یئیه‌سیزلییمیزین ماناسی
افراسیاب نورالهی
(استاد ستار گولمحمدی‌نین ماناس پوئماسی اوزرینده)
صحبت یئنه یئیه‌سیزلییمیزدن گئدیر. “یئنه” دئدییمده، بوندان اؤنجه، “یئیه‌سیزلییمیزین خودافرینی” آدلی ایشله‌دییم مقاله‌یه و بو عنوانلادا، آردیجیل مقاله‌لر فیکرینده، مقاله‌لر دردینده اولدوغوما دؤنورم. یادیما گلیر، او مقاله‌نی اولو ممدآرازین بئله بیر بند ایله باشلامیشدیم؛
خودافرین سؤیکندییی ساحیل‌لر قایا
دیکه‌لنه دیرک اولماز، آشانا چییین
گؤزلولرین گؤزلرینین قاباغینداجا
سؤالی یوخ، جاوابی یوخ یئیه‌سیزلیین
“گؤزلولرین گؤزلرینین قاباغینداجا سؤالی یوخ، جاوابی یوخ یئیه‌سیزلیین”. دئیردیم؛ صیرف بو ایکی میصراعنین اوزرینده، بیر ایل دئییل، ایکی ایل دئییل، ایللرله دایانیب ایشله‌مه‌ییمیزه یئر وار. بو کیمی میصراعلاریمیزدان قاچماق دئییل، بلکه آزاجیق یئیه‌لندییمیز آیلیق، اوچ آیلیق آدینی داشییان ایللیک درگی‌لریمیزینده هامی صحیفه‌لرینده، هامی نؤمره‌لرینده یئر وئردییمیز گرکیر. و او قدر اؤنم وئرمه‌لییک، او قدر اؤنم داشیمالیدیرلار بو کیمی میصراعلاریمیز؛ آرتیق سؤالی یوخ، جاوابی یوخ دئییل، سؤالی چوخ، جاوابی چوخ اولمالیدیر یئیه‌سیزلییمیزین و یئیه‌سیزلیک‌لریمیزین…
و بو کیمی میصراعلار، بو کیمی تجربه لر بو گون بیزده یوخدودا دئییلدیر، هله بلکه چوخدودا بو کیمی یئیه‌سیزلیک‌لریمیزده. و یئیه‌له‌نیلرسه، بؤیوک بیر گلیشمه‌سینه و ایره‌لیله‌ییشینه سبب اولار گونئی ادبیاتیمیزین. بو ایسه بیزده یوخدو. یانی باشاریلمیر داحا دوغروسو. یانی هله کی، باشاریلمیر…
“ماناس” پؤئماسی دا، بو کیمی قوربت‌لریمیزین قریب‌لریندن دیر. آدی، سانی دیللرده گزسه ده، هله کی؛ اؤزونون، سؤزونون یئری بوش گؤرونور او یوخاری دا توخوندوغوموز آزاجیق یئیه لندییمیز درگی لریمیزده. آما اوزرینده دایانیلارسا، بؤیوک بیر سؤز قونوسونا دؤنه بیله جه یینه اینانماق و بیر نئچه آچیدان دا ساوونماق اولار. آما ایستردیم هر شئی دن اؤنجه بیر خلاصه وئریم. بیلدیینیز کیمی؛
ماناس بیر ائرمنی فردی اولور. واختیلا مقصدلی اولاراق، داشناک لار ساریدان، آذربایجانین قاراداغ و قاراباغ ماحاللارینا یورودولن ائرمنی لردن. و قاراداغین وینه کندیندن اولور. بیر ایلی بد گلیر، ائله کی؛ بوتؤو بیر واردان، یالنیز بیرجه آتی قورتولوب قالیر. و عائله سی ائله بیر کؤکه قالیر؛ بیر قارین چؤره یه محتاج اولور. نئیلیم نئجه ائلئییمه دوشور. بو واخت قادینی گؤستریش وئریرکی؛ آتی آپاریب ساتیب چؤرک پولونا وئرسین. آما اوچ گون گزدیکدن سونرا، هئچ یئرده مطلبی سهمانا دوشمور.و نهایت بئله بیر قرارا گلیر کی؛ بلکه موشکولونو دوست الی آچار. و ائله بو قرارلادا ، چوخ چتین اولسادا، بیر آخشام چاغی، یاخین کندین بیرینده اولان دوستو قیاس گیله گلیر. خوش بئشدن سونرا، احوالاتینی دوستونا دانیشیر و دوستودا اورک دیرک وئرمکله ایستیر، ماناسی بیرآز بو وضعیتدن اوزاقلاشدیرسین. گئجه دن بیرآز کئچمیش، قونشوکنددن قیاسین دوستو عاباس دا گلیر. و شاعر دئمیشکن؛ “سؤز سؤزو گتیریر، قیزیشیر آرا / تزه دن تؤکولور اود سیماوارا”. و بو آرا، قیاس عاباس دوستلارین آرالاریندا عیبادت و عدالت حاقدا مباحثه دوغور. و هر نه یی – اینصافی، ویجدانی، عدلی – عیبادتده گؤره ن عاباس اینسانین شرفینی یالنیز عیبادتده گؤرور و طاعت سیز، عیبادت سیز کیمسه نین گؤردویو ایشی حقیقت ده اولسا، جنایت آدلاندیریر. آما قیاس ترسینه دوشونور و عیبادتین دوز یولا بیر وسیله اولدوغونو وورغولاییر.و عدالتی عیبادتدن قاباق دا گؤرور.
