کرمانلی والی نین دیوانی/ ائل اوغلو

اؤتن ایللرده ایران مجلیس کیتابخاناسینین ال یازمالار بؤلومونده اولان تورکجه شعیر مجموعه لرینی آراشدیردیقدا، بیر اؤنملی دیوان اثریله راستلاشدیم. ندنسه شعرلی آراشدیریلمامیش قالان او شاعیر، یالنیز نوسخه شوناسلارین دئییل ادبیات تاریخیله مشغول اولان عالیملریمیزین و آراشدیریجیلاریمیزین گؤزوندن ده بئله قیراقدا قالمیشدیر. بو آجی طالعین سببینی هله ده اؤیرنمه میشم. اونون چوخ جهتلرن قابیلیتلری اولان غزللری و قصیده لر و باشقا- باشقا شعر نوعلری واردیر. تذکره چیلر بیر نئچه والی تخللوصلو شاعیردن آد آپاریبلارسادا اونلارین هئچ بیر الیمیزده کی دیوانین مؤلیفی والی دئییل. من اونون الده ائدیله بیلینن مونوگرافیسینی دا اونون دیوانیندا اولان شعرلردن توپلادیم. تذکیره‌لرین قئیدینه گؤره« والی» تخلّوص ائدن شاعیرلرین سایی بارماق ساییندان آرتیق دئییل. اؤتن عصیرلرده والی تخلّوص ائدن شاعیرلرین هئچ بیریندن معاصر چاپ اصولوایله نشر اولونموش شعر مجموعه لری‌نین اوخوجوسو اولمامیشیق. اونلارین آدلاری و یارادیجیقلارینا عنوانلانان قئیدلرله، آنجاق کلاسیک شعر آنتولوژییالاریندا و تذکیره لرده راستلاشیریق. ایندییه دک بو سیرادا، «والی استرآبادی»، والی بخاری «والی بخارایی»، «والی بختیاری»،«والی هروی»نی آد آپارماق اولار، آدلارینی چکدیییمیز«والی» تخلّوصلو شاعیرلرین حیات و پوئتیک نمونه‌لرینه داییر” تذکیره نصر‌آبادی”، ”تذکره خوشگو”، ”تذکره سامی”،” تذکره صبا”، ”تذکره حسینی” و ”فرهنگ سخنوران (دکتر خیامپور)” کیمی قایناقلاردا د‌یرلی معلوماتلار واردیر. والی بختیاری»(۱۱)ه.ق، «والی بخارایی»(۱۱)ه.ق، «والی بخاری»(۱۱)ه.ق، «والی هروی»(۱۱)ه.ق، «والی استر آبادی»ایسه (۱۳)ه.ق عصیرلرده یاشامیشلار.

 اونلاردان باشقا والی تخلّوصلو بیر شاعیرله‌ ده راستلاشیریق. او، الینیزده‌کی مجموعه‌نین شاعیری « والی» دیر. او، صفویلر دؤرو یاشاییب یارادان «والی»  تخللوصلو بیرشاعیردیر و هئچ بیر قایناقداندا اونون حاقیندا معلومات الده ائده بیلمه دیک .

اونون اؤز شعرلریندن آلینان مؤحکم اعترافا گؤره، من اونو، کرمانلی والی آدلاندیریرام. اونون شعرلری ایندییه‌د‌ک ایشیق اوزو گؤرمه‌میش، اثرلری و حیاتی باره‌ده معلومات وئریلمه‌میشدیر. ۱۱-ینجی هیجری قمری عصیرینین قدرتلی شاعیرلریندن اولان « کرمانلی والی » نین ایندییه‌د‌ک یالنیز و یالنیز بیر نوسخه ال یازماسی تاپیلیب. اونون شعرلری ایران مجلیس کیتابخاناسی‌نین ال یازمالار فوندوندا ساخلانیلیر. اونون فارسجا یازدیغی شعرلری بیر دگرلی مجموعه دیر. تاسفله ایندییه دک اونون تورکجه یازدیغی شعرلری چاپ اوزو گؤرمه میشدیر من اونون تورکجه شعرلرینی توپلاییب، چاپ اوچون ارشاد اداره سینه گؤندرمیشم. یقین کی اجازه وئرسه لر چاپ اولاجاق. بیرده یادا سالمالییام کی،  ال یازمانین تانیتدیرماسیندا ایسه، تاسفله  اونون احتواسیندا اولان شعرلرین دیلینی آنجاق فارسجا یازمیشلار. حال بو کی، ال یازمادا ۳۸ تکمیل غزل نوعینده اولان تورکجه شعرلر واردیر.

 بیر چوخ صحیفه‌لری ایللر سوره‌سینده قوپاریلیب دیر. یقین کی شعرلری‌نین آراسیندا، اونون تورکجه یازدیغی شعرلردن‌ده یوخا چیخمیشدیر.

منه بئله گلیرکی، «کرمانلی والی» نین ادبی ارثی بیر چوخ جهت‌لردن اؤنملی‌دیر، یئری گلدیکجه اونون حاققیندا دانیشاجاغیق. والی‌نین تورکجه شعرلرینی اونون ال یازماسیندان کؤچوروب، بیر کیتابچا کیمی چاغداش دؤروموزون اوخوجولارینا چاتدیرماغی اؤزومه میللی بیر بورج بیلیب، اونون شعرلرینی ایلک دفعه ادبی اجتماعیا‌تا چاتدیردیقدا، اونون حیاتی باره‌ده آپاردیغیم آختاریشلاری دا بیرینجی دفعه اولاراق حؤرمتلی اوخوجولارا چاتدیریرام. ایندیه‌دک شعرلرینه، حیاتی و یارادیجیلیغینا داییر‌ هئچ بیر کیتابدا معلومات وئریلمه‌میشدیر.

 کرمانلی والی نین حاققیندا یالنیز ایران مجلیس کیتابخاناسینین ال یازمالار فوندوندا اولان کیتابلارا کاتالوقلار حاضیرلایان بؤیوک عالیم و نوسخه شوناس اوستاد عبدالحسین حائری قیساجا اولاراق معلومات وئرمیشدیر.

