معمالی اؤلومله باشا چاتان حیات
صمد بایرام‌زاده
تبریزین “امامیه” قبریستانلیغیندا اویویان صمد بهرنگی‌نین مزاری اوستونده یازیلیب: “اوشاقلارین الدن گئتمیش دوستو”. .. اؤلوم تاریخی: ۳۰.۰۸.۱۹۶۸. بو تاریخ اونون آراز چایی‌نین سولاریندا معمالی شکیلده بوغولماسی گونو‌ایله عینی‌دیر.
صمد بهرنگی‌نین اوشاقلیغی آذربایجان میللی حؤکومتی‌نین سقوطوندان سونراکی ایللره تصادف ائدیر. بو، او ایللر ایدی کی، آذربایجاندا میللی حؤکومت زامانی کند و شهرلرده یارادیلمیش ۲۵۰۰-ه یاخین ابتدایی و ۳۸۰۰-ه قده‌ر اورتا مکتب، ساوادسیزلیغی لغو ائتمه کورسلاری، تبریز اونیوئرسیته‌سی، اونلارین آذربایجان دیلینده تدریس فعالیتی دایاندیریلدی، آنا دیلینده نشر ائدیلمیش درسلیک و کیتابلار تونقاللاردا یاندیریلدی. آذربایجان مدنیتی‌نین اینکیشافی اوچون میللی حؤکومت طرفیندن آیریلمیش بؤیوک مقدار وسایط (۶۴مین تومنلیک بودجه‌نین ۶/۱۵ فایزی) ایران مرکزی حؤکومتی طرفیندن منیمسه‌نیلدی و گؤیه سوورولدو، تار-مار ائدیلدی. بوتون دؤولت، تدریس، تعلیم-تربیه موسسه‌لرینده آذربایجان دیلی یئنیدن یاساق ائدیلدی. مکتب یاشلی صمد بو آغری و آجی اولایلارلا اوزلشیر. بو اولایلار صمدین شعوروندا ائله ایزلر بوراخیر کی، اونلار میللیلیگه، آذربایجانچیلیغا کؤکلنمیش اولور. صمد بهرنگی اورتا و عالی تحصیلینی دوغولوب بویا-باشا چاتدیغی تبریز شهرینده آلمیشدی.
صمد بهرنگی‌نین تبریز اونیوئرسیته‌سینده تحصیل آلدیغی ایللر ده چوخ حساس و شاه رئژیمی طرفیندن آذربایجان دیلین، مدنیتین، اونون قاباقجیل ضیالی نماینده‌لرینه بؤیوک باسقیلار اولدوغو ایللر ایدی. او، محض بو آغیر ایللرده تحصیل آلدی، پوخته‌لشدی، طلبه ایکن میللی مجاهیدلیک زیروه‌سینه دوغرو ایره‌لیله‌دی.
۱۹۶۱-جی ایلده صمد بهرنگی تبریز اونیوئرسیته‌سینده تحصیلینی باشا ووردو و بئله بیر دوشونجه ایله یاشادی: “اؤلوم ایندی چوخ آسانلیقلا منی تاپا بیلر، آما نه قده‌ر کی، یاشاماق ایمکانیم وار، گرک اؤلومله اوزلشمه‌یه تلسمه‌ییم. البته، بیر واخت اؤلومله اوزلشمک مجبوریتینده قالاجاغام و قالمالییام دا، اوندا اؤلمک اؤنملی دئییل. اؤنملی بودور کی، منیم حیاتیم و اؤلوموم باشقالارینین حیاتیندا نه ایز قویاجاقدیر…”
او، آذربایجان مدنیتینده و سیاسی موحیطده بو ایزی قویوب گئتمیشدی. او، بوتون وارلیغینی و فعالیتینی آذربایجان دیلی‌نین، مدنیتی‌نین یاییلماسینا و اینکیشافینا حصر ائتدی. صمد بهرنگی ۱۰ ایله یاخین تبریز و توفارقان شهرلری آراسیندا یئرلشن ممقان، گوگان و آخیرجان کیمی کندلرده آذربایجانلی اوشاقلارا آنا دیلینده درس دئمیشدیر. صمد بهرنگی‌نین آذربایجان میللی وارلیغی‌نین و مدنیتی‌نین قورونماسی و اینکیشافیندا گؤستردیگی خیدمتلر اونون میللی روحا کؤکلنمیش معلیم‌لیک فعالیتی و اوندان بیزه میراث قالمیش مقاله‌لری و کیتابلاری‌دیر.
اونون یازیلاری سیراسیندا “بالاجا قارا بالیق” کیتابی پئداگوژی، علمی و سیاسی باخیمدان اؤنجول اثردیر. تصادوفی دئییل کی، بو کیتاب ۱۹۶۹-جو ایلده ایتالیادا بین‌الخالق اوشاق ادبیاتی سرگیسینده بیرینجی دیپلوما و قیزیل نیشانا، ائله همین ایلده ده چکسلواکییانین براتیسلاوا شهرینده بین‌الخالق سرگی‌نین “بینال” موکافاتینا لاییق گؤرولموشدور.
صمدین پئداگوژی، ائلجه ده آنا دیلی و پوبلیسیستیکا ساحه‌سینده‌کی فعالیتینده میللی موباریزه‌یه چاغیریش روحو شاه رئژیمینی جیدی ناراحات ائده‌ن جهتلردن ایدی. بونا گؤره‌ده صمدی سوسدورماق، اونو آرادان گؤتورمک شاه خفیه‌سی‌نین گونده‌مینده اولان جنایت ایشلریندن ایدی. بو جنایت ۱۹۶۸-جی ایل آوگوستون ۳۰-دا ۲۹ یاشلی صمدین آراز چایی‌نین سولاریندا معمالی بوغولماسی ایله باشا چاتمیش اولدو.”
