نوآوری خلاقانه در موسیقی عاشیقی
حسن ریاضی
نو شدن، ذاتی هر پدیدۀ اجتماعی ، فرهنگی و هنری از جمله موسیقی ست . این روند خود بازتاب تحرکات و تغییرات درنگ ناپذیر اجتماعی‌ست. هر چه این تغییرات عمیقتر و پر دامنه‌دارتر باشد، دگرگونی در ذوق‌ها و سلایق هنر آفرینان و هنرپذیران نیز ژرفتر و پویاتر می‌شود. از این روست که هنر همگام و همسو با تغییرات و تحولات اجتماعی به سوی اعتلا پیش می‌رود. شاهد این مدعا دگرگونی‌های عمیق و پویا در صد ساله‌ی اخیر در موسیقی آذربایجان و به ویژه موسیقی عاشیقی است. روند تحولات اجتماعی، فرهنگی و همچنین تحرکات و تغییرات اجتماعی قرن موجب شده که موسیقی عاشیقی از محافل، مجالس محدود پروبال گرفته تا سالنهای بزرگ موسیقی ایران و جهان خود را به نمایش بگذارد. امروز دیگر مخاطب موسیقی عاشیقی گروهی محدود و معدود نیست. بلکه این موسیقی در میان اقشار و طبقات گوناگون اجتماعی با سطح فرهنگی متنوع و ملیت‌ها و فرهنگ‌های متعدد در جای ـ جای جهان طرفداران پر و پا قرص خود را دارد. پرواضح است که این اعتبار در پرتو فعالیت‌های شبانه روزی و از خود گذشتگی عاشقان و کوشندگان، ایفاگران و خلاقان این موسیقی به دست آمده. این هنرمندان مردمی با نو آوری‌ها در ایفای موسیقی عاشیقی و تطبیق آن با سلایق و ذوق و ذائقه‌ی هنری هنر پذیران و همنوا و همآهنگ ساختنشان با زمانه‌ی ما، موسیقی عاشیقی را در میان انواع موسیقی‌های فولکوریک، به جایگاه حقیقی خود برسانند و آنرا به مثابه یکی از پربارترین و زیباترین موسیقی‌های فولکولوریک جهان در عرصۀ جهانی معرفی نمایند .
۱- در این کار عظیم فرهنگی و ملی البته استاد چنگیز مهدی‌پور سهم و جایگاه شایسته‌ای دارند. این هنرمند فرهیخته در پی جستجو گری‌هایش متوجه شد که هر سازی بر مبانی یک کوک‌بندی ویژه کوک شده و نواخته می‌شود و متدهای همان ساز نیز بر مبنای همان ویژگی نگاشته می‌شود. پس دریافت که ساز نیز به عنوان یک آلت موسیقی از این قاعده مثتثنی نیست. از این رو مطالعه و آزمایش‌هایش را بر پرده‌بندی و نحوۀ استفاده از سیم‌های بالائی، پایینی و میانی ساز متمرکز ساخت و متوجه شد که تغییر در نحوۀ پرده‌بندی و نیز شیوۀ استفاده از سیمها یک اکتاو به وسعت صدای ساز اضافه می‌شود و او نهایت گم شده‌اش را باز می‌یابد و ساز را با این ویژگی در جرگه آلات مشهور موسیقی جهانی وارد می‌سازد و برای اولین بار برای این آلت دیرینۀ موسیقی نت می‌نویسد و کتاب « قوپوز مکتبی »را در این راستا به جهان موسیقی عرضه می‌دارد. استاد چنگیز با این کار خود نقطۀ عطفی در تحول موسیقی عاشیقی به جای می‌گذارد .
۲- استاد چنگیز برای به کار بستن آموخته‌ها و نیز رواج موسیقی عاشیقی با رویکردی جدید گروه موسیقی دالغا را با انتخاب زبده‌ترین نوازندگان و خوانندگان تشکیل می‌دهد. در قسمت‌سازی این گروه علاوه بر سازهای پیشین، یعنی ساز، بالابان و قاوال، از سازهای تمپو و پرکاشن نیز بهره می‌گیرد. با این سازبندی، ترکیب و در هم آمیزی ملودی‌ها و ریتم‌ها و آکوردهای متنوع و برجسته‌تر زیباتر و دلپذیر‌تر شده و آهنگ‌های عاشیقی، ترانه‌های فولکولوریک و گوشه‌های مقام با آرانژمان‌ها و رنگ آمیزی‌های ابتکاری استاد چنگیز، شکوه موسیقی فولکولوریک را با اجرای نوین‌شان به نمایش می‌گذارد. استاد در این ترکیب برای هر سازی شخصیتی قائل می‌شود. این سازها علاوه بر همنوازی، هر کدام بنا به ماهیت و ویژگی خود شخصیت می‌یابند و بعضی از گوشه‌ها و پاساژهایی را اجرا می‌کنند و از این طریق خود را بهتر به نمایش می‌گذارند که این نیز در گروه موسیقی عاشیقی ابتکاری و نو آورانه است.