 آمما کرمانلی والی‌نین تورکجه‌ده یازدیغی شعرلریندن هئچ ده  سؤز آچمامیشدی. والی‌نین شعرلرینده، اونون یاشادیغی ایللر دفعه‌لرله قلمه‌ آلینمیشدیر. «سلطان صفی» و اونون وفاتیندان سونرا یئرینه کئچن‌ ایکینجی شاه عباس دؤورو یازیب یاراتمیشدیر. آدی چکیلن پادشاهلار، صفوی‌لرین تانینمیش پادشاهلاری اولموشدور.

 بیز کرمانلی والی ‌نین شعرلرینده صفویلره عایید اولان اوچونجو پادشاهین آدیله راستلاشمیریق. دئمک اونون یارادیجیلیق ایللری، یالنیز ایکی پادشاهین حاکمیت ایللرینده اولموشدور. ال یازمانین ۱۶۶-ینجی صحیفه‌سینده اوخویوروق:

«ستاره موکب، جم احتشام شاه صفی

قضا کمان، قدر ناوک سنان خـنـجـر»

ائله جه ده ال یازمانین ۱۲۶-جی صحیفه‌سیند اوخویوروق:

«در زمـان شـهـنـشـه عــادل

رونـق افـزای شـرع پیـغمبـر

خـسـرو جم سپاه، شاه صفی

شـاه عـادل دل فریـدون فـر

قیصر روم هم از کمال غرور

بر سر ایروان کشیده حشـر»

ال یازمانین ۱۲۶-ینجی صحیفه‌سینده ائله‌جه‌ده شاه صفی‌نین اؤلومونو مصرع لرینده، عکس ائتدیرن شاعیر، والی یازیر:

«چو وقت شد که گذارد به ارث شاه صفی

ممالکی که گرفت و به او رسیـد از جدّ

تبارک خلف صدق خویش تـاج نـهـاد

سفر گزید بسوی مراب سـرای مخـلّـه

سپرد افسر شاهی و گفت تـاریـخـش

بقای دولـت عـبـاس شـاه‌بـاد مـؤیـد

سلطان صفی آن مظـهر الـطـاف‌ ودود

چـون کـرد جـهـان بــی‌وفـا بـدرود

در یــازده مــاه صــفـر در کـاشـان

تـاریـخ جـهـان هزار و  پـنـجـاه‌ و‌ دو بـود»

دئمک «بقای دولت عباس‌شاه باد مؤید» مصرع- سینده کلاسیک ادبیاتین عنعنه‌سی اولاراق ابجد حسابیلان (۱۰۵۲) ایل گؤستریرکی، شاه عباس (ایکینجی شاه‌ عباس) ۱۰۵۲-جی ایلده تاختا کئچمیشدیر.

ائله جه ده ال یازمانین ۱۲۴-جی صحیفه‌سینده اوخویوروق:

«خطه  بلخ بتـذویر گـرفـت

خلف پادشاه هنـدوستـان

شاه بلخ از سپه او بگریخت

التـجا بـرد بـه شـاه ایران

بود تذویر علـیـمـردان شـه

سال تاریخ علیمردان‌خان»

دئمک ابجد حسابیله «بود تذویر علیمردان» جومله‌سی گؤستریرکی هندوستان پادشاهی بلخ اؤلکه‌سینه یوروش ائتمیش، اؤ بؤلگه‌نی فتح ائتمیش و بلخ پادشاهی ایران پادشاهینا آمانا گلمیشدیر. بس او ایلده، شاعیر حیات سورورموش.

ال یازمانین ۱۷۶-جی صحیفه‌سینده اوخویوروق:

«این قصیده را ابیات شصت و چهار، تاریخش

یک بر او چو اغزل در دو بـار تحسیـن است»

گؤستریرکی شاعیر ۱۰۶۴ ده حیات سورورموش

منه ائله گلیرکی شاعیر ایکینجی شاه عباس ین وفاتیندان قاباق دونیاسینی دییشمیش، وفات ائتمیشدیر. بونا گؤره کی، ایکینجی شاه عباس‌دان سونرا حاکیم اولان پادشاه و امیرلرین آدلارینی قلمه  آلمامیشدیر

بیر داها قئید ائد‌ک کی شاعیر کرمان بؤلکه‌سیندن اولدوغونو داها دا آچیق آشکار دئمیشدیر. ال یازمانین ۱۷۰ -ینجی صحیفه‌سینده یازیر:

«مایه تخمیر بنیـادم زخـاک نـجـف اسـت

گرچه باشد خاک کرمان مولد و منشای من»

اونوتمایاق کی صفویلر دؤرو کرمان و ایرانین شیمال غرب بؤلگه لرینه ده خوراسان دئییرمیشلر. والی ایکی دیلده سوز اوستادی اولدوغونو آیدینلاشدیرمیشدیر (فارسجا و تورکجه). ال یازمانین ۱۲۸-ینجی صحیفه‌سینده اوخویوروق:

«آســمـان سیـر ابـلـق دو زبـان

که داد در دست من عنان سخن

طـوطـی خـوش مـقـال ایـرانـم

مادح خسـرو جـهـان ســخـن»

دئمک والی تورکجه شعرلرینی خاص نییت اوزره یازمیش، آنا دیلینه(تورکجه) یازماغی اؤزونه بیر شرف سانمیشدیر. اودورکی (  آسمان سیر ابلق دو زبان ) مصرعسینده، آچیقجا فارسجا یازدیغی‌کیمی تورکجه‌نی‌ده یازیرمیش. بیز اونون چاغیمیزا چاتان شعرلریندن، اونون اقتدارلی سؤز اوستاسی اولدوغونو، اؤیره‌نیریک. اونون شعرلرینی اوخویاندا دیلیمیزین اینجه‌لیک‌لرینه دریندن بلد اولان بیر صنعتکارین اثرلری‌نین اوخوجوسو اولدوغوموزو باشا دوشوروک و همین شعرلرده «طوطی خوش مقال ایرانم» دئدیکده او زامان ایراندا  فارسجانین و تورکجه‌نین جریاندا اولدوغونو دا باشا سالماق ایسته‌میشدیر.

