مجموعه‌ی چهار جلدی «عاشیقلار و دانیشیقلار، ۲۱-جی عصرده عاشیق اولماق»۱ (عاشیقها و گفتگوها، عاشیق بودن در قرن بیست و یکم) پنجره‌ای کوچک به دنیای عاشیقها در قرن ۲۱ میلادی و در عین حال مستندی از وضعیت اجتماعی ترکان ایران در این دوره است که به خوانندگان تقدیم می‌شود. این مجموعه حاوی گفتگوهای صمیمانه‌ی مؤلف با نزدیک به سی عاشیق یا فعالان این حوزه است.
این پروژه که از سال ۱۳۹۸ و مشاهدات میدانی در مراسم «عاشیقلار بایرامی» در زنجان شروع شده و با مصاحبه‌ای در سال ۱۳۹۹ به پایان رسیده، شامل یک پژوهش میدانی است که در چهارچوب یک پژوهش پست دکترا در حوزه‌ی جامعه‌شناسی ادبیات در گروه ادبیات دانشگاه کلرمون فران (فرانسه) انجام شده است. هدف اولیه‌ی محقق کسب اطلاعات درباره اجرای معاصر داستانهای کوراوغلو و اقبال مخاطب شهرنشین به این اجراها بود اما بلافاصله مشاهدات عینی در میدان عمل این طرح مساله را تحت تاثیر قرار دادند و سؤالات و چالشهای جدیدی ایجاد شدند. نتیجه‌ی اولیه‌ی این پژوهش چاپ چند مقاله‌ی پژوهشی به فرانسه و ترجمه‌ی هفت اجرای «کوراوغلو» در قالب یک کتاب۲ بود. کتاب مزبور در دو زبان و با شرح مفصل به فرانسه ارائه شد. در مرحله‌ی بعد سؤالاتی که این مصاحبه‌ها ایجاد کرده بودند، محقق را به گروه جامعه‌شناسی شهری در مونترال (کانادا) کشاندند.
از دیدگاه روش‌شناختی، مصاحبه‌ها بر جمع‌آوری خاطرات عاشیق از زندگی حرفه‌ای خود تاکید دارند. معمولاً تلاش بر این بوده که فرد داستان زندگی خود را فارغ از هرگونه قضاوت و دخالت مصاحبه کننده نقل و تفسیر کند. سؤالات اغلب صرفاً جنبه‌ی تسهیل‌کننده و جهت‌دهنده دارند تا گفتگوها از موضوع پژوهش خارج نگردد. جمع‌آوری این روایات، تحلیل آنها با توجه مشاهدات میدانی و مهمتر از همه، مقایسه‌‌ی آنها تصویر نسبتاً کاملی از زندگی عاشیقهای ایران در عصر کنونی به دست می‌دهد. گفتگوها به ترتیب انجامشان ثبت شده‌اند و ابعاد و پرسش‌های تازه ایجاد شده در گفتگوهای بعدی مطرح شده‌اند. در خلال مصاحبه‌ها نوعی مقابله‌ی روایتها هم انجام شده تا واکنش فرد به روایتهای دیگر نیز مطالعه و ثبت شود.
سؤالات اصلی مطرح شده را می توان اینگونه خلاصه کرد: چطور و چه زمانی فرد عاشیق شده است؟ الگوی او در این مسیر چه کسانی بودند؟ چه مراحلی را طی کرده است؟ به چه مشکلات و موانعی برخود کرده است؟ امروز از انتخاب خود چقدر رضایت دارد؟ از نظر شخص عاشیقها با چه مشکلاتی برای ادامه‌ی حرفه‌ی خود روبرو هستند و معمولاً چگونه با این مشکلات مواجه می شوند؟ آداب و رسوم مورد علاقه‌ی او کدامها هستند و چقدر در طول زمان تغییر کرده‌اند؟ موقعیتهای دشوار و استرس‌زا برای عاشیق کدامها هستند و آنها معمولاً چطور با این موقعیتها مواجه می‌شوند؟ فرد چه رابطه‌ای با استاد و سایر همکاران خود دارد؟ گروهها و تمایلهای مختلف در میدان عاشیقی را چطور می‌بیند؟ رابطه‌ی او با سایر گروههای حرفه‌ای از جمله نوازندگان، خوانندگان یا فعالان حوزه‌ی فرهنگ چگونه است؟ موقعیت خود را نسبت به هنرمندان و روحانیون چگونه ارزیابی می‌کند؟ نسبت به داستانها و تمام ماتریالهای سنتی که از اساتید خود به ارث برده چه دیدگاهی دارد؟ تا چه اندازه به خود اجازه می دهد که متناسب زمان، مکان و مخاطب میراث شفاهی خود را تغییر دهد؟ به کتابها و کاستهای منتشر شده در حوزه‌ی عاشیقی چه نگاهی دارد؟ جایگاه عاشیق در نهادهای مدرن فرهنگی را چگونه می‌بیند؟ تا چه اندازه به فرهنگسراها، کنسرتها، تلویزیون، رادیو یا کتابها دسترسی و علاقه دارد؟ آینده‌ی حرفه‌ای خود و به طور کل عاشیقی را چگونه می بیند؟
در این میان به برخی باورها و رسوم به عنوان شاخصه‌های عاشیقی سنتی توجه خاص شده است. از جمله: خواب عاشیق، دعا یا نفرین عاشیق، رویارویی عاشیقها و مباحثه (دئییشمه )، وساطت و ریش سفیدی عاشیق در اختلافات، آزمودن عاشیقها (عاشیق سیناما).
در ثبت گفتگوها سعی شده است گویش و سبک زبانی و حتی تکیه کلامهای منحصربه فرد هر عاشیق حفظ شود. جز در مواردی نادر (با توجه به ملاحظات فرهنگی) گفتگوها با وفاداری تمام ثبت شده‌اند.
لازم به ذکر است که با درنظر گرفتن دشواری‌های رفت و آمد و برخلاف میل باطنی محقق، در مصاحبه‌های انجام شده عاشیقهای ساکن آذربایجان شرقی، تهران و البرز بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما با عاشیقهایی از استانهای آذربایجان غربی، زنجان، قم و قزوین هم مصاحبه شده است. این موضوع یکی از محدودیت‌های تحقیق بود اما محقق در تکمیل مطالعات خود در سال ۱۴۰۱ شمسی، تعداد بیست مصاحبه به عاشیقهای استانهای همدان، مرکزی و قم اختصاص داده است که در آینده نزدیک در دسترس قرار خواهند گرفت.
۱. ویژه‌نامه ی نشریه اوزان،شماره‌های ۲۴-۲۷،مرداد، شهریور، مهر، آبان ۱۴۰۱
۲. AKBARPOURAN, M. (2021). Koroğlu du XIXe siècle et les aşıq iraniens. Istanbul: Isis.