مباحثه نین توش دئمه دییی بو یئرده، قاپیدان گلن آت کیشنرتیسی، صحبتین دییشمه سینه بؤیوک بیر بهانه اولور.و بیر آزدان عاباس آتا مشتری چیخیر. و قیاس دا، ماناس دا آختاردیقلارینی ائوده گؤرنده شاعر دئمیشکن ریضالیق دوداقلاری گولومسه ییر و او زامانکی پوللا، یوز اللی تومنه معامله نی یاپیرلار. و عاباس کیشی آتین جیلووونو گؤندرمه شرطی ایله معامله یه قول آتیر. و قرار اولور او آتین جیلووونو گؤندرسین، بودا اونون پولونو.
سحر آچیلیر و ماناس سئوینجک ائوینه دؤنور و ائوینه یئتیشینجه بیر یولدان اؤتندن جیلووو گؤندریر. سن دئمه جیلووودا چوخ اسکیمیش و کهنه ایمیش. و عاباس دا ائله بوراسینی بهانه ائدیب، جیلووو گئری دوندریر، هله اوسته لیک هده قورخودا گؤندریرکی؛ اگر اوچ گونه دک آتین اؤز جیلووونو گؤندرمه سه، ژاندارمایا وئریله جک. ایش بو یئره چاتینجا، ماناسی قورخو بورویور و سیفارش ائدیر؛ سن آللاه دئنن، ال ساخلاسین، اوچ گونه دک گلیم قیاس گیله، اورادا بو ایشه سون قویاق. اوچ گون تامام اولونجا، ماناس قیاس گیله گلیر و یئتیشینجه عاباسی دا اورایا گلمیش گؤرور. عاباس ماناسی گؤرونجه یاخالاییر و اوکی دئمه لیدی دئییر ماناسا. قیاس ماناسی عاباسین الیندن آلیر و نهایت خیلی چکیش برکیشدن سونرا، بؤیوک بیر منتله ، بو آرادا آغساققاللیغی اؤز اوزرینه گؤتورور. اؤنجه ایستیر، بئش اون تومن ماناس دان آلیب عاباسا وئرسین، آما ماناسین تعجب دولو کسین اعتراضنی گورونجه، بیر آز فیکیرلشیب، دایانیر و گؤرور دوغورداندا “بیرده بیر اوسته لیک” بواینصاف دئییل و نهایت بئله قرارا گلیرکی؛ “اوسته لیک” آدی اولماسین و آت عاباسین، جیلووودا ماناسین اولسون.
آما سون سؤزومه یاخشی قولاق آس
بو دفعه سانماکی سؤزوم هئچه دیر
قوی نه کاباب یانسین نه ده شیش ماناس
جیلو سنین آت عاباسین نئجه دیر
ماناس بو آغساققاللیغی گؤرونجه، بیر آنلیغا سانکی دونیا گؤزونده تیره و تار اولور و هامی ماجرا اؤزه للیکله عاباس قیاس دوستلارین عدالت-عیبادت مباحثه لری بیر آغ قارا انیمیشن سایاغی، بایاغی بایاغی گؤزلرینین پرده سینده ابدیلیک یئر سالیر.
یادینیزدا اولارسا، بو پوئمانین بؤیوک بیر سؤز قونوسونا دؤنه بیله جه یینه اینانماق اولور دئدیک و بیر نئچه آچیدان دا ساوونماق …
بو پوئمانی ایلک اوخودوقدا، البت دینلدیکده – دینلدیکده دئدییمده، پوئمانین ایندییه دک مکتوب شکیلده چاپ اولمادیغینا و همشه لئنت یازیلاریندان دینلدیلدیینه ایشاره دیر- یادیما گلیر؛ بیر سیرا سورغو، سواللار آغلیما گلمیشدی وسونرالار او سورغو، سواللار منی دؤنه لرله دوشوندورموش و پوئمانی دؤنه لرله دینله مه یه و حتی مکتوب شکیلینی تاپیب دؤنه لرله اوخوماغا یؤنتلمیش ونهایت بئله بیر قرارا، بئله بیر یازغییا قول آتدیغیما گتیریب چیخارتمیشدی.
ایندی بورادا، او سورغو، سورونلاردان بیر نئچه سینی گتیریب و اوزرینده اؤتری ده اولموش اولسا دایاناجاغیق…
بیرینجی سورغو، ائله بیرآز اؤنجه ایشاره ائتدییمیز، پوئمانین -عمومییتله شاعرین هامی اثرلرینین- مکتوب شکیلده واختیندا چاپ اولمادیغینا عایددیر. و ندن لرینه وارماق اوچون دؤنه لرله شاعرین یاخیندان سؤز، صحبتینه دوشسک ده، جاوابلامالارینی دینله سک ده واوزه چیخاردیغیمیز نتیجه ده او جاوابلاملارین بیرآز فایزینی شاعرین اؤز کم محل لیینه ، اؤز قصورونا توجیه سایساق دا، بیر سیرا واقعیت لردن ده واز کئچکمک اولمور اصلینده. آما بو او دئمک دئییل کی؛ بوگون بونو بهانه ائدیب، الیمیزی الیمیزین اوستونه قویوب و هئچ ایشده گؤرمه یک، ائله اولارسا، بللی کی؛ سونرادان بیزده جاواب وئرمه لی اولاجاغیق. بورادا بیر فاکتی اونوتمامالییق؛ اودا بوکی، شاعیر اوخوجولاریلا تام قیرماییب دا؛ بوگون شاعرین اثرلرینین لئنت یازیلاری، کیتابدان داها فازلا دینله ییجی لرین اللرینده و بئله باخارساق داهادا ال وئریشلی دیر.