 بس «خاک پاک کرمان بودمؤلد و منشای من» مصرع سینده :

گؤرونور کی، شاعیرین اجدادی کرمان بؤلگه‌سینده، یاشامیشدیر و بو اونو گؤستریرکی شاعیر اجدادینی قلمه آلدیقدا اونلارین کرمان بؤلگه‌سیندن اولدوغونو گؤسترمیشدیر. او اجدادینا اشاره ائده‌رک ال یازمانین ۱۷۳-ینجی صحیفه‌سینده اوخویوروق:

«در شکست خودبینی در حسب کمان طینم

گرچه نام اجدادم در نسب سلاطین است»

دئمک او«گرچه نام اجدادم در نسب سلاطین است» دئمکله، سوی – کؤکونون کیم اولدوغونو قئید ائدیر. کورونورکی، او سولطانلار نوه‌سی اولموشدور. او بو سؤزو اوغلونون دونیایا گلمه‌سینه داییر یازدیغی شعرینده‌ده قئید ائدیر (ال یامانین ۱۲۶-جی صحیفه‌سینده اوخویوروق):

«دوشم از روی بشـارت‌ هـاتفی

گفت شکر لـطـف یـزدانی بگو

قره‌الـعـیـن کـــه داد ایـزد تـرا

مهـبـط الـطاف سبحانـی بـگـو

ایـن نــهـال نـــورس امّیـد  را

ارشــد اولاد و انـسـانـی بـگو

چـون سـمّی آخ اعیانیـست او

یــادگــار اخ اعـیـانـی بـگـو

حیدرش نام‌وی و تاریخش بود

یـادگـار حـیـدر ثــانـی بـگـو»

شعردن آیدین اولورکی دونیایا تزه قدم قویان اوغلونو اعیانلارین یادگاری آدلاندیرمیشدیر. ظن ائدیرم کی حیدر دئدیکده ،شاه شیخ حیدره اشاره ائدیر و صفویلر سلاله سیندن اولدوغونو گؤستریر و اوغلونو ایکینجی حیدر آدلاندیری

 قئید ائد‌ک کی، ال یازمانین، شاعیرین وفاتیندان سونرا قلمه آلیندیغی آشکارلانیر. بونا گؤر‌ه‌کی، کاتیب مختلف صحیفه‌لرینده یازیر «وله ایضانور الله مرقده» دئمک: «تانری قبرینی نورلا دولدورموش دان» دیر، دئمک له، کاتیب ایسه، شاعیرین شعرلرینی اونون وفاتیندان سونرا یازدیغینی باشا سالماق ایسته‌میشدیر. والی عصرینین بیر چوخ شاعیرلری کیمی، شیعه دیر. او شیعه اولدوغونا دؤنه-‌دؤنه گوونمیش و شیعه‌لرین دوشمن‌لرینه نفرین‌لر یاغدیرمیشدیر، شیعه‌لرین ایماملارینی مدح ائتمیش‌دیر. ال یازمانین ۱۱۸-جی صحیفه‌سینده یازیر :

«از دیو طبعی عمرسعد، قدسیان

درماتمند بهر سلیـمـان کـربـلا»

ال یازمانین ۲۳۶-جی صحیفه‌سینده اوخویوروق :

والی از گلزار مدحش چید این گلها ولی

کی توان چیدن ز یک گلزار این مقدار گل

در مشام ارنیست این گلهای رنگی شمیم

خار بشد زیره در کرمان و در گـلـزار گـل

 والی قصیده یازماقدا اؤزونو «ظهیر»[ظهیر الدین فاریابی] و انوری‌دن اوستون گؤستریر. ال یازمانین ۲۴۲-جی صحیفه‌سینده یازیر:

لاف کدایش نزند آنکه حَشَم را

بر سرمه سخای قزل ارسلان نهاد

سودی نکرد آنکه در شاهوار خویش

بر ترک تاج مدح ملک احتشان نهاد

سلمان چه کام یافت که از احمد اویـس

دل شاد کرد و بیهُده همه داستان نهاد

توفیق نام بردن این گنجنامه را

برکاش و سلیمی صاحبقران نهاد

این زرگری نه کار ظهیر و انوری

تا بخت این متاع را که در دکـان نـهـاد

 «کرمانلی ولی» نین دونیادان کؤچدویونو قئید ائدن بیر قایناق الده ائده‌ بیلمه‌دیک. یقین کی، صفوی‌لر دؤورو دیلیمیزده شعر یازان بو قدرتلی شاعیرین حاققیندا سونکی آختاریشلایمیز اولاجاقدیر، اومید کی، عالیملریمیزین هیمتیله اونون حیاتی و یارادیجیلیغی باره‌ده تدقیقات آپاریلیب، شعرلرینده اولان اینجه‌لیک لر داها دا تحلیل اولونسون، کرمانلی والی‌نین ایندیه‌د‌ک ایشیق اوزو گؤرمه‌یه‌ن تورکجه‌ شعرلری آذربایجان تورکجه‌سی‌نین شیوه‌سینده‌دیر. اینانیرام کی دیلچی عالیملر، ادبیات شوناسلار الده ائتدیییمیز شعرلرین حاققیندا داها دا گئنیش دانیشابیله ر لر. آشاخیدا اونون بوتون غزللرینی اوخویورق .اومید ائدیرم کی بو غزللر نشر اجازه سی آلاندان سونرا اونلاری کیتابخانالاریمیزاد اوخویا بیلک.

