«زینب پاشا» در نوشته‌های «فریده شهید» جامعه شناس پاکستانی
فریده شهید متولد ۱۹۵۰، جامعه شناس و فعال حقوق بشر پاکستانی است. وی در سال ۲۰۱۲ به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل در زمینه حقوق فرهنگی منصوب شد. وی ریاست مرکز منابع زنان «شرکات گاه» در پاکستان را به عهده دارد وبه دلیل فعالیت گسترده در زمینه جنسیت و تجزیه و تحلیل طبقاتی، هم در پاکستان و هم در سطح جهان مشهور است. در ذیل قسمت‌هایی از نوشته این جامعه شناس پاکستانی را از کتاب «نیاکان ما» در مورد زینب پاشا، این شیرزن تاریخ معاصر ایران نقل می‌کنیم.
مجید رضازاد عموزین الدینی (نویسنده کتاب زینب پاشا)
***
«بی بی زینب» یا «زینب پاشا»، که در قرن نوزدهم در شهر تبریز در شمال غربی ایران می‌زیست، در گیر مبارزه دیگری بود: مبارزه برای عدالت اقتصادی. بی‌بی زینب هنگام تحریم عمومی‌در ایران بر ضد انحصار بریتانیا بر توتون و تنباکو…. می‌زیست…ما او را از طریق قصه‌های عامیانه و آواز‌های زنان تبریزی که خاطره او را زنده نگه داشته‌اند، می‌شناسیم. این افسانه‌های آذربایجانی از قطعات پراکنده گرد آمده و توسط مقاماتی نقل شده که در جریان مبارزات گروه زنان رزمنده زینب در زمان تحریم تنباکو و پس از آن قرار گرفتند.
در مورد زندگی بی بی زینب اطلاع زیادی در دست نیست الا اینکه او در خانواده فقیر شهرنشین به دنیا آمد. برخی می‌گویند شوهر او مرد و او ماند و چهار فرزند که می‌بایست خودش آنها را بزرگ کند. از مرگ او نیز اطلاع درستی در دست نیست، اما حتی امروزه هم افراد را به بی‌بی زینب تشبیه می‌کنند و این به این معناست که او و گروهانش شجاع و عدالت طلب بوده‌اند.
اعطای امتیاز توتون وتنباکو از سوی دولت ایران به بریتانیا مردم را خشمگین کرد: تحریم تنباکو شکل گرفت و مردم آن را به کار بستند. نظامیان برای شکستن این تحریم کسبه را وادار به باز کردن مغازه‌هایشان می‌کردند. در این زمان بود که یک صاحب منصب از گروهی از زنان جنگجو سخن می‌گوید که به بازار (تبریز) هجوم آوردند، نیروهای دولتی را مجبور به عقب‌نشینی کردند، و مغازه‌ها را در اعتراض به انحصار از نو بستند. بی‌بی زینب این زنان جنگجو را که به چوب، سنگ، و اسلحه مجهز بودند، رهبری می‌کرد. این زنان جنگجو… در موفقیت نهضت ملی تنباکو و موفقیت در شکستن انحصار بریتانیا بر توتون وتنباکو نقش داشتند…..
بی‌بی زینب و گروهان او حتی پس از پایان بحران تنباکو نیز فعال بودند. آنها هر جایی که ثروتمندان و قدرتمندان، فقرا را با بالا بردن قیمت‌ها و احتکار کالاها به ویژه در هنگام قحطی مورد ظلم قرار می‌دادند، مداخله می‌کردند. می‌گویند یک بار بی‌بی زینب (در هنگام قحطی) درب یکی از انبارهای غله [یکی از محتکران بزرگ تبریز] را شکست و [چندین] هزار تن غله را در میان مردم توزیع کرد… پس ازاین واقعه…تعدادی از زنان گروهان او توسط زمینداران به قتل رسیدند. در مورد دیگری، می‌گویند او و میلیشیایش خانه نماینده حکومت را در اعتراض به قیمت‌های بالا و بی تفاوتی حکومت نسبت به شرایط مردم عادی سنگباران کردند.
در یک واقعه دیگر، زمانی که مردان به دلیل ناتوانی از ادامه مبارزه بر ضدثروتمندان دست کشیدند، بی‌بی زینب روسری خود را [به طرف] آنها انداخت و به آنها گفت که اگر بخواهند می‌توانند به خانه‌هایشان بروند؛ زنان تحت فرماندهی او مبارزه را ادامه خواهند داد….. »
بنگرید: «فریده شهید، ۱۳۹۲ ، نیاکان ما : زنانی که در جوامع اسلامی‌حقوق خود را مطالبه کرده‌اند، ترجمه فاطمه صادقی، تهران انتشارات نگاه معاصر، صص۱۰۷ _ ۱۰۹»