ایکینجی سورو، پوئمانین عنوانی چئوره سینده دیر.البت بو حاقدا، شاعرین آلتمیش بئش ایللییی مناسبتیله بوراخیلان گونش درگی سینین اؤزل سایسین دا، بیر تنقیدی یازی دا وئریلمیشدی و اورادا “ماناس”ین اصلینده بیر تورک قهرمانی آدی اولدوغو آچیقلانمیش و پوئمادا بیر ائرمنی فردینین آدینی داشیدیغی تنقید آتشینه توتولموشدور. بیزده ائله او یازغییا سؤیکنرک؛ “یئیه سیزلییمیزین ماناسی” باشلیغینی بو مقاله یه سئچدیکده اونودا نظرده المیشدیق بئله کی؛ بوراسی دا، یانی بو آدا بو قدر یادلاشدیغیمیزدا، واختیله بو قهرمانیمیزا، بو تاریخیمیزه یئیه لنه بیلمه دییمیز اوجوندان چؤزولمورمو؟
بو یابانجیلیق، بو گون بو اثرین یازارینی بو سایاق تنقید لردن ساوونسادا، بو تنقید بو اثره، عینی ایله بو یازارا داخیل دیر و سوندا بیزیم ضرریمیزه تامام اولور. اؤرنه یین؛ بئله بیر آد یئنی دن احیا اولارسا، یئنی دن سئویلرسه، ان آزی اوشاقلارا قویولماق حاققینی قازانار، آما بو کیمی توتارلی و بؤیوک بیر اثرلرده بئله سهولره یول وئریلرسه، او حاققینی دا ایتیرر و بیر ایکراه حیسی ده دوغار یئرینه.
البت بیر سؤزده وار بورادا، یانی اصلینده بیر سورون دا وار داها. اودا، بو گونلر آرا سیرا گونده مه گتیریلن “ائرمنی لرین، اصلینده خریستیان قالان تورکلر اولدوغو” نظریه سی دی. و بو اوجدان، بو آدین ائرمنی لرده اولدوغو و بیزلرده اولمادیغی و بیر سیرا بو کیمی تاریخی نظری سورغولارین و سواللارین دا اولدوغو واولمادیغی شبهه لری ده دوغور شبه سیز…
اوچونجو سورون، پوئمادا اولان ائرمنی و مسلمان (تورک) قارشیلیغی و شاعرین اؤزونون مسلمان اولدوغونا باخمایاراق، بو سورونا نئجه یاناشدیغی دیر. بیلدیینیز کیمی، ماناس بیرگلمه ائرمنی اولور و ایکی مسلمان ساریدان بیر آت معامله سینده اؤزوده معاشینین نه دورومدا اولدوغو بیر یئرده او سایاق حاقسیزلیغا اوغراییر. بو اولایی یاشایان شاعر و بو اثری یارادیرکن، بئله بیر دورومو اؤزونده یاشادان شاعر اینسانلیغی، بو کیمی مفهوم لاردان اؤته ده توتور و تاریخی دوشمانچیلیغا باخمایاراق، چالیشیر یالنیز و یالنیز حاققی ساووونسین و بو ساووونماق دا بو گون شاعرین اؤزونو بیر جیلیز ائرمنیچی اتهامیندان ساووونماغا بؤیوک بیر برائت فاکتی و فاکتورو اولور.
دؤردونجو سورون، ماناسین گلمه اولدوغودور. بو تاریخی بیر فاکت اولسادا، بو گئرچک اولایین و عینی ایله بو اولایین ترجمانی اولان بو پوئمانین درین قاتلاریندان بو سورونو بیر داهادا اوزه چیخارماق اولور. اوراداکی؛ ماناس حاقلی اولا اولا، حاققینی آلماقدان واز کئچیر و ژاندارم آدینی ائشیدینجه، او سایاق قورخویا دوشور. بو او دئمک دیرکی؛ یالنیز بیر گلمه دن بئله بیر حال باش وئره بیلر. و یئرلی بیر فردین، بئله بیر قباحته،بئله بیر قورخاقلیغا اوغرادیغینی هئچ اولماسا بو درجه ده، اینانماق بیر آز زوردودا دئسک یانیلمامیشیق دئیردیم.
بئشینجی سورون، دیل سورونودور. البت سورون دئدیکده، آردیجیل “سورون” دئدییمیزدن دیر. اصلینده بو سورون دئییل، بلکه ترسینه، پوئمانین یاخشی اولان یؤنلریندن بیریسی دیر. و شاعرین بورادا شیفاهی خالق دیلیندن او سوییه ده یارارلاندیغی دیر، اؤزوده، اؤز شعر کؤک لریمیزین اوزرینده. باخسانیز، اون بیر هیجادان و چارپارا قالیبیندن یارارلانمیشدیر. اؤزوده مشهور صمد وورغون چارپاراسیندان. یانی بیرینجی میصراع ایله، اوچونجو و ایکینجی میصراع ایله ده دؤردونجو میصراعنین قافیه اولدوغو، بیلدیینیز کیمی بو نوع شعر قالیبینین ان یوکسک یؤنلریندن ساییلیر.