 

دیوان والی

۱

آغلار اولدو غملر ایلن ناله- ی زاریم [گؤروب]

شیون ائتدی همنیشین‌لر چشمِ خونباریم گؤروب

تا جونوندان گؤردو کامیل دؤوره‌می مجنون دئیه‌ن

شهردن هامانه چیخدی گرم بازاریم گؤروب

چون محبّت آغریسی ساغ اولمادی اعجازدان

نااومید اولدو مسیحا جسمِ بیماریم گؤروب

شمع تک غمدن اریندی تؤکدی کوللر باشینا

صؤحبتیم پروانه ‌تک یار ایله اغیاریم گؤروب

اونله‌ین درد ایله کیمدیر؟ یاردان سوردی رقیب

دئدی والی‌دیر جونوندان خسته دیداریم گؤروب

۲

ساقییا تعطیله سالما بیزدن ادرارِ شراب

گلمیشیک دیرِ خرابه گئده‌لیم مست و خراب

کؤنگلوم هئنگامه وزدی تا خییالِ یار ایلن

سینه‌دن هرگیز کسیلمز نالهِ چنگ و رباب

مولکِ غم سولطانیییک بیزچش‌مز ایلر نزول

چئوره‌میزده یاشیمیزدان خئیمه‌لر تیکر حوباب

دیده‌دن قان آخماز اولدو ناله‌دن دوشدوم مگر

چوق یاناندا قانی قالماز ناله قطع ائـیلر کباب

زولفونو گؤرجک یوزونده حلقه وورموش هر طرف

یارالی ایلان تک ائـیلر خسته جیسمیم پیچ و تاب

روزیگارِ نامووافیق ناتوان ائتدی بیزی

گلدی شیب ایامی والی قالمادی ذؤوقِ شباب

۳

ائتمه‌دی  تحریر شرحِ دردیمی رنگِ مداد

یاندی شرحِ شؤقیمیزدن خامهِ عنبر سواد

رویِ لیلی‌دیر چمن طورفینده آدی برگِ گول

آهِ مجنوندور بیابانلاردا آدی گرد و باد

ایکی گؤزون بیر گؤزی گه بدردیر، گاهی هیلال

احول اولدی ایری باخماقدا سپهرِ کج نهاد

حقّینه قانئع دئـییل هئچ کیمسه, گؤر اینصاف خلق

ناحق اولدی مستمر عالمده یوخدور عدل ‌و داد

عندلیب آدی فنا ائتمکده چوخ مشهور ایدی

ائیله‌دی والی بو طرزِ ناله‌دن, عالمده, آد.

۴

بر نظر گؤزدن عذار یاریمه ائـیلر نفاد

روح اجزأی تنیم جسمِ زاریمه ائـیلر نفاد

طورفه‌دیر کیم بیر پریوش  گر گؤررسه گؤزیمه

نشئه‌ِ شورِ جنون اطواریمه ائیلر نفاد

چنگِ عشق آهنگ ائدیب و ز طرح و وصفه سینه‌مه

چنگ تک آهنگ بیر- بیر تاریمه ائـیلر نفاد

باده‌دن والی عذاریم بیر گون اولمور لاله‌گون

گول تکی خونابلر روخساریمه ائـیلر نفاد

چؤهره‌می هردم سیریشکیم مانی گولزار ائـتمه¬سی

پرتوِ  رنگ خزان گـــــولزاریمه ائـیلر نفاد

۵

غؤنچه تک آشوفته کؤنلوم خلعتِ گونلگون گئیه‌ر

لاله تک داغِ جونونوم کسوتِ پرخون گئیه‌ر

نولا گئیدیرسه‌م گؤزومدن خاکِ کویین لاله‌گون

ابردن والاِی احمر داغدان هامون گئیه‌ر

ماتمِ مجنونا تا لیلی پریشان قیلدی زولف

هر بنفشه چتسه رنگِ ماتمِ مجنون گئیه‌ر

ماتمِ ایمان دوتوب یارین پریشان طورّه‌سی

یاس ایلن مشکین لیباس اول طورّهِ شبگون گئیه‌ر

عشقدن والی سنین سوزِ درونین‌دیر بو کیم

دودِ آهیندن قارا چون گئجه‌لر گردون گئیه‌ر

۶

پریشان زولفونو خورشیده اول مه تا نیقاب ائـیلر

تلسمکدن تنیم ایلان تکی مین پیچ‌ و تاب ائـیلر

اگر ایچسم برهمن مذهبینده باده منع ائتمه

محبّت مستینی, زاهید, هاچان ایزد عذاب ائـیلر

خراباتـین شرابینده کؤنگول ساغر تکی توتماز

بو مئی آخر اونون احوالینی بیر گون خراب ائـیلر

تنِ زاریم بلندی عشق اودی اغیاره رحم اتمی

بو آریق جلدی عشق اوستی موکرّر اینتیخاب ائـیلر

اگر بیر لحظه ال وئرسه اونون نظّاره‌سی والی

ووجودیمی سراپا محض عئینِ آفتاب ائـیلر

۷

چرخلن خوبلر اریشدی آهِ آتیشباریمیز

نوح‌لن مردانه جوشدی دیدهِ خونباریمیز

عشق ارشادینده کامیل‌دیر جونونیم درس ایچون

گرم‌دیر فرهاد و مجنون ایله خوش کرداریمیز

گیرمیشیک زوهد و ریادن تا محبّت دینینه

باغلادی پیرِ موغان تکبیر ایله زونّاریمیز

سینه‌میز باغیندا سئیر ائت داغلار گولزارینی

باغباندیر باغدان شاداب ائدیب گولزاریمیز

خوبلر پامالی اولدوق خاکِ راهین خوبلارا

سایه تک والی یئتیشمز کیمسه‌یه آزاریمیز

۸

منی دورِ فلک بیر کامِ دلدن کامران ائتمز

بیزه بیرلوغما وئرمزتاعوض یوزباغری قان ائتمز

هومادن کؤلگه دوشمز باشیما طوفانِ آهیمدن

او باخیشدان بو مجنون باشینا قوش آشییان [ائتمز]

پریشان اولدو حالیم زولفونه بیر آه اسدیکجه

صبا اول سونبولو داغیتسا ائل حالی یامان [ائتمز]