۳- ابتکاردیگر استاد چنگیز به کار بستن سازهای « جوره »، « تاوار» و « آنا » ساز می‌باشد که برای اولین بار این سه گونه ساز در یک همنوازی شرکت می‌کنند. ما قبلا راجع به این سازها از زبان عاشیق زیاد شنیده یا در نوشته‌ها خوانده بودیم، اما اجرای همزمانشان را ندیده بودیم. به گفته استادان فن به کاربردن یکجای این سه ساز در یک گروه برای اجرای آهنگی واحد مبتکرانه و نو آورانه است. به جاست به اجرای قطعه « مارش ترک » اثر موزارت آهنگساز نابغه‌ی جهان نیز اشاره شود. یقینا استاد چنگیز بدون تغییرات در پرده‌بندی ساز و استفاده از نت نویسی به این کار نائل نمی‌شدند. این خود نمونۀ درخشان گفته‌های بالاست که ساز با این ویژگی اینک آماده است که قطعات نوشته شده برای ویولون، پیانو، و یا دیگر سازها را با زیبائی تمام اجرا کند، به شرطی که آرانژمان کننده دانش، استعداد و پشتکار چنگیز را داشته باشد و سازش نیز با نت نواخته شود. نوآوری چنگیز و اجرای گروه دالغا در هر کنسرتی جلوه تازه ای را ازنما و نمودهای هنر عاشیقی را به نمایش می‌گذارد. چنانچه در کنسرت “ساری تئل” شاهد تلفیق مبتکرانه و هنرمندانه‌ی موسیقی عاشیقی، موغامی، ترانه‌های فولکوریک و به همراه آنها اجرا ی نوین از آهنگ‌های رو به فراموشی گذاشته با رنگ و نوای امروزی و بویژه با اجرای خلاقانه و رشک انگیز آهنگ «عاشیق جنون» حال و هوای شور انگیزی را به این قطعه بخشیده و در جان دوستداران موسیقی جاری ساخته‌اند.
۴- در کنسرت “قارانقوش” نیز شاهد چهره‌ی دیگری از تلاش نو آورانه و خلاقانه این گروه هستیم. استاد این بار نیز دست به ابتکار دیگری زده است: علاوه بر افزودن سازهای جدید به جرگه‌ی سازهای قبلی رنگ آمیزی طیف صداهای سازها را وسعت بخشیده، از این رهگذرموجب گسترش و تعمیق موسیقی عاشیقی شده‌اند. اما به باور ما نقطه‌ی اوج این کنسرت ساختن آهنگ برای شعر آزاد «قارا پالتارلی قادین» رامیز روشن شاعر مشهور آدربایجان است که خود گامی نو و بی بدیل در این ساحه می‌باشد. به باورما این نو آوری که زایده نبوغ و دانش و عشق است و در تاریخ موسیقی عاشیقی، مقدمه ای است بر اینکه این موسیقی وارد مرحلۀ نوین تکاملی خود شود و این کم کاری نیست .
۵- گروه موسیقی دالغا با ویژگی خود هم اکنون از نام آورترین گروهای موسیقی ایران است. به جرئت می‌توان گفت که این گروه درنوع خو بی‌نظیر بوده و خود مرحله دیگری از تکامل هنر عاشیقی می‌باشد. چنگیز و گروهش همه‌ی دانش، استعداد و مهارتشان را بکاربسته‌اند تا هنر عاشیقی را هماهنگ و همگام با آهنگ تکامل موسیقی آذربایجانی و جهان ترقی و تکامل بخشند .
۶- گروه « دالغا » در فستیوالهای موسیقی جهانی که در شهرهای مختلف کشورهای: هلند، کانادا، آمریکا، ژاپن، ترکیه، جمهوری آذربایجان، سوئد، اتریش، دانمارک، آلمان، چین و… بر گزارشده، شرکت داشته و برای کشور، مردم و موسیقی‌مان افتخار کسب کرده و در فستیوالهای موسیقی ایران با اجراهای موسیقی عاشیقی به سبک نوین، مورد استقبال مردم قرار گرفته است.
۷- به معنایی می شود گفت که « دالغا » و چنگیز مهدی پور کامل کنندۀ هم هستند. چنگیز با درایت و رهبری و همچنین پشتکار و تلاش شبانه‌روزی‌اش توانسته آرزوهای دیرینه‌اش را با یاری این گروه جامعه عمل بپوشاند و روز به روز با ارتقای کیفی اجراها موسیقی آذربایجان را سرزنده‌تر، پرشورتر در سالنهای بزرگ موسیقی ایران و جهان به نمایش بگذارد و جان، اندیشه و شعور بینندگان و شنوندگانش را با زیبایی‌های موسیقی سرشار سازد. دست مریزاد.