آلتینجی سورون چؤزولرسه، پوئمانین بیر پتانسیلی ده اوزه چیخار منجه. اودا پوئمانین بؤیوک اثرلر سیراسینا داخیل اولا بیلمک زوورو و هله اوندان اؤته سی بیر شاه اثر کیمی ده اؤزونو ساوونماق گوجونه مالیک اولدغودور. بیلدیینیز کیمی، شاه اثرلر، بؤیوک اثرلردن بیر باش یوخاری دا دورور و او سیرادان ساییلیب، سئچیلمیش اولور. یانی، بیر اثر یالنیز اؤزلویونده دئییل، آز قالسین اؤزونه تای اولا بیلن لرینده ایچریسینده سئچیلمیش، سئویلمیش اولونجا شاه اولا بیلیر و بیر اولای دا ائله. اؤرنک اوچون؛ کندلی عصیانلاری چوخ اولوب، هامیسیندان باش گیزیر اوغلو اولوبسا، اوندان دا باش کوراوغلو اولوب.و یا قاچاقلار حرکتی آذربایجان دا چوخ اولوب بیر واخت، آما قاچاق کرم هارا، اونلار هارا؟ آما قاچاق نبی هارا، اونلار هارا؟ و یا زامان زامان چوخ خانیملار اؤز نؤکرلرینه وورولا بیلیر و حتی ایرضادا اولا بیلیردیلر، آما میصیرلی زلیخانین – او درجه لی بیر عائله نین خانیمی- وورغونلوغو و اوندان دا دوشوندوروجو یوسف امتناعسی دیرکی؛ او اولایی او بیرلریندن فرقلندیریر و زامان زامان یازارلاری دا دوشوندوره بیلمیشدیر. و یا “love story” اثرینده، اینگیل تره لی چوخ وارلی “باررت”لر عائله سیندن اولان “اولیور” اوغلان، هاروارد یونیوئرسیته سینده چوخ شاشدیریجی بیر حالدا، اورانین او زامان کی سوسیال باخیشینین تام ترسینه اولاراق، چوخ یوخسول بیر عائله دن اولان “جیمی کاویلری” قیزا وورولدوغو و بورادادا قیزین امتیناعسی عینی ماهییتین داشییجیسی دئییلمی؟ و عینی ایله چوخ چوخ…
دئمک ایسته ییرم؛ هر بیر شاه اثر، اولدوقجا فرقلی و هر نه یی اوزونده جمع اولان، تاماملانان لاپ بئله یازارینا کیمی، لاپ بئله بازارینا یانی قاورامینا کیمی، هامی اولایلاردان فرقلنن اولایین ترجمانی دیر. و ائله بورادان دیرکی؛ “شاه اثرلر ائله بئله یارانمیر، بلکه اونلاری زامان یئتیریر” سؤزلری آرایا گلمیش و دئییلمیشدیر.
اوزرینده دایاندیغیمیز بو اثرده ماهییتجه او سیرادان ساییلا بیلیر. یانی، حقدن حقیقتدن دم وورانلار ساریدان چوخ حق لر یئییلیر آما بو درجه لی اولونجا – یانی بیریسینین مالینی آلیب پولونو وئرمکدن سه بیرده بیر اوسته لیک ایسته مک- آرتیق اولمایانین اولوشو کیمی بیر شئی دیر. و ائله او اوجدان دا اگر “فضولی یالنیز عراق قوربت لرینده یئتیشه بیلر” دئییریک سه، “پرافسسور ذهتابی یالنیز سیبرییادان اوزو بئله لرده” و “شهریار یالنیز تهران و شاهلیق رژیمی تحقیرلرینده یئتیشه بیلر” دئییه بیلیریک سه، “ستاردا یالنیز حقدن، حقیقتدن دم وورانلارین حقی اؤز اللری ایله بوغدوقلاریندا…” دئییه بیلریک…
بونلارین هامیسی ایلا بئله، اثرین بدیعی گؤزه للییی، دیللی لییی، جمعییتین سایغیسی و قاورامی، اثرین هامی محیط لره وارینجا مباحثه لره سبب اولدوغو(بیلدینیز کیمی، بیر اثرین دیریلییی و بؤیوکلویواورادادیرکی؛ هر بیریئنی محیطه وارینجا اورادا اونون مصداقلاری قابارسین و او مصداقلارینین عکس العمل لرینه سبب اولسون. و یئری گلمیشکن دئییم، ماناس پوئماسی بوندان مستثنی دئییلدیر و دفعه لر بو خاراکتئرینین شاهیدی اولموشام) و بیر چوخ بو کیمی فاکتورلارین اولدوغو بیر یئرده، بس نه دیر بو یئرسیزلیک و بو چاتیشمازلیق؟! داها دوغروسو بونجا وارلی اولا اولا بس نه دیر بو یوخلوق و یوخسوللوق؟!
جاوابی منجه بیرجه کلمه دیر و چؤزولمه سی اونو یالنیز ائشیتمکده، دینلمکده دئییل، اوزرینده دایانیب اوزون اوزون دوشونمکده دیر؛ او کلمه، یئیه سیزلیک دیر. یئیه سیزلیک، یئیه سیزلیک و بیرده یئیه سیزلیک !…
بوراسی بو قدر. یانی بواثری اوخورکن منیم یاشادیغیم حیس لر بو قدر. آما بیر بو یازغییا گؤره، بیرده ایندییه دک بو اثرین مکتوب شکیلده چاپ اولمادیغینا گؤره سیزی بو حیس لردن سونرا بو اثرله سربست بوراخیرام؛
“وینه‌لی ماناسین کئچن بیر ایلده
فیرلانیر ترسینه شن روزگاری
اله‌نیر باشینا غمده، نیسگیلده
داغیلیر الیندن دؤولتی، واری
فلاکتله کئچیر گون گوذرانی
هر یاندان باغلانیر روزی دئشییی
حسرتلر الینده دیدیلیر جانی
جهنمه دؤنور ائوی، ائشیگی
اومیدی کسیلیر هر بیر خیالدان
بوغور طالعینی اوغورسوز حایات
بیر یاتاق قویوندان بیر آغیل مالدان
قورتولوب قالانی بیر آت اولور آت
قادین اوز توتاراق بیر گون کیشی یه
بیر فیکیر ائتمیشم سؤیله ییر اشی
کیمسه نین طالعی ایمه سین -دییه
طالع کی گؤز ایدی، ایشده چلپه شی
نامرد اینسانلاردان دیله مه دیلک