کؤنگول گولزارحوسن ‌ایچره پریشان زولفونو گؤرگجک

وطندن اینجیییب ویرانه‌سین هرگیز مکان [ائتمز]

اگر اول بی‌وفادن ریشتهِ اومیدینی اوزدی

بیلیب والی کی طالئع اول نیگاری, مئهربان [ائتمز]

۹

کؤنگلوموز کوی بلادن اؤزگه مأوا تانیماز

غؤنچهِ باغِ محبّت کؤلمک اصلا تانیماز

کؤنلومو طوغیانِ سئودا قازدی قاچ مندن رقیب

کوهکن سئودایه قیزدی خاک‌ و خارا تانیماز

ایکیسی بیر نئشه‌دن مست اولدولار باعیث ندیر

اولفت ائـیلر وحشیلر مجنونه لیلا تانیماز

دوست کویی عزم ائدن منزیل کسر موژگان ایلن

کعبهِ مقصود اهرام ائیله‌ین پا تانیماز

گر منی پروانه سر دؤندری دیندن بیر پری

خوبلار سئوداسی والی پیر و برنا تانیماز

۱۰

آهیمیزدان رؤوشن اولدو, کولبهِ‌ جانکاهیمیز

شمع‌لر یاندیردی گر گون تک شرارِ آهیمیز

جانی جانان ائیله‌دی بیر نازه قوربان عاقیبت

حاصیل اولدو یاریمیزدان مطلبِ دیلخواهیمیز

بو چمنده قیلمیشیق آماده اسبابِ سفر

لاله تک خونِ جیگر دیر زادیمیز, همراهیمیز

اینقیلابِ چرخِ‌خونپروردن ائی‌دیل فاریغ اول

خسروِ صاحبقران سلطان‌صفی‌دیر شاهیمیز

مرکزِ غم اولموشوق والی بو گون داییره تک

جؤوردور هر یانه گئتمک، لشکرِ غم راهیمیز

۱۱

غؤنچهِ لعلیندن ائـیلر خسته کؤنلوم اشاش

واردیر رزقی به منبعدن مگر ائـیلر معاش

مئهرینی ایمان تکی ائلدن نهان ائتمه دئدیم

طیفل اشک آچیب دئدی اسراریمی یوزونده فا [ش]

ساغ ایدیم, فاریغ گزردیم, بیخبر, چکدی منه

غمزه‌لردن گیپریگی هر کوشه زخمِ دیلخراش

اوستخوانیمدن توتوشدی شؤعله‌لر موژگانیمه

عشق او یاشدان توبوشنده قوری ایلن یاندی یاش

گؤز لیباسی ائتمک ایچون کاروانِ اشک ایلن

یوره‌گیمدن پرنییانلر گلدی والی خوش قوماش

۱۲

صبادن طورّهِ عنبرفیشانی آیه داغیتمیش

نسیم اول نافهِ چین عطرینی صحرایه داغیتمیش

بضاعتدن دوشوب گئیمیش قرا اول مردومِ چشمیم

متاعین‌سئیله‌وئرمیش‌ مایه‌سین‌سئودایه‌داغیتمیش

سنین عشقینده جان تاپشیرماغیمدان خلقه اولدی فاش

که مجنون عؤمرونو بازیچهً لیلایه داغیتمیش

نه مظهردیر تجلای جمالِ حوسنِ سلمی کیم

ضیاِ مئهر تک انوارینی دونیایه داغیتمیش

منم والی دیارِ عشق سلطان سلیمان تک

بساطیم اوزره آهیم، قوشلار تک سایه داغیتمیش

۱۳

خسته کؤنگلوم قوردی عؤمرو ناله ایلن بزمِ خاص

چیخدی تا گؤز رؤوزنیندن ناله‌دن اولدو خلاص

نوشداروِ سلامت خوبلر بیمارینه

خضر الیندن وئرسه عیسی فی‌المثل وئرمز خواص

ائی محبّت نشأسی قورتار منی هر قئیددن

وی جونون شوری منی قئیدِ جهاندان قیل خلاص

بیر نظردن دیده تؤکدی خسته کؤنلوم قانینی

مردومِ چشمیمدن آلدی عاقیبت کؤنگلوم قیصاص

صیدقدن جان وئردی والی بوالهوس‌لیکدن کئچیب

تاپدی آخر آه و افغانیله عزِّ ایختیصاص

۱۴

خوبلر زولفو دئیه‌ندن رشته ی جاندیر غرض

صیدق‌لن زونّاری قوشماق قصدِ ایماندیر [غرض]

گلسه جان تندن لبینه ایستر ایستیقبال اونا

ناوک‌ایلن چیخا جان تعظیمِ مئهماندیر غرض

ائیله ‌مست اول کیم صوراحی تک لب ائتسین قهقهه

باده‌دن لایعقیل اولماق ذؤوقِ مستاندیر [غرض]

حوسن ‌ایلن عشق اینکیساری دیر فغان آز ائیله‌مک

عندلیب آز ائتسه افغان نقصِ بوستاندیر غرض

جانه شکّردن فزون دیر لذّتِ جؤورِ بوتان

عشقدن والی تمتّؤع جؤورِ خوبان دیر غرض

۱۵

گئتدی هیجران اینقیلابی, گلدی دؤورانِ نیشاط

قویما الدن باده ساقی چرخدن قیل ائحتییاط

دودِ آهیندن سیپر قیل باشین اوزره کیم سنه

غم یاغار دایم فلکدن، چرخدن، ائنمز نیشاط

زادِ راهین گؤر کی، اولماز دهر ائیلنمک¬ یئری

سن مسافیرسن او یئرده چرخ پر ویران رباط

طاقِ کسرادن بو رمزِ عیبرت‌افزا دور صریح

کیم بو یئرده‌عئیش ایچون چوخ سالدی نوشیروان بساط

ائحتیراز ائت طور اینساندان اویان مجنون صیفت

یوخ وفا اینساندا والی وحش‌لن قـیل ائختیلاط

۱۶

جمالیندن ائدر ماه آسمان حیفظ

قدیندن بوستان سروِ روان حیفظ

دولانیر بئلینه هر لحظه زولفون

او آغیر گنجی ائیلر شول ایلان حیفظ

روخون عئین الکمالیندن فلکده

مسیحا ائیله‌میش سبع المثان حیفظ

کؤنگول ایستر شفا نوشین لبیندن

شفادان اؤزگه قیلمیر ناتوان حیفظ

ائدر بیر گون نیثار اول خاکِ پایه

اونونچون والی ائـیلر تنده جان حیفظ

۱۷

ائی یاتان قافیل سحردیر مئیدن ائت کسب انتفاع

مشرق خم ‌دؤور ائدیر خورشیدِ ساغر ارتفاع

ائی هوای نفسدن ناصاف لای خم تکی

باطینی صاف ایله حدب ائت شؤعلهِ مئی دن شوعاع

ائی زولئیخای هوسدن متّهم یوسیف کیمی

فتح قیل میصر قناعت ملکِ فقر ائت انتزاع

مجتهیدسن عشق فیتواسیندا والی کیم سنه

علمِ مجنوندان ازل گون حاصیل اولدو اطلاع

۱۸

مؤسومِ گولدور صبا تک بیل قنیمت سئیرِ باغ

لاله تک کؤکسونده یاندیر یار ایچون داغ اوزره داغ

ائی خورامان سرو تک گولگشت گولزار ائیله‌ین

بیرزامان گل قیل منیم کؤکسومده هم گولگشت داغ

باشیم اوزره هورکونوب پرواز ائدن بولبول دئییل

روحِ مجنوندور منی ارشاد ایچون مسدن ایاغ

بیر پری‌نین زولفونو منظور ائدیب چوگان صیفت

ائیله‌دی والی محبّت یولونا باشدان ایاغ

۱۹

جانیمیزدان قمزه‌سی گر ایمتحان ائـیلر دریغ

مرغِ دیلدن کیپریگی بیر اوخ هاچان ائـیلر دریغ

سهل‌دیر گر اول خورامان سرو ایچون گؤز آخسا سو

سرو ایاغیندان هاچان سؤز باغبان ائیلر دریغ

جانیمی وئرسم خیالین تاپیلاندا سهل‌دیر

وارینی مگر قوناقدان میزبان ائـیلر دریغ

وصلدن بیر لحظه شادان اولمادین ائحسانی گؤر

بیر زامانلیق عئیشی بیزدن آسمان ائـیلر دریغ

ناوکی ایلنمه‌دی کؤنگلومده والی نئیله‌ییم

میزباندان بیر دم اولفت میهمان ائـیلر دریغ

۲۰

زاهیدِ سالوسی گؤر زهد و ورعدن ووردی لاف

ائیله‌دی خم تک ملوّث باطین ایلن اعتکاف

محتسب دؤرد خم ایلن باطینی صاف ائیله‌دی

زاهیدین کؤنگلی فسادتدن دئییل خلق ایله صاف

کاشف سیرّ حقیقت عشق‌دیر، مفتی دایان

مذهبِ عشّاق ایله بیهوده ائـیلر  اینحیراف

اهلِ تجرید ائیله‌مز رغبت علایق قئیدینه

جیفه‌نی‌ زاغ و زغن تک اولامر عنقاِی قاف

مطلبِ اسلاملا کفر انجامی بیر مطلوب ایمیش

اولدو والی بی‌سبب مذهب سؤزی باب‌الخلاف

۲۱

آچیلدی گول، گول ایله، گول اندامیمیز گؤرک

گول تک نگار ایلن دولو قیل جامیمیز گؤرک

ساقی زمانه عادتی‌دیر اینهدام جمع

وئر جمع ایکن پییاله نه ابرامیمیز گؤرک

یارین ضمیری مطلع ایام مرات کشف‌دیر

قاصد گئدرسه یاره نه پئیغامیمیز گؤرک

دامِ بلا کؤنللره زولفون یارادیر

بیر لحظه یار زولفو ایلن دامیمیز گؤرک

لیلی‌لرین هاواسینا والی جونونیمیز

کامیل اولاندا، شؤهرهِ ایامیمیز گؤرک

۲۲

طبعِ جاهانا گلدی فئیضِ هوا مووافیق

یاندیردی لاله مشعل آلدی قدح شقاییق

بیر مئیدن اولدو سرخوش زاهید برهمن ایلن

بیهوده کفر و ایمان آد ائیله‌دی خلاییق

شور جونونه اولدو بیر عؤمر عقل ناصیح

آخیر جونون مئیدن عشق اولدو عقله فاییق

هر یانا عازیم اولدون بیر لحظه راحت ایچون

راحت یولونو کسدی اندیشهِ علاییق

بو شیب مؤسومونده نورس جاوانلار ایسه

عشق بوتان دگیلدیر، مه¬روی والی لاییق

۲۳

بیردم اونون خیالی کؤنگولدن جدا دئییل

یارین خیال [لی] یار تکی بی‌وفا دئییل

بیکانه دیر فونونِ جونوندن نیگاریمیز

