرو هستند و در چنین موقعیتی، سخن راندن از کیفی ساختن آموزش به زبان‌های مادری و توسعه و بالندگی آن، نوعی خیال‌پردازی است.
چندی پیش در اجلاس جهانی آموزش برای توسعۀ پایدار، برنامۀ عمل ۲۰۳۰ به تصویب رسید. در این اجلاس، مسئولان آموزش‌وپرورش ایران هم حضور داشتند. طبق بند چهار برنامۀ عمل ۲۰۳۰، همۀ کشورهای جهان متعهد شده‌اند تا سال مذکور، ارتقای کیفیت آموزش‌های موجود در زمینۀ یادگیری عدالت‌محور زبان‌های محلی در کشورهای خود را به یونسکو گزارش دهند. ما نمی‌دانیم آموزش‌وپرورش ایران تا آن سال چه خواهد کرد و وقتی هیچ کاری نکرده است، چه چیزی را گزارش خواهد داد؟
برای رسیدن به کیفیت، ابتدا باید اصل مسئله پذیرفته و اجازه داده شود آموزش به همۀ زبان‌های مادری، بدون تبعیض در کشور برقرار و آن گاه در ۱۴ سال باقی مانده تا سال ۲۰۳۰ با کمک نهادهای آموزشی، نویسندگان و شاعران و انجمن‌های مردم‌نهاد بر کیفی ساختن آن فکر شود.
ترس ما ترک‌زبانان، از این است که همانند آموزش برای همه (شعاری که یونسکو تا پایان سال ۲۰۱۵ تحقق آن را برای همۀ کشورهای عضو خود اجباری کرده بود)، باز همان طور که به انتهای دوره رسیدیم و در کنار وجود هزاران دانش‌آموز محروم از تحصیل، آموزش‌وپرورش ما جشن تحقق آموزش برای همه گرفت، این بار نیز جشن تدریس همۀ زبان‌های مادری موجود در ایران به یونسکو گزارش شود.
ترس ما ترک‌زبانان، از این است که تلاش برای قرار دادن یک درس آزاد در کتاب‌های فارسی دانش‌آموزان و درخواست از معلمان که در این سه- چهار صفحه، بدون آن که قبلاً آموزشی دیده باشند، هر طور که دلشان خواست به زبان مادری دانش‌آموزان خود درسی بگذارند، به معنای تحقق شعار ۲۰۳۰ تلقی شود.
و ترس اصلی ما این است که باز ۳۷ سال دیگر از تصویب قانون اساسی بگذرد و باز خبری از آموزش به زبان‌های مادری نباشد و با این مقولۀ انسانی – آموزشی، باز به مثابه پدیده‌ای سیاسی- امنیتی برخورد شود.
ما ترک‌زبانان ایران به دلیل دارا بودن ده ها نهاد ادبی، نشریات، سایت‌ها و وبگاه‌های ترکی، و با اتکا به توانمندی درون‌زای خود، و به دلیل وجود صد‌ها شاعر، نویسنده، مترجم، هنرمندان رشته‌های گوناگون، پژوهشگر و زبان‌شناس در کشور عزیزمان‌، آمادگی خود را برای تدوین کتاب‌های درسی به زبان ترکی و نیز آموزش معلمان در سرتاسر ایران اعلام می‌داریم.
ما دوست داریم در سال ۲۰۳۰ گزارش آبرومندی از کشورمان در سطح جهانی انتشار یابد و ما نیز در مقام محققان، دست‌به قلمان، شاعران و نویسندگانی که دلشان برای سربلندی کشورشان می‌تپد، در تحقق مفاد این گزارش نقش داشته باشیم. بی‌شک، در دنیای امروز، یونسکو و سایر نهادهای جهانی، به راحتی خواهند توانست گزارش درست را از نادرست تشخیص دهند؛ از این گذشته این حق قانونی، عرفی، شرعی، ملی و تاریخی ماست که فرزندان ما به زبان مادری خود آموزش ببینند و همانند پدران و مادران خود، تحت ستم ملی و آموزش اجباری به زبانی که از کودکی به آن تکلم نکرده‌اند، قرار نگیرند.

دوم اسفند ۹۴- تهران