نامرد اینسانلارین دوز اولماز ذاتی
اینسان اؤز گوجونه گووه نسین گرک
دیه رین دیمزه آپار سات آتی
هله لیک بئش اون گون آج بالالارین
آجیندان اؤلمه سین آماندیر آمان
بیر گون رحمه گلر امینم تارین
نئجه ائییبدیرسه دوزلدر هامان
نه قوپوپ جانیندا یئرسیز ولوله
اینسانین طالعی همیشه ایمز
خیال دونیاسیندان نه گلر اله
یوز فیکیر بیر قارین یئمه یه دیمز
ماناس قادینجاغین بو سؤزلریندن
بوتون وار گوجویله بیر فیکره دالیر
چیرپینان اوره یی سانکی یئنیدن
سعادت یولونا بیر ایلهام آلیر
روحونا نور ساچیر اومید گؤرکمی
گؤزونون اؤنونده دئییشیر حیات
اونودور بیر آنلیق کدری، غمی
سوزور دوداغینا یاریمچیق نیشاط
آتی نوختالاییب چکیر ائشییه
چارپیشیر باشیندا سئودالی خیال
قادینین سؤزونه راضییام -دییه
چاریغین، چوغاسین گئیینیر درحال
دیلینده آختاریش، قلبینده اینام
گزیر اوبا اوبا، دولاشیر کت کت
سیخیر قیسینتیلار کؤکسونو مدام
مین هارای قوپاریر ایچینده مؤحنت
هئچ کتده مطلبی سهمانا دوشمور
هامی اؤز گونونده گوذرانیندا
کیمین خیالیندان بیر آن اؤتوشمور
ماناس غرق اولوبدور غم وولکانیندا
نهایت آتینی قیدیقلایاراق
بیر کنده یئتیشیر بیر آخشام چاغی
کئچمیشلر بو کنده گلنده هر واخت
یامان شن کئچیردی عؤمرونون چاغی
گونلرله آیلارلا یئییب، یاتاردی
بیر قیاس آدیندا آشناسی گیلده
هر غمین، غصه نین داشین آتاردی
حؤرمتی آرتاردی بو ائوده ایلده
اونو دوشوندوردو بئله بیر قرار
هر شئیین تزه سی، دوستون کؤهنه سی
یقین موشگولونو دوست الی آچار
بئله بیر قراره آرتدی هوسی
قاییدیب بیر لحظه کئچمیشلرینه
یؤنلدی قیاسین ائوینه بیر باش
ال چکیب اوزونده خفت ترینه
دوشدو آت اوستوندن چوخ یاواش یاواش
قیاس محبتله، شیرین حؤرمتله
چیخیر قاباغینا غملی ماناسین
ماناسین الیندن درین منتله
آلیر اؤز الینه آتین نوختاسین
-اشی خوش گلمیسن خوش گؤردوک سنی
نه عجب سن هارا بو یئرلر هارا
کیروه ده یوخلارمی بئله کیروه نی
سن سیز لاپ اولموشدو اوره ییم پارا..!
ائلیزده اوبازدا دئه نه وار نه یوخ
قادینین دونیاسی نئجه حالدادیر
داییم سوراغیزی توتوردوم آزچوخ
اوشاقلار نه کئفده نه احوالدادیر
ماناسی سارسیدان بو یئرسیز گؤروش
اورک سئوینجینی ضربت لندیریر
دوداغیندان سوزن غملی بیر گولوش
قیاسیدا درین حئیرتلندیریر
-نییه دانیشمیرسان دینمیرسن ماناس
نه اولوب بیر دانیش دیله گل دیله
ندنسه توتموسان اوره یینده یاس
سن بیزه گلردین هی گوله گوله
سوکوتلار ایچینده ماناسین بیر آن
باشینی قالدیریر یاریمچیق بیر ال؟؟؟
بوتون وارلیغینی لاخلادان طوفان
سپیر دوداغینا کدری تل تل
-سوروشما حالیمی یاماندیر حالیم
کیمسه دن گؤزونو ایمه سین فلک
پوزولدو گؤردویون او جاه جلالیم
الندی اوستومه غم اتک اتک
شیرین حیاتیمی دییشدی زامان
گونلریم آجیدی آجیناجاقدا
اولمادی حالیما اورکدن یانان
سوسدو هیکل کیمی طالعده باخدا
بیر گئجه ده باتدی قویونوم مالیم
داغ کیمی کندیمین تاخیلی هوپدو
موم اولدو پتکده نه وارسا بالیم
ائلیمده قیامت قوپدو نه قوپدو
کؤرپه بالالاریم هی آجام -دییه
نه گوندوز کیریدی نه کئجه یاتدی
کیمسه رحم ائتمه دی مؤحتاجام -دییه
گؤردوم کی لاپ پیچاق سومویه چاتدی
بیر ائله ثروتدن قالان بو آتی
گتیردیم بئش گونلوک چؤره یه وئرم
اوچ گوندور گزیرم ائلی، ائلاتی
نه بیر موشتری وار نه اهل کرم
ائله بو صؤحبتین شیرین یئرینده
قاپی جیریلتیسی گؤیه یوکسلیر
قیاسین لاپ یاخین کندین بیرینده
اورک دوستو اولان عاباس دا گلیر
صؤحبت عوض اولور سؤز دییشیلیر
تازادان تؤکولور اود ساماوارا
قیاس کئچمیشیندن دانیشیر بیر بیر
سؤز سؤزو گتدیکجه قیزیشیر آرا
-دئییرم دونیادا آی قیاس کیشی
اینسانین شرفی عیبادت اولور
طاعت سیز کیمسه نین گؤردویو ایشی
حقیقت ده اولسا جنایت اولور
اینصافین، ویجدانین، عدلین، گئرچه یین
حقیقی معناسی نامازدیر ناماز
نامازلا سهمانلا اوره یینده کین
نامازسیز اینسانلار حققه یاراماز
قیاس پاپریزینی آلیشدیراراق
یئرسیز احتیاطلا بیر فیکره دالیر
عاباسین اینامسیز سؤزونه آنجاق
اورکدن آجیییب معترض قالیر
-من سنین سؤزونله راضیلاشمیرام
سؤزون وار سؤز دانیش بو سؤزلر ندیر
منی دوشوندورن باشقادیر مودام
عبادت دوز یولا بیر وسیله دیر
اؤزو اؤز وارلیغین تانیمییان کس
نئجه تانیییارمی یارادانینی
کور قوشا باغ اولسون یا دمیر قفس
قاپالی گؤره جک اؤز مکانینی
باخ! مودام حقدن دم وورانلارین
ازلد اینصافینا، صداقتینه
رحمی مرووتی اولمایانلارین