بی‌رحم کؤنگلو رحم ایله هئچ آشنا دئییل

پئیغامیمی صفای ضمیر ایله کشف قیل

محرم ار آه قاصد باد ‌صبا دئییل

مشکیل دوشنده حاجتینی یاره عرض قیل

کم کی اؤیمسه کعبه حاجت روا دئییل

والی بلای  عشقیله بیمار اولان لاری

خیضر مسیح قیلسا مداوا، شفا دئییل

۲۴

لاله‌لر هامونه چکدی عئیش ایچون والای آل

قولـله ی کهساردن گؤرستردی فانوسِ خیال

سبزه ِی نورسته چکدی فرش‌لر فیروزه‌دن

سروِ نوخیزی خورامان ائیله‌دی بادِ شیمال

ائیله‌دی ظاهیر یدِ بیضا صبادن شاخِ گول

گؤردو اعجازِ مسیحا ابرِ نئیساندان نهال

ساقییا دؤورانِ گولدور, مغتنم‌دیر, مغتنم

ساغرِ صاف مرووقدن بو گون دفعِ ملال

قئیدِ دونیایه کسیل, عیسا کیمی گردونه چیخ

پایمالِ قئیدِ دونیا اولما, اولما پایمال

روزگارِ نامووافیق‌دن فراغِ بال ایلن

گؤرمه‌دن بیر لحظه راحت کئچدی والی ماه و سال

۲۵

فرسودهِ شیکنجه, جور و جفا کؤنگول

آواره‌گردِ دشت جونون بینوا کؤنگول

آچیلمادی ترشّح ابرِ وصالدن

پژمرده قالدی لاله ِی دشتِ بلا کؤنگول

دایم گئیه‌ردی کیسوتِ کؤنگول فراقدن

داغ اوسته داغدان گئیه‌ر اولدو قرا کؤنگول

خاکستر اولدو عشق اودوندان و یاندیم دئمز

آیینه‌سین بو نؤوو‌عله وئردی جلا کؤنگول

جور و جفادن اؤزگه گولستانِ عشقدن

بیر لحظه وئرمه‌دی گول مئهر و جفا کؤنگول

بیگانه‌لر تک اولدو جلا گنج سینه‌دن

اولماز بو تار سینه‌یه بیر آشنا کؤنگول

والی صفاِی عشق ایله صرف اولدو نقدِ عؤمر

آخر بو مؤحنتی بیزه گؤردی روا کؤنگول

۲۶

ائی دیل گذارِ عشقده جیسمین نزار قیل

اکسیرِ عشق‌لن منی کامیل عیار قیل

نرگیز، گؤزی آغاردی رهِ اینتیظارده

ائی سرو ناز، باغا خورامان گذار قیل

آچیلدی غؤنچه‌لر منیم آشوفته کؤنلومو

ائی گول نسیمِ وصل ایله خرّم بهار قیل

هیجران شبی اوزاق کئچر ائی آهِ آتشین

خورشید تک بو ظولمتِ لیلی, نهار قیل

عطر دماغ سالیکِ راه ایچون, جونون

والی هواِی یارده جیسمین نزار قیل

۲۷

بلاکئش جانیمی اول نرگیسِ بیماره تاپشیردیم

پریشان کؤنگلومو اول زولفِ عنبرباره تاپشیردیم

کؤنول‌اول باغِ‌حوسن‌آشوفته‌سی‌دیر قییما کیم‌من هم

بو نالان عندلیبی عئیش ایچون گولزاره تاپشیردیم

بیندی نامه ی اعمالیمی ایزد بو مضموندان

کی من ایمانی اوول حلقه ی زونّاره تاپشیردیم

دوشوبدور جانینا مین یئرده اخگر اول زاماندان کیم

فلک تنبیهینی من آهِ آتیشباره تاپشیردیم

سراپای ووجودوم داغ‌لن گولزاردیر والی

تنِ بیماریمی داغِ غمِ دیلداره تاپشیردیم

۲۸

رقیب ایلن محبّت رازنی تا برملا قیلدیم

نوای وصلدن بیچاره کؤنگلو بینوا قیلدیم

گل ائی منعییم قیلان, بازارِ روسوالیقدا شانیم گؤر

کی مجنون تک یئل آتان داشلاری خونِ منا قیلدیم

گذارِ عشقدن جیسمِ ضعیف و رنگ ‌زرد آلدیم

بو کامیل نوسخه ی اکسیریمیزدن, میس، طلا قیلدیم

آپاردیم بیر نیگارین مئهرینی توپراغا ایمان تک

اونو سرمایه ی آساییشِ روزِ جزا قیلدیم

جونونِ عشق‌لن تدبیرِ عقلین ربطی یوخ والی

بو دعویلردن اؤتری عقل‌لن چوخ ماجرا قیلدیم

۲۹

یاش مایه‌سینی دیدهِ پرخونه یئتیردیم

گؤز مردومینی اوزمگه جئیحونه یئتیردیم

عشقینده یووا توتدی منیم باشیما قوشلار

القصّه جونون مشقینی مجنونه یئتیردیم

آهیم علم و داغِ جونون تاجِ کییانی

غم کشورینی ملکِ سلیمانه یئتیردیم

چرخ اوزره ملاییک منیم افغانیما آغلار

گؤر مرتبه‌می, عشقده گردونه یئتیردیم

هر داغِ جونون کؤکسومه‌دیر مؤهرِ سلیمان

والی رقمی، مؤهرِ همایونه یئتیردیم

۳۰

آچیلمادی گؤنگول بو خزان و بهاردن

دینج اولمادیق زمانه ی ناسازگاردن

یاد اولدو, یاد ائتمه‌دی یار, ائی نسیمِ صؤبح

اسدیکجه بیر خبر یئتیر اول گول عذاردن

مجنونه پستی خارِ جفادن گولِ مراد

بولبول شیکایت ائیله‌مه‌‌سین رنجِ خاردن

ساقی خومار خئیلی هوجوم ائیله‌دی, بیزی

بیر لحظه فاریغ ایله‌ غمِ روزیگاردن

دفعِ ملال ایچون مئیِ گولگون حلال‌دیر

والی نه بولدون ایشته بو زهد و خوماردن

۳۱

عشق سئوداسی قیزاندا چوخ اریشدیم داغ‌ایلن

رؤوزن آچدیردیم کؤنگولدن سینه‌میز دیرناغ‌ایلن