بیر قپیک وئرمزلر عیبادتینه
اینامسیز، ویجدانسیز هر بیر اینسانین
عملین سؤزوندن یاندا گؤرموشم
چوخ اوزن سجدلی ناماز قیلانین
الین دیرسه یه جک قاندا گؤرموشم
منده چوخ سئویرم حقی، دوز ایشی
دئمیرم اولماسین عیبادت گرک
دئییرم اینساندا آی عاباس کیشی
عیبادتدن قاباق عدالت گرک
قارین کی ساز اولدو شاققیلدار داماخ
آجیلیغین، قیجلیغین آخ توخ اوزونه
بونلارین شن کئچن دونیاسینا باخ
ماناسین تور سالیب اؤلوم گؤزونه
یوخسوللوق قارداشدیر قارا اؤلومه
یوخسولون سؤزوده یوخسول اولارمیش
پوللولار الینده هر زمان دئمه
بوینو توکدن نازیک بیر قول اولارمیش
بودمده قاپیدا کیشنه ین بیر آت
قیاسین آغزیدا ایتیریر سؤزون
عاباس احتیاطلا یئرینده مات مات
قیاسین گؤزونه تیکه رک گؤزون
-کیم اولا؟
-هئچ بیر کیم، باشقا کس دئییل
آشنامیز وینه لی ماناسیندیر آت
ماناسا دییه سن پیس گلیب بو ایل
گتیریب منه کی سن بو آتی سات
-جاواندیر؟
-یاخشیدیر، رنگی زغالی
آت دئمه دوغروسو کؤهلندی کؤهلن
-بیلیرم پیس اولماز ماناسین مالی
سوروش مایل اولسا مشتری یم من
قیاس آختاردیغین ائوده گؤرنده
ریضالیق دوداغی بیر گولومسه ییر
آتین اختییاری منده دیر منده
قیمتینه دوشسه ساتارام دئییر
قیاسدا، عاباسدا اوره یی دولو
گؤتور قوی ائدیرلر هر نه یین نه سین
یوز اللی تومن او زامان پولو
کؤهلنین یاپیرلار معامیله سین
آما بیر شرطی وار سؤیله ییر عاباس
جیلوسوز بو کؤهلن نه ییمه گرک
جیلووو هانسی گون گؤندرسه ماناس
من اونون پولونو وئره جم دئمک
قیاس بیر الینی چکه رک اوزه
کیریخمیش ماناسا سؤیله ییر بو دم
بونون نه عیبی وار هر ایکینیزه
سؤز وئریب آرادا اؤزوم ضامینم
ماناس اؤز ائوینه قاییدیر صاباح
خیالی قاریشیق، روحو نیگران
اوره ییندن قوپان نه سه گیزلی بیرآه
اونو دینجلمه یه بوراخمیر بیر آن
او طالعی زبون اوره یی کوسگون
قلبینده دوغسادا شوبهه لر، گومان
جیلووو یوللاییر یئتیشدییی گون
دئییر قوی اولماسین ایشیمده نقصان
جیلوودا دئمه سن آغرییار باشین
مین یئردن جانینیا وورولوب یاماغ
ماناس تک اونوندا غم چاتیب قاشین
کئچمیشدن سؤز آچیر اوزونده کی داغ
گون گونه جالانیر هفته هفته یه
اینتیظار ایچینده بوغولور ماناس
سوروشور اؤزوندن گؤره سن نییه
بس آتین پولونو یوللامیر عاباس
اولمایا بو ایشده وارسا بیر کلک
نه بیلیم بلکه ده گلیب گئدن یوخ
بعضنده بیر آجی گولومسه یه رک
-آجلارین دردینی نه دوشونر توخ
دییشیر یئرینی فیکری آن با آن
اومود گؤرکمینه سوروندوکجه چن
خیال دونیاسیندان ائله بو زامان
آییریر ماناسی آی مانس دیین
تله سیک جان آتیر بو واخت سیز سسه
دیلینده ایضطیراب، کؤنلونده موهن
تانیشدا اولماسا گؤرورکی نه سه
الده جیلوو دوروب بیر یولدان اؤتن؛
-سنیندی بو جیلوو، سنه چاتاجاق
-کیمیندیر دئدینیز؟
– سنیندیر دئدیم
-اینانا بیلمیرم بونا من آنجاق
سنه بو جیلووو دئه کیم وئردی کیم
-منی گؤردو دونن گلنده دئمک
سن او آت ساتدیغین عاباس دی نه دی
منی ساده گؤروب گلمه سین کلک
آتین اؤز جیلووون یوللاسین دئدی
یابی جیلووودور بو گؤندردیگی
کؤهلنین جیلوووون دالدالاماسین
آییب دیر اوبادا ائلده سؤیله کی؛
شرفینه توخونماسین عاباسین
مطلبی اوزالدیب سالماسین کئشه
دئه حارام قاتماسین بو معامیلییه
عاباس دؤز مه یه جک بو ناحق ایشه
گؤر ماناس ،عاباسین مالینی یییه
بونودا بیلسین کی تک او جیلوووون
اوچ جه یوز تومن دیر قدری قیمتی
جیلووو وئرمکدن قاچیرسا بویون
مندن اینجیمه سین لاپ حقیقتی
ایشیمیز بیته جک باشقا یول ایله
اونو هر زحمته سالدیراجاغام
عدالت خانادا ژاندارم الیله
بیره بئش او پولو آلدیراجاغام
سؤز بورا چاتاندا سانکی ماناسی
تپه دن دیرناغا ایلدیریم چالیر
کؤکوندن لاخلادیب او باختی کاسی
حئیرتین دهشتی آیاقدان سالیر
شاخیر گؤزلرینده پرده پرده غم
ظولمته بوغولور اومید گؤرکمی
اونو اختییارسیز آتدیغی قدم
سؤیکویور دیوارا یورغون ال کیمی
دیلینده ایضطیراب، کؤنلونده طوفان
اؤزونو ایتیریر فیکری خییالی
تیترک دوداغیندا گیزلی بیر آمان
سورغویا، سووالا چکیر بو حالی
-نه لر ائشیدیرم ایلاهی بو دم
یوخ بو اولا بیلمز، بو ممکون دئییل
بلکه ده یوخودور قره له نیرم
منله باشقالاشیر دونیام ائله بیل
آتین اؤز جیلووون یوللاسین دئدی؟
منی دردسره سالماسین داها
وئرمه سه جیلووو بیلسین سؤیله دی
قیمتی کؤهلندن ایکی قات باها؟
من کی یوللامیشدیم آتین جیلووون
ایندی نه اوچوندور بو یئرسیز طلب
هله اؤده مه ییب آتین اؤز پولون
بیرده بیر اوسته لیک ایسته ییر عجب!
حقدن، حقیقتدن دم ووران کیشی
حققی بوغور ایندی اؤز اللریله
دیلده دانیشیقدا گؤردویو ایشی
ندنسه دوز چیخمیر عمللریله
بس اوگون هر شئیی دوزگون آنیردی
اینساندا عیبادت عدالت گرک
ویجدانسیزا قارشی سیلاحلانیردی
بس بوگون نه اولدو او تمیز اورک
ایشیم یامان یئرده دوشدو انگله
نه الده مدرکیم، نه جیبده پولوم
منی سارسیداجاق بو قورغو، تله
یقین باغلاناجاق بو یولدا قولوم
ژاندارمین الینه سالسا بو ایشی
مساله بیر قاتدا چتینله شه جک
او پوللو، من پولسوز، یوخسول بیر کیشی
اونون هر مطلبی یقینله شه جک
منیم اؤز پولومدان وئرسه اون تومن
ایشه باخانلاری اووسونلایاجاق
نه قدر حق دئییب دانیشسامدا من
منه اولمویاجاق کیمسه بیر دایاق
دفعه لر گؤرموشم ایداره لرده
ناحق حققه دؤنوب حق ناحق اولوب
هر شرره، بؤهتانا پول چکیر پرده
پولسوز حق دانیشان دونندن اؤلوب
باشقا جور بو ایشی بیتیرمک گرک
قوی یاخام اللرده تیکلنمه سین
آجلیقدا، توخلوقدا اؤتوب کئچه جک
تکی قوی شرفیم لکه لنمه سین
بیر لحظه اؤزونه قاییدیر ماناس
قلبینی سیخسادا غم دؤنه دؤنه
یاریمچیق یاریمچیق او طالعی کاس
اوزونو توتاراق یولدان اؤتنه
-دئه گؤروم عاباسی گؤره جک می سن؟
-نئجه می اولمایا تاپشیردیغین وار؟
هر نه سؤزون اولسا آرخایین اول من
عاباسا یئتیررم دئدیگین قرار
-سن آللاه عاباسدان اولسا منه سن
یالواریب یاخاریب اوچ گون مؤهلت آل
گلیم قیاس گیله اوچ گونه جن من
ژاندارسیز قورتولسون تا بو قالماقال
-اولسون نه عیبی وار عاباسدان سنه
اوچ گون مؤهلت آللام، آما بورا باخ
سنه تاپشیریرام من دؤنه دؤنه
وئردییین سؤز خیلاف اولماسین آنجاق
-اشی منده اولماز اینامسیز قرار
حقیقت سیز اولماز هر نه سؤز دئسم
وعده مین اوستونده صداقتیم وار
مذهبه ایمانه شرفه قسم
ایر اوچ گونه جن گلنمه سم باخ
دینیمدن یولومدان دؤنوم یان اولوم
وئردیییم سؤزومدن قاچیرسام آیاخ
منده عاباس کیمی موسلمان اولوم
سؤز بیتیر قاییدیر ائوینه ماناس
یاریسی ازیلمیش بیر ایلان کیمی
مؤحنت اوستن مؤحنت، یاس اوستوندن یاس
النیر باشینا دونیانین غمی
گؤروم هئچ گولمه سین اوزو دونیانین
یوخسولو درد تاپار دوردوغو یئرده
حق سیزلیک ماناسین چوروموش جانین
ایندی ده سوروسون ایداره لرده
اومودو تک بیر آت اودا کی بئله
نی کیمی سیزلاشیر بیر چتن کولفت
ماناسین روحوندا قوپوپ هلهله
چاپیر دونیاسینی یئرسیز حقیقت
قلبی سکسه کلی، فیکری حاچالی
دؤیور وارلیغینی ایضطیراب سسی
اوغورسوز کئچه جک بیلیر بو حالی
پولسوزون پوللو ایله معامیله سی
عدالت اولمایان هر بیر اؤلکه ده
هانسی حقیقتدن دانیشماق اولار
ایکی قات چورویوب عؤمرو کؤلگه ده
حقیقی حیاتین باغچاسی سولار
ایکی گون وضعیت اؤتوشور بئله
ماناس غم الیندن باش آتیب یاتیر
گلیب اوچونجو گون چاتاندا اله
سفر شله سینی بئلینه چاتیر
گؤتور قوی ائتدیکجه گله جه یینی
یانیر اود ایچینده قلبینین هیمی
سورونور سیخدیقجا غم اوره یینی
آیاقی دالینجا بیر پالاز کیمی
ماناس یول اوزونو فیکیرله شه رک
یاخشی دیر ایش بیتسین قوی قیاس گیلده
منه ده‌ین ده‌ییب نئینه یک آنجاق
بیر کیمسه بیلمه سین اوبادا، ائلده
اونسوزدا طالعیم، باختیم اولوب کاس
اوزومه باغلانیب حیاتین یولو
منه کلک گلدی او نامرد عاباس
چتین اله گلر آتیمین پولو
ماناسین گلمه سین او گونو عاباس
کؤنول دفترینده نیشانلامیشدی
گلیب قیاس گیله گلمه میش قیاس