باشیمیزدان بولمادی تسکینِ محبّت شؤعله‌سی

باشه سپدیم مونجا اود، ار اولمادی توپراغ‌ایلن

عشق سئوداسی قیزاندا طورفِ هاموندور علاج

کوهکن بیهوده ایامی کئچیردی داغ‌ایلن

عندلیبین کؤنگلو گول ایامی ایندن آچیلیر

یوخسا مستِ عشق اولان کؤنگلو آچیلماز داغ‌ایلن

خالِ مشکین اول مهِ روخساره والی یاراشیر

گؤز قراسیندن ایراق اولماز یاقشمک آغ‌ایلن

۳۲

سونبول آچمیش¬ساچینی مجنون دیل ناشاد ایچون

لاله خونین دیر داغِ غمِ فرهاد ایچون

پیرِ کنعانی زولئیخادان شیکایت قیلماسین

یوسیفی بازار چکدی عشق جذبی آد ایچون

سورمه‌دن سور کیم اول تحریک موژگاندن بو صئید

نیم‌بیسمیل مضطریب‌دیر خنجرِ جللاد ایچون

سورمه‌دن مشّاطه وئردی آب و رنگ اول نرگیزه

یئنگیدن پئیکان سواردی ناوکِ بیداد ایچون

پندینی ناصئح بیزه والی عجب صرف ائتمه‌سین

ائیله‌مز [افسون اثر مجنونِ] مادرزاد ایچون

۳۳

منی مجنون ایچون مئی‌دن کؤنگل مست و خراب ائیله

جونون مقصودینی دیوانه‌لردن ایکتیساب ائیله

بیزیم تخمیریمیز خاکِ خرابات ایله مئیدندیر

بیزه زاهید دئییر کیم تؤوبه قیل، ترکِ شراب ائیله

کؤنگول‌اول‌ناوکِ موژگان ایچون اودلاردا دیر,سن هم

بو بیسمیل صئیدی موژگان شستینه گزدیر کباب ائیله

سحر گل گؤر بیاضِ سینه‌سیندن صؤبح تأثیری

تماشای طولوعِ صؤبح و نور آفتاب ائیله

دئییردین گؤرمه‌میشکن یوزونو کئچ عشقدن والی

گل ائی منعیم قیلان شیمدی بو ایشدن ایجتیناب ائیله

۳۴

مؤوسمِ گولدور صوراحی تک سوجود ائت ساغره

دم‌به‌دم خونِ دروندان مایه وئر چشمِ تره

جان اگر جاناندان اؤتری مضطریبدیر ساخلا

اول متاعِ لابقادیر تاپشیر خوبلره

نقدِ ایمانی اوتوزدوق زولفونه خون ائیله‌دی

عشق مفتیسی موباح، ایمان اوتوزدون کافره

گؤردی یاتمیش اوستخوانیمی هوما آتیب- توتور

عاقیبت سوزِ محبّتدن یئتیشدیک بیر یئره

مورغِ دیلدن دانهِ ایسپند خالین حیفظ ائدیب

سونبولِ تردن چکیبسن آیه هر سو تبخره

یاره شرحِ شؤوقِ وصلین, والی ائـیلردی رقم

اولدو چون مضمونی ظاهیر دوشدو آتش دفتره

۳۵

تا عندلیب قونمادی یا گول بوداغینا

آشوبِ عشق سالمادی سئودا دماغینا

گؤز دئر حیس ائتمه‌یینجه کؤنگول جیلوه تانیماز

آخار حوسن جیلوه‌سی عاشیق سیراغینا

بیر صؤبح باغِ عئیش بوداغیندا گلمه‌دی

اوخشاتمایانا غؤنچهِ یاردن دوداغینا

سودان نییاز رسمینی اؤیرن بو باغدا

بیر سرو ناز قانیخه  باش قوی آیاغینا

احوالیمی نیگار خبر یشتی غئیردن

والی یئتیشدی نالهِ زاریم قولاغینا

۳۶

کرم قیل فصلِ گولدور ساقییا وئر جامِ گولگونی

بو دولو جامیلن قیل یاد جمشید و فریدونی

شرابِ حوسن لیلی بیخود ائتدی قالدی ذؤوقوندن

بو سرخوشلوقدا چوق یاتی, اویات بیر لحظه مجنونی

نئدیم پروانه‌نین خاکیستریندن عشق سوز ایستر

دئییل معشوقه‌میز بیر جانچون عشّاق ممنونی

منیم‌لن مردمِ چشمیم رقیب آلمیش کی تا یازدیم

اونون سئیلابی گلدی نامه‌دن آرتیردی مضمونی

سنین سئیلِ‌سرشکین‌سدِّ موژگان ساخلاماز‌ والی

هاچان خاشاک ایلن یول باغلار اولدو کیمسه جئیحونی

۳۷

شمع‌دیر یارین جمالی روحوموز پروانه‌سی

کؤنگلوموز آتش‌پرست و سینه آتشخانه‌سی

خال و خط مشّاطه چکدی آتشین روخسارینا

آتش ایچره عشق‌چون اکدی محبّت دانه‌سی

کؤنگلوموز زنجیرِ زولفوندن رها ائتکج دئدی

اوصلو اولماز تا قییامت خوبلر دیوانه‌سی

گر سنی آغریتسا بیر درد, ایسته کؤنگلوندن شفا

ساییلیر آرتـیق فلاطوندن جونون دیوانه‌سی

گؤزلریندن بی‌سبب والی آخار سئیلابلار

عاقیبت جئیحون اولور شول سئیلدن ویرانه‌سی

۳۸

نامیه شاهیدلری ساز اولدو بوستان ترله‌دی

نرگسِ بیماره او یاندی خوش آسان ترله‌دی

ابرِ نئیسان سوتینی تا ایچدی اطفالِ نبات

چؤهره قونداقدان چیخاریب لاله‌لر قان ترله‌دی

هانسی مئیدن قیزدی اول روخسارِ نازیک گول تکی

شبنمِ آبِ بقادان ماهِ تابان ترله‌دی

اول گولِ روخساردن تر خاکه دامدی بیسمیلین

لاله‌تک خونین کفندن چیخدی عریان ترله‌دی

بیر نگاهِ گرم قیلدی والی اول گول عاریضه

یاندی حسرت آتشینده اولدو بریان ترله‌دی