هر ایشی یئرینده سهمانلامیشدی
آچاراق قاپینی بو دمده ماناس
حئیرتدن آلیشدی قلبینین سیمی
گؤردو قیاس گیلده اوتورموش عاباس
سؤیکندی دووارا یورقون ال کیمی
ماناس یئره باخدی، عاباس ماناسا
اونو غم بورودو، عاباسی غضب
اوتاغین شنلیگی چئوریلدی یاسا
یئریندن توللانیب عاباس داوطلب؛
توتوب یاخاسیندان ماناسین -دییه
بونا باخ گؤر کیمه گلمیسن کلک
گؤر ماناس عاباسین مالینی یییه
اوندا بو دونیادا گزمی‌یم گرک
یا آتین جیلوو، یا اونون پولو
یا سنین بوغازین ژاندارمین الی
ایندی توت توتورسان هانسی بیر یولو
گؤرک زور گله جک کیمسه نین کلی
ژاندارمین آدینی ائشیتجک ماناس
دهشت دن گؤزلری چیخدی کلله یه
بو آدی تانیردی او طالعی کاس
اوز توتوب قیاسا آماندیر -دییه
قویما اوزانسین بو ناحق ایشی
یاخامی ظالیمین گل الیندن آل
سن اؤزون بیلیرسین ازلدن اشی
بو یئرسیز طلب دیر، یئرسیز قال ما قال
وئرمیشم جیلووو من بو آلچاغا
بو نه روزگاردی، نه زمانه دیر
منیم اؤز آتیمین پولون وئرمه یه
جیلوودا اورتادا بیر بهانه دیر
سؤز بورا چاتاندا قیاس قالخاراق
عاباسین الیندن آلدی ماناسی
ماناسدا بو ایشده حاقلی دیر آنجاق
دانلاییب دانساییب بیر آز عاباسی
سونرا اوز توتاراق ماناسا ساری
-قوی بو قالماقالی تاماملا ییم من
دونیادا قالاجاق دونیانین واری
سن گتیر عاباسا وئر بئش اون تومن
عاباسی توولاییب دونیانین مالی
مثل وار بوشالان بیر داها دولماز
هر ایشین اولارام من آغ ساققالی
عاباسدا بو ایشده اؤتوشسون بیر آز
بو آغ ساققاللیغی گؤرنده ماناس
چالدیلار دونیانی سانکی باشینا
بیر قاتدا پاس آلدی قلبینده کی پاس
گؤردو کی دوست قاتیب زهر آشینا
اورکدن آجییب، کسیلدی یان یان
اوز توتوب قیاسا تعجب له؛ – سیز
منیم اؤز آتیمین پولون وئرمکدن
بیرده بیر اوسته لیک ایسته ییرسینیز؟
قیاس فیکیرله شیب دایاندی بیر آز
گؤردو دوغورداندا بو اینصاف دئییل
بیرده بیر اوسته لیک..! بئله ده اولماز
بو بؤیوک بیر درددی، بؤیوک بیر نیسگیل
اوز توتوب ماناسا گولومسه یه رک
ظرافت ائیله دیم سؤیله ییر اشی
حق سیز دانیشماغیم نه ییمه گرک
هر یئتن ساققالی آغ اولماز کیشی
آما سون سؤزومه یاخشی قولاق آس
بو دفعه سانماکی سؤزوم هئچه دیر
قوی نه کاباب یانسین نه ده شیش ماناس
جیلو سنین آت عاباسین نئجه دیر
یوزلرله هر گونده ایش کسیرم من
هئچ ایشده بیر سؤزوم ایکی اولماییب
قوی سیزه گولمه سین هر یولدان اؤتن
سیزدن بو قالماقال عاییب دیر عاییب
نه دییه بیلردی بیچاره ماناس
چونکی قالمامیشدی بیرچیخیش یولو
هایانا دؤندوکجه او طالعی کاس
گؤروردو اوزانیر قیچیندان قولو
اونو سارسیتمیشدی قلبینده کی غم
بیر یاشیل آلوولو حسرت چکه رک
اولسون علاجیم یوخ دییه راضی یام
سیزه حقه تاپشیریرام من آنجاق
آما بیر مطلبه یاخشی اینانین
مذهبده، ایماندا حقیقتده دیر
حقیقته اعتمادسیز اینسانین
گؤر اینسانیتی نه قیمتده دیر؟
یامان یئرده منه کلک گلدینیز
پوچ اولدو ایمانیز، شرفیز، دینیز
سیز آللاه بیر بئله معامله سیز،
بیر ائلده، اوبادا هئچ گوروب سینیز؟
دیندیم آتیم گئتدی، دینمه دیم پولوم
سن ای مظلوملارین مردی مرادی
باغلاندی هر یاندان دیریلیک یولوم
چاره سیز دردیمه درمان اولمادی
کؤکسونده مین یارا قلبینده مین غم
قاییتدی ائوینه الی بوش ماناس
عؤمورلوک سئل اولدو گؤزونده کی نم
حسرته قوووشدو او طالعی کاس …!